Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VIII U 642/22

Uzasadnienie wyroku z dnia 20.03.2024 roku

Decyzją z dnia 31 stycznia 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że M. F., od 1 września 2016 roku do 31 sierpnia 2020 roku, nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym : emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o.. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że płatnik składek (...). Z 0.0 zgłosił M. F. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego odv1.09.2016 r. do 31.08.2020 r. jako pracownika. Płatnik złożył za M. F., dokumenty rozliczeniowe z obliczonymi i rozliczonymi składkami za miesiące od 09/2016 r. do 04/2017 r. oraz od 05/2018 r. do 09/2018 r. w których wykazał pełny wymiar czasu pracy i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za: 09/2016 r. - 0,00 zł, od 10/2016 r. do 01/2017 r. - 7000,00 zł, od 02/2017 r. do 04/2017 r. - 0,00 zł, 05/2018 r. -0,00 zł, 06/2018 r. - 3500,00 zł, 07/2018 r. - 7000,00 zł, 08/2018 r. - 2863,64 zł i 09/2018 r. - 0,00 zł. Ponadto płatnik wykazał za ubezpieczoną za okres: od 1.01.2017 r. do 2.02.2017 r. - wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy finansowane ze środków pracodawcy; od 3.02.2017 r. do 31.03.2017 r. i od 1.05.2017 r. do 16.05.2017 r. - zasiłek chorobowy; od 17.05.2017 r. do 15.05.2018 r. - zasiłek macierzyński i od 13.07.2018 r. do 31.07.2018 r., od 1.10.2018 r. do 31.12.2018 r„ od 1.02.2019 r. do 31.03.2019 r., od 1.05.2019 r. do 31.05.2019 r. od 1.10.2019 r. do 31.08.2020 r. - urlop wychowawczy.

Z przedłożonej umowy o pracę wynika, że została zawarta 1.09.2016 r. pomiędzy ubezpieczoną, a spółką (...) Sp. z o.o. reprezentowaną przez P. K. na czas określony od 1.09.2016 r. do 31.08.2018 r., stanowisko - kierownik, wymiar czasu pracy -pełny etat, wynagrodzenie zasadnicze - 7000,00 zł brutto miesięcznie, miejsce wykonywania pracy - siedziba pracodawcy i miejsce zamieszkania pracownika. Aneksem z 29.06.2018 r. umowa o pracę została przedłużona na czas nieokreślony.

Umowa o pracę miałaby zostać z ubezpieczoną podpisana na czas określony od 1.09.2016 r. do 31.08.2018 r., a już od 1.01.2017 r. M. F. stała się niezdolna do pracy z powodu choroby przypadającej w okresie ciąży. Zaświadczenia lekarskie zostały dla niej wystawione na okres od 1.01.2017 r. do 31.03.2017 r. i od 1.05.2017 r. do 16.05.2017 r„ natomiast 17.05.2017 r. M. F. urodziła dziecko i do 15.05.2018 r. przebywała na zasiłku macierzyńskim. Z powyższego wynika, że już w momencie zatrudnienia M. F. była w ciąży.

Z wyjaśnień złożonych przez ubezpieczoną, wynika, że została zatrudniona w spółce (...) Sp. z o.o. na stanowisku kierownika, w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem 7000,00 zł brutto. Do jej obowiązków należało m.in. kontrola i weryfikacja faktur sprzedaży oraz zakupu i związanej z nimi dokumentacji transportowej przetwarzanej przez zewnętrzne firmy z którymi współpracowała spółka (...) Sp. z o.o. Do jej obowiązków należało również monitorowanie zaległych płatności, przelewy wychodzące i przychodzące, negocjowanie umów z kontrahentami. Z jej wyjaśnień wynika, że pracę wykonywała głównie zdalnie. Ponadto wyjaśniła, że nie była upoważniona do podpisywania dokumentów firmowych oraz, że jest osobą obcą w stosunku do wspólników spółki.

W ocenie ZUS, ubezpieczona została zatrudniona w spółce (...) Sp. z o.o. na specjalnie utworzonym stanowisku pracy.

Z ustaleń oddziału, poczynionych w Krajowym Rejestrze Sądowym wynika, że spółka (...) Sp. z o.o. prowadzi działalność w przedmiocie: działalność usługowa wspomagająca transport lądowy.

Z przeprowadzonej analizy przebiegu ubezpieczenia M. F., wynika, że, przed podjęciem zatrudnienia w spółce, nie miała doświadczenia zawodowego w firmie o podobnym charakterze działalności. Była, bowiem, zatrudniona przez 5 lat w firmie ubezpieczeniowej.

Wątpliwości ZUS budził fakt, że M. F. miałaby zostać zatrudniona, od razu na czas określony - dwóch lat z wynagrodzeniem 7000,00 zł brutto oraz fakt, że, jako nowo zatrudniony pracownik, miałaby świadczyć pracę zdalnie. Tym bardziej, że M. F. miałaby być zatrudniona na stanowisku kierownika, co wymaga sprawowania bezpośredniego nadzoru nad podległymi pracownikami.

