Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26.10.2023 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na podstawie art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wstrzymał Z. B. (1) wypłatę renty rolniczej od 1.09.2023 r. z uwagi na fakt iż ubezpieczony pobiera emeryturę z ZUS, nadto:

- ustalił nadpłatę świadczenia za okres od 6.05.2019 r. do 31.08.2023 r. w kwocie 68.465,82 zł,

- na podstawie art. 52 ust. 2 ustawy w zw. z art. 138 ust 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zażądał zwrotu należności w kwocie 57.608,10 zł za okres od 1.09.2020 do 31.08.2023 r., z czego odsetki naliczone do dnia wydania decyzji wyniosły 8.165,82 zł.

- na podstawie art. 138 ust 4 ww ustawy odstąpił od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 19.023,54 zł.

/decyzja k. 14 akt KRUS/

Dodatkowo decyzją z dnia 26.10.2023 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zażądał od Z. B. (1) zwrotu nienależnie wypłaconego dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego za rok 2020, 2021 2022 ,2023 oraz kolejnego dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego za rok 2021 i 2022 r. z tych samych przyczyn.

Ustalił, iż nienależnie świadczenia z tego tytułu pobrano:

- w kwocie 1200 zł w 04/2020r.,

- w kwocie 1250,88 zł w 04/2021r.,

- w kwocie 1250,88 zł w 11/2021r.,

- w kwocie 1338,44 zł w 04/2022r.,

- w kwocie 1338,44 zł w 08/2022r.,

- w kwocie 1588,44 zł w 04/2023 r.

Łącznie w kwocie 7967,08 zł

Organ zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 1.04.2021 r. do 31.08.2023 r. w łącznej kwocie 6 767, 08 zł na podstawie art 138 ust.4 ustawy, odstępując od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 1200 zł.

/decyzja k. 15-16 plik I akt KRUS/

Odwołania od obu ww decyzji wniósł Z. B. (1), domagając się ich zmiany. Odwołujący wskazał, iż decyzje są bezprawne i niesprawiedliwie. Podniósł, iż nigdy nie był informowany o zakazie jednoczesnego pobierania świadczeń z ZUS i KRUS. Podkreślił, że w ciągu swojego życia odprowadzał zarówno składki w ZUS i KRUS, dlatego był przekonany ze może pobierać dwa świadczenia. Wskazał, że w jego obecnej sytuacji życiowej i finansowej nie jest w stanie zwrócić pobranych kwot, nie posiada ku temu wystarczających środków.

/odwołanie k. 3 akt VIII U 2198/23 oraz odwołanie k.3 akt VIII U 2199/23/

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniósł o oddalenie odwołań, podtrzymując argumentację jak w zaskarżonych decyzjach .

/odpowiedź na odwołanie k. 9-10 akt VIII U 2198/23, oraz odpowiedź na odwołanie k.9-10 akt VIII U 2199/23/

Postanowieniem z dnia 14.12.2023 r. sprawy z ww. odwołań połączono do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia .

/postanowienie k. 12 akt VIII U 2199/ 23/

Na rozprawie w dniu 24.04.2024 r. ustanowiony w toku procesu pełnomocnik wnioskodawcy z urzędu poparł odwołanie i wniósł o przyznanie kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu w wysokości przewidzianej dla pełnomocnika z wyboru oświadczając, że koszty te nie zostały pokryte ani w całości ani w części. Pełnomocnik KRUS wniósł o oddalenie odwołań.

/stanowisko procesowe stron protokół z rozprawy z dnia 24.04.2024 r. 00:01:35-00:11:08/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. B. (1) (P.) ur. (...), od dnia 1.12.1999 r. jest uprawniony do renty rolniczej, która była mu wypłacana. Łącznie w okresie od 6.05.2019 r. do 31.08.2023 r. wnioskodawcy z tego tytułu wypłacono kwotę 68.465,82 zł. W okresie 1.09.2020 r. do 31.08.2023 r. wysokość tak wypłacanego świadczenia wyniosła 49.442,28 zł

/bezsporne, a nadto decyzja z 1.02.1999 r. k. 27 plik I akt KRUS/

W decyzji KRUS z dnia 1.02.1999 r. przyznającej prawo do świadczenia ww. pouczono pkt 6 ppkt 7 o konieczności informowania Kasy mi.in o pobieraniu emerytury lub renty z innego tytułu.

