Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2013 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z o.o. w G.

przeciwko Zakładowi (...). P., L. S., M. (...) spółce jawnej w R. i A. P. (1), L. S. (2), M. A.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda i pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 29 lutego 2012 r. sygn. akt VII GC 4/09

1. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I co do kwoty 938 514,40zł i w tym zakresie postępowanie umarza,

2. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że

- punktowi I nadaje treść: „oddala powództwo co do kwoty 32 438,30zł (trzydzieści dwa tysiące czterysta trzydzieści osiem złotych trzydzieści groszy)”,

- w punkcie III kwotę 50 357,73zł obniża do kwoty 33 230,28zł (trzydzieści trzy tysiące dwieście trzydzieści złotych dwadzieścia osiem groszy),

- punktowi IV nadaje treść: „koszty postępowania pomiędzy stronami

w pozostałym zakresie wzajemnie znosi”;

3. oddala apelację powoda w całości;

4. zasądza od powoda na rzecz pozwanych solidarnie kwotę 53 948zł (pięćdziesiąt trzy tysiące dziewięćset czterdzieści osiem złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 880/12

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 18 października 2013 roku

Strona powodowa domagała się początkowo zasądzenia solidarnie od Zakładu (...) A. P., L. S., M. (...) Spółki jawnej w R., A. P. (1), L. S. (2) i M. A. kwoty 1 579 464 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty 1 476 720 zł od dnia 1 sierpnia 2005 r. i od kwoty 102 744 zł od dnia 1 lutego 2006 r. Kwota ta miała stanowić wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez pozwaną spółkę z nieruchomości położonej w R., Gmina N.. składającej się z działki gruntu Nr (...) posiadającej urządzoną KW (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim, należącej do strony powodowej, za okres od 1 lipca 2005 r. do 31 grudnia 2008 r. Strona powodowa wskazała, że dokonała obliczenia należnego wynagrodzenia, przyjmując jako podstawę stawkę czynszu, która w latach 2005-2008 wynosiła średnio 10 złotych za 1m ². Strona pozwana była wzywana do uregulowania należnego wynagrodzenia. Również zawezwanie do próby ugodowej nie przyniosło żadnego efektu. Strona powodowa w dniu 9 września 2008 r. złożyła pozwanym oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności w kwocie 825 971 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości z wierzytelnością pozwanych w kwocie 825 971 zł z tytułu poniesionych przez pozwanych na nieruchomości nakładów ustalonych w wyroku z dnia 6 grudnia 2001 r. Sądu Okręgowego w Kielcach Wydział VII Gospodarczy, sygn. akt VII GC 239/01. Pozwani tym samym zostali zwolnieni z zapłaty powodowi części wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od 16 kwietnia 1998 r. do 31 grudnia 2004 r. Strona powodowa podniosła, że postanowieniem z dnia 15 maja 2009 r. Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział VII Gospodarczy w sprawie VII GCo 19/09 nadał klauzulę wykonalności wyrokowi z dnia 6 grudnia 2001 r. Sądu Okręgowego w Kielcach, sygn. akt VII GC 239/01 w zakresie w jakim nakazał pozwanej spółce wydanie stronie powodowi przedmiotowej nieruchomości, co oznacza, że Sąd Okręgowy nadając klauzulę uwzględnił zarzut potrącenia jaki zgłosiła powodowa spółka z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości z wierzytelnością pozwanych z tytułu nakładów uwzględnionych w powyższym wyroku.

Pozwani domagali się oddalenia powództwa i zasądzenia na ich rzecz kosztów procesu. Uznali oni potrącenie za bezpodstawne. Wskazali, że spółce przysługuje prawo zatrzymania nieruchomości. Strona pozwana wielokrotnie zgłaszała możliwość wydania nieruchomości za zapłatą kwoty nakładów orzeczonej wyrokiem z dnia 6 grudnia 2001 r. Pozwani uznają zatem, że spółka pozostała posiadaczem nieruchomości w dobrej wierze. Zakwestionowali nadto wysokość żądanego wynagrodzenia Następnie pozwani wnieśli o odrzucenie pozwu, twierdząc, że pełnomocnik strony powodowej nie był umocowany do jej reprezentacji posługując się sfałszowanym pełnomocnictwem.