Z wyjaśnień ubezpieczonej wynika, że do siedziby firmy przyjeżdżała w związku z zebraniami, które odbywały się pod adresem Legionów 93/95 w Ł.. Z analizy dokumentów, zapisanych w systemie informatycznym Zakładu, wynika, że M. F. mieszka w M. woj. (...). Zdziwienie ZUS, wzbudził, zatem , fakt, że, będąc w ciąży, miałaby podjąć zatrudnienie, które wymagałoby wykonywania czynności , w odległości 200 km od miejsca zamieszkania. Wątpliwości oddziału budził, również, fakt, że M. F. nie przedłożyła żadnych dokumentów, potwierdzających odbycie , choćby jednej, z takich podróży np. bilety (...), faktura za paliwo; faktura za nocleg w hotelu.

Z analizy dokumentów, zapisanych w systemie informatycznym Zakładu, wynika, że bezpośrednio przed zgłoszeniem u płatnika składek (...) SP. z o.o. M. F. była zgłoszona w okresie od 1.08.2011 r. do 31.08.2016 r. , u innego płatnika składek i, z tytułu tego zatrudnienia, otrzymywała wynagrodzenie na poziomie - minimalnego wynagrodzenia za pracę. Tym samym, z tytułu tego - zatrudnienia - M. F. otrzymywałaby zasiłek chorobowy, a następnie macierzyński od znacznie niższej podstawy ich wymiaru, niż z tytułu zatrudnienia w spółce (...) Sp. z o.o.

W ocenie ZUS, M. F. została zaangażowana, w spółce (...) sp. z o.o., tylko w celu skorzystania z wyższych świadczeń, związanych z chorobą i macierzyństwem. W ocenie ZUS, podpisanie przez M. F. - umowy o pracę - w spółce (...) Sp. z o.o. , na krótko przed niezdolnością do pracy, przypadającą w okresie ciąży, miało, jedynie na celu uprawdopodobnienie nawiązania z nią stosunku pracy, oraz świadczenia pracy na rzecz tego płatnika składek. Organ wskazał, że sam fakt podpisania umowy o pracę nie świadczy faktycznym podjęciu i wykonywaniu pracy.

(decyzja k. 83-88 akt ZUS)

W dniu 7 marca 2022 r. M. F., działając za pośrednictwem pełnomocnika, złożyła odwołanie od ww. decyzji, wnosząc o jej zmianę i stwierdzenie, że M. F., jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o., podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 września 2016 roku do 31 sierpnia 2020 roku oraz zasądzenie, na rzecz skarżącej, od organu rentowego , kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa adwokackiego. Zdaniem pełnomocnika, M. F. wykonywała powierzone jej obowiązki w ramach umowy o pracę, w przewidzianym wymiarze, na rzecz pracodawcy i za jego zgodą, a za świadczoną pracę otrzymywała ustalone wynagrodzenie.

(odwołanie k. 3 – 6)

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie.

(odpowiedź na odwołanie k. 9 – 10)

Na rozprawie w dniu 6 marca 2024 r. pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie i wniósł o zasądzenie na rzecz skarżącej od organu rentowego kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa adwokackiego, natomiast pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(protokół rozprawy z dnia 6 marca 2024 r. , płyta CD k.394)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Płatnik składek (...) sp. z o.o. od dnia 11 września 2012 r., prowadzi działalność gospodarczą polegającą a działalności usługowej wspomagającej transport lądowy. Jedynym wspólnikiem spółki jest P. K..

(wydruk z KRS k. 17-19)

M. F. z zawodu jest technikiem ekonomistą, ukończyła I stopień studiów na kierunku finanse i rachunkowość. W okresie od 1 sierpnia 2011 roku do 31 sierpnia 2016r., była zatrudniona jako specjalista ds. ubezpieczeń w firmie (...) w oddziale w B..

M. F. i P. K. urodzili się w tej samej miejscowości w B..

(okoliczności bezsporne)

Z treści umowy, nazwanej przez strony, umową o pracę, zawartej w dniu 1 września 2016 r., wynika, że, od dnia 1 września 2016 roku, wnioskodawczyni miała wykonywać na rzecz płatnika składek, czynności - jako kierownik w siedzibie pracodawcy oraz swoim miejscu zamieszkania w pełnym wymiarze czasu pracy, z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 7 000,00 zł. Umowa miała obowiązywać na czas określony od dnia 1 września 2016 roku do dnia 31 sierpnia 2018 roku. W dniu 29 czerwca 2018 roku, strony podpisały aneks, do wyżej wymienionej umowy, wskazując, że umowa będzie obowiązywała na czas nieokreślony, nie zmieniając pozostałych warunków. Płatnik zgłosił wnioskodawczynię do ubezpieczeń społecznych w dniu 29 września 2016 roku.