/decyzja z 1.02.1999 r. k. 27 plik I akt KRUS/

Wskazane pouczenie było zawarte również w kolejno wydawanych decyzjach z dnia 25.02.2002 r, 19.02.2004, 12.08.2004, 9.03.2005 r., 16.03.2006 r., 05.02.2007 r., 14.02.2007 r., 26.02.2008 r, 03.11.2009 r, 15.12.2009 r. 03.03.2010 r.

/decyzje k. 63, 74,88,103,108,110,133, 157,160, 177 plik I akt KRUS/

Ponadto Kasa w piśmie z dnia 21.03.2019r. kierowanym do ubezpieczonego informowała o braku co najmniej 25 lat podlegania ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu, koniecznych do nabycia prawa do emerytury rolniczej, możliwości ubiegania się w ZUS o emeryturę z innego ubezpieczenia, ponieważ legitymuje się okresami zatrudnienia, pouczyła jednocześnie o konieczności zgłoszenia w KRUS faktu ubiegania się o świadczenie z ZUS oraz konieczności złożenia oświadczenia o wyborze świadczenia.

/pismo k 219 plik I akt KRUS/

Decyzją z dnia 28.05.2019r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. w rozpoznaniu wniosku z dnia 26.04.2019r. przyznał Z. B. (1) prawo do emerytury od 6.05.2019r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego, emerytura wraz z zwiększeniem rolnym wyniosła wówczas 1530,36 zł.

/bezsporne, a nadto decyzja k. 6 plik II akt KRUS/

Decyzją z dnia 22.05.2020 r. na wniosek z dnia 8.05.2020r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych ponownie ustalił wysokość świadczenia Z. B. (1), która wyniosła 1967.08 zł .

/decyzja z dnia 22.05.2020 k. 7 plik II akt KRUS/

Wnioskodawcy wypłacono dodatkowe roczne świadczenie pieniężne za lata: 2020, 2021, 2022, 2023 oraz kolejne dodatkowe roczne świadczenie pieniężne za lata 2021 i 2022 w kwotach:

- 1200 zł w 04/2020r.,

- 1250,88 zł w 04/2021r.,

- 1250,88 zł w 11/2021r.,

- 1338,44 zł w 04/2022r.,

- 1338,44 zł w 08/2022r.,

- 1588,44 zł w 04/2023 r.

Łącznie z tego tytułu wypłacono wnioskodawcy 7.967,08 zł. W okresie od
1.04.2021 r. do 31.08.2023 r. należności z tego tytułu wyniosły 6.767,08 zł

/bezsporne/

W dniu 25.08.2023 r. Oddział (...) KRUS w Ł. otrzymał informację, o pobieraniu przez Z. B. (1) jednocześnie dwóch świadczeń, tj. renty rolniczej z KRUS znak (...) i świadczenia z ZUS znak (...). Powyższe informacje stanowiły podstawę do wszczęcia postępowania wyjaśniającego w zakresie uprawnień do wypłaty dwóch świadczeń.

/bezsporne/

Telefonicznie w dniu 06.09.2023 r. powiadomiono wnioskodawcę o ujawnionym fakcie. Ww. oświadczył, że nie był świadomy, że nie może pobierać renty rolniczej i emerytury z ZUS jednocześnie. Poinformował pracownika Kasy, iż świadczenie ZUS jest wyższe, a zatem prosi o wstrzymanie renty z KRUS.

/notatka urzędowa k. 3 plik II akt KRUS/

W dniu 14.09.2023 r. organ rentowy wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, I Oddział w Ł. o udzielenie informacji, tj.: jakiego rodzaju świadczenie pobiera Z. B., od kiedy została podjęta wypłata świadczenia oraz czy zainteresowany składając wniosek o świadczenie ZUS zgłosił fakt pobierania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

/pismo k. 4 plik II akt KRUS/

W dniu 14.09.2023 r. Z. B. (1) będąc osobiście w oddziale KRUS, złożył pisemną prośbę o wstrzymanie wypłaty świadczenia oraz załączył kserokopie decyzji ZUS:

• z dnia 28.05.2019 r. o przyznaniu emerytury od 06.05.2019 r.

• z dnia 22.05.2020 r. o ponownym ustaleniu emerytury.

