Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2024 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy (...) sp. z o.o. sp. k. w C., A. K., J. K., E. S. (1) (poprzednio K.)

i M. K. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o ustalenie nieistnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 30 listopada 2022 r. sygn. akt IV U 63/20

uchyla zaskarżony wyrok w całości i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

1)Decyzją z dnia 18 marca 2019 r., nr (...) sprostowaną postanowieniem nr (...) z 15 lipca 2019 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w związku z art. 38 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a i c oraz art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1, art. 18 ust. 1, art. 36 ust. 1, 2 i 4, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych stwierdził, że M. K. (1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek (...) sp. z o.o. spółka komandytowa (dalej jako: spółka (...)) w ramach zawartej umowy o pracę z (...) sp. z o.o. (dalej jako: spółka (...)) w okresie od 4 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2017 r., a płatnikiem składek z tego tytułu jest spółka (...). Przychód wykazany w sentencji decyzji stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia.

W uzasadnieniu organ rentowy wywiódł, że osoby w tym osoba wskazana w sentencji decyzji, zatrudniona na podstawie umów o pracę zawartych ze spółką (...), z którą spółka (...) zawarła ramową umowę współpracy - zlecenia, faktycznie wykonywały pracę na rzecz płatnika składek F.. Charakter pracy świadczonej na podstawie umów nazwanych umowami o dzieło odpowiadał pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę. W konsekwencji osoby te, w tym osoba wskazana w sentencji decyzji, powinny być zgłoszone do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownicy przez płatnika składek F..

Odwołanie od powyższej decyzji wywiodła spółka (...) zaskarżając ją w całości, wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek F. w ramach zawartej umowy o pracę z P. w okresie od 4 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2017 r. oraz ustalenie, że płatnikiem składek z tego tytułu nie jest spółka (...) oraz, że przychód wskazany w tabeli decyzji nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz odwołującej się kosztów procesu według norm przepisanych. Na wypadek nieuwzględnienia żądania, odwołująca się wniosła o zasądzenie przez Sąd I instancji zwrotu sprawy do ZUS celem ponownego rozpoznania. Odwołująca zarzuciła, że na etapie postępowania administracyjnego wystąpiły istotne braki w postępowaniu dowodowym przeprowadzonym od lutego 2018 r. do marca 2019 r. oraz istnieją rozbieżności w stanowisku organu pozwanego w protokole kontroli i w uzasadnieniu decyzji.

2) Decyzją z dnia 18 marca 2019 r., nr (...) sprostowaną postanowieniem nr (...) z 15 lipca 2019 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w związku z art. 38 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a i c oraz art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1, art. 18 ust. 1, art. 36 ust. 1, 2 i 4, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych stwierdził, że A. K. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek (...) sp. z o.o. spółka komandytowa (dalej jako: spółka (...)) w ramach zawartej umowy o pracę z (...) sp. z o.o. (dalej jako: spółka (...)) w okresie od 1 października 2013 r. do 31 grudnia 2017 r., a płatnikiem składek z tego tytułu jest spółka (...). Przychód wykazany w sentencji decyzji stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia.

W uzasadnieniu organ rentowy wywiódł, że osoby w tym osoba wskazana w sentencji decyzji, zatrudniona na podstawie umów o pracę zawartych ze spółką (...), z którą spółka (...) zawarła ramową umowę współpracy - zlecenia, faktycznie wykonywały pracę na rzecz płatnika składek F.. Charakter pracy świadczonej na podstawie umów nazwanych umowami o dzieło odpowiadał pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę. W konsekwencji osoby te, w tym osoba wskazana w sentencji decyzji, powinny być zgłoszone do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownicy przez płatnika składek F..

Odwołanie od tej decyzji złożyły zarówno spółka (...), jak i A. K..

Odwołująca spółka zaskarżyła tę decyzję w całości, wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek F. w ramach zawartej umowy o pracę z P. w okresie od 1 października 2013 r. do 31 grudnia 2017 r. oraz ustalenie, że płatnikiem składek z tego tytułu nie jest spółka (...) oraz, że przychód wskazany w tabeli decyzji nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz odwołującej się kosztów procesu według norm przepisanych. Na wypadek nieuwzględnienia żądania, odwołująca się wniosła o zasądzenie przez Sąd zwrotu sprawy do ZUS celem ponownego rozpoznania. Zarzuciła, że na etapie postępowania administracyjnego wystąpiły istotne braki w postępowaniu dowodowym przeprowadzonym od lutego 2018 r. do marca 2019 r. oraz istnieją rozbieżności w stanowisku organu pozwanego w protokole kontroli i w uzasadnieniu decyzji.

Odwołująca się A. K. zaskarżyła decyzję w całości, wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek F. w ramach zawartej umowy o pracę z P. w okresie od 1 października 2013 r. do 31grudnia 2017 r., oraz ustalenie, że płatnikiem składek z tego tytułu jest spółka (...) oraz, że przychód wskazany w tabeli decyzji nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonej kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu ubezpieczona nie zgodziła się ze stanowiskiem pozwanego, że w spornym okresie była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w spółce (...). Wyjaśniła, że wykonywała na rzecz tej spółki pracę w ramach umowy o dzieło. Podniosła w odwołaniu, iż skoro organ rentowy kwestionuje umowę o pracę, którą ubezpieczona miała w spornym okresie zawartą ze spółką (...) i na rzecz tej spółki świadczyła pracę, to spółka (...) powinna być stroną w niniejszej sprawie.

3) Decyzją z dnia 18 marca 2019 r., nr (...) sprostowaną postanowieniem nr (...) z 15 lipca 2019 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w związku z art. 38 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a i c oraz art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1, art. 18 ust. 1, art. 36 ust. 1, 2 i 4, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych stwierdził, że J. K. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek (...) sp. z o.o. spółka komandytowa (dalej jako: spółka (...)) w ramach zawartej umowy o pracę z (...) sp. z o.o. (dalej jako: spółka (...)) w okresie od 15 kwietnia 2014 r. do 31 grudnia 2017 r., a płatnikiem składek z tego tytułu jest spółka (...). Przychód wykazany w sentencji decyzji stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia.

