Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód J. G. w pozwie przeciwko (...)domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 58 928,29 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 8 września 2019 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu.

Uzasadniając pozew powód wskazał, że łączyła go z pozwanym umowa, której przedmiotem było zaprojektowanie i budowa stacja uzdatniania wody oraz podłączenia do istniejącego ujęcia wodnego ze studni głębinowej i do sieci wodociągowej. Powód ukończył budowę, lecz pozwany nie zapłacił mu całości należnego wynagrodzenia, umniejszając je o bezpodstawnie naliczone kary umowne. Na wypadek uznania zasadności ww. kar umownych powód wniósł o ich miarkowanie jako rażąco wygórowanych (art. 484 § 2 k.c.).

Wyrokiem zaocznym z 12 września 2022 r. Sąd Rejonowy uwzględnił żądanie pozwu oraz nakazał pobrać od pozwanego kwotę 2 947 zł tytułem opłaty od pozwu, od obowiązku uiszczenia której został zwolniony powód.

W sprzeciwie od wyroku zaocznego pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów procesu.

Pozwany zarzucił, że w realizacji ww. umowy wystąpiła znacząca zwłoka wynosząca 77 dni, czego konsekwencją było obciążenie powoda karą umowną wynoszącą 57 357,30 zł. Także przy realizacji drugiej z umów łączących strony – dotyczącej wykonania remontu wyposażenia studni głębinowych – nie został zachowany termin (zwłoka wyniosła 57 dni), a powód został obciążony karą umowną w kwocie 1 570,99 zł. Pozwany twierdził, że dokonał potrącenia wierzytelności z tego tytułu z bezzasadnie dochodzonym w niniejszej sprawie wynagrodzeniem powoda. Zdaniem pozwanego nie zachodzą przesłanki miarkowania ww. kar umownych, skoro nieterminowo wykonując umowy, całkowicie uchybił obowiązkowi w związku z którym zastrzeżono karę umowną.

Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2023 r., Sąd Rejonowy w Bydgoszczy uchylił w całości wydany w sprawie wyrok zaoczny i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 58 928,29 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie
w transakcjach handlowych w stawce nie wyższej, niż stawka odsetek ustawowych za opóźnienie od kwot: 57 357,30 zł od 9 września 2019 roku do dnia zapłaty, 1 570,99 zł od 7 lipca 2022 roku do dnia zapłaty (pkt 1), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 2), a także nakazuje pobrać od pozwanego kwotę 2 947 zł tytułem kosztów postępowania w zakresie, w jakim od ich uiszczenia zwolniony został powód (pkt 3).

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji oparł o podane niżej ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne.

W dniu 5 stycznia 2018 r. pozwany (zamawiający) zlecił, a powód (wykonawca) po zapoznaniu się z terenem i innymi uwarunkowaniami koniecznymi do uzyskania pozwolenia na budowę przyjął do realizacji przedmiot umowy p.n.: „(...). Przedsięwzięcie polegało na zaprojektowaniu i budowie stacji uzdatniania wody i podłączeniu do istniejącego ujęcia wodnego ze studni głębinowej i sieci wodociągowej.

Strony ustaliły zakończenie realizacji przedmiotu umowy w terminie 250 dni
od dnia podpisania umowy (§ 5 ust. 1 pkt 3 umowy).

Zgodnie z § 14 ust 1 umowy wynagrodzenie wykonawcy ustalono na kwotę 744 900,00 zł brutto, która obejmuje wszelkie nakłady finansowe potrzebne
do wykonania całości przedmiotu umowy.

W dniu 10 września 2018 r. sporządzono aneks do umowy przedłużający czas zakończenia robót budowlanych w terminie do 15 listopada 2018 oraz zakończenie realizacji przedmiotu umowy do 30 listopada 2018 r.

W dniu 26 lutego 2019 r. został sporządzony drugi aneks do ww. umowy, w którym ustalono, że na dzień zawarcia aneksu termin wykonania umowy został przekroczony o 74 dni, z czego 37 dni z winy wykonawcy, a 37 dni z przyczyn niezależnych od żadnej ze stron. Następnie strony zgodnie ustaliły i oświadczyły, że z tytułu niedotrzymania terminu wykonawca zobowiązany jest do zapłaty kary umownej w wysokości 27 561,30 zł.