Wyrokiem z dnia 29 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od Zakładu (...) A. P., L. S., M. (...) Spółki Jawnej w R. i A. P. (1), L. S. (2), M. A. solidarnie na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. kwotę 970 952,70 zł, oddalił powództwo w pozostałej części, nakazał ściągnięcie solidarnie od Zakładu (...) A. P., L. M.. (...) Spółki Jawnej w R. i A. P. (1), L. S. (2), M. A. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Kielcach kwoty 50 357,73 zł tytułem kosztów sądowych oraz nakazał pobranie od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. z zasądzonego roszczenia w pkt I wyroku na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Kielcach kwoty 32 121,46 zł tytułem kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy oparł się na następującym stanie faktycznym:

(...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w G. przysługuje prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w R., Gmina N.. składającej się z działki gruntu Nr (...) posiadającej urządzoną KW (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz własność budynków na niej położonych. W dniu 7 listopada 1997 r. A. P. (3), L. S. (2), M. A. wspólnicy Zakładu (...) spółki cywilnej w S. podpisali z powodem przedwstępną umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego tej nieruchomości oraz własności budynków na niej położonych. Księga Wieczysta nr (...) została założona w wyniku odłączenia przedmiotowej nieruchomości z księgi wieczystej nr (...). Powierzchnia nieruchomości wynosi 4943 m ² i jest zabudowana jest dwoma budynkami produkcyjnymi, których łączna powierzchnia wynosi 3516 m ². Powód wydał pozwanym nieruchomość w dniu 7 listopada 1997 r., oddając ją w użyczenie na czas do dnia zawarcia umowy przyrzeczonej, do dnia 15 kwietnia 1998 r. (§ 2 umowy przedwstępnej). Umowa przyrzeczona nie została jednak zawarta. Pomimo wygaśnięcia tytułu prawnego do korzystania przez pozwanych z nieruchomości, nieruchomość nie została powodowi wydana i w dalszym ciągu znajduje się w posiadaniu strony pozwanych. Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2001 r. Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział VII Gospodarczy w sprawie sygn. akt VII GC 239/01 orzekł o (...) Sp. z o. o. w R. zabudowanej budynkiem hali oraz suwnicą stanowiących w części wyposażenie tej hali za równoczesną zapłatą na A. P., L. S., M. A. wspólników spółki cywilnej (...) kwoty 825 971 zł z tytułu zwrotu poniesionych nakładów. Powód w dniu 9 września 2008 r. złożył pozwanym oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności w kwocie 825 971 zł z tytułu nakładów, tym samym pozwani zostali zwolnieni z obowiązku zapłaty części wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości z wierzytelnością pozwanych w kwocie 825 971 zł z tytułu poniesionych przez pozwanych na nieruchomości nakładów ustalonych w wyroku z dnia 6 grudnia 2001 r. Sądu Okręgowego w Kielcach Wydział VII Gospodarczy sygn. akt VII GC 239/01. Tym samym pozwani zostali zwolnieni z obowiązku zapłaty części wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od 16 kwietnia 1998 r. do 31 grudnia 2004 r.

Na podstawie sporządzonej opinii pisemnej biegłego sądowego M. S. (1) Sąd Okręgowy ustalił, że wartość poczynionych przez pozwanych na przedmiotowej nieruchomości nakładów wynosi 382 638,42 zł. Biegły sądowy oszacował, że miesięczna stawka czynszu na rok 2011 r. z uwzględnieniem nakładów pozwanych wynosi 6,52 zł/m ². Przy wielkości powierzchni nieruchomości 4943 m ², wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za jeden miesiąc wynosi 32 228,36 zł. W ocenie Sądu Okręgowego strona powodowa niniejszym pozwem dochodziła od pozwanych solidarnie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości za okres 42 miesięcy począwszy od miesiąca stycznia 2005 r., co stanowi łącznie kwotę 1 353 591,12 zł (32 228,36zł x 42 miesiące).

Stan faktyczny został ustalony w oparciu o przedłożone przez strony dokumenty, zeznania świadków, dowód z opinii biegłych.