W uzasadnieniu organ rentowy wywiódł, że osoby w tym osoba wskazana w sentencji decyzji, zatrudniona na podstawie umów o pracę zawartych ze spółką (...), z którą spółka (...) zawarła ramową umowę współpracy - zlecenia, faktycznie wykonywały pracę na rzecz płatnika składek F.. Charakter pracy świadczonej na podstawie umów nazwanych umowami o dzieło odpowiadał pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę. W konsekwencji osoby te, w tym osoba wskazana w sentencji decyzji, powinny być zgłoszone do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownicy przez płatnika składek F..

Odwołanie od tej decyzji złożyły zarówno spółka (...), jak i J. K..

Odwołująca spółka zaskarżyła tę decyzję w całości, wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek F. w ramach zawartej umowy o pracę z P. w okresie od 15 kwietnia 2014 r. do 31 grudnia 2017 r. oraz ustalenie, że płatnikiem składek z tego tytułu nie jest spółka (...) oraz, że przychód wskazany w tabeli decyzji nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz odwołującej się kosztów procesu według norm przepisanych. Na wypadek nieuwzględnienia żądania, odwołująca się wniosła o zasądzenie przez Sąd zwrotu sprawy do ZUS celem ponownego rozpoznania. Zarzuciła, że na etapie postępowania administracyjnego wystąpiły istotne braki w postępowaniu dowodowym przeprowadzonym od lutego 2018 r. do marca 2019 r. oraz istnieją rozbieżności w stanowisku organu pozwanego w protokole kontroli i w uzasadnieniu decyzji.

Odwołująca się J. K. zaskarżyła decyzję w całości, wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek F. w ramach zawartej umowy o pracę z P. w okresie od 15 kwietnia 2014 r. do 31 grudnia 2017 r., oraz ustalenie, że płatnikiem składek z tego tytułu jest spółka (...) oraz, że przychód wskazany w tabeli decyzji nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonej kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu ubezpieczona nie zgodziła się ze stanowiskiem pozwanego, że w spornym okresie była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w spółce (...). Wyjaśniła, że wykonywała na rzecz tej spółki pracę w ramach umowy o dzieło. Podniosła w odwołaniu, iż skoro organ rentowy kwestionuje umowę o pracę, którą ubezpieczona miała w spornym okresie zawartą ze spółką (...) i na rzecz tej spółki świadczyła pracę, to spółka (...) powinna być stroną w niniejszej sprawie.

4) Decyzją z dnia 18 marca 2019 r., nr (...) sprostowaną postanowieniem nr (...) z 15 lipca 2019 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w związku z art. 38 ust. 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a i c oraz art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1, art. 18 ust. 1, art. 36 ust. 1, 2 i 4, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych stwierdził, że E. K. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek (...) sp. z o.o. spółka komandytowa (dalej jako: spółka (...)) w ramach zawartej umowy o pracę z (...) sp. z o.o. (dalej jako: spółka (...)) w okresie od 3 lutego 2014 r. do 31 grudnia 2017 r., a płatnikiem składek z tego tytułu jest spółka (...). Przychód wykazany w sentencji decyzji stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia.

W uzasadnieniu organ rentowy wywiódł, że osoby w tym osoba wskazana w sentencji decyzji, zatrudniona na podstawie umów o pracę zawartych ze spółką (...), z którą spółka (...) zawarła ramową umowę współpracy - zlecenia, faktycznie wykonywały pracę na rzecz płatnika składek F.. Charakter pracy świadczonej na podstawie umów nazwanych umowami o dzieło odpowiadał pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę. W konsekwencji osoby te, w tym osoba wskazana w sentencji decyzji, powinny być zgłoszone do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownicy przez płatnika składek F..

Odwołanie od tej decyzji złożyły zarówno spółka (...), jak i E. S. (1) (poprzednio K.)

Odwołująca spółka zaskarżyła tę decyzję w całości, wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek F. w ramach zawartej umowy o pracę z P. w okresie od 3 lutego 2014 r. do 31 grudnia 2017 r. oraz ustalenie, że płatnikiem składek z tego tytułu nie jest spółka (...) oraz, że przychód wskazany w tabeli decyzji nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz odwołującej się kosztów procesu według norm przepisanych. Na wypadek nieuwzględnienia żądania, odwołująca się wniosła o zasądzenie przez Sąd zwrotu sprawy do ZUS celem ponownego rozpoznania. Zarzuciła, że na etapie postępowania administracyjnego wystąpiły istotne braki w postępowaniu dowodowym przeprowadzonym od lutego 2018 r. do marca 2019 r. oraz istnieją rozbieżności w stanowisku organu pozwanego w protokole kontroli i w uzasadnieniu decyzji.

Odwołująca się E. S. (1) (poprzednio K.) zaskarżyła decyzję w całości, wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek F. w ramach zawartej umowy o pracę z P. w okresie od 3 lutego 2014 r. do 31 grudnia 2017 r., oraz ustalenie, że płatnikiem składek z tego tytułu jest spółka (...) oraz, że przychód wskazany w tabeli decyzji nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonej kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu ubezpieczona nie zgodziła się ze stanowiskiem pozwanego, że w spornym okresie była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w spółce (...). Wyjaśniła, że wykonywała na rzecz tej spółki pracę w ramach umowy o dzieło. Podniosła w odwołaniu, iż skoro organ rentowy kwestionuje umowę o pracę, którą ubezpieczona miała w spornym okresie zawartą ze spółką (...) i na rzecz tej spółki świadczyła pracę, to spółka (...) powinna być stroną w niniejszej sprawie.