(umowa o pracę k. 68 akt ZUS, aneks do umowy k. 66 akt ZUS)

Wnioskodawczyni zajmowała się kontrolą i weryfikacją dokumentacji, przetwarzanej przez zewnętrzne firmy, negocjacjami z kontrahentami. Robiła to zdalnie, w siedzibie firmy była tylko na zebraniach, podsumowaniach, szkoleniach. Nie podpisywała żadnych dokumentów, bo nie była do tego upoważniona. Od płatnika otrzymała laptopa, korzystała z systemu autorskiego, była to aplikacja transportowa z modułem płatności i księgowym. Posiadała indywidualny login i hasło. M. F. podlegała pod P. K.. Wnioskodawczyni miała wykonywać czynności w godzinach 8-16.

Brak, pisemnego zakresu obowiązków wnioskodawczyni, w związku z zajmowanym stanowiskiem.

(zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 6 marca 2024 roku e-protokół (...):20:42 – 01:08:20 – płyta CD – k. , w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi złożonymi w dniu 10 sierpnia 2022 roku 00:10:28 – 00:17:10 – płyta CD k. 53, w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi złożonymi w dniu 9 sierpnia 2023 roku 00:06:02 – 00:36:35 – płyta CD k. 207, zeznania świadka K. S. na rozprawie w dniu 9 sierpnia 2023 roku 00:39:53 – 01:01:15 – płyta CD k. 207, zeznania świadka S. B. na rozprawie w dniu 9 sierpnia 2023 roku 01:01:15 – 01:16:35 – płyta CD k. 207, zeznania świadka J. F. na rozprawie w dniu 9 sierpnia 2023 roku 01:16:35 – 01:28:51 – płyta CD k. 207 zeznania świadka P. B., na rozprawie w dniu 6 listopada 2023 roku 00:11:18 – 01:19:13 – płyta CD k. 278 )

Wnioskodawczyni, poza czynnościami, wykonywanymi - dla płatnika, prowadziła także czynności związane z pozyskiwaniem klientów, na rzecz poprzedniego pracodawcy: (...) J. J. . Wykonywała je z tytułu umowy zlecenia: - złożone do akt sprawy – dwie umowy zlecenia: umowa zlecenia z dnia: 3.10.2026r. na okres 3.10.2016r. – 31.10.2016r. umowa zlecenia z dnia 27.10.2016r. na okres 2.11.2016r. -30.11.2016 r.

(zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 6 marca 2024 roku e-protokół (...):20:42 – 01:08:20 – płyta CD – k. , w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi złożonymi w dniu 10 sierpnia 2022 roku 00:10:28 – 00:17:10 – płyta CD k. 53, w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi złożonymi w dniu 9 sierpnia 2023 roku 00:06:02 – 00:36:35 – płyta CD k. 207, umowa zlecenia z dnia: 3.10.2026r. na okres 3.10.2016r. – 31.10.2016r. umowa zlecenia z dnia 27.10.2016r. na okres 2.11.2016r. -30.11.2016 k. 415)

Wnioskodawczyni, w godzinach wskazanych jako godziny pracy, dokonywała płatności w różnych sklepach, poza miejscem swojego zamieszkania.

(zestawienie transakcji k. 281-297)

Z treści orzeczenia lekarskiego z dnia 1 września 2016 r. wynika, że wnioskodawczyni była zdolna do wykonywania obowiązków pracowniczych na stanowisku kierownika

(orzeczenie lekarskie k. 60 akt ZUS)

Ciąża u wnioskodawczyni został stwierdzona w dniu 13 września 2016 r.

(dokumentacja medyczna k. 182-199)

Od 1 stycznia 2017 r. M. F. stała się niezdolna do pracy z powodu choroby, dziecko urodziła w maju 2017 roku.

(okoliczności bezsporne)

Podczas nieobecności wnioskodawczyni, płatnik składek nie zatrudnił , nie zaangażował, innego – pracownika, przekazał obowiązku innemu pracownikowi. Po powrocie z urlopu macierzyńskiego wnioskodawczyni nie podjęła aktywności - u płatnika.

(okoliczność bezsporna)