/ wniosek o wstrzymanie wypłaty świadczenia z załącznikami k. 5-7 plik II akt KRUS/

W dniu 03.10.2023 r. wpłynęła do Kasy odpowiedź z ZUS na pismo rolniczego organu rentowego, które potwierdziło, iż:

• Z. B. (1) pobiera emeryturę od daty osiągnięcia wieku emerytalnego, tj. 06.05.2019 r.,

• podczas ubiegania się o emeryturę ww. nie zgłosił, że pobiera rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy,

• jedyną informacją dotyczącą przyznania renty rolniczej jaką ZUS posiada jest decyzja z dnia 01.02.2000 r. o przyznaniu renty inwalidzkiej na okres od 01.12.1999 r. do 31.10.2001 r.

/pismo k. 8 plik II akt KRUS/

W tym stanie rzeczy organ rentowy wydał zaskarżone decyzje.

/bezsporne/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w tym na podstawie dokumentów zawartych w załączonych aktach rentowych. Dokumenty te nie budzą wątpliwości, a nadto nie były kwestionowane w toku postępowania przez żadną ze stron. Stanowią zatem w pełni wiarygodne źródło dowodowe.

Czyniąc ustalenia Sąd na podstawie art. 235 ²§ 1 pkt 5 kpc pominął wniosek strony odwołującej o dopuszczenie dowodu z przesłuchania wnioskodawcy na okoliczność jego świadomości co do pobierania dwóch świadczeń, gdyż ze zgromadzonych w sprawie dokumentów pouczeń do decyzji i pism kierowanych do ubezpieczonego przez KRUS jednoznacznie wnika, że był on informowany o konieczności informowania KRUS o pobieraniu innego świadczenia. Wniosek ten zmierzał zatem niewątpliwie do nieuprawnionego przedłużania procedowania w sprawie zwłaszcza, że wnioskodawca prawidłowo poinformowany o rozprawie (w trybie awizo) nie stawił się na wyznaczony termin.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

W świetle materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie oraz poczynionych na jego podstawie ustaleń faktycznych odwołanie nie jest zasadne i jako takie podlega oddaleniu.

Stan faktyczny sprawy nie jest spornr.y i wynika z niego jednoznacznie, że KRUS wypłacił wnioskodawcy w okresie od 6.05.2019 do 31.08.2023 r. rentę rolniczą. Organ wypłacił też ubezpieczonemu dodatkowe roczne świadczenie pieniężne za rok 2020, 2021 2022,2023 oraz kolejne dodatkowe roczne świadczenie pieniężne za rok 2021 i 2022 r.

Powyższe świadczenia były jednak świadczeniem nienależnym.

W realiach niniejszej sprawy jak słusznie podnosi organ rentowy znajduje zastosowanie przepis art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 90) Zgodnie z treścią art. 33 ust. 2, w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przysługującej na podstawie ustawy z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego, uprawnionemu wypłaca się jedno wybrane przez niego świadczenie, z zastrzeżeniem ust. 4.

Przepis art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników reguluje kwestię zbiegu prawa do świadczenia z ubezpieczenia rolniczego z prawem do świadczenia z innego ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z tym przepisem, w takiej sytuacji osobie uprawnionej nie mogą być wypłacane wszystkie świadczenia do których ma ustalone prawo ale tylko jedno z nich; wyższe albo też wybrane przez tą osobę. W razie braku wyboru dokonanego przez tę osobę organ rentowy jest zobowiązany do działania korzystnego dla ubezpieczonej przez wypłacanie jej świadczenia wyższego /wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 sierpnia 2020 r., III AUa 663/19/.

Przepis art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 174 ze zm.) reguluje wyłącznie kwestię zbiegu prawa do świadczenia w sytuacji, w której jedna i ta sama osoba spełnia warunki do przyznania więcej niż jednego świadczenia (emerytury lub renty) z różnych systemów ubezpieczeniowych, przy czym wybór świadczenia należy do sfery autonomii ubezpieczonej/ubezpieczonego uprawnień i nie podlega kontroli organu rentowego i sądów. To znaczy, że nawet jeżeli osoba uprawniona do świadczeń z ubezpieczeń społecznych zażąda wypłaty niższego świadczenia, żądanie to musi zostać uwzględnione. Wobec powyższego nie budzi wątpliwości, że art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników ma zastosowanie, gdy ubezpieczony nabywa prawo do emerytury lub renty w obu systemach ubezpieczenia społecznego, tj. rolniczym i powszechnym /wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 listopada 2020 r., II UK 34/19/.