Na podstawie art. 219 k.p.c. sprawy z odwołań o sygn.: IV U 64/20, IV U 65/20, IV U 66/20 połączono ze sprawą o sygn. IV U 63/20 w celu ich łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Postanowieniem z dnia 21 lutego 2020 r. (k. 44 akt) spółka (...) została wezwana do udziału w sprawie o charakterze zainteresowanej, której praw i obowiązków dotyczą zaskarżone decyzje.

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2022 r. sygn. akt IV U 63/20 Sąd Okręgowy w Zielonej Górze uchylił zaskarżone decyzje (pkt I – IV wyroku) oraz zasądził od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na rzecz odwołującego (...) sp. z o.o. s.k. w C. kwotę 720 zł oraz na rzecz odwołujących A. K., J. K., E. S. (1) (poprzednio K.) kwoty po 180 zł - tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt V wyroku).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

(...) sp. z o.o. spółka komandytowa aktualnie z siedzibą w W. (adres: ul. (...), lok. (...)), zarejestrowana od 26 lutego 2010 r., wykonuje działalność gospodarczą, której przeważającym przedmiotem jest pozostałe przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw. Wspólnikiem spółki jest (...) sp. z o.o. Od 26 lutego 2010 r. do 12 sierpnia 2010 r. wspólnikami były G. Z. i B. P., od 12 sierpnia 2010 r. do 8 maja 2018 r. wspólnikiem była (...) sp. z o.o. Prokurentem spółki jest G. Z.. Siedziba spółki znajdowała się od 26 lutego 2010 r. do 25 października 2011 r. w Z. (adres: ul. (...)), od 25 października 2011 r. do 27 kwietnia 2021 r. w C. (adres: C. (...)).

(...) sp. z o.o., aktualnie z siedzibą w C. (adres: C. (...)), zarejestrowana od 18 września 2013 r., wykonuje działalność gospodarczą, której przedmiotem jest m.in. pozostała działalność związana z udostępnianiem pracowników, działalność związana z wyszukiwaniem miejsc pracy i pozyskiwaniem pracowników. Wspólnikami spółki są M. Z. i M. W.. Prokurentem spółki jest G. Z.. W okresie od 13 grudnia 2014 r. do 27 maja 2021 r. siedziba spółki znajdowała się w W. (adres: ul. (...), lok. (...)).

Spółka (...) nie jest agencją pracy tymczasowej.

Dnia 30 września 2013 r. spółka (...) (jako wykonawczyni) i spółka (...) (jako zamawiająca) zawarły umowę o współpracy – zlecenie, której przedmiotem było określenie zasad współpracy pomiędzy stronami w zakresie świadczenia przez wykonawczynię na rzecz zamawiającej usługi produkcji, polegającej na wytwarzaniu z powierzonych przez zamawiającą warzyw i owoców, wyrobów owocowo-warzywnych.

Do obowiązków spółki (...) należało w szczególności wytwarzanie wyrobów zgodnie z zamówieniami zamawiającej. Spółka (...) zobowiązała się w szczególności do zapewnienia warzyw i owoców do prawidłowego wykonania usługi produkcyjnej, zgodnie ze złożonymi zamówieniami, oraz do odbioru towarów.

Wynagrodzenie za wykonanie usługi produkcyjnej określono na kwotę 140 000 zł + podatek VAT miesięcznie (wynagrodzenie ryczałtowe). Wynagrodzenie to obejmuje usługę produkcji w zakresie wytworzenia do 280 000 litrów wyrobu miesięcznie. Powyżej tej ilości strony ustaliły wynagrodzenie dodatkowe w wysokości wynikającej z załącznika do umowy.

Umowę zawarto na czas nieoznaczony.

Spółka (...) za wykonane usługi wystawiała spółce (...) faktury w miesięcznym okresie rozliczeniowym.

M. K. (1) została zatrudniona na podstawie umowy o pracę przez spółkę (...) od października 2013 r., a następnie od 4 stycznia 2016 r., jako pracownik fizyczny, z wynagrodzeniem minimalnym, z miejscem wykonywania pracy - C. (...).

Z tytułu zawartej umowy o pracę M. K. (1) była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Spółka (...), jako płatnik składek z tytułu przychodu uzyskanego w ramach umowy o pracę, wykonywanej przez M. K. (1) deklarowała, naliczała i odprowadzała składki na ubezpieczenia.

W trakcie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w spółce (...), od 4 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2017 r. ubezpieczona zawarła ze spółką (...) umowy nazywane umowami o dzieło, obejmujące swoim przedmiotem następujące prace: wykonanie ręczne ozdób, wykonanie ręcznego ułożenia owoców, wykonanie ułożenia kompozycji owoców fantazja, wykonanie ręczne kwiatów z Khaki, wykonanie ręczne ozdób z melona, wykonanie ręczne ozdób z mango, wykonanie ręczne ozdób z ananasa, wykonanie ręczne zwierzątek z mango, wykonanie ręczne listków z melona, wykonanie ręczne serc z arbuza, wykonanie ręczne gwiazdek z melomana, wykonanie ręczne choinek z melona.

Umowy zawierała na podane do tabeli zawartej w zaskarżonej decyzji z 18 marca 2019 r. okresy, osiągając z nich przychód wymieniony w decyzji.

Wynagrodzenie było wypłacane po wystawieniu przez ubezpieczoną rachunków.

M. K. (1) nie została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik przez spółkę (...). Spółka (...) nie deklarowała i nie odprowadzała z tytułu umów o dzieło zawartych z ubezpieczoną - składek na ubezpieczenia.