Powyższych ustaleń, Sąd dokonał na podstawie powołanych dokumentów, a także zeznań świadków i wnioskodawczyni w zakresie, w jakim można było, na ich podstawie, ustalić, że wnioskodawczyni, rzeczywiście, wykonywała na rzecz firmy płatnika składek, w spornym okresie, określone czynności, co nie przesądza automatycznie, wbrew wywodom strony skarżącej, o - pracowniczym - charakterze podstawy prawnej jej zaangażowania, w firmie płatnika składek. Sąd nie dał, natomiast wiary zeznaniom odwołującej się oraz świadków, w których wskazywali na – zatrudnienie – wnioskodawczyni, na podstawie umowy o pracę. W ocenie Sądu Okręgowego, brak jest jakichkolwiek wiarygodnych dowodów potwierdzających wykonywanie czynności - przez ubezpieczoną, w ramach stosunku pracy. Przeciwko prawdziwości zeznań wnioskodawczyni oraz świadków [ w tym zakresie] przemawiają, zdaniem Sądu, ustalone okoliczności faktyczne. Przede wszystkim nie sposób przyjąć za wiarygodne zeznań wnioskodawczyni, w których wskazywała, że została - zatrudniona - na stanowisku kierownika, ale jednocześnie nie kierowała pracą żadnych osób, nie była też uprawniona do podpisywania żadnych dokumentów firmowych. Zmiana umowy z umowy na czas określony, na czas nieokreślony wnioskodawczyni z płatnikiem w momencie, gdy wnioskodawczyni była na urlopie także budzi wątpliwości. Sąd podnosi, że wnioskodawczyni miała prowadzić oszczędzający tryb życia zgodnie z zaleceniami lekarza, a jednak, co budzi wątpliwości, wykonywał a dla dwóch różnych płatników, przy czym dla swojego głównego pracodawcy miałaby jeździć do jego siedziby, oddalonej o 200 km od jej miejsca zamieszkania. Wątpliwości budzą, także, godziny pracy wnioskodawczyni chociażby ze względu na wykonywanie w tym czasie badań lekarskich u wnioskodawczyni, a także faktu, że ubezpieczona dokonywała w tym czasie różnorodnych zakupów, nie tylko w okolicy swojego miejsca zamieszkania, ale, także , w oddalonym o godzinę - O..

Sąd zwraca uwagę, że nie ma żadnych dowodów na istnienie podporządkowania - pracowniczego - wnioskodawczyni względem płatnika, jako jej pracodawcy, co jest konieczne dla ustalenia, że praca była świadczona w reżimie stosunku pracy, którego podstawową cechą jest - podporządkowanie pracownicze, - cecha charakterystyczna stosunku pracy , a zarazem niezbędną do ustalenia - istnienia - stosunku pracy. Nie potwierdzili tego ani świadkowie, ani też nie wynika to z dostępnych dokumentów, wskazać, także, należy, że nawet płatnik nie zajął stanowiska w niniejszej sprawie.

Podsumowując, ze zgromadzonego, w sprawie, materiału dowodowego, nie wynika, aby, pomiędzy stronami spornej umowy, nazwanej umową o pracę, doszło do nawiązania stosunku pracy, gdyż brak jest dowodów na podporządkowanie pracownicze wnioskodawczyni w stosunku do płatnika. Ustalone okoliczności przemawiają, natomiast, za przyjęciem, że strony kwestionowanej umowy o pracę zawierając ją, miały inny cel niż jej wykonywanie w reżimie charakterystycznym dla stosunku pracy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania podlegają oddaleniu.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009) do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego, określonego zakresem odwołania od decyzji organu rentowego do sądu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., II UZ 4/08, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 163 oraz z dnia 19 sierpnia 2015 r., II UZ 12/15, LEX nr 1789937).

Zgodnie z treścią art.6 ust.1 punkt 1, art.8 ust.1 i art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Stosownie do treści art. 1 ust 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.2021.0.1133 t.j.) osobom tym, w razie choroby lub macierzyństwa, przysługują świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą.

W myśl art. 4 w ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczony podlegający obowiązkowo ubezpieczeniu nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Definicja pracownika, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, została zawarta w przepisie art.8 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Pojęcie stosunku pracy o jakim mowa w art.8 ust.1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art.22 k.p. (wyrok SN z 13.07.2005 r., I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).

Według art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia z dnia 17 stycznia 2006 roku III AUa 433/2005, Wspólnota (...)). Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku o sygn. akt II UK 43/05, OSNAPiUS rok 2006/15 – 16/251).

Wskazać należy, że stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy, nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok SA w Lublinie z 17.01.2006 r. III AUa 433/2005, Wspólnota (...)).

Dla powstania stosunku pracy nie wystarcza samo zawarcie na piśmie umowy o treści odpowiadającej wymaganiom art. 29 K.p., założenie dokumentacji pracowniczej i wypłacenie pracownikowi wynagrodzenia oraz formalna legalizacja umowy przed organem rentowym czy urzędem skarbowym przez złożenie deklaracji zgłoszeniowej do ubezpieczeń społecznych i deklaracji podatkowej, ale niezbędnej jest wykazanie, że stosunek taki, o cechach określonych w art. 22 § 1 K.p., faktycznie został nawiązany i był realizowany przez strony. O ważności zaś stosunku pracy świadczy to, czy oświadczenia woli zawarte w umowie o pracę łączącej strony nie zawierają wad, które powodowałyby ich nieważność bądź bezskuteczność. Ubezpieczenie społeczne nie może bowiem istnieć bez stosunku pracy. Powstanie, zaś stosunku ubezpieczeniowego może odnosić się wyłącznie do ważnego/legalnego stosunku pracy, a więc takiego, który stanowi wyraz woli obu stron realizowania celów, którym umowa ma służyć.

Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa sens istnienia umowy o pracę. Innymi słowy, jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że motywacja skłaniająca do zawarcia umowy o pracę nie ma znaczenia dla jej ważności - ale wyłącznie przy takim założeniu, że nastąpiło rzeczywiste jej świadczenia zgodnie z warunkami określonymi w art. 22 § 1 k.p.