Wobec tego wskazany przepis wyraża więc przyjętą przez ustawodawcę w ustawie o ubezpieczeniu rolników, ogólną zasadę pobierania jednego świadczenia (tzw. zasada niekumulacji), która dotyczy zbiegu świadczenia przysługującego z tytułu prawa do renty lub emerytury rolniczej ze świadczeniem przysługującym z tych samych tytułów, ale z innego ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z nią uprawniony do więcej niż jednego świadczenia z tego tytułu wybiera, które świadczenie chce otrzymywać /wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 marca 2019 r., III AUa 1164/18/.

Z art. 33 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wynika, że chociaż można posiadać prawa do dwóch świadczeń z dwóch różnych systemów ubezpieczenia, to jednak wypłacane może być tylko jedno świadczenie. Nie można w świetle tego przepisu mieć realizowanych praw do obu świadczeń. Warunkiem zastosowania art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jest dokonanie przez ubezpieczonego wyboru świadczenia /I UK 87/18 - wyrok SN - Izba Pracy z dnia 27-06-2019/.

Zgodnie z art. 3 i art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 9 stycznia 2020 r. o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2575), w razie zbiegu prawa do więcej niż jednego świadczenia, osobie uprawnionej przysługuje jedno dodatkowe roczne świadczenie pieniężne. W razie zbiegu prawa do świadczeń, które są wypłacane przez dwa organy emerytalno-rentowe, decyzje w sprawie dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego wydaje i świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl art. 4 i art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 21 stycznia 2021 r. o kolejnym w 2021 r. dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2235) w razie zbiegu prawa do więcej niż jednego świadczenia, o którym mowa w art. 2, osobie uprawnionej przysługuje jedno dodatkowe świadczenie. W razie zbiegu prawa do świadczeń, które są wypłacane przez dwa organy emerytalno-rentowe, decyzje w sprawie dodatkowego świadczenia wydaje i świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Art. 4 ust. 2 i art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 maja 2022 o kolejnym w 2022 r. dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (Dz.U. z 2022 r. poz. 1358) mówi, że osobie uprawnionej przysługuje jedno dodatkowe świadczenie. Decyzje w sprawie wydaje i świadczenie to wypłaca organ wypłacający świadczenie. W razie zbiegu prawa do świadczeń, które są wypłacane przez dwa organy emerytalno-rentowe, decyzje w sprawie dodatkowego świadczenia wydaje i świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy nie jest kwestionowanym że wnioskodawca był uprawniony do renty z KRUS, jak i od 6.05.2019r. emerytury z ZUS. Tym samym bezsprzecznie w sytuacji ubezpieczonego znajdował zastosowanie art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. WW nie był uprawniony do pobierania dwóch świadczeń z ZUS i KRUS. Zasadnie więc wnioskodawca został zobligowany przez organ rentowy do wyboru świadczenia.

Wbrew zapatrywaniom skarżącego brak też jest podstaw do uznania, iż przy braku prawa odwołującego do jednoczesnego pobierania renty rolniczej oraz emerytury przyznanej na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS w okolicznościach sprawy wobec ostatecznego wyboru emerytury pracowniczej jako korzystniejszej, renta rolnicza oraz dodatkowe świadczenie pieniężne i kolejne dodatkowe świadczenie pieniężne do renty rolniczej nie były świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników. Odwołujący w tej materii podnosił, że nie miał wiedzy o zakazie jednoczesnego pobierania świadczeń.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 t.j.) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 1 w/w ustawy uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. (art. 138 ust. 2 pkt 1 i 2 w/w ustawy).

Zgodnie z treścią ust. 4 art. 138 ustawy emerytalnej, nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Z art. 139 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej wynika, że ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, następujące należności kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu:

a) zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy,

b) ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,

c) zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach.