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy podniósł, że bezsporne jest, że uprawnionym z tytułu użytkowania wieczystego gruntu i właścicielem posadowionych na nim budynków jest strona powodowa. Z kolei pozwana spółka posiada ten grunt i budynki nie posiadając do tego tytułu prawnego. Sąd Okręgowy uznał, że w świetle wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 6 grudnia 2001 r., sygn. akt VII GC 239/01 spółce nie przysługuje prawo zatrzymania w rozumieniu art. 461 k.c. Dlatego stronie powodowej przysługuje odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Obliczając jego wysokość Sąd Okręgowy przyjął wartość wskazaną w opinii biegłego jako rynkową stawkę czynszu dzierżawnego pomnożoną przez 42 miesiące, wskazując, że zgodnie z orzecznictwem powinno stanowić oparcie dla obliczenia należnego wynagrodzenia w takich sprawach. Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie to nie ma charakteru okresowego, przedawnia się zatem z upływem dziesięciu lat. Wobec tego skuteczne było potrącenie należności za bezumowne korzystanie za okres od 16 kwietnia 1998 r. do 31 grudnia 2004 r. Od kwoty należnej stronie powodowej z tytułu bezumownego korzystania, Sąd Okręgowy odjął kwotę nakładów w wysokości 382 638,42 zł, uznając ją za prawidłowo potrąconą w toku procesu. W ocenie Sądu I instancji pozwani wykazali fakt poniesienia nakładów, a ich wartość określono w oparciu o opinię biegłego. Jako podstawę orzeczenia o kosztach procesu wskazano art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz przepisy rozporządzeń regulujących wynagrodzenie adwokatów i radców prawnych. Sąd Okręgowy dokonał stosunkowego rozdzielenia kosztów, ustalając, że strona powodowa wygrała w 61% i zasądził na jej rzecz kwotę 1 587 zł. Wydatki tymczasowo poniesione przez Skarb Państwa zostały stosunkowo rozdzielone, z uwagi na to, że strona powodowa była zwolniona od kosztów sądowych.

Apelacje od wyroku wniosły obie strony.

Strona powodowa zaskarżyła apelację w części, co do punktu II w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy oddalił powództwo co do roszczenia głównego w kwocie 382 638,42 zł, co do roszczeń o należne odsetki za okres od doręczenia wezwania do doręczenia odpisu pozwu oraz należne powodowi koszty procesu, a także dotyczącym punktów III i IV zaskarżonego wyroku – w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Wyrokowi zarzucono:

1)  naruszenie przepisu art. 479 ¹⁴ k.p.c. poprzez niezastosowanie w odniesieniu do zgłoszonego przez pozwanych zarzutu potrącenia oraz przedłożonych przez pozwanych faktur rzekomo poświadczających fakt i wysokość poniesionych przezeń nakładów przepisów o prekluzji, co prowadziło do uznania przedmiotowego zarzutu za dopuszczalny, gdy tymczasem zarzut ten jako niezgłoszony w odpowiedzi na pozew winien zostać uznany za spóźniony i pominięty przez Sąd I instancji,

2)  naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przez przyjęcie, że pozwani udowodnili fakt poniesienia nakładów koniecznych na przedmiotowej nieruchomości i w konsekwencji błędne uznanie, że roszczenie pozwanej spółki względem powoda o zwrot tych nakładów jest uzasadnione,

3)  naruszenie art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie zgłoszonych przez powoda dowodów, które miały na celu weryfikację rzetelności przedstawionych w procesie przez pozwaną faktur z powołaniem się na ich bezprzedmiotowość w niniejszej sprawie, gdy tymczasem dowody były niewątpliwie istotne dla ustalenia czy pozwana spółka te nakłady faktycznie poniosła,

4)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu Okręgowego ze zgromadzonym materiałem dowodowym wyrażającą się w przyjęciu, że z opinii biegłego S. wynika, że pozwani ponieśli nakłady na hale w kwocie 382 638,42 zł, gdy tymczasem biegły ten nie badał kwestii poniesienia nakładów przez pozwaną, a ponadto z jego opinii wynika, że stan zużycia nieruchomości jest większy, niż mogłoby to wynikać z poniesionych nakładów,

5)  naruszenie art. 226 § 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że pozwana spółka jako posiadacz w złej wierze jest uprawniona do domagania się od powoda zwrotu nakładów, w sytuacji gdy w aktach sprawy brak jest jednoznacznych dowodów potwierdzających, że były to nakłady konieczne, oraz, że powód bezpodstawnie wzbogaciłby się kosztem pozwanej spółki, gdyby do zwrotu tych nakładów nie doszło,

6)  naruszenie przepisu art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez zasądzenie odsetek od daty doręczenia pozwanym pozwu, podczas gdy w sprawach dotyczących roszczeń bezterminowych odsetki te należą się powodowi od daty doręczenia wezwania do spełnienia świadczenia.