Tym samym nie można byłoby czynić ubezpieczonej zarzutów, że zawarła umowę o pracę jedynie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych w związku z chorobą i ciążą, pod tym tylko warunkiem, że na podstawie kwestionowanej umowy realizowałaby zatrudnienie o cechach pracowniczych.

Dokument w postaci umowy o pracę, nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści zapisanej w dokumencie. Mimo istnienia formalnej umowy o pracę, możliwe jest ustalenie, że w konkretnych okolicznościach faktycznych zawarta ona została dla pozoru (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 września 2015 roku, III AUA 622/15).

Ważność stosunku pracy zależy przede wszystkim od tego, czy oświadczenia woli zawarte w umowie o pracę wolne są od wad, powodujących ich nieważność bądź bezskuteczność. Na istnienie ważnego stosunku pracy składa się złożenie oświadczeń w przedmiocie zawarcia umowy o pracę, zamiar stron oraz faktyczne wykonywanie określonej w umowie pracy.

Należy podkreślić, że Sąd Okręgowy podziela stanowisko ZUS, co do tego, że zakwestionowana umowa o pracę, miała głównie, na celu ominięcie przepisów prawa i uzyskanie tytułu do ubezpieczenia społecznego przez ubezpieczoną. Zdaniem Sądu ubezpieczona i płatnik nie wykazali, że ubezpieczona faktycznie wykonywała jakiekolwiek czynności odpowiadające umówionej rodzajowo pracy w ramach rzeczywiście nawiązanego stosunku pracy.

Podkreślenia też wymaga, że potrzeba uzyskania ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym stanowi legalny cel zawierania umów o pracę, skorzystanie z takiej ochrony może być nawet głównym motywem nawiązania stosunku pracy. Dążenie do uzyskania takiej ochrony w żadnym razie nie jest sprzeczne z prawem. Przeciwnie, jest to zachowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 192, z 6 lutego 2006 r., III UK 156/05, LEX nr 272549).

Oczywiście nie ma zakazu zatrudnienia kobiety w ciąży, co zresztą byłoby dyskryminacją w zatrudnieniu w świetle art. 11 [3] k.p.

Wymogiem jest jednak podjęcie i rzeczywiste wykonywanie pracy umówionej rodzajowo pracy.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Do ustalenia, że doszło do powstania pomiędzy stronami stosunku pracy konieczne jest zatem ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to rzeczywiście czyniły (por. m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 14.02.2013 r., III AUA 1432/12). W świetle bowiem art. 83 § 1 k.c., jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony z góry zakładają za obopólną zgodą, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy (tj. mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy), to tak zawarta umowa o pracę ma charakter pozorny (por. m.in. wyrok SN z 4.08.2005 r., II UK 321/04). W konsekwencji zaś oświadczenia woli o zawarciu pozornej umowy o pracę złożone sobie wzajemnie przez strony są nieważne (art. 83 § 1 zd. 1 k.c.). W odniesieniu do umowy o pracę pozorność polega więc na tym, że strony nie zamierzają osiągnąć skutków wynikających z tej umowy, a określonych w art. 22 k.p. (por. wyrok SN z 4.01.2008 r., I UK 223/07, LEX nr 442836, z 5.10.2006 r., I UK 120/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 294, M.Raczkowski „Pozorność w umownych stosunkach pracy”, Warszawa 2010, s.200-202).

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 14.03.2001r., II UKN 258/00, (OSNAP 2002/21/527), nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował i płacił wynagrodzenie za pracę. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Sąd Okręgowy podziela również pogląd Sądu Najwyższego (wyrok
z 25.01.2005r., II UK 141/04, OSNP 2005/15/235), że stronom umowy o pracę, na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy (art. 58 §1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Strony umowy mogą dowolnie ustalać wzajemne stosunki prawne i układać relacje, jednakże zasada swobody umów, doznaje, w pewnych sytuacjach, ograniczeń, w której to zawarcie postanowień umownych, prowadzi do naruszenia prawa, obejścia obowiązujących przepisów prawa, do nadużycia prawa, czy wreszcie do naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej. Oczywistym jest, że treść lub cel stosunku prawnego nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku), ustawie, ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹ K.c. w zw. z art. 300 K.p.).

W ocenie Sądu, w sprawie niniejszej możemy mówić o tak rozumianej pozorności (art. 83 k.c.), albowiem brak jest jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie, że podpisanie spornej umowy o pracę pomiędzy ubezpieczoną, a płatnikiem składek skutkowało powstaniem stosunku pracy. Materiał dowodowy oceniony przez pryzmat zasad logiki i doświadczenia wskazuje, iż strony podpisując umowę o pracę na czas określony od dnia 1 września 2016 roku do dnia 31 sierpnia 2018 roku dążyły w rzeczywistości jedynie do stworzenia pozorów powstania między nimi stosunku pracy i zagwarantowania świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z macierzyństwem.