Już od 2013 r. M. K. (1) pracowała jako pracownik fizyczny przy produkcji ozdób z owoców na podstawie umowy o pracę w C.. Do obowiązków ubezpieczonej należało wykonywanie ozdób z owoców. Przełożonym był P. T., który kontrolował pracę ubezpieczonej. M. K. (1) pracowała na hali w godzinach od 6.00 do 15.00, z dwiema przerwami (15 i 30 minut). Podpisywała listę obecności. Ubezpieczona nie odróżniała, w której spółce zatrudnieni są jej przełożeni. Po godzinach pracy, w ramach umów o dzieło, pozostawała w pracy, aby wyciskać owoce. Tą pracę wykonywała w tym samy miejscu. Umowy o dzieło podpisywała w dziale kadr, w obecności G. Z.. Wykonując pracę w ramach umów o dzieło korzystała z tych samych narzędzi, z tego samego ubrania roboczego. Posługiwała się jedną kartą, aby wejść i wyjść z zakładu. Wynagrodzenie w ramach „umów o dzieło” było wypłacane przez spółkę (...).

A. K. została zatrudniona na podstawie umowy o pracę od 2013 r. ze spółką (...), jako pracownik fizyczny, z wynagrodzeniem minimalnym, z miejscem wykonywania pracy - C. (...). Z tytułu zawartej umowy o pracę A. K. była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Spółka (...), jako płatnik składek z tytułu przychodu uzyskiwanego w ramach umowy o pracę, wykonywanej przez A. K., deklarowała, naliczała i odprowadzała składki na ubezpieczenia.

W trakcie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w spółce (...), od 4 października 2013 r. do 31 grudnia 2017 r. ubezpieczona zawierała ze spółką (...) umowy nazywane umowami o dzieło, obejmujące swoim przedmiotem następujące prace: wykonanie ręcznego ułożenia owoców, wykonanie ręczne serc z melona, wykonanie ręczne kwiatów z mango, wykonanie ręczne ozdób z melona, wykonanie ręczne zwierzątek z melona, wykonanie ręczne listków z kiwi, wykonanie ręczne ozdób z mango, wykonanie ręczne kwiatków z pomarańczy, wykonanie ręczne kulek z mango, wykonanie ręczne kwiatów z ananasa.

Umowy zawierała na podstawie w tabeli zawartej w zaskarżonej decyzji z 18 marca 2019 r. okresy, osiągając z nich przychód wymieniony w decyzji. Wynagrodzenie było wypłacane po wystawieniu przez ubezpieczoną rachunków.

A. K. nie została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik przez spółkę (...). Spółka (...) nie deklarowała i nie odprowadzała z tytułu umów o dzieło zawartych z ubezpieczoną - składek na ubezpieczenia.

Już od 2013 r. A. K. pracowała jako pracownik fizyczny przy produkcji ozdób z owoców na podstawie umowy o pracę w C.. Do obowiązków ubezpieczonej należało wykonywanie ozdób z owoców. Przełożonym był P. T., który kontrolował pracę ubezpieczonej. A. K. pracowała na hali w godzinach od 6.00 do 15.00 z dwiema przerwami (15 i 30 minut). Podpisywała listę obecności. Ubezpieczona nie odróżniała w której spółce zatrudnieni są jej przełożeni. Po godzinach pracy, w ramach umów o dzieło, pozostawała w pracy, aby wyciskać owoce. Tę pracę wykonywała w tym samym miejscu. Umowy o dzieło podpisywała w dziale kadr, w obecności G. Z.. Wykonując prace w ramach umów o dzieło korzystała z tych samych narzędzi, z tego samego ubrania roboczego. Posługiwała się jedną kartą, aby wejść i wyjść z zakładu. Wynagrodzenie w ramach „umów o dzieło” było wypłacane przez spółkę (...). Nie pamięta, w jakich okolicznościach podpisywała umowę o pracę ze spółką (...).

J. K. została zatrudniona na podstawie umowy o pracę ze spółką (...) od 2014 r. jako pracownik fizyczny, z wynagrodzeniem minimalnym, z miejscem wykonywania pracy - C. (...). Z tytułu zawartej umowy o pracę J. K. była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Spółka (...), jako płatnik składek z tytułu przychodu uzyskiwanego w ramach umowy o pracę, wykonywanej przez J. K., deklarowała, naliczała i odprowadzała składki na ubezpieczenia.

W trakcie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w spółce (...), od 15 kwietnia 2014 r. do 31 grudnia 2017 r. ubezpieczona zawierała ze spółką (...) umowy nazywane umowami o dzieło, obejmujące swoim przedmiotem następujące prace: wykonanie ręczne choinek z mango, wykonanie ręczne – ułożenie kompozycji z owoców, wykonanie ozdób – kulek z mango, wykonanie ręczne kwiatów z pomarańczy, wykonanie ręczne serc z arbuza, wykonanie ręczne zwierzątek z melona, wykonanie ręczne listków z kiwi, wykonanie ręczne kwiatów z kaki, wykonanie ręczne choinek z melona.

Umowy zawierała na podstawie w tabeli zawartej w zaskarżonej decyzji z 18 marca 2019 r. okresy, osiągając z nich przychód wymieniony w decyzji. Wynagrodzenie było wypłacane po wystawieniu przez ubezpieczoną rachunków.

J. K. nie została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik przez spółkę (...). Spółka (...) nie deklarowała i nie odprowadzała z tytułu umów o dzieło zawartych z ubezpieczoną - składek na ubezpieczenia.