W dniu 26 lutego 2019 r. strony zawarły również dodatkową umowę
nr(...), w której to powód jako wykonawca przyjął do wykonania zadanie polegające na remoncie wyposażenia dwóch studni głębinowych na terenie (...)w zakresie zakupu i montażu pomp głębinowych oraz rur pompowych w studniach, montażu sond hydrostatycznych w studniach oraz włączenia sygnałów z sond i pomp do systemu monitoringu budowanej stacji uzdatniania wody. W § 9 ust. 1 tej umowy wynagrodzenie powoda ustalono na kwotę netto 27 561,30 zł.

Powód w dniu 22 marca 2019 r. wystawił pozwanemu fakturę na kwotę 185 654 zł brutto płatną w terminie 30 dni tj. do 21 kwietnia 2019 r.

Pozwany w dniu 15 kwietnia 2019 r. dokonał częściowej zapłaty
ww. faktury w kwocie 100 000 zł, a w dniu 23 kwietnia 2019 r. zapłacił pozostałą kwotę 85 654 zł.

W dniu 13 maja 2019 r. powód wystawił pozwanemu kolejną fakturę VAT na kwotę 186 041 zł.

Pozwany w dniu 12 czerwca 2019 r. dokonał częściowej zapłaty ww. faktury
w kwocie 100 000 zł, a w dniu 14 czerwca 2019 r. zapłacił pozostałą kwotę 86 041 zł.

Powód wystawił pozwanemu w dniu 5 lipca 2019 r. fakturę VAT na kwotę 186 164 zł, tego samego dnia wystosował też do niego pismo, w którym upoważniał do bezpośredniej zapłaty z należności wynikającej z ww. faktury kwoty 50 000 zł na rzecz zatwierdzonego podwykonawcy (...). Pozwany w dniu 5 sierpnia 2019 r. dokonał zapłaty ww. faktury w kwocie 136 164 zł.

Powód w dniu 8 sierpnia 2019 r. wystawił pozwanemu fakturę VAT opiewającą na kwotę 187 041 zł, tego samego dnia wystosował też do niego pismo, w którym upoważniał do bezpośredniej zapłaty z należności wynikającej z ww. faktury kwoty 70 000 zł na rzecz zatwierdzonego podwykonawcy (...).

Pozwany wystawił notę obciążeniową nr (...) dnia 21 sierpnia 2019 r. w wysokości 1 570,99 zł z tytułu kary umownej za zwłokę w wykonaniu przedmiotu umowy nr (...). W podstawie rozliczenia wskazano potrącenie zgodnie
z(...)z należnością powoda z faktury VAT (...) do wysokości kwoty 1 570,99 zł.

Tego samego dnia została wystawiona również nota obciążeniowa nr (...)
w wysokości 57 357,30 zł z tytułu kary umownej za zwłokę w wykonaniu przedmiotu umowy nr (...). Jako podstawę rozliczenia wskazano potrącenie zgodnie
z (...)z fakturą VAT (...) do wysokości 57 357,30 zł.

Pozwany w dniu 13 września 2019 r. dokonał częściowej zapłaty ww. faktury VAT nr (...) w kwocie 40 000 zł, a w dniu 17 września 2019 r. dopłacił kwotę 18 112,71 zł.

Powód pismem z 12 lipca 2019 r. zgłosił zakończenie prac związanych
z realizacją zadania „(...) – (...)
(...)”.

W dniu 1 sierpnia 2019 r. został sporządzony protokół odbioru (...) w B., gm. T..

Pozwany wezwał powoda do zapłaty kwoty 58 928,29 zł w terminie 7 dni
od otrzymania wezwania. W dotyczącym tego piśmie wskazano, że „pod warunkiem, iż kwota wskazana w niniejszym wezwaniu nie zostanie uiszczona w terminie 7 dni od otrzymania niniejszego wezwania, oświadczam na podstawie art. 498 k.c., że w imieniu spółki, potrącam wyżej opisaną wierzytelność pieniężną spółki w kwocie 58 928, 29 zł z (…) wierzytelnością wzajemną wobec spółki z tytułu wynagrodzenia za budowę (...)realizowanej na podstawie umowy nr (...) z dnia 5 stycznia 2018.”. Powód odebrał ww. pismo 16 grudnia 2018 r.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 647 k.c. przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się m.in. do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Pozwany nie kwestionował należności powoda dochodzonych z tytułu wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych, domagał się jednak oddalenia powództwa, podnosząc procesowy zarzut potrącenia wzajemnych wierzytelności stron.