Analiza, zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie potwierdziła, aby strony łączył - stosunek pracy. Poza dokumentami tj.: umową o pracę, aneksem do umowy, skierowaniem na badania wstępne i kartą szkolenia z zakresu BHP, brak jest jakichkolwiek dokumentów świadczących o wykonywaniu przez ubezpieczoną pracy na rzecz płatnika składek. Nie wiadomo, w jaki dokładnie sposób wnioskodawczyni miała by wykonywać obowiązki na rzecz płatnika zdalnie, brak jest jakichkolwiek dokumentów potwierdzających jej logowania do systemu – aplikacji, której firma używała jako swojego głównego programu. Wnioskodawczyni twierdzi, że otrzymała od pracodawcy laptop i telefon do pracy z domu, natomiast nie ma żadnego dowodu na ten fakt chociażby w postaci umowy cywilnoprawnej. Wnioskodawczyni miała też zajmować się negocjacjami z klientami, jednak nie został przedstawiony żaden dowód na tą okoliczność.

Można podzielić pogląd, że o tym czy i za ile, zatrudnić pracownika, decyduje samodzielnie przedsiębiorca, lecz brak jakiejkolwiek potrzeby zatrudnienia pracownika, przemawia za fikcyjnością stosunku pracy, ukształtowanego w takich okolicznościach – a tak było w niniejszej sprawie. Płatnik składek, przed datą podpisania spornej umowy, nazwanej umową o pracę, z ubezpieczoną, jak i po przejściu, przez nią, na długotrwałe zwolnienie lekarskie, w związku z chorobą w czasie ciąży, nie zatrudnił i nie zaangażował innej, żadnej , osoby, na stanowisku, jakie wskazano dla wnioskodawczyni, a także, nie zwiększył etatu żadnemu z pracowników, jedyne co zrobił to przesunął obowiązki między swoimi pracownikami.

W świetle powyższych okoliczności, zaangażowanie ubezpieczonej, stanowiło działania całkowicie nieracjonalne. Celem racjonalnego pracodawcy jest, bowiem, osiągnięcie zysku z działalności gospodarczej, dochodów finansowych, by mieć się z czego utrzymywać i żeby firma funkcjonowała i mogła się rozwijać. Pracodawca - nie zatrudnia pracownika- , aby dać mu formalną pracę, czyli źródło utrzymania i stworzyć mu ochronę ubezpieczeniową, ale dlatego, że istnieje realna potrzeba gospodarcza pozyskania nowego pracownika, która przyniesie wymierny efekt gospodarczy dla firmy.

Zatrudniając - nowego pracownika - , pracodawca powinien wykazać potrzebę utworzenia danego stanowiska pracy, np. konkretnym zdarzeniem gospodarczym takim, jak: poszerzenie rozmiaru prowadzonej działalności gospodarczej, wzrostem popytu na daną usługę, czy towar, zwiększeniem ilości zamówień, zwolnieniem określonego miejsca pracy przez innego pracownika. Tego rodzaju okoliczności dają, bowiem, podstawę do stwierdzenia, że, w danej firmie, zaistniała ekonomicznie uzasadniona potrzeba, - zatrudnienia - nowej osoby. Zakwalifikowaniu wykonywanych czynności - do reżimu pracowniczego, decyduje w dużej mierze zgodny zamiar stron i cel zawarcia umowy. Racjonalnie działający pracodawca bierze pod uwagę wszelkie argumenty powierzenia, określonej- pracy- nowo zatrudnionemu pracownikowi, gdyż wiąże się to z realnymi kosztami jego firmy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego , wielokrotnie stwierdzono, że racjonalność zatrudnienia i potrzeba zatrudnienia pracownika są przesłankami istotnymi dla oceny ważności umowy. "U źródła każdej umowy o pracę leży przyczyna w postaci uzasadnionej przesłankami ekonomiczno - organizacyjnymi konieczności pozyskania pracownika do wykonywania prac zakreślonych przedmiotem działalności gospodarczej pracodawcy" (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 marca 2016r., syg. akt III AUa 1754/15).

W ocenie Sądu o pozorności spornej umowy o pracę świadczy też fakt, że ubezpieczona została zatrudniona, na stanowisku na którym nie miała żadnego doświadczenia zawodowego, i to od razu z wysokim wynagrodzeniem.

Mimo to płatnik zawarł z ubezpieczoną (której umiejętności i predyspozycji do pracy w charakterze kierownika płatnik wcześniej nie sprawdził), od razu umowę o pracę na czas określony na okres dwóch lat, a w momencie gdy okres ten się kończył, to przedłużył umowę na czas nieokreślony, co oznaczałoby, że zatrudnienie M. F. byłoby najbardziej stabilnym z możliwych, bo nawet, gdyby okazało się, że nie nadaje się ona do pracy na stanowisko, czy też nie będzie wykazywała się odpowiednimi umiejętnościami, nie wspominając o dalszej potrzebie jej zatrudnienia, to pracodawca nie mógłby z nią rozwiązać wcześniej takiej umowy.

