Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 października 1997 r.
I PKN 319/97
1. Odmowa wyrażenia przez pracownika zgody na potrącenie z wynagro-
dzenia za pracę spornej co do zasady i wysokości wierzytelności pracodawcy
nie jest sprzeczna z art. 8 KP.
2. Wynagrodzenie za pracę nie traci charakteru świadczenia ze stosunku
pracy przez fakt, że w chwili wystąpienia z roszczeniem o jego wypłatę lub do-
konania jego wypłaty, strony nie pozostają już w stosunku pracy.
3. Czynności prawne dotyczące stosunku pracy członka zarządu spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością dokonane przez podmioty inne niż okreś-
lone w art. 203 KH są nieważne.
Przewodniczący SSN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN:
Barbara Wagner (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 października 1997 r. sprawy z
powództwa Jerzego L. przeciwko "P.M." Spółce z o.o. w P. o zapłatę, na skutek ka-
sacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi z dnia 26 marca 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punkcie 2 w części oddalającej apelację
strony pozwanej oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 11 grudnia 1996 r. [...], w punkcie I pod-
punkty 1 i 2 i w tym zakresie przekazał sprawę do rozpoznania temu Sądowi, po-
zostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Jerzy L. pozwem z dnia 1 kwietnia 1996 r. dochodził zasądzenia na jego
rzecz od „P.-M.” Spółka z o.o w P. kwoty 123.180, 60 zł, na którą składały się: ekwi-
walent za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy w latach 1993 - 1995, nie wypła-
cona część premii za rok 1994, wynagrodzenie za czas nieobecności w pracy uspra-
wiedliwionej niezdolnością do pracy z powodu choroby - od 31 lipca do 3 września
2
1995 r. oraz zasiłek chorobowy za okres od 4 września 1995 r. do 26 stycznia 1996 r.
Uzasadniając swoje roszczenia powód podał, że od 1 marca 1992 r. był członkiem
zarządu pozwanej Spółki na podstawie umowy o pracę, następnie powołanym na
stanowisko Prezesa Zarządu. Uchwałą Zgromadzenia Wspólników z dnia 1 sierpnia
1995 r. został odwołany z funkcji Prezesa Zarządu, zaś 19 września 1995 r. strona
pozwana rozwiązała z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia. Od 31 lipca 1995 r.
do 26 stycznia 1996 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim. W latach 1993 - 1995 nie
wykorzystał urlopu wypoczynkowego należnego mu w wymiarze 6 tygodni rocznie. Z
przyznanej premii za 1994 r. strona pozwana zalega z wypłatą kwoty 10.790 zł.
Spółka nie wypłaciła mu wynagrodzenie i zasiłku chorobowego za czas niezdolności
do pracy.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „P.-M.” uznała co do zasady rosz-
czenie Jerzego L. o wypłatę ekwiwalentu za nie wykorzystany urlop w latach 1993 -
1994 oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy z powodu choroby, wno-
sząc o oddalenie powództwa w pozostałym zakresie. Za rok 1995 powód, z którym
rozwiązano stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, utracił, zgodnie z art.