Strona powodowa wniosła o zmianę wyroku poprzez zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 1 353 591,12 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 1 160 220,96 zł od dnia 14 sierpnia 2008 r. do dnia zapłaty, od kwoty 161 141,80 zł od dnia 20 grudnia 2008 r. do dnia zapłaty, od kwoty 32 228,36 zł od dnia 19 lutego 2009 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych, a także zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu w zakresie wynikającym ze zmiany kwoty roszczenia zasądzonego na rzecz powoda. Jako żądanie ewentualne zgłoszono uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Pozwani zaskarżyli wyrok w całości i zarzucili mu:

1)  Obrazę przepisów prawa materialnego poprzez:

a. niewłaściwe zastosowanie art. 118 k.c. i wadliwe przyjęcie, że nie doszło do przedawnienia roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy za okres objęty pozwem od 1 stycznia 2005 r. do 20 lutego 2006 r. tj. z upływem 3 lat, jako że roszczenia powoda związane były z prowadzeniem działalności gospodarczej;

b. niewłaściwe stosowanie art. 498 § 1 i § 2 k.c. poprzez nieuwzględnienie potrącenia wierzytelności pozwanych w kwocie 825 971 zł wynikających z wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach Wydziału VII Gospodarczego z dnia 6 grudnia 2001 r. w sprawie V GC 239/01, a bezzasadne przyjęcie, iż doszło do potrącenia tej kwoty z przedawnionych i niezasadnych roszczeń strony powodowej z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości powoda,

c. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku polegający na wyliczeniu wartości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powoda z przyjęciem niewłaściwej powierzchni budynku, która winna wynosić 3516 m ², a nie 4943 m ² jak przy wyliczeniach przyjął Sąd;

2) Rażące naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia poprzez:

a. niezastosowanie art. 177 § 1 pkt l k.p.c. i w konsekwencji nieuwzględnienie wniosku o zawieszenie postępowania w sytuacji w której istotna dla sprawy okoliczność uzależniona była od wyniku innego toczącego się postępowania w przedmiocie wykreślenia hipoteki przymusowej zabezpieczającej wierzytelność pozwanych wobec powoda w kwocie 825 971 zł co miało istotny wpływ na wynik sprawy;

b. niezastosowanie art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c. z uwagi na toczące się postępowanie karne w sprawie 1 Ds. 1194/11 Prokuratury Rejonowej Kielce – Zachód, gdyż rozstrzygnięcie w tej sprawie której przedmiotem jest m.in. posłużenie się fałszywymi dokumentami przy złożeniu pozwu w niniejszej sprawie (w tym pełnomocnictwa i załączników do pozwu) jest w istotny sposób uzależnione od rozstrzygnięcia sprawy karnej tym bardziej, że Sąd zaniechał badania ważności pełnomocnictwa radcy prawnego J. P.;

c. niezastosowanie art. 199 pkt 3 i § 2 k.p.c. i w konsekwencji zaniechanie odrzucenia pozwu w sytuacji, gdy strona powodowa w toku całego postępowania nie posiadała zarządu i w konsekwencji w organie tym zachodziły i zachodzą braki uniemożliwiające działanie spółki, a pełnomocnictwo do wystąpienia z pozwem i reprezentowaniem powodowej spółki dotknięte jest wadą skutkującą jego nieważnością i braki te nie zostały uzupełnione zgodnie z przepisami kodeksu co w konsekwencji skutkowało nieważnością procesu (art. 379 pkt 2 k.p.c.).

Pozwani wnieśli o uchylenie skarżonego wyroku i odrzucenie pozwu ewentualnie zniesienia postępowania w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I Instancji oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania według norm przepisanych za obie instancje, względnie o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania wg norm przepisanych za obie instancje albo uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Obie strony wniosły odpowiedzi na apelacje, w których domagały się oddalenia apelacji strony przeciwnej oraz podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska.