Do ustalenia, że doszło do powstania między stronami stosunku pracy, nie jest wystarczające spełnienie warunków formalnych zatrudnienia, a konieczne jest ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy, wynikające z umowy o pracę i to czyniły /por wyrok SN z 24.02.2010 r. II UK 204/09/.

Jak wskazuje, zebrany w sprawie materiał dowodowy, w spornym okresie, w którym ubezpieczona miała faktycznie na rzecz płatnika wykonywać czynności , brak wskazania - kto, w istocie realizowanego stosunku prawnego - tak naprawdę był jej bezpośrednim przełożonym, komu była podporządkowana. Przede wszystkim, zwrócić należy uwagę na to, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, nie potwierdza, aby płatnik kierował pracą wnioskodawczyni, w szczególności, aby wskazywał na konkretne zadania do realizacji, związane z powierzonym stanowiskiem pracy, oraz aby zakreślał konkretne terminy wykonania poszczególnych zadań. Wskazać należy, że wnioskodawczyni nie miała nawet pisemnego zakresu obowiązków zajmowanego stanowiska. Jest to istotne, jeżeli uwzględni się, że zatrudnienie pracownicze odwołuje się do staranności, a nie rezultatu.

Ustawodawca zastrzegł w przepisie art. 22 § 1 k.p., że pracownik wykonuje pracę pod kierownictwem pracodawcy, przy czym nie zdefiniował tej cechy zatrudnienia. W literaturze przedmiotu wyinterpretowano, że kierownictwo pracodawcy przejawia się w poleceniach, podporządkowaniu organizacyjnym oraz podporządkowaniu represywnym i dystrybutywnym. Nie jest jednak jasne, czy wszystkie przejawy kierownictwa pracodawcy muszą występować jednocześnie i z pełnym nasileniem. Zmieniające się warunki i potrzeby świadczenia pracy zrodziły dylemat. Sprowadza się on do pytania czy niewystępowanie w trakcie zatrudnienia (lub występowanie w ograniczonym rozmiarze) poleceń podmiotu zatrudniającego, jak również pozostałych cech kierownictwa, pozwala na uznanie istnienia stosunku pracy. Wydaje się, że odpowiedzią orzecznictwa jest konstrukcja podporządkowania autonomicznego. Sąd Najwyższy przyjął, że podporządkowanie pracownika (art. 22 § 1 k.p.) może polegać na określeniu przez pracodawcę czasu pracy i wyznaczeniu zadań, natomiast co do sposobu ich realizacji pracownik ma pewien zakres swobody (Wyrok SN z dnia 7.09.1999 r., I PKN 277/99, OSNAPiUS 2001 nr 1, poz. 18, wyrok SN z dnia 04.04.2002 r., I PKN 776/00 OSNP 2004 nr 6, poz.94.). Do koncepcji tej nawiązywał Sąd Najwyższy również w późniejszych orzeczeniach (Wyrok SN z dnia 7.03.2006 r., I PK 146/05,OSNP 2007, nr 5-6, poz. 67, postanowienie SN z dnia 11 października 2007 r., III UK 70/07, OSNP 2008, nr 23-24, poz. 366). Konstatacja ta jest ważna, gdy założy się, że praca pod kierownictwem w myśl art. 22 § 1 k.p., jest jedną z najważniejszych cech w procesie typizacji charakteru stosunku prawnego łączącego strony (wyrok SN z dnia 20.03.1965 r., III PU 28/64, OSNCP 1965, nr 9, poz. 157).

Reasumując zdaniem Sądu Okręgowego analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że w sprawie niniejszej nie zostały spełnione wskazane omówione powyżej elementy określone w art. 22 kp świadczące o istnieniu stosunku pracy.

W świetle poczynionych ustaleń faktycznych i dokonanej oceny dowodów, nie ulega wątpliwości, że umowa sporządzona przez strony miała charakter pozorny. Postępowanie dowodowe wykazało, iż M. F. była zainteresowana objęciem jej ubezpieczeniem społecznym, a świadczona praca nie odbywała się w reżimie stosunku pracy. Umowa o pracę zawarta w dniu 1 września 2016 roku jest pozorna i jako taka nieważna na podstawie art. 83 § 1 k.c.

W odniesieniu do umowy o pracę, o obejściu prawa mówić można w sytuacji, gdy strony działając w zamiarze nawiązania stosunku pracy określają wzajemne prawa i obowiązki w sposób zgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego, jednak celem ich działania nie jest uzyskanie świadczeń w postaci pracy i wynagrodzenia, a jedynie osiągnięcie innych korzyści, które prawo wiąże z istnieniem stosunku pracy np. uzyskanie ochrony ubezpieczeniowej na wypadek choroby czy macierzyństwa. Intencją ustawodawcy jest, aby cel zawarcia umowy o pracę, stanowiło nawiązanie stosunku pracy, a jedynie rezultatem i pośrednim celem zatrudnienia, było uzyskanie wskazanych korzyści.