169 KP, prawo do urlopu, zaś w latach 1993 - 1994 przysługiwał mu urlop w wymia-
rze 26 a nie, jak twierdzi, 42 dni. Strona pozwana zakwestionowała wysokość wyna-
grodzenia stanowiącego podstawę wyliczenia przez powoda dochodzonych należ-
ności. Jej zdaniem, winno ją wyznaczać wynagrodzenie za pracę ustalone umową o
pracę z dnia 1 marca 1992 r. Późniejsze zmiany warunków płacy były nieważne,
gdyż dokonał ich Lothar R. - podmiot, w myśl art. 203 KH, nie uprawniony do dokony-
wania czynności prawnych w zakresie stosunku pracy z powodem będącym
członkiem zarządu. Premia za wyniki gospodarcze w roku 1994 miała charakter
nagrody i została przyznana powodowi przez Zgromadzenie Wspólników nie jako
pracownikowi, lecz członkowi Zarządu. Nadto, Spółka przedstawiła zarzut potrącenia
wnosząc ostatecznie, ze względu na wartość wierzytelności własnej, o oddalenie
powództwa w całości.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 11 grudnia 1996 r. [...], zasądził na rzecz powoda kwoty: 18.782,31 zł (z odset-
kami od 1 października 1995 r.) z tytułu nie wykorzystanego w latach 1993 i 1994
urlopu wypoczynkowego, 10.279,50 zł ( z odsetkami od 1 października 1995 r.) tytu-
łem wynagrodzenia za czas nieobecności w pracy spowodowanej chorobą, 10.790 zł
(z odsetkami od 1 stycznia 1996 r.) - równowartość różnicy między premią przyznaną
3
powodowi a wypłaconą, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Sprawa wy-
płaty zasiłku chorobowego została przekazana do rozpoznania, według właściwości,
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Ł. W części zasądzającej Sąd
nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 12.895 zł. Koszty pos-
tępowania wzajemnie zniósł nakazując ściągnięcie od strony pozwanej na rzecz
Skarbu Państwa 38 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków.
Sąd ustalił, że powód był zatrudniony w Spółce „P.-M.” od 1 marca 1992 r.
na podstawie umowy o pracę na czas nie określony, którą zawarł z nim Lothar R.
Zgodnie z treścią tejże umowy Jerzy L. otrzymał wynagrodzenie za pracę w wyso-
kości 5 tys. zł odpowiadającej wówczas równowartości 3.500 DM. Wymiar urlopu
wypoczynkowego strony określiły na nie przekraczający 6 tygodni w roku z zastrze-
żeniem - „do wykorzystania w ramach możliwości zakładu”. Postanowienia umowy o
pracę w zakresie warunków płacy ulegały licznym, korzystnym dla powoda zmianom.
Ostatnio, od 30 czerwca 1995 r., pobierał on wynagrodzenie w wysokości. 12.895 zł.
Taką też kwotę wynagrodzenia za pracę uwidoczniono w świadectwie pracy. Zmian
warunków płacy powoda dokonywał osobiście Lothar R. Uchwałą z dnia 24 stycznia
1995 r. Zgromadzenie Wspólników przyznało Jerzemu L. premię za pozytywne wyni-
ki ekonomiczne w 1994 r. w wysokości 85.680 zł., z której to kwoty wypłacono mu
74.890 zł. W dniu 19 września 1995 r. Spółka rozwiązała z powodem umowę o pracę
bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP. Z dniem 23 marca 1992 r. po-
wód został powołany na członka Zarządu Spółki, gdzie pełnił funkcję jego Prezesa. Z
funkcji tej został odwołany uchwałą Zgromadzenia Wspólników z dnia 1 sierpnia
1995 r. Od 31 lipca 1995 r. do 26 stycznia 1996 r. Jerzy L. korzystał ze zwolnienia
lekarskiego. Spółka „P.-M.” powstała wskutek przejęcia przez Spółkę z o.o. Lothar R.
Zakładów Przemysłu Odzieżowego „ P.” w P. Utworzyli ją dwaj wspólnicy - Lothar R. i
„ M.-K. Gmbh”. Na czele Zarządu stał Prezydent Spółki, którym nieodmiennie był
Lothar R. Funkcję jego zastępców pełnili Prezesi Zarządu, początkowo w liczbie
trzech, a następnie dwóch - powód i Jurgen K. Od 1 sierpnia 1995 r. jednoosobowy
Zarząd tworzy Lothar R. Zasady reprezentacji Spółki określał § 20 umowy. Prezydent
był upoważniony do dokonywania jednoosobowo wszelkich czynności w zakresie
przedmiotu działania Spółki, z wyjątkiem zastrzeżonych dla rady nadzorczej lub zgro-
madzenia wspólników. Między stronami toczą się spory ze stosunku pracy, w tym o
przywrócenie powoda do pracy oraz z powództwa strony pozwanej o odszkodowa-
nie. Przeciwko Jerzemu L. podejrzanemu o popełnienie czynu z art. 203 § 21
KK w
4
związku z art. 58 KK prowadzone jest postępowanie przygotowawcze.