W toku postępowania apelacyjnego pozwana spółka podniosła zarzut potrącenia oparty na oświadczeniu o potrąceniu z dnia 14 października 2013 r. Do potrącenia przedstawiono wierzytelności w wysokości 938 514,40 zł, zasądzone wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 5 stycznia 2005 r., wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 grudnia 2006 r. oraz postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 12 stycznia 2007 r., łącznie stwierdzonych tytułem wykonawczym (sygn. akt XVI GC 18/03). Jak wynika z przedłożonego przez stronę pozwaną wypisu aktu notarialnego wierzytelność ta została nabyta przez stronę pozwaną dnia 11 października 2013 r.

Na rozprawie w dniu 18 października 2013 r. pełnomocnik strony powodowej cofnął pozew co do kwoty 938 514,40 zł i podtrzymał żądanie zasądzenia kwoty 416 076,72 zł wraz z odsetkami od kwoty 222 706,56 zł od dnia 14 sierpnia 2008 r. do dnia zapłaty, od kwoty 161 141,80 zł od dnia 20 grudnia 2008 r. do dnia zapłaty, od kwoty 32 228,36 zł od dnia 19 lutego 2009 r. do dnia zapłaty. Cofnięcie obejmowało wynagrodzenie należne począwszy od lipca 2005 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zasadna okazała się apelacja pozwanych, natomiast apelacja powoda była bezzasadna w całości, co prowadziło do jej oddalenia w całości. Dlatego też Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 3 sentencji na mocy art. 385 k.p.c.

Najdalej idącym zarzutem był zarzut nieważności postępowania wywodzony z tego, że pełnomocnik strony powodowej nie był należycie umocowany. Pełnomocnictwo, którym posłużył się pełnomocnik pochodziło od A. T., który następnie zeznał, że skradziono mu paszport i nigdy pełnomocnictwa takiego nie udzielał, nie był także członkiem w organach powodowej spółki, w szczególności w zarządzie. Jednakże na późniejszym etapie sprawy pełnomocnik strony powodowej przedłożył pełnomocnictwa od poprzedniego prezesa spółki – M. S. (2) (k. 737). Zakres pełnomocnictwa obejmuje występowanie przed sądami wszystkich instancji, brak jest jakichkolwiek informacji, by miało ono wygasnąć lub zostać odwołane. Udzielone ono było w czasie, gdy w zarządzie nie zasiadała jeszcze osoba, której pełnomocnictwo zasadnie kwestionują pozwani. Pełnomocnictwo to zostało opatrzone datą wcześniejszą niż kwestionowane przez pozwanych zdarzenia powodujące nieważność pełnomocnictwa od A. T., przy czym sporządzenie ich odpisu przez notariusza nastąpiło już później. Niemniej jednak w świetle orzecznictwa sądowego data sporządzenia pisemnego pełnomocnictwa, nawet późniejsza niż udział pełnomocnika w sprawie nie może go dyskwalifikować (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2003 r., sygn. akt III CZP 54/03, Lex nr 103097 i z dnia 7 listopada 2006 r., sygn. akt I CZ 74/06, Lex nr 607560). Kluczowy jest bowiem sam stosunek pełnomocnictwa, który musi istnieć, natomiast jego pisemne potwierdzenie jest już kwestią wtórną. Dodatkowo przemawia za tym treść przepisu art. 199 § 2 k.p.c., zgodnie z którym odrzucenie pozwu z powodu niewłaściwego reprezentowania strony powodowej może nastąpić jedynie jeśli nie zostanie usunięty na wezwanie sądu. W związku z tym skoro w toku sprawy przedłożono ważne pełnomocnictwo do reprezentowania strony powodowej, okoliczności związane z zarzucanym sfałszowaniem podpisu A. T. nie miały znaczenia dla niniejszego postępowania. W związku z tym bezzasadny był także zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów art. 177 § 1 pkt l k.p.c i 199 pkt 3 i § 2 k.p.c. Skoro bowiem okoliczności będące przedmiotem osobnych postępowań nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia, nie było potrzeby zawieszenia postępowania do czasu ich rozstrzygnięcia.

Ocena, iż nie doszło do nieważności, pozwala przejść do dalszych kwestii, w pierwszej kolejności do cofnięcia powództwa. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381) w sprawie znajdują zastosowanie przepisy o postępowaniu gospodarczym, uchylone od dnia 3 maja 2012 r., w tym art. 479 ¹³ § 1 k.p.c. W myśl tego przepisu sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są wynikiem niedozwolonych praktyk ograniczających konkurencję lub samodzielność przedsiębiorców, albo gdy wymaga tego ochrona produkcji należytej jakości. W przedmiotowej sprawie Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się żadnych okoliczności, które mogłyby wskazywać na zaistnienie przesłanek pozwalających na uznanie cofnięcia powództwa za niedopuszczalne, był zatem cofnięciem tym związany. Prowadziło to, stosownie do treści art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 386 § 3 k.p.c., do uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia postępowania w tym zakresie, o czym Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie 1 wyroku.