Przedmiotem oceny Sądu Rejonowego była ocena skutków oświadczenie pozwanego o potrąceniu z dnia 12 grudnia 2019 r.

Z uwagi na to, że w ww. oświadczeniu o dokonaniu potrącenia, jako podstawa prawna kompensaty wskazany został przepis art. 498 k.c. Sąd ten miał
na uwadze, iż w myśl art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność
z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności
są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Potrącenie jest jednostronną czynnością prawną, oświadczeniem woli uprawnionego, złożonym z zachowaniem warunku przewidzianego art. 61 k.c.,
które powinno czynić zadość wymaganiom przewidzianym w prawie materialnym,
w odniesieniu do określonych w nim przesłanek i skutków. Spełnia ono funkcję zapłaty, egzekucji i zabezpieczenia, nie wymaga zgody osoby, do której
jest kierowane. Prowadzi ono do zaspokojenia potrącającego i zarazem jego wierzyciela w definitywny sposób, do wysokości niższej wierzytelności oraz zapewnia realizację obu wierzytelności.

Skuteczność oświadczenia o potrąceniu zależała od spełnienia czterech przesłanek: wzajemności wierzytelności, jednorodzajowości świadczeń, wymagalności oraz zaskarżalności (możliwości dochodzenia przed sądem lub przed innym organem państwowym). Sąd Rejonowy analizując oświadczenie, na które pozwany powoływał się w sprzeciwie, pod kątem wypełnienia ww. wymogów zwrócił uwagę, iż przedmiotowe oświadczenie zostało złożone pod warunkiem. Potrącenie miało bowiem nastąpić jedynie w przypadku, gdyby nie doszło do uiszczenia przez powoda w wyznaczonym terminie kwoty wskazanej w wezwaniu do zapłaty. Zdaniem Sądu a quo na chwilę jego złożenia nie było ono zatem skuteczne, a procesowy zarzut potrącenia zawarty w sprzeciwie od wyroku zaocznego nie mógł wywołać skutków o charakterze materialnym.

Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko utrwalone w orzecznictwie, że oświadczenia woli o potrąceniu nie można złożyć pod warunkiem (zarówno zawieszającym, jak i rozwiązującym) oraz z zastrzeżeniem terminu z uwagi na konstytutywny (kształtujący) charakter takiego oświadczenia, skutkujący definitywnym skutkiem (umorzeniem wierzytelności).

Sąd Rejonowy podniósł, że procesowy zarzut potrącenia może być połączony ze złożeniem materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu, ale może też dotyczyć (odwoływać się) do oświadczenia o potrąceniu złożonego wcześniej, jeszcze przed wszczęciem procesu, o czym decyduje literalne brzmienie stanowiska procesowego strony. W niniejszej sprawie pozwany powołał się wprost na „złożone przed procesem oświadczenia”, twierdząc, że wierzytelność powoda została umorzona
w całości.

Uznając wskazane oświadczenia za nieskuteczne Sąd pierwszej instancji zauważył na marginesie, że nie doszło także do kompensaty realizującej wcześniejszą umowę stron. W nocie obciążeniowej nr (...) jako podstawę naliczenia kary umownej pozwany wskazał na potrącenie zgodnie z (...) z 26 lutego 2019 roku. Wskazana umowa nie zawiera jednak w swojej treści powołanej jednostki redakcyjnej. Z kolei w przypadku noty obciążeniowej nr (...) w metodzie płatności zostało wskazane potrącenie zgodnie z (...)z 5 stycznia 2018 r. Regulacja ta zawierała odnośnik do nieistniejącego postanowienia tej umowy. Oceniając powyższe okoliczności Sąd ten podkreślił, że obie strony są przedsiębiorcami. Zarówno na powodzie, jak i pozwanym spoczywa obowiązek zachowania należytej staranności, którą określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonych przez nich działalności. Chodzi o większą zapobiegliwość, rzetelność, dokładność w działaniach profesjonalisty. Powyższe powodowało w konsekwencji, że podniesiony w sprawie zarzut potrącenia, nie zasługiwał na uwzględnienie.