W ocenie Sądu, sformułowanie umowy o pracę nie daje podstaw do ustale-
nia, że wymiar należnego powodowi urlopu wypoczynkowego strony uzgodniły na 6
tygodni. Umowa określała urlop w tym maksymalnym wymiarze warunkowo, zależnie
od możliwości zakładu. Zasadne jest w tych okolicznościach zastosowanie art. 154
KP.
Czynności prawne zmieniające warunki płacy powoda dokonywane przez
Lothara R. są prawnie skuteczne. Lothar R. składając oświadczenia woli dotyczące
wynagrodzenia za pracę Jerzego L. nie występował w roli reprezentanta Spółki, lecz
jako kierownik zakładu pracy. Sąd podzielając pogląd wyrażony przez Sąd Najwyż-
szy w uchwale z dnia 5 marca 1996 r., I PZP 2/96 (OSNIAPiUS 1996 nr 19 poz. 286),
stwierdził, że art. 23 KP określający zasady reprezentacji zakładu pracy w stosun-
kach pracy ma pierwszeństwo przed wynikającymi z art. 203 KH zasadami reprezen-
tacji spółki w obrocie gospodarczym. Strona pozwana nie powołała rady nadzorczej.
Lothar R. reprezentował poważną część kapitału zakładowego Spółki posiadając
bardzo szerokie pełnomocnictwa do działania w jej imieniu. Przesłuchany przez Sąd
przyznał, że dokonywane przez niego podwyżki wynagrodzenia za pracę powoda
stanowiły realizację zobowiązania do wypłaty wynagrodzenia odpowiadającego 3500
DM. Podjęte przez niego w imieniu Spółki zobowiązania wobec powoda zostały
wykonane. Sąd, z powołaniem się na pogląd M. Allerhanda, wywodził, że gdyby na-
wet przyjąć, iż zmian treści stosunku pracy Lothar R. dokonał bez należytego upo-
ważnienia, to czynności te nie były dotknięte nieważnością. Z tych też względów do
obliczenia ekwiwalentu za nie wykorzystany urlop oraz innych należności ustalanych
w relacji do wynagrodzenia lub jego części należało przyjąć wysokość wynagrodze-
nia przyznanego powodowi pismem z dnia 30 czerwca 1995 r., tj. kwotę 12.895 zł.
Roszczenie o wypłatę zaległej premii jest zasadne. Premia, pomimo przyz-
nania jej powodowi przez Zgromadzenie Wspólników, jest świadczeniem ze stosunku
pracy. Przemawia za tym tożsamość osoby Lothara R. występującego jako Zgroma-
dzenie Wspólników i zarazem kierownik zakładu pracy. Nadto, na określenie tego
świadczenia, przyznanego w powiązaniu z wynikami pracy powoda, użyto nazwy
"premia”, co wskazuje na jego źródło w stosunku pracy i wynagrodzeniowy charakter.
Zasadności podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu potrącenia Sąd
nie rozpoznawał, przyjmując, że art. 87 § 1 KP wyłącza możliwość stosowania w od-
niesieniu do wynagrodzeniowych wierzytelności pracownika instytucji potrącenia
5
przewidzianej w art. 498 KC.
Żądanie wypłacenia zasiłku chorobowego Sąd przekazał Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych Oddziałowi w Ł., zgodnie z wynikającą z przepisów ustawy z
dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze
zm.) właściwością, na podstawie 464 § 1 KPC.