Tymczasem, przy założeniu, że strony zawarły umowę o pracę, należałoby uznać, iż, w rozpoznawanej sprawie, cele te uległy odwróceniu. Stronom chodziło, bowiem, o uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego i temu celowi podporządkowały konstruowanie określonej sytuacji prawnej – umowa o pracę stanowić miała przede wszystkim narzędzie realizacji tego celu.

Podkreślić przy tym trzeba, że zarówno przepisy prawa pracy, prawa ubezpieczeń społecznych, jak i przepisy ustrojowe pozwalają tak kształtować elementy stosunku pracy, jaka jest wola stron. Powyższa kwestia przestaje być tylko sprawą stron nawiązujących stosunek pracy, gdy przerzuca się ciężar wypłaty świadczeń na fundusz dysponujący publicznymi pieniędzmi, którymi zarządza Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W systemie ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada solidaryzmu. Solidaryzm oznacza urzeczywistnienie idei samopomocy społecznej poprzez udzielanie świadczeń osobom znajdującym się w potrzebie, z funduszu wypracowanego wspólnym wysiłkiem ubezpieczonych. Oznacza to, że płacą wszyscy, a korzystają tylko ci którzy zostali dotknięci ryzykiem socjalnym. (por. W. Muszalski Ubezpieczenie społeczne, Warszawa 2004).

Sąd nie przeczy, że ubezpieczona będąc w ciąży mogła wykonywać drobne prace na rzecz płatnika, mogła nawet kilka razy być w jego siedzibie w Ł., ale nie ma w sprawie dowodów na to, że wykonywała czynności kierownika w pełnym wymiaru czasu pracy, że płatnik rozliczał ją z czasu pracy, czy że na bieżąco kontrolował sposób i jakość wykonanej pracy.

Konstatacja ta skutkuje uznaniem, że ubezpieczona nie podległa ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu) z tytułu umowy o pracę, gdyż pracy, w reżimie stosunku pracy, nie wykonywała.

W tym miejscu wskazać dodatkowo należy, iż zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktów spoczywa na osobie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. Skoro M. F. odwołała się od decyzji stwierdzającej, iż w okresie wskazanym w decyzji ubezpieczona nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom jako pracownik to właśnie na nich spoczywał ciężar wykazania i udowodnienia faktów, z których można by wysnuć odmienny wniosek niż to przyjął organ rentowy w wydanej i zaskarżonej decyzji, to jest wykazania, że ubezpieczona posiadała status pracownika. Strona, która neguje twierdzenia strony przeciwnej jest obowiązana podjąć inicjatywę dowodową dla obalenia tych twierdzeń. Temu obowiązkowi strona odwołująca nie podołała z przyczyn omówionych wyżej, mimo że była od początku reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika.

W ocenie Sądu, ustalone w sprawie okoliczności, wskazują, że cele, podjętych przez płatnika i ubezpieczoną, działań, było wyłącznie uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Celem działania stron nie było, bowiem świadczenie pracy w ramach stosunku pracy i uzyskiwanie z tego tytułu wynagrodzenia, a jedynie osiągnięcie innych korzyści, które prawo wiąże z istnieniem stosunku pracy. Tymczasem, co już podniesiono, głównym celem zawarcia umowy o pracę winno być nawiązanie stosunku pracy, a jedynie rezultatem i pośrednim celem zatrudnienia jest uzyskanie wskazanych korzyści. W ocenie Sądu na gruncie rozpoznawanej sprawy strony umowy musiały mieć świadomość tego, że umowa nie będzie ich obowiązywać, a ich ewentualne zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne będą krótkotrwałe. Nawiązanie stosunku pracy, którego elementami są zobowiązanie się pracownika do wykonywania pracy i zobowiązanie pracodawcy do wypłacania wynagrodzenia, nie było rzeczywistym celem stron. Stronom chodziło o uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego i temu celowi podporządkowały skonstruowanie określonej sytuacji prawnej, a umowa o pracę stanowić miała przede wszystkim narzędzie do realizacji tych celów. Fikcyjne, czyli tylko pozorne zawarcie umowy o pracę nie mogło stanowić zaś podstawy do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami pracowników.

W efekcie wszystkich powyższych rozważań, w rozpatrywanym przypadku,, Sąd Okręgowy ustalił, że umowę o pracę z dnia 1 września 2016 roku , cechowała pozorność bezwzględna, gdyż strony jedynie upozorowały istnienie zatrudnienia, o czym świadczy szereg okoliczności związanych z zawarciem umowy, a przede wszystkim brak miarodajnych dowodów świadczenia umówionej pracy w reżimie pracowniczym.

Wobec powyższego Sąd uznał, że zaskarżona decyzja ZUS, odpowiada prawu i na podstawie art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania.

Sąd w punkcie 2 sentencji wyroku orzekł na podstawie zasady odpowiedzialności za wynik procesu, tj. art. 98 k.p.c. zasądzając od M. F. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. kwotę 180 zł, tytułem zwrotu kosztu postępowania. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika Sąd ustalił zgodnie z § 9 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat czynności adwokackie (Dz.U. z 2023 r. poz. 1964).

D.J.