Do rozstrzygnięcia pozostawało zatem dalsze żądanie strony powodowej zapłaty kwoty 416 076,72 zł wraz z odsetkami od wskazanych przez pełnomocnika dat. Roszczenie o zapłatę tej kwoty wywodzone było z korzystania bez podstawy prawnej z nieruchomości, co do której przysługuje stronie powodowej prawo użytkowania wieczystego w stosunku do gruntów i prawo własności w stosunku do budynków. Podstawę prawną roszczenia stanowi art. 224 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. Okoliczności te – tj. korzystanie przez pozwaną spółkę oraz tytuł strony powodowej do nieruchomości pozostawały bezsporne. Pozwani twierdzili natomiast, że mają uprawnienie do korzystania z tej nieruchomości, wywodzone z treści wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia z dnia 6 grudnia 2001 r., sygn. akt VII GC 239/01. Przyznać należy, że wskazany w tym wyroku obowiązek wydania nieruchomości został uzależniony od równoczesnej zapłaty przez stronę powodową kwoty 825 971 zł tytułem poniesionych nakładów. Pozwanym – a następnie spółce jawnej będącej sukcesorem ich praw i obowiązków w ramach prowadzonej wcześniej spółki cywilnej – przysługiwało zatem prawo zatrzymania określone w art. 461 k.c. Z uprawnienia tego nie wynika jednak uprawnienie do korzystania z rzeczy. Jak konsekwentnie wskazuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, istota prawa zatrzymania, którego funkcją jest jedynie wywarcie presji na drugą stronę, aby wykonała swoje świadczenie, nie uzasadnia powstania dodatkowych korzyści w postaci czerpania pożytków z rzeczy. Dlatego osoba wykonująca prawo zatrzymania nie jest uprawniona do używania zatrzymanej rzeczy i czerpania pożytków, tym samym posiadacz korzystający z cudzej rzeczy tylko na podstawie prawa zatrzymania jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z niej (uchwała z dnia 11 listopada, sygn. akt III CZP 75/77. OSNC 1978/5-6/86, wyroki z dnia 4 listopada 1989 r., sygn. akt II CKN, OSNC 2000/5/91, z dnia 22 września 2005 r., sygn. akt IV CK 103/05, Lex nr 286773 i z dnia 16 grudnia 2009 r., sygn. akt I CSK 184/09, Lex nr 599740). Dlatego jeśli pozwani nie wskazali żadnego innego tytułu do posiadania i korzystania z nieruchomości, należy uznać, że korzystali z niej bez tytułu prawnego, co przesądza o obowiązku zapłaty wynagrodzenia – choć z racji podniesionych z obu stron zarzutów potrącenia nie przesądza jeszcze o zasadności powództwa na chwilę orzekania przez Sąd Apelacyjny.