Wyrok ten zaskarżyły obie strony, powód w części oddalającej powództwo i
orzekającej o kosztach, strona pozwana - we wszystkich rozstrzygnięciach z wyjąt-
kiem przekazania sprawy o wypłatę zasiłku chorobowego do rozpoznania organowi
rentowemu. Jerzy L. podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego, a to art. 152 KP
i art. 18 § 2 KP, przez przyjęcie, że należny mu urlop wynosi 26 dni nie zaś 6 tygodni
(42 dni). Skarżący wywodził, że strony mogą umową ukształtować warunki pracy i
płacy korzystniej niż czynią to przepisy powszechnie obowiązujące. Skoro więc z
umowy o pracę wynika, że zgodnym zamiarem stron było ustalenie wyższego niż ko-
deksowy wymiar urlopu, to takie postanowienie umowy jest prawnie skuteczne. Stąd
wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku w części zasadzającej kwotę 18.782,31 zł -
równowartość ekwiwalentu za 37 dni urlopu - przez zasądzenie dodatkowo kwoty
16.244,16 zł, stanowiącej ekwiwalent za nie wykorzystane w latach 1993 - 1994 dal-
sze 32 dni urlopu. Nadto, Jerzy L. zarzucił nieprawidłowe ustalenie przez Sąd pro-
porcji między wynikami procesu dla każdej ze stron i w konsekwencji rozliczenie
kosztów postępowania. Jego zdaniem, błędne było zakwalifikowanie jako przegranej
powoda równowartości zasiłku chorobowego, a to wobec dopuszczającego wybór,
alternatywnego trybu dochodzenia wypłaty tego świadczenia.
Strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa materialnego oraz sprzeczność
ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału. Skarżący twierdził, że wierzytelności do-
chodzone przez powoda nie korzystają z ochrony przewidzianej w przepisach Kode-
ksu pracy. Wywodził, że art. 87 KP ma zastosowanie tylko do bieżącego wynagro-
dzenia przysługującego pracownikowi. Skoro powód w chwili orzekania nie był już
pracownikiem Spółki, to zasądzone na jego rzecz należności nie są chronione powo-
łanym przepisem i podlegają potrąceniu na podstawie art. 498 KC. Strona pozwana
zakwestionowała pogląd Sądu w przedmiocie ważności czynności dokonywanych z
pracownikami będącymi członkami zarządu przez podmioty inne niż wymienione w
art. 203 KH. W polemice ze stanowiskiem Sądu w kwestii zasad reprezentacji spółki
w czynnościach z pracownikami będącymi członkami zarządu Spółka zwróciła uwa-
6
gę, że stanowisko, według którego czynności dokonane z naruszeniem art. 203 KH
są prawnie skuteczne, jest odosobnione w literaturze. Przeciwny pogląd wyraziła wię-
kszość autorów i to zarówno w okresie międzywojennym jak i współcześnie. Na uza-
sadnienie tezy o nieważności czynności zdziałanych w imieniu spółki przez podmiot
nieuprawniony powołała też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1995 r., I
PZP 10/95 (OSNIAPiUS 1995, z. 18, poz. 227). Zdaniem skarżącego, Sąd błędnie
zakwalifikował premię przyznaną powodowi jako składnik wynagrodzenia za pracę.
Była to gratyfikacja dla członka Zarządu Spółki, a nie dla jej pracownika. W konkluzji
strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa
oraz zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 26 marca 1997 r. [...] oddalił apelację powoda w całości. Apelację strony pozwa-
nej uwzględnił o tyle, że uchylił zaskarżony wyrok w części zasądzającej kwotę
10.790 zł oraz orzekającej o kosztach postępowania i przekazał sprawę w tym zakre-
sie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, oddalając ją w pozostałej części.
Sąd podzielił stanowisko i argumentację Sądu I instancji w kwestii wymiaru
urlopu należnego powodowi. Pracodawca nie zagwarantował Jerzemu L. urlopu w
wymiarze 6 tygodni, uzależniając ów maksymalny wymiar od możliwości i uznania
zakładu pracy. Prawo do urlopu w wyższym niż ustawowy wymiarze obwarowane
więc zostało elementami ocennymi. W opinii Sądu, przy rozliczeniu kosztów postępo-
wania zasadnie został zastosowany art. 100 KPC. Przegrana powoda wynosi około
50% dochodzonych roszczeń, jeżeli nie uwzględni się wartości roszczenia przekaza-
nego do rozpoznania organowi rentowemu. Nie jest bowiem trafny pogląd apelujące-
go co do możliwości wyboru drogi do dochodzenia wypłaty zasiłku chorobowego. Art.