Podstawowymi warunkami uznania, iż wypłacone świadczenie emerytalne, jako nienależnie pobrane, podlega zwrotowi (art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748) są brak prawa do świadczenia oraz posiadanie świadomości tego faktu przez osobę przyjmującą świadczenie w związku ze stosownym pouczeniem organu rentowego (art. 138 ust. 2 pkt 1 cyt. ustawy). Przy tym nieistotne jest, czy ubezpieczony faktycznie z tymi pouczeniami się zapoznał. Żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia nie jest bowiem oparte na obowiązku wykazania, że osoba zapoznała się z doręczonym jej pouczeniem o braku prawa do świadczenia w określonych okolicznościach (vide wyrok SN - Izba Pracy z dnia 24-06-2015, II UK 285/14).

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy - co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak i osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów lub w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej (art. 138 ust. 2 pkt 2 cyt. ustawy) / III AUa 1314/12 - wyrok SA Gdańsk z dnia 05-02-2013/. Wypełnienie dyspozycji art. 138 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie jest w żaden sposób uzależnione od jakiegokolwiek pouczenia ubezpieczonego, lecz jedynie od świadomego wprowadzenia przez ubezpieczonego organu rentowego w błąd, co do okoliczności mających znaczenie dla przyznania owego świadczenia /III AUa 1561/12 - wyrok SA Katowice z dnia 06-09-2012/. Przy tym Sąd nie traci z pola widzenia, iż przesłanki nabycia prawa do emerytury mogą być niezrozumiałe dla ubezpieczonych, jednakże za „świadome wprowadzenie w błąd” w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może być uznane udzielenie w dniu składania wniosku o przyznanie świadczenia nieprawdziwej odpowiedzi na zamieszczone w nim pytanie /III UK 53/13 - postanowienie SN - Izba Pracy z dnia 11-12-2013/. Do podania prawdziwych danych we wniosku o emeryturę nie jest potrzebne żadne pouczenie. Podanie natomiast nieprawdziwej informacji dotyczącej okoliczności, od której zależy przyznanie świadczenia powoduje uznanie świadczenia za nienależne w świetle art. 138 ust. 2 pkt 2 cyt. u.e.r.f.u.s /wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 20 lutego 2019 III AUa 496/18, LEX nr 2631407/.

Ponadto znamiennym jest, iż zgodnie z art. 37 ust. 2 u.s.r., osoba pobierająca świadczenia z ubezpieczenia jest obowiązana, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłaszać Kasie okoliczności mające wpływ na wysokość i prawo pobierania tych świadczeń. Przedsiębiorca/ rolnik winien wykazać się większą niż przeciętna znajomością obowiązującego prawa w imię zasady ignorantia iuris nocet, w szczególności przepisu art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 277 ze zm.), który stanowi, że rolnik jest obowiązany, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłaszać Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego osoby podlegające ubezpieczeniu w jego gospodarstwie oraz informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności /III AUa 159/16 - wyrok SA Szczecin z dnia 16-02-2017/.

W niniejszej sprawie w ocenie Sądu – co słusznie podnosi organ rentowy - do nieuprawnionej nadpłaty świadczenia doszło na skutek działania wnioskodawcy z jego winy. WW był konsekwentnie pouczany przez organ rentowy o konieczności informowania Kasy mi.in o pobieraniu emerytury lub renty z innego tytułu. Nadto w piśmie z dnia 21.03.2019r. poinformowano go wprost o konieczności zgłoszenia w KRUS faktu ubiegania się o świadczenie z ZUS oraz konieczności złożenia oświadczenia o wyborze świadczenia. W ocenie Sądu pouczenie było na tyle zrozumiałe, że wnioskodawca winien je odnieść do własnej sytuacji.

Pomimo tego, kiedy wnioskodawca otrzymał decyzję z ZUS o przyznaniu prawa do emerytury z dnia 28.05.2019 r. nie powiadomił Kasy o przyznaniu prawa do emerytury pracowniczej i nie złożył tego dokumentu w KRUS, chociaż miał obowiązek informowania o okolicznościach mających wpływ na prawo do świadczeń. Ubiegając się o emeryturę w ZUS nie informował też organu o wypłacie renty rolniczej.