O żądaniu pozwu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 347 k.p.c. po uchyleniu wyroku zaocznego w całości, uznając dochodzone roszczenie powoda za zasadne gdy chodzi o należność główną w kwocie 58 928,29 zł. O odsetkach za czas opóźnienia w spełnieniu tego świadczenia orzeczono na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

W punkcie 2. wyroku orzeczono o oddaleniu powództwa w zakresie roszczenia odsetkowego od kwoty 57 357,30 zł za dzień 8 września 2019 r. oraz od kwoty 1 570,99 zł od 8 września 2019 r. do 6 lipca 2022 r., biorąc pod uwagę, że termin zapłaty należności stwierdzonej fakturą VAT(...) z 8 sierpnia 2019 upływał 7 września 2019 r., tj. w sobotę, a więc roszczenie stało się wymagalne od dnia 9 września 2019 r. Z kolei roszczenie o zapłatę kwoty 1 570,99 zł stało się wymagalne po upływie 14 dni od dnia doręczenia pozwu, tj. od 7 lipca 2022 r.

W punkcie 3. wyroku orzeczono o obowiązku zapłaty przez pozwanego – który przegrał spór – opłaty od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony (art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, zaskarżając go w części, tj. co do punktów 1. i 3., zarzucając naruszenie:

1.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie zbadania faktu istnienia i wysokości wymagalnej wierzytelności wzajemnej strony pozwanej, w wyniku mylnego przyjęcia, że nie doszło do jej skutecznego potrącenia z wierzytelnością dochodzoną pozwem;

2.  naruszenie art. 498 § 1 w zw. z art. 89 i art. 65 § 1 i 2, a także w zw. z art. 354 § 1 k.c., przy uwzględnieniu (...) z 5 stycznia 2018 r. poprzez błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie i bezpodstawne przyjęcie, że dokonane przez stronę pozwaną przed procesem potrącenie kar umownych nie odniosło skutków prawnych, gdyż w jednym z pism (o znaczeniu akcesoryjnym i nieistotnym) pozwany uwarunkował je niezapłaceniem przez powoda należności w ściśle określonym terminie, pomimo tego, że strony uprzednio uzgodniły w umowie, że naliczone kary będą potrącane z wynagrodzenia lub dochodzone po wystawieniu stosownej noty obciążeniowej (o potrąceniu kar z wynagrodzenia w oparciu o zapisy kontraktowe powód został uprzednio powiadomiony w doręczonej mu bezwarunkowej nocie);

3.  naruszenie art. 455 w zw. z art. 65 § 1 i 2 i art. 354 § 1 k.c., przy uwzględnieniu (...) z 5 stycznia 2018 r. poprzez niewłaściwe zastosowanie i błędne przyjęcie, że wymagalność potrąconej wierzytelności pozwanego z tytułu prawidłowo naliczonej kary umownej mogła zaistnieć tylko na skutek odrębnego wezwania do zapłaty, podczas gdy strony w powyższym zapisie umownym wyłączyły taką konieczność, ustalając, że kara umowna może zostać potrącona z należnego wynagrodzenia bez doręczenia tego dokumentu powodowi;

4.  naruszenie art. 498 § 1 w zw. z art. 58 § 3 k.c. poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że skoro zastrzeżenie warunku w oświadczeniu o potrąceniu byłoby niedopuszczalne, to całą czynność prawną należy traktować jako nieważną, podczas gdy w świetle orzecznictwa byłaby ona ważna, choć bezwarunkowa (warunek nie został zastrzeżony, a wierzytelność potrącona z chwilą doręczenia powodowi oświadczenia w tym przedmiocie).

Pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie jego zmianę w zaskarżonej części poprzez uchylenie w całości wydanego w sprawie wyroku zaocznego i oddalenie powództwa. Nadto pozwany domagał się zasądzenia od powoda kosztów postępowania według norm przepisanych za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Na wstępie należy wyjaśnić, że przedmiotowy wyrok wydany został w składzie z udziałem sędziego, pomimo powołania go do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego w sądzie wyższej instancji (co nastąpiło z dniem 6 grudnia 2023 r.). Według art. 47b § 4 i 6 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 217 ze zm. – dalej „u.s.p.” – w brzmieniu obowiązującym od dnia 15 kwietnia 2023 r.) nie stanowiło to przeszkody do podejmowania czynności w sprawach przydzielonych w dotychczasowym miejscu służbowym, aż do ich zakończenia.

