Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 sierpnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 sierpnia 2014 r. w Gdańsku

sprawy J. P.

przy udziale następcy prawnego T. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym J. P.

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 lipca 2013 r., sygn. akt VIII U 900/13

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 1110/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 marca 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. odmówił J. P. uchylenia decyzji z dnia 13 października 2011 r.
w części, w jakiej decyzja ta zawiesza prawo do emerytury za okres od dnia 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r.

Ubezpieczony odwołał się od powyższej decyzji wnosząc o jej zmianę poprzez nakazanie pozwanemu wypłaty zaległego świadczenia emerytalnego od dnia 1 października 2011 r. wraz z ustawowymi odsetkami od każdej zaległej miesięcznej raty do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na powyższe odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Gdańsku - VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17 lipca 2013 r. w sprawie VIII U 900/13 zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych do wypłaty ubezpieczonemu J. P. emerytury za okres od 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r. wraz z należnymi odsetkami.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji.

J. P. uzyskał prawo do emerytury od dnia 1 marca 2009 r. Decyzją z dnia
13 października 2011 r. organ rentowy wstrzymał mu wypłatę świadczenia od dnia
1 października 2011 r. z uwagi na to, że kontynuował on zatrudnienie. W dniu 3 grudnia
2012 r. ubezpieczony złożył wniosek o wypłatę zawieszonego świadczenia emerytalnego wraz z odsetkami. Decyzją z dnia 31 grudnia 2012 r. organ rentowy wznowił wypłatę emerytury od dnia 22 listopada 2012 r., a w dniu 22 marca 2013 r. wydał zaskarżoną decyzję.

Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych odwołał się do zasad kształtowania treści ryzyka emerytalnego na przestrzeni lat, przywołał treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12 i wypowiedział się w kwestii skuteczności czasowej wyroków ww. Trybunału odwołując się do stanowiska doktryny i orzecznictwa w tym zakresie. W ocenie Sądu Okręgowego wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12, który wszedł w życie z dniem jego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw z dnia
22 listopada 2012 r. pod poz. 1285 wywołuje skutki czasowe ex tunc (ma skutek wsteczny, czyli usuwa zakwestionowaną normę prawną od chwili jej wejścia do sytemu prawnego)
i dotyczy sytuacji, w jakiej znalazł się ubezpieczony, bowiem należy on do grupy osób, które prawo do emerytury nabyły w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r., a tym samym zachował prawo do wypłaty emerytury.

Odnosząc się zaś do żądania ubezpieczonego wypłaty odsetek od zaległych świadczeń Sąd Okręgowy podniósł, iż ogólną normą regulującą zasady i zakres odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za opóźnienie w ustalaniu i wypłacie świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest przepis art. 85 ust. 1 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.). W orzecznictwie sądowym można odnaleźć wiele przykładów nieprawidłowego działania organu rentowego, za które organ ten „ponosi odpowiedzialność” i - w razie opóźnienia z tego powodu ustalenia prawa do świadczenia lub jego wypłaty - zobligowany jest do wypłaty należnych odsetek. Są to w szczególności wypadki bezpodstawnego pozostawienia bez rozpoznania wniosku strony o przyznanie prawa do świadczenia oraz nieprawidłowe orzeczenie w sprawie niezdolności do pracy do celów rentowych wydane przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską ZUS (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 12 sierpnia 1998 r., II UKN 171/98, OSNAP nr 16/1999, poz. 521). Także błędna interpretacja przepisów – z czym mamy do czynienia w niniejszej sprawie – mieści się
w definicji nieprawidłowego działania organu rentowego, zaś konsekwencje takiego działania nie mogą obarczać ubezpieczonych. Stanowisko powyższe jest zgodne z utrwalonym
na gruncie spraw o podobnym stanie faktycznym orzecznictwem. Błąd organu rentowego rozumiany jest w judykaturze bardzo szeroko (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1995 r., II UZP 28/94, OSNAPiUS 1995 nr 19, poz. 242). Oznacza on „każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania samego organu rentowego czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej
i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów”, w tym także naruszenia prawa wskutek niewłaściwej wykładni obowiązujących przepisów (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1997 r., III ZP 40/97, OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 429).

W konkluzji, uznając odwołanie J. P. za zasadne, Sąd Okręgowy na podstawie cytowanych powyższej przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał pozwanego do wypłaty ubezpieczonemu emerytury za okres
od 1 października 2011 r. do 21 listopada 2012 r. wraz z należnymi odsetkami, bowiem wobec nieważności przepisu, na którym oparł się pozwany zawieszając wypłatę świadczenia należy uznać, iż świadczenia winny być wypłacane ubezpieczonemu w dalszym ciągu
a za brak wypłaty świadczenia w terminie stronie należą się odsetki.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie art. 103 ustawy emerytalnej w zw. z art. 190 ust. 3 Konstytucji RP poprzez przyjęcie, że wnioskodawca spełnia przesłanki do wypłaty emerytury za okres od dnia
1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r. wraz z należnymi odsetkami.

W konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, lub jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest nieuzasadniona.