Określenie wysokości wynagrodzenia należnego za okres dochodzony pozwem, wobec braku zgody stron co do jego wysokości, wymagało wiadomości specjalnych, a zatem konieczne było zasięgnięcie opinii biegłego. Sąd Okręgowy dwukrotnie zwracał się o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, jednak sporządzone opinie nie były miarodajne dla okoliczności faktycznych, na których oparto powództwo. Opinia, na której ostatecznie oparł się Sąd Okręgowy odpowiadała na pytanie, jaka była miesięczna stawka możliwego do uzyskania czynszu za rok 2011 r. Tymczasem określenie wynagrodzenia powinno opierać się na czynszu, jaki był możliwy do uzyskania w konkretnych okresach, za jaki jest dochodzone (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1984 r., sygn. akt III CRN 101/84, OSNC 1985/1/17 i z dnia 9 czerwca 2000 r., sygn. akt IV CKN 1159/00, Lex nr 52472). W przedmiotowej sprawie istotne było także wynagrodzenie za wcześniejszy okres, w związku z dokonywanymi potrąceniami. Wobec tego Sąd Apelacyjny postanowił uzupełnić ustalenia faktycznie poczynione przez Sąd I instancji i dopuścić dowód z opinii biegłego na okoliczność wynagrodzenia możliwego do uzyskania w latach 1998-2008, z rozbiciem na poszczególne okresy. Biegły M. S. (1) w swojej opinii szczegółowo wyliczył wynagrodzenie, podając kwoty za poszczególne okresy (opinia – k. 1072-1087). Łącznie wynagrodzenie za okres objęty powództwem, tj. od lipca 2005 r. do grudnia 2008 r. wyniosło 769 371 zł. W ocenie Sądu Apelacyjnego złożona opinia jest rzetelna, jasna i w wyczerpujący sposób odpowiada na pytanie Sądu. Nie budzi także zastrzeżeń przyjęty przez biegłego sposób wyliczenia świadczeń za lata ubiegłe, polegający na porównaniu obecnych stawek rynkowych z waloryzacją czynszów przyjętą przez lokalny samorząd. Wobec braku empirycznych danych dotyczących czynszów za lata ubiegłe, metoda ta pozwalała na określenie możliwie najbardziej realnego wynagrodzenia, które mogło być osiągnięte w warunkach rynkowych. Odnosząc się do zarzutów strony powodowej do tej opinii należy zauważyć, że wnosząc zawezwanie do próby ugodowej (k. 56-58) jako żądane wynagrodzenie za okres niecałych trzech lat (od 1 sierpnia 2005 r. do końca czerwca 2008 r.) wskazał kwotę 758 520 zł, tj. średnio 21 672 zł/miesiąc, podczas gdy średnie wynagrodzenie wynikające z opinii biegłego wynosi 18 318,36 zł/miesiąc, zatem nie odbiega znacząco od wynagrodzenia wskazanego przez stronę powodową na etapie przedprocesowym.

W związku z podnoszonym przez pozwanych zarzutem przedawnienia należało rozważyć, ile wynosi termin przedawnienia roszczenia. Trafnie zauważył Sąd Okręgowy, że roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie ma charakteru okresowego, jest to pogląd ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego (tak m. in. uchwały z dnia 24 października 1972 r., sygn. akt III CZP 70/72, OSNC 1973/6/102 i z dnia 18 kwietnia 1974 r., sygn. akt III CZP 20/74, OSNC 1974/12/208 oraz wyroki z dnia 22 września 2005 r., sygn. akt IV CK 105/05, Lex nr 346083 i z dnia 9 listopada 2012 r., sygn. akt IV CSK 303/12, Lex nr 1225407). Niemniej jednak nie oznacza to jeszcze, że termin przedawnienia tego roszczenia zawsze wynosi 10 lat. Jak wynika bowiem z art. 118 in fine k.c. termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi 3 lata. Przepis ten nie ogranicza trzyletniego okresu przedawnienia jedynie do roszczeń obligacyjnych. W przedmiotowej sprawie obie strony są przedsiębiorcami, na nieruchomości pozwana spółka prowadzi działalność gospodarczą, zatem dochodzone roszczenie ma charakter gospodarczy. Ponadto Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 września 2010 r. (sygn. akt III CZP 44/10, Lex nr 599797) przesądził, że roszczenie przedsiębiorcy, który jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości przez inny podmiot przedawnia się w terminie trzech lat.

W związku z tym zasadny był zarzut przedawnienia w odniesieniu do okresu od stycznia 2005 r. do czerwca 2005 r., który nadto nie był objęty powództwem, a Sąd Okręgowy orzekł w tym zakresie ponad żądanie, z naruszeniem art. 321 § 1 k.p.c. Nie rozstrzygnął natomiast o żądaniu za okres od lipca 2008 r. do grudnia 2008 r., a żadna ze stron nie wniosła o uzupełnienie wyroku w tym zakresie.