Już od 2014 r. J. K. pracowała jako pracownik fizyczny przy produkcji ozdób z owoców na podstawie umowy o pracę w C.. Do obowiązków ubezpieczonej należało wykonywanie ozdób z owoców. Przełożonym był P. T., który kontrolował pracę ubezpieczonej. J. K. pracowała na hali w godzinach od 6.00 do 15.00 z dwiema przerwami (15 i 30 minut). Podpisywała listę obecności. Ubezpieczona nie odróżniała w której spółce zatrudnieni są jej przełożeni. Po godzinach pracy, w ramach umów o dzieło, pozostawała w pracy, aby wyciskać owoce. Tę pracę wykonywała w tym samym miejscu. Umowy o dzieło podpisywała w dziale kadr, w obecności G. Z.. Wykonując prace w ramach umów o dzieło korzystała z tych samych narzędzi, z tego samego ubrania roboczego. Posługiwała się jedną kartą, aby wejść i wyjść z zakładu. Wynagrodzenie w ramach „umów o dzieło” było wypłacane przez spółkę (...). Wykonując umowy o dzieło, jej praca podlegała bieżącej kontroli. Nie rozliczała się z ubrań ani z narzędzi.

E. S. (1) (poprzednio K.) została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik przez spółkę (...) od 21 kwietnia 2011 r., a następnie od 3 lutego 2014 r. jako pracownik fizyczny. Zatrudniona została w ramach umowy o pracę za minimalnym wynagrodzeniem, z miejscem wykonywania pracy - C. (...).

Z tytułu zawartej umowy o pracę E. S. (1) była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Spółka (...), jako płatnik składek z tytułu przychodu uzyskanego w ramach umowy o pracę, wykonywanej przez E. S. (1) deklarowała, naliczała i odprowadzała składki na ubezpieczenia.

W trakcie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w spółce (...), od 3 lutego 2014 r. do 31 grudnia 2017 r. ubezpieczona zawarła ze spółką (...) umowy nazywane umowami o dzieło, obejmujące swoim przedmiotem następujące prace: wykonanie ręczne kulek z mango, wykonanie ręczne listków z melona, wykonywanie ręczne zajączków z melona, wykonanie ręczne kwiatów z arbuza, wykonanie ręczne – ułożenie z owoców kompozycji, wykonanie ręczne kulek z melona, wykonanie ręczne serc z mango, wykonanie ręczne listków z melona, wykonanie ręczne kulek z melona, wykonanie ręczne choinek z mango, wykonanie ręczne gwiazdek z melona.

Umowy zawierała na podane w tabeli zawartej w zaskarżonej decyzji z 18 marca 2019 r. okresy, osiągając z nich przychód wymieniony w decyzji. Wynagrodzenie było wypłacane po wystawieniu przez ubezpieczoną rachunków.

E. S. (1) nie została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik przez spółkę (...). Spółka (...) nie deklarowała i nie odprowadzała z tytułu umów o dzieło zawartych z ubezpieczoną - składek na ubezpieczenia.

Już od 2011 r. E. S. (1) pracowała jako pracownik fizyczny przy produkcji ozdób z owoców na podstawie umowy o pracę w C.. Do obowiązków ubezpieczonej należało wykonywanie ozdób z owoców. Przełożonym był P. T., który kontrolował pracę ubezpieczonej. E. S. (1) pracowała na hali w godzinach od 6.00 do 15.00, z dwiema przerwami (15 i 30 minut). Podpisywała listę obecności. Ubezpieczona nie odróżniała, w której spółce zatrudnieni są jej przełożeni. Po godzinach pracy, w ramach umów o dzieło, pozostawała w pracy, aby wyciskać owoce. Tą pracę wykonywała w tym samy miejscu. Umowy o dzieło podpisywała w dziale kadr, w obecności G. Z.. Wykonując pracę w ramach umów o dzieło korzystała z tych samych narzędzi, z tego samego ubrania roboczego. Posługiwała się jedną kartą, aby wejść i wyjść z zakładu. Wynagrodzenie w ramach „umów o dzieło” było wypłacane przez spółkę (...). Nikomu nie zgłaszała, że po pracy zostaje, aby wykonywać umowę o dzieło.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. przeprowadził u płatnika F. kontrolę w zakresie m.in. prawidłowości obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, w okresie od 28 lutego 2018 r. do 9 marca 2018 r.

W toku kontroli Zakład ustalił, że płatnik nie zgłosił do ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego pracowników (w tym ww. odwołujące i zainteresowaną), z którymi zawarł umowy nazwane „umowami o dzieło”. Pozwany podał, że osoby te świadczyły na rzecz płatnika pracę na podstawie umów o pracę zawartych ze spółką (...), w ramach umowy o współpracy.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy wydał zaskarżony wyrok. W ocenie Sądu I instancji przedmiotowe odwołania doprowadzić musiały do uchylenia zaskarżonych decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Na wstępie rozważań prawnych Sąd I instancji podkreślił, że w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z sytuacjami, w których Zakład wydał decyzje stwierdzające, że odwołujące się i zainteresowana podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika F., w ramach umów o pracę zawartych z ww. osobami ze spółką (...), określając, że płatnikiem składek jest F..

Zaskarżone decyzje zostały wydane z pominięciem podmiotu, jakim jest płatnik składek - (...) spółka z o.o.

Zdaniem Sądu Okręgowego powyższe decyzje pozwanego wydano, więc z rażącym naruszeniem prawa, pomijając w całym postępowaniu kontrolnym podmiot będący płatnikiem składek - Spółkę (...).

Sąd Okręgowy podkreślił, że w orzecznictwie za ugruntowane uznać należy, że sąd ubezpieczeń społecznych może i powinien dostrzegać wady decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania, a więc gdy decyzja taka została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego. W takich przypadkach decyzja jest bowiem bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i nie wywołuje skutków prawnych (por. wyrok SA w Łodzi z 29.03.2021 r., sygn. akt II AUa 1738/20).

Następnie Sąd Okręgowy podał, że powyższa teza nie sprzeciwia się zasadzie, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie sądowe nie stanowi prostej kontynuacji postępowania administracyjnego i skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego.