Na wstępie wskazać należy, że po wydaniu zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego ubezpieczony J. P. zmarł w dniu (...)r. Jego następcą prawnym została żona T. P., która złożyła wniosek o dalsze prowadzenie postępowania
o świadczenie, nieukończonego wskutek śmierci osoby z jej udziałem oraz o wypłatę niezrealizowanego świadczenia.

Wskazać należy, że Sąd I instancji prawidłowo uzasadnił rozstrzygnięcie przedstawiając w obszernych motywach właściwą interpretację skutków orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, właściwie sięgając do poglądów judykatury i doktryny prawa.
W konsekwencji Sąd Odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne
i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Dodatkowo wskazać należy, że Sąd Apelacyjny w Gdańsku w niniejszym składzie podziela pogląd prawny wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia
26 września 2013 r., III AUa 850/13, w którym wskazał on, że na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych wznowienie postępowania przed organem rentowym uregulowane jest w art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm., dalej ustawa emerytalna) oraz w art. 83a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm., dalej ustawa systemowa). Regulacje prawne zawarte w tych przepisach dotyczą jednak innej materii tj. ponownego ustalenia prawa, wysokości świadczenia lub zobowiązania, stwierdzonego prawomocną decyzją Zakładu, o ile zajdą okoliczności wskazane w tych przepisach tj. zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo
do świadczeń lub na ich wysokość. Sprawa niniejsza nie dotyczy jednak ponownego ustaleniem prawa do świadczenia lub jego wysokości, ale wznowienia wypłaty świadczenia na skutek orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności przepisu,
na podstawie którego dokonano wstrzymania wypłaty. Prawo ubezpieczeń społecznych nie przewiduje w ogóle możliwości wznowienia postępowania przed organem rentowym
na skutek wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny. Niedopuszczalne byłoby jednak przyjęcie, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego pozostaje bez wpływu na decyzje, wydane przez organ rentowy na podstawie niekonstytucyjnego przepisu. W świetle art. 123 ustawy systemowej w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Kodeks postępowania administracyjnego przewiduje możliwość wznowienia postępowania na skutek wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny - art. 145a.

Oceniając skutki wyroku z dnia 13 listopada 2012 r. w sprawie K 2/12, OTK-A 2012/10/121 Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy
z dotychczasowym pracodawcą, jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury, nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009 r.
do 31 grudnia 2010 r. W stosunku do tych osób przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w zakresie w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy emerytalnej utracił moc z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku
w Dzienniku Ustaw, czyli z dniem 22 listopada 2012 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 1285).

W sprawie niniejszej poza sporem pozostawał fakt, że wnioskodawca należał
do kręgu osób objętych przedmiotowym orzeczeniem, albowiem prawo do emerytury nabył od dnia 1 marca 2009 r., a więc w okresie, kiedy realizacja prawa do tego świadczenia nie wymagała rozwiązania stosunku pracy.

Oczywistym jest, że skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy prawa naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia w życie (ex tunc), przeto nie mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne – czego w istocie domaga się organ rentowy. Skoro może być wzruszone prawomocne orzeczenie wydane przed datą wejścia
w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 190 ust. 4 Konstytucji RP oraz art. 145a § 1 k.p.a.), nie można wymagać, aby w sprawach zmierzających do wzruszenia tego orzeczenia, sądy stosowały sprzeczne z Konstytucją przepisy.

Dodatkowo skuteczność rozstrzygnięcia oraz argumentację Sądu Okręgowego wzmocnił sam ustawodawca, który na mocy ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o ustaleniu
i wypłacie emerytur, do których prawo uległo zawieszeniu w okresie od dnia 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r. (Dz.U. z 2014 r., poz. 169) uznał prawo i określił zasady wypłaty świadczeń zawieszonych w spornym okresie wyłączając spod działania ustawy emerytów, których roszczenia z tytułu wypłaty zawieszonej emerytury zostały zaspokojone na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 3) i jednocześnie wstrzymując postępowanie o wypłatę świadczeń na podstawie ustawy we wszystkich sprawach dotyczących świadczeniobiorców, dochodzących roszczeń przed sądami o wypłatę kwoty zawieszonej emerytury do czasu wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w tej sprawie (art. 9). Powiązanie zatem możliwości zaspokajania roszczeń
z zakończeniem postępowań sądowych wzmacnia tylko argumentację Sądu. Trudno jest bowiem sobie wyobrazić, by intencją ustawodawcy było oczekiwanie na zastosowanie skutków ustawy do czasu zakończenia procesu sądowego o roszczenie w sytuacji, gdyby spodziewanym skutkiem tego procesu miało być oddalenie odwołania związane z aprobatą dla argumentacji pozwanego. W takim też zakresie odesłać należy do powziętej w trakcie procesu legislacyjnego uchwały Senatu RP z dnia 3 października 2013 r.

W świetle powyższego uznać należało, że wyrok Sądu pierwszej instancji odpowiada prawu, albowiem bezzasadne okazały się zarzuty naruszenia prawa materialnego podnoszone przez organ rentowy.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji wyroku.

SSA D. Stanek SSA I. Krzeczowska-Lasoń SSA J. Andrzejewski