Odnośnie roszczenia za pozostały okres, należność ta umorzyła się wskutek dokonanego przez stronę pozwaną potrącenia. Przedstawiona do potrącenia wierzytelność została stwierdzona tytułem wykonawczym, a jej przejście wykazane dokumentem urzędowym. Potrącenie to było dopuszczalne w świetle art. 479 ¹⁴ § 4 k.p.c., który znajdował w sprawie zastosowanie na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. W związku z tym, iż wierzytelność przedstawiona przez stronę pozwaną była większa od wierzytelności strony powodowej – w wysokości wynikającej z opinii biegłego – wierzytelności zgodnie z art. 498 § 2 k.c. umorzyły się do niższej wysokości, a zatem wierzytelność dochodzona powództwem umorzyła się w całości. Nie ma przy tym znaczenia w tej sytuacji cofnięcie powództwa w kwocie równej potrąconej wierzytelności strony pozwanej. Strona pozwana zrzekła się roszczenia procesowego, lecz nie w całości, a zatem nie uchyliło to konieczności rozważań co do roszczenia w sensie materialnoprawnym. Tego rodzaju cofnięcie nie mogło bowiem prowadzić do tego, by stronie powodowej w dalszym ciągu przysługiwało roszczenie o zapłatę kwoty 416 076,72 zł. Skoro bowiem całe roszczenie powoda możliwe do zasądzenia wynosiło jedynie 769 371 zł, to niezależnie od zrzeczenia się roszczenia kwota potrącona przez stronę pozwaną była większa. Zrzeczenie się roszczenia nie może więc prowadzić do tego, że strona powodowa w istocie zwiększy swoje roszczenie domagając się oprócz kwot zapłaconych już przez potrącenie, ich ponownego zasądzenia. W związku z przedstawieniem do potrącenia niewątpliwej wierzytelności wykazanej przy pomocy tytułu wykonawczego, która wyczerpywała całe roszczenie strony powodowej, zbędne było rozważanie, czy strona pozwana mogła skutecznie potrącić wierzytelność z tytułu nakładów na nieruchomość i w jakim zakresie.

Odnosząc się do kwestii potrąceń, na które powoływała się strona powodowa, dokonanych w stosunku do wierzytelności strony pozwanej, było ono od początku nieważne. Zostało bowiem dokonane przez osobę, która nie dysponowała ważnym materialnoprawnym pełnomocnictwem od spółki. Pełnomocnictwo pochodziło od A. T., który z wskazanych wyżej względów nie może być uważany za członka zarządu strony powodowej w żadnym czasie. Czynność potrącenia nie może być również potwierdzona, gdyż jest jednostronną czynnością prawną, a zatem przepis art. 103 § 2 k.c. nie znajdzie w tym przypadku zastosowania.

Zmiana wyroku Sądu Okręgowego prowadziła także do zmiany zasądzonych kosztów. Potrącenie, które prowadziło do oddalenia powództwa nastąpiło dopiero w trakcie postępowania apelacyjnego. Mimo zatem formalnego przegrania sprawy w całości przez stronę powodową, przy ustalaniu zasad ponoszenia kosztów należało uwzględnić kwotę, jaką strona powodowa mogłaby uzyskać, gdyby do potrącenia nie doszło, tj. kwotę 769 371,12 zł. Stanowi ona ok. połowę (48,71%) kwoty dochodzonej pozwem. Dlatego w zakresie wzajemnych rozliczeń między stronami co do kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego, należało oprzeć się na treści art. 100 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. i koszty wzajemnie znieść pomiędzy stronami. Skoro strona powodowa była od kosztów sądowych zwolniona, to opłatę co do tej kwoty powinni uiścić pozwani, zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, co prowadziło do zmiany punktu III wyroku Sądu Okręgowego i stosowne obniżenie kwoty opłaty obciążającej. Sąd Apelacyjny obliczył tę kwotę biorąc pod uwagę kwotę możliwą do zasądzenia bez dokonanego potrącenia, przy uwzględnieniu braku rozstrzygnięcia co do żądania za okres od lipca do grudnia 2008 r., tj. 769 371,12 zł (należność za okres od lipca 2005 r. do grudnia 2008 r.) pomniejszoną o kwotę 112 652,64 zł (należność za okres od lipca 2008 r. do grudnia 2008 r.), co w rezultacie daje kwotę 656 718,48 zł. Opłata stosunkowa 5% od tej kwoty wynosi 32 835,92 zł.

Dlatego też w tym zakresie Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie art. 386 § 1 k.p.c.

W zakresie kosztów postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 4 wyroku na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c., uznając, że strona powodowa przegrała apelację w całości. Na koszty pozwanych w tym zakresie złożyły się opłata od apelacji w wysokości 48 548 zł i koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5 400 zł, obliczone na podstawie § 6 ust. 7 w zw. z § 12 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, łącznie kwota 53 498 zł.