Jednocześnie Sąd I instancji wskazał, że niezależnie od powyższego, kompetencja sądu ubezpieczeń społecznych do uchylenia zaskarżonej decyzji w niniejszej sprawie wynika także z regulacji art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Jak słusznie podkreślają odwołujący, ubezpieczone są w tym postępowaniu ubezpieczonymi, tak w ujęciu materialnoprawnym, jak i procesowym, tj. w rozumieniu art. 476 § 5 pkt 2b k.p.c. i jako osoby ubiegające się w niniejszym postępowaniu o ustalenie nieistnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego.

W uzasadnieniu projektu zmiany wprowadzającej przepis art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c., przykłady wad decyzji, określone jako rażące, wymieniono w zakresie treści (brak oznaczenia stron, niewskazanie sposobu obliczenia świadczenia lub składki), sposobu wydania (wydanie przez osobę nieuprawnioną) i postępowania je poprzedzającego (bez podstawy prawnej lub przedwcześnie – bez zachowania terminów lub przesłanek wydania). Niezależnie od tego, czy wady te dotyczą formy, czy treści decyzji, ich wspólną cechą jest to, że naruszają przepisy o postępowaniu przed organem rentowym w takim stopniu, że ich konwalidacja jest niemożliwa. Naprawienie takich decyzji przez sąd polega w istocie na wydaniu ich na nowo, to zaś wymaga ponownego przeprowadzenia całego postępowania – tyle że przed sądem (J. May, [w:] Kodeks postępowania cywilnego..., T. Zembrzuski – red., WKP 2020).

Nadto Sąd Okręgowy zasygnalizował, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 423 ze zm.), obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami.

Pracownicy podlegają też obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu (art. 11 ust. 1) i wypadkowemu (art. 12 ust. 1).

Pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1).

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy wskazał, że w niniejszej sprawie, pozwany wydał decyzję dotyczącą podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę i ustalającą podstawę wymiaru składek z tytułu tegoż zatrudnienia, nie dostrzegając istnienia pracodawcy, który umowę o pracę zawarł na piśmie. W swym postępowaniu pozwany przyjął pozorność, czy nie istnienie tej umowy, bez chociażby poinformowania o takim rozstrzygnięciu tego pracodawcy. Tymczasem, przeprowadzenie postępowania administracyjnego z pominięciem podmiotu, który powinien być stroną, stanowi rażące naruszenie przepisów postępowania. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na art. 10 § 1 k.p.a., stanowiący, że organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Z kolei stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek (art. 28 k.p.a.), a więc z pewnością (w ocenie Sądu I instancji) – w niniejszej sprawie, ze względu na jej przedmiot – pracodawca, płatnik składek, którym jest spółka (...).

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy systemowej, kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek przeprowadzają inspektorzy kontroli Zakładu.

Sąd Okręgowy podkreślił, że kontrola może obejmować w szczególności zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych. Pozwany u płatnika, którego praw i obowiązków decyzja dotyczy bezpośrednio, w ogóle nie przeprowadził kontroli przewidzianej powołanym przepisem. W konsekwencji pozbawił go wszelkich uprawnień, przysługujących płatnikowi, co do którego – zgodnie ze swoimi kompetencjami – pozwany kwestionuje prawidłowość zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych, w tym w szczególności w zakresie obowiązkowych pouczeń, uczestnictwa w czynnościach kontrolnych i przebiegu kontroli (art. 89 ust. 1a pkt 9, ust. 4, ust. 5, art. 91 ust. 2 czy ust. 3 ustawy systemowej).

Nadto Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na istotne odesłanie z art. 92a ustawy systemowej, zgodnie z którym, do kontroli płatnika składek będącego przedsiębiorcą stosuje się przepisy rozdziału 5 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców.

Wszystkich tych ustawowych gwarancji spółka (...) została pozbawiona poprzez uniemożliwienie jej uczestnictwa w postępowaniu administracyjnym, jako stronie i administracyjne, autorytarne podważenie legalności jej działalności gospodarczej w części dotyczącej wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych, bez wymaganej prawem kontroli tej działalności.

Mając powyższe na względzie, Sąd I instancji orzekł jak w punkcie I, II, III i IV sentencji wyroku.

O kosztach procesu w V sentencji Sąd I instancji postanowił na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od tego wyroku złożył pozwany organ rentowy zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 38 ust 1 w związku z art. 83 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej ustawa o sus) poprzez jego niezastosowanie i przez to przyjęcie, iż w niniejszej sprawie zachodzi konieczność wydania decyzji w stosunku do spółki (...) sp. z o.o. w W. pomimo tego, iż w ocenie organu „rzeczywistym płatnikiem”, a co za tym idzie stroną decyzji administracyjnej jest spółka (...) sp. z o.o. spółka komandytowa;

2.  naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 86 w związku z art. 92a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej ustawa o sus) poprzez przyjęcie elementem koniecznym do wydania decyzji administracyjnej w sprawie jest przeprowadzenie kontroli, w rozumieniu ww. przepisów w przeciwnym razie naruszone zostają uprawnienia przysługujące stronie, w zakresie obowiązkowych pouczeń, uczestnictwa w czynnościach kontrolnych i przebiegu kontroli;

3.  naruszenie art, 477 ¹⁴ § 2 ¹ KPC poprzez przyjęcie, iż decyzja została wydana z rażącym naruszeniem prawa bowiem nie określono w sposób prawidłowy strony tej decyzji, a w ocenie Sądu Okręgowego w Zielonej Górze jest to spółka (...) sp. z o.o., tym samym doszło do rażącego naruszenia przepisów o postępowaniu przed organem rentowym i zachodzi konieczność uchylenia tej decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu;

4.  naruszenie art. 386 § 4 KPC poprzez nierozpoznanie istoty sprawy.

Powołując się na powyższe zarzuty organ rentowy wniósł:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych:

•

z dnia 18 marca 2019 r. znak: (...)dot. M. K. (2);

•

z dnia 18 marca 2019 r. znak: (...) dot. A. K.;

•

z dnia 18 marca 2019 r. znak:(...)dot. J. K.;

•

z dnia 18 marca 2019 r. znak: (...) dot. E. S. (1) (poprzednio: K.)

ewentualnie:

2.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze;

3.  zasądzenie od odwołujących na rzecz apelującego kosztów zastępstwa procesowego.