Wyjaśnić trzeba, że w aktualnie obowiązującym stanie prawnym utracił swą aktualność pogląd przyjęty w uchwale SN z dnia 13 marca 2020 r. (III CZP 68/19), zgodnie z którym sędzia powołany do pełnienia urzędu na stanowisku wyższego szczebla nie jest uprawniony do rozpoznawania spraw w dotychczasowym miejscu służbowym po dniu powołania i bez delegacji, o której mowa w art. 77 § 1 pkt 1 u.s.p. Wskazać również należy, że gdy chodzi przedmiotową sprawę nie doszło do zwolnienia z obowiązku jej rozpoznania przez dotychczasowego referenta w trybie przewidzianym przez ustawę (por. art. 47b § 5 u.s.p.).

Apelacja strony pozwanej była zasadna, skutkując koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy.

Pojęcie „istoty sprawy” dotyczy jej aspektu materialnego, zatem nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd nie zbada tak rozumianej podstawy pozwu, jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznych, nie odnosząc się w swoim rozstrzygnięciu do tego, co jest przedmiotem sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1298/00). W orzecznictwie podkreśla się, że „nierozpoznanie istoty sprawy” zachodzić może nie tylko wówczas gdy wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia co do przedmiotu sporu, wyznaczonego treścią i materialno-prawną podstawą żądania powoda, lecz także i wówczas gdy zaniechano zbadania materialno-prawnych, bądź będących ich następstwem, procesowych zarzutów podniesionych przez pozwanego. Ma to więc miejsce nie tylko wówczas gdy sąd odmawia dalszego prowadzenia sprawy bezpodstawnie przyjmując skuteczność zarzutów pozwanego (przedwcześnie oddalając powództwo), lecz także gdy pomija i pozostawia poza swoją oceną tego rodzaju zarzuty podniesione przez pozwanego (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 28 marca 2018 r., V CZ 17/18). Jak wyjaśnił to Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 listopada 2013 r., IV CZ 98/13 przypadek nierozpoznania istoty sprawy zachodzić będzie w sytuacji gdy sąd bezpodstawnie nie rozpatrzy zarzutu pozwanego zmierzającego do oddalenia powództwa, np. zarzutu potrącenia. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku niezbadania roszczenia będącego podstawą bezpodstawnie nieuwzględnionego zarzutu potrącenia (por. wyrok SN z 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11).

Zdaniem Sądu drugiej instancji w niniejszej sprawie bez żadnych wątpliwości zachodzi przypadek nierozpoznania istoty sprawy.

Obrona pozwanego polegała na podniesieniu procesowego zarzutu potrącenia, który podlegał jednak rozpatrzeniu w kategoriach oceny istnienia roszczenia powoda ze względu na umorzenie jego wierzytelności – na skutek potrącenia – jeszcze przed wszczęciem procesu (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r. II CSK 476/12, LEX nr 1314394). Zauważyć przy tym trzeba, że z (...) łączącej strony (...)z dnia 5 stycznia 2018 r. wynikało, że wykonawca (powód) wyraził zgodę dla zamawiającego (pozwanego) „na potrącenie w rozumieniu art. 498 i 499 kodeksu cywilnego kwot naliczonych w przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 1) niniejszego paragrafu z przysługującej mu od Zamawiającego wierzytelności” (§ 17 ust. 5 umowy), jak również postanowiono, że pozwany „może według własnego uznania na podstawie noty księgowej żądać zapłaty kar umownych, o których mowa w ust. 1 i 2 lub potrącić je z należnego wynagrodzenia” powoda (§ 17 ust. 6 umowy; zob. k. 38 - 39 akt). Analogiczne postanowienia strony zawarły także w (...) z 26 lutego 2019 r. ( zob. k. 71 - 72 akt).