W tym stanie rzeczy ubezpieczony świadomie wprowadził dwa organy rentowe w błąd, przez co niesłusznie pobierał w spornym okresie dwa świadczenia. W konsekwencji powyższego niezasadnie wypłacono mu też dodatkowe świadczenia pieniężne do renty rolniczej. W ocenie Sądu w tym stanie rzeczy spełnione zatem zostały warunki, od których uzależniona jest możliwość żądania zwrotu świadczenia. Wobec zaś dyspozycji skarżącego, który wybrał świadczenie z ZUS nienależnie pobranym świadczeniem jest renta rolnicza i wypłacane do niej dodatkowe świadczenia pieniężne.

Nadto podkreślenia wymaga, iż nie jest możliwe w realiach niniejszej sprawy uwzględnienie odwołania na innej podstawie przy uwzględnieniu sytuacji życiowej wnioskodawcy- powoływanej okoliczności braku możliwości spłaty zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, gdyż w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych w tym ubezpieczenia społecznego rolników nie jest prawnie dopuszczalne stosowanie klauzul generalnych, którymi są w szczególności zasady współżycia społecznego. Zgodnie z poglądem judykatury „do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 KC, ani art. 8 KP, bo przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter przepisów prawa publicznego.” „W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest powoływanie się na zasady współżycia społecznego, jako że prawo ubezpieczeń społecznych, w odróżnieniu od przepisów prawa pracy (art. 300 KP), nie zawiera normy o charakterze takiej klauzuli generalnej, ani też normy zezwalającej na stosowanie w zakresie nieuregulowanym przepisów kodeksu cywilnego. ” (por. wyrok SN z dnia 16 czerwca 2011 r. sygn. akt III UK 214/10 opubl. LEX 1095955, wyrok SA w Katowicach z dnia 20 maja 2010 r., sygn. akt III AUa 3616/09, opubl. LEX nr 785483 wyrok SN z dnia 2 grudnia 2009 r., sygn. akt I UK 174/09, opubl. LEX nr 585709, wyrok NSA w. z dnia 18 maja 2011 r., sygn. akt I OSK 124/11, opubl. LEX 990161, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 listopada 2008 r., sygn. akt III AUa 330/08).

Zaznaczyć należy iż sytuacja finansowa, majątkowa, ekonomiczna, rodzinna i zdrowotna może ewentualnie mieć znaczenie w przypadku chęci skorzystania przez wnioskodawcę z ewentualnych ulg w spłacie czy umorzenia. Niemniej jednak procedowanie w tym przedmiocie jest uzależnione od złożenia przez ubezpieczonego stosowanego wniosku do KRUS i pozostaje poza kontrolą w niniejszym postępowaniu. Kasa bowiem dopiero po otrzymaniu od świadczeniobiorcy zobowiązanego do spłaty nadpłaco­nego świadczenia wniosku o udzielenie ulgi w spłacie ewentualnie o umorzenie, wszczyna postępowanie mające na celu ustalenie sytuacji rodziny i możliwości płatni­czych, a następnie wydaje decyzję w tej sprawie.

Zaskarżone w niniejszym procesie decyzje dotyczyły wyłącznie stwierdzenia faktu pobrania nienależnie pobranego świadczenia i określenia kwoty należnej do zwrotu. Bezwzględnie zatem procedowanie w sprawie było ograniczone tylko do tej materii. Postępowanie w sprawie ubezpieczeń sprowadza się bowiem do oceny zasadności rozstrzygnięcia dokonanego przez organ rentowy w zakresie wyznaczonym przez treść zaskarżonej decyzji. (tak m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 roku, II UZ 51/99 OSNP 2000/15/601; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011 roku, w sprawie o sygn. akt II UZ 1/11, LEX; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2012 roku, w sprawie o sygn. akt II UK 275/1111 LEX oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 stycznia 2013 roku, w sprawie o sygn. akt III AUa 940/12, LEX).

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołania wnioskodawcy w tym przedmiocie, uznając je za bezzasadne.

O zwrocie kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu orzeczono mając na uwadze fakt wniesienia odwołań od dwóch decyzji na podstawie § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz.2631.) Przy tym wysokość kosztów ustalono jak dla pełnomocnika z wyboru uwzględniając treść wyroku TK z 23.04.2020 SK 66/19 Dz. U. z 2020 r. poz 769, wyroku TK z 19.04.2023 SK 85/22 Dz.U. 2023, poz. 796 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 .04.2023 r.SK 53/22 Dz.U. 2023, poz. 842 oraz postanowienia SN z 7.01.2021 I CSK 598/20.

J.L.