Nikt z odwołujących nie złożył odpowiedzi na apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, a to wobec braku podstaw prawnych do uchylenia zaskarżonej decyzji.

Na wstępie Sąd Apelacyjny podkreśla, że w okolicznościach faktycznych sprawy, w której została wniesiona apelacja, organ rentowy zaskarżonymi decyzjami stwierdził, iż odwołujące A. K., J. K., E. S. (2) (poprzednio K.) oraz M. K. (1) podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek (...) sp. z o.o. spółka komandytowa w ramach zawartej umowy o pracę z (...) sp. z o.o. w okresach wskazanych szczegółowo w zaskarżonych decyzjach, a płatnikiem składek z tego tytułu jest spółka (...). Przychód wykazany w sentencji decyzji stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia.

Zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Cytowany przepis dotyczy enumeratywnie określonych sytuacji uzasadniających uchylenie decyzji organu rentowego i przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania. Może to nastąpić jedynie w przypadku decyzji nakładających na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalającą wymiar tego zobowiązania lub obniżającą świadczenie, które zostały wydane z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny podkreśla, że zaskarżona decyzja o ustaleniu nieistnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego nie jest objęta dyspozycją art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c., a zatem brak było podstaw do wydania zaskarżonego wyroku w oparciu o ten przepis (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2016 r. II UZ 18/16, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2022 r. II UZ 31/22). Zatem wyłącznie już to, że decyzja w przedmiocie ustalenia nieistnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego nie jest objęta dyspozycją art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. jest wystarczającą przesłanką do uwzględnienia apelacji pozwanego organu.

W postanowieniu z 4 października 2022 r., sygn. II UZ 31/22 Sąd Najwyższy wyjaśnił nadto, że zgodnie z art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c. ubezpieczonym jest osoba ubiegającą się o: a) świadczenie z ubezpieczeń społecznych albo o emeryturę lub rentę, b) ustalenie istnienia bądź nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, jego zakresu lub wymiaru składki z tego tytułu, c) świadczenia w sprawach należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, d) świadczenie odszkodowawcze przysługujące w razie wypadku lub choroby pozostające w związku ze służbą. W art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c. zdefiniowano, że stronami postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych są ubezpieczony, osoba odwołująca się od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, organ rentowy, wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności i zainteresowany. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z 21 czerwca 2023 r. sygn. II UZ 41/23.

Mając na uwadze wskazane rozróżnienie powstaje zasadnicze pytanie, czy odwołujący się w sprawie posiada status „ubezpieczonego”, czy też jest „inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja”. Przesądzenie tej kwestii ma znaczenie dla dopuszczalności zastosowania art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c.

Zaprezentowany aspekt był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w postanowieniu z dnia 3 września 2020 r., II UZ 12/20, LEX nr 3225191 gdzie wskazano, że Kodeks postępowania cywilnego ani w art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c., ani też w pozostałych przepisach nie definiuje „innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja”, choć z celu regulacji tego przepisu można przyjąć, że chodzi o osobę, na której sferę prawną zaskarżona decyzja oddziałuje bezpośrednio, przy czym jest to podmiot inny od ubezpieczonego oraz od zainteresowanego. Podobnie jak ubezpieczony, osoba ta jest adresatem decyzji wydanej przez organ rentowy. W odróżnieniu od zainteresowanego będzie nią więc osoba, w stosunku do której decyzja organu rentowego wywołuje bezpośrednie skutki prawne, skoro ten podmiot był już uczestnikiem postępowania przed organem rentowym, to znaczy został co najmniej wymieniony w treści (sentencji) decyzji organu rentowego. Osoba ta nie jest jednak inicjatorem postępowania przed organem, który wydaje względem niej decyzję, działając bez jej wniosku (z urzędu, w wyniku kontroli). Chodzi tu, między innymi, o decyzje wydawane w sprawach o ustalenie istnienia ubezpieczenia i obowiązku uiszczenia składek z tego tytułu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2017 r., II UK 360/16, LEX nr 2390723; z dnia 2 września 2020 r., I UK 238/19, LEX nr 3062755, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2016 r., II UZ 18/16, LEX nr 2111410 oraz M. Klimas, Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, LEX 2013). W sprawach tego rodzaju, organ rentowy wydaje decyzję z urzędu, a to oznacza, że nie występuje relacja „ubiegania się o ustalenie istnienia bądź nieistnienia obowiązku ubezpieczenia”, która zgodnie z art. 476 § 5 pkt 2 lit. b) k.p.c. definiuje „ubezpieczonego”. Znaczy to tyle, że płatnik składek będący adresatem wydanej z urzędu decyzji w przedmiocie ustalenia istnienia bądź nieistnienia obowiązku ubezpieczenia w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych nie ma statusu „ubezpieczonego”. Sumą tego wywodu jest konkluzja, że skoro płatnik składek nie ma w prawie procesowym statusu ubezpieczonego, to w sprawach o objęcie ubezpieczeniem społecznym i określenie wysokości podstawy wymiaru składek art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. nie znajduje zastosowania. Nie jest to bowiem sprawa, w której wobec ubezpieczonego wydano decyzję nakładającą zobowiązanie, ustalającą wymiar tego zobowiązania lub obniżającą świadczenie. Sąd Najwyższy wskazał również, iż decyzji o podleganiu ubezpieczeniom społecznym i określającej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne nie sposób utożsamiać z „decyzją nakładającą na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżającą świadczenie”. W szczególności określenie podstawy wymiaru składek nie jest tożsame z nałożeniem na ubezpieczonego zobowiązania.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał, iż niniejszej sprawie brak jest przesłanek w ujęciu przedmiotowym, pozwalających na zastosowanie przez Sąd I instancji art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. (sprawa nie jest sprawą, w której wobec ubezpieczonego wydano decyzję nakładającą zobowiązanie lub ustalającą wymiar tego zobowiązania).