Na tle powołanych postanowień umownych należy wskazać, że „potrącenie umowne” stanowi instytucję odmienną od potrącenia ustawowego, którego warunki zostały określone przez ustawodawcę w sposób restryktywny w art. 498 i 499 k.c. Umowne potrącenie znajduje oparcie w zasadzie swobody umów (art. 353 ^{( 1)} k.c.), strony mogą zatem w sposób odmienny niż to przyjęto w kodeksie cywilnym, ukształtować podstawy potrącenia, skutki czy też sam sposób potrącenia. W ustawie brak jest bowiem postanowień krępujących wolę stron decydujących się na potrącenie umowne (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1998 r., II CKN 849/98, OSNC 1998, nr 7–8, poz. 128). Należało w związku z tym ocenić, czego Sąd Rejonowy zaniechał, czy w tym konkretnym przypadku – wobec literalnego jedynie odwołania się w § 17 ust. 5 i § 11 ust. 4 ww. umowy do postanowień ustawowych dotyczących instytucji potrącenia – strony rzeczywiście uzależniły skuteczności potrącenia od zaistnienia stanu wymagalności obu wzajemnych wierzytelności z powyższych tytułów, czy też przewidziały w tym zakresie mechanizm odmienny. Zdaniem Sądu drugiej instancji dla takiej oceny z pewnością nie miało natomiast żadnego znaczenia to, że w notach obciążeniowych nr (...) i (...), każda z dnia 21 sierpnia 2019 r. ( zob. k. 99, 100 i 415, 416 akt) – na które m.in. powoływał się pozwany uzasadniając zarzut potrącenia – zostały powołane błędnie (niedokładnie) jednostki redakcyjne wskazanych postanowień umownych odnoszące się do potrącenia, skoro zamieszczenie w umowach postanowień odnoszących się do potrącenia nie było przedmiotem sporu (zob. uzasadnienie pozwu – k. 12 akt). Zgodnie z art. 65 § 1 k.c. oświadczenie woli należy bowiem tłumaczyć tak, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Natomiast w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu (art. 65 § 2 k.c.).

Przyjmując pogląd o nieskuteczności potrącenia ustawowego – z powołaniem się wyłącznie na analizę treści pisma pozwanego z 12 grudnia 2019 r. ( k. 417 akt) – Sąd Rejonowy błędnie pominął w związku z tym materialnoprawną ocenę wcześniejszych oświadczeń tej strony zawartych niewątpliwie w ww. notach obciążeniowych z 21 sierpnia 2019 r. Oceny takiej należało dokonać w świetle powołanych wyżej postanowień umownych, bezspornie odnoszących się do warunków wymaganych dla złożenia przez pozwanego skutecznego oświadczenia o potrąceniu.

Mając to na uwadze przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji powinien przede wszystkim ocenić – biorąc pod uwagę nie tylko wskazane wyżej postanowienia (...) i (...) ( k. 38-39, 71-72 akt), lecz także (...) z 26 lutego 2019 r. ( k. 75-76 akt) – czy, a także w jakim konkretnie zakresie, oświadczenia zawarte w notach obciążeniowych wywarły skutek w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności. W ramach takiej oceny Sąd Rejonowy obowiązany będzie rozpoznać także zarzut powoda stanowiący żądanie dokonania miarkowania kary umownej na podstawie art. 484 § 2 k.c. (zgłoszony już w pozwie [ zob. k. 5 i 13-14 akt] i powtórzony w odpowiedzi na sprzeciw [ k. 441-442, 444-445 akt]).

Nie jest w świetle powyższego możliwe dokonywanie obecnie po raz pierwszy przez Sąd odwoławczy ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia – w zakresie zgłoszonych do potrącenia przez pozwanego roszczeń z tytułu kar umownych – to zaś czyni koniecznym uchylenie wyroku Sądu Rejonowego z uwagi na obowiązek respektowania konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68 oraz z dnia 20 lutego 2015 r., V CZ 119/14, LEX nr 1661943). Zastrzec przy tym trzeba, że zalecenia Sądu drugiej instancji udzielone po uchyleniu orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania nie mogą narzucać sądowi pierwszej instancji określonej oceny zebranego materiału dowodowego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 156/12, LEX nr 1347907).

Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Podstawę rozstrzygnięcia odnoszącego się do kosztów stanowił przepis art. 108 § 2 k.p.c.

Na oryginale właściwy podpis