Ponadto wskazać należy, że w postanowieniu z dnia 18 stycznia 2022 r. II USK 403/21 Sąd Najwyższy orzekł, iż użyty w art. 4 pkt 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych termin „pracodawca” należy pojmować w znaczeniu, jakie nadaje mu art. 3 k.p., uznający za pracodawcę osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną, nawet nieposiadającą osobowości prawnej, jeśli zatrudnia ona pracowników. Tak zdefiniowany pracodawca jest z mocy art. 4 pkt 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych płatnikiem składek dla wszystkich pracowników w rozumieniu tego aktu, a zatem także tych, o których stanowi art. 8 ust. 2a tej ustawy, w tym dla pracowników pozostających z nim w stosunku pracy i jednocześnie wykonujących na jego rzecz pracę w ramach umów cywilnoprawnych zawartych z osobą trzecią. Stanowisko takie wynika również z wcześniejszego wyroku Sądu Najwyższego z 13 lutego 2014 r., I UK 323/13.

Z kolei zgodnie z treścią art. 38a ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych jeżeli w związku z przeprowadzonym postępowaniem wyjaśniającym lub kontrolą wykonywania przez płatników składek obowiązków z zakresu ubezpieczenia społecznego zachodzi konieczność wydania decyzji, o której mowa w art. 83 ust. 1 pkt 1a, Zakład wydaje decyzję podmiotowi zgłaszającemu ubezpieczonych do ubezpieczeń społecznych oraz płatnikowi składek ustalonemu przez Zakład.

Skoro więc ZUS, w obliczu art. 38a, jest obowiązany do wydania decyzji wobec podmiotu, który zgłosił się jako płatnik składek, to podmiotowi temu, służy prawo do sądu, a w tym zakresie uprawnienie do zakwestionowania decyzji. W orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, że w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych adresat decyzji ma legitymację procesową formalną do jej zaskarżenia i bycia stroną postępowania, której nie musi odpowiadać jego prawo lub obowiązek wynikający z przepisów prawa materialnego.

Innymi słowy gdyby nawet Sąd I instancji doszedł do wniosku, iż adresat decyzji nie jest w świetle przepisów prawa materialnego zobowiązany do wykonania obowiązku nałożonego decyzją administracyjną w aspekcie podmiotowym (nie jest stroną stosunku zobowiązaniowego), to stan taki nie pozbawia go statusu strony postępowania, a jedynie może prowadzić do uwzględnienia odwołania - art. 477 § 2 k.p.c. - i stwierdzenia, że jego zobowiązanie nie istnieje (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20.10.2015r. sygn. I UZ 13/15, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8.12.2015r. sygn. I UZ 20/15, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27.01.2016r. sygn. I UZ 29/15, postanowienie Sądu Najwyższego z 1.03.2016r. sygn. I UZ 38/15).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, okoliczności niniejszej sprawy nie pozwalały ponadto na stwierdzenie, że przed organem rentowym doszło do rażącego naruszenia przepisów postępowania. Podkreślić należy, że organ rentowy nie wydał w istocie decyzji ustalającej płatnika składek, a jedynie orzekł o podleganiu przez A. K., J. K., E. S. (1) (poprzednio K.) oraz M. K. (1) ubezpieczeniom społecznym jako pracownika odwołującej się spółki. To, że takie, a nie inne rozstrzygnięcie zostało poddane kontroli sądowej wynika także wprost z treści złożonych w sprawie odwołań. Odwołująca się spółka oraz ww. ubezpieczone domagały się bowiem ustalenia, że ww. ubezpieczone nie podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu świadczenia pracy na rzecz płatnika składek (...) sp. z o.o. sp.k., oraz że przychód wskazany w tabeli decyzji nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Nie było zatem – w ocenie Sądu Odwoławczego - potrzeby wydawania decyzji także wobec (...) sp. z o.o. W niniejszej sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wydał decyzji dotyczącej „ustalania płatnika składek”, ale wskazując na art. 83 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podmiot ten nie jest zatem w sprawie inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, nie została wobec niego wydana decyzja administracyjna. W związku z powyższym spółka ta nie musiała być zatem stroną postępowania administracyjnego, a w postępowaniu sądowym mogła bronić swych praw jako zainteresowana i jako taka została prawidłowo zawiadomiona przez Sąd I instancji o toczącym się postępowaniu (k.44 akt).

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że rzeczą Sądu I instancji w sprawie było poczynienie szczegółowych ustaleń faktycznych dotyczących istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych ubezpieczonych (A. K., J. K., E. S. (1) (poprzednio K.) oraz M. K. (1)) ukształtowanego zaskarżoną decyzją. Sąd Okręgowy, stosując regulację z art. 477 ¹⁴ §2 ¹ k.p.c. i uchylając decyzję pozwanego, uchylił się od poczynienia szczegółowych ustaleń faktycznych w tej kwestii oraz nie wyraził oceny prawnej dotyczącej istnienia, bądź nieistnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych ww. ubezpieczonych (odwołujących).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy winien merytorycznie rozpoznać odwołanie po przeprowadzeniu dowodów, które uzna za celowe i konieczne.

Nadto Sąd Apelacyjny zaznacza, że mimo iż sąd odwoławczy jest sądem merytorycznym, to jednocześnie postępowanie przed tym sądem jest również postępowaniem kontrolnym, dlatego ustawodawca uznał, że brak merytorycznego rozpoznania sprawy przez sąd pierwszej instancji jest podstawą do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Mając na uwadze powyższe na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok, jednocześnie na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

sędzia Marta Sawińska