49 ust. 1 ustawy z dnia grudnia 1974 r. wskazuje tę drogę jednoznacznie.
Sąd Apelacyjny podzielił wywód strony pozwanej, że premia przyznana po-
wodowi przez Zgromadzenie Wspólników nie ma charakteru wynagrodzeniowego.
Jest nagrodą, a zatem, jak powszechnie przyjmuje doktryna, nie stanowi składnika
wynagrodzenia za pracę. Wobec tego nie korzysta z ochrony przewidzianej w art. 84
KP. Kwotę 10.790 zł Sąd I instancji zasądził na rzecz powoda z naruszeniem po-
wołanego przepisu, gdyż nadaje się ona do potrącenia na podstawie art. 498 KC.
Zasadności zarzutu potrącenia Sąd I instancji w ogóle nie badał. Z tego względu na-
leżało wyrok w opisanym zakresie uchylić i przekazać sprawę Sądowi Wojewódz-
kiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpozna-
7
nia.
Strona pozwana zaskarżyła powyższy wyrok kasacją i wskazując jako jej
podstawy naruszenie prawa materialnego, a to art. 23 KP, art. 203 KH, art. 87 KP,
art. 498 KC oraz art. 8 KP, wniosła o jego zmianę przez oddalenie powództwa. Sądy
obu instancji przyjęły, że powołanie powoda w skład Zarządu Spółki nie spowodowa-
ło żadnej zmiany, jeżeli chodzi o podmiot uprawniony do dokonywania czynności
prawnych w zakresie łączącej strony umowy o pracę, uważając, że jeden ze wspólni-
ków - Lothar R. legitymowany był do dokonywania tych czynności jako kierownik
zakładu pracy. Zasady reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w za-
kresie umów zawieranych między tą spółką a członkami jej zarządu określa art. 203
KH. Jest to przepis szczególny w stosunku do 23 KP, a nie odwrotnie. W konsekwen-
cji, wszystkie czynności podejmowane przez Lothara R. po dniu 23 marca 1992 r.
były nieważne. Wynagrodzenie powoda nie uległo przeto zmianie od dnia zawarcia
umowy o pracę i ono powinno wyznaczać podstawę obliczenia dochodzonych przez
niego należności.
W kwestii naruszenia art. 87 KP skarżący powtórzył podstawowe tezy wy-
wodu zawartego w uzasadnieniu apelacji z konkluzją, iż przedmiotem szczególnej
ochrony przewidzianej w tym przepisie jest wyłącznie wynagrodzenie przysługujące
pracownikowi w okresie zatrudnienia. Zdaniem skarżącego, przyjęcie, że art. 87 KP
wyłącza dopuszczalność zgłoszenia zarzutu potrącenia na podstawie art. 498 KC nie
ma uzasadnienia prawnego. Gdyby jednak Sąd prezentował odmienny pogląd, to
odmowa zgody powoda na potrącenie z zasądzonych na jego rzecz kwot wierzytel-
ności strony pozwanej powinna być oceniona w aspekcie klauzul generalnych z art. 8
KP i potraktowana jako nadużycie prawa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotną dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy a sporną między stronami,
była okoliczność, czy Lothar R. - prezydent Spółki „P.M.”, upoważniony umową spółki
do dokonywania jednoosobowo wszelkich czynności w zakresie przedmiotu jej dzia-
łania z wyjątkiem zastrzeżonych dla rady nadzorczej lub zgromadzenia wspólników
(§ 20), miał kompetencję do skutecznego reprezentowania Spółki w stosunku pracy
łączącej ją z członkiem zarządu Jerzym L. Prawidłowa odpowiedź na to pytanie wy-
magała ustalenia wzajemnej relacji między określającym zasady reprezentacji zakła-
8
du pracy w stosunkach pracy art. 23 KP i art. 203 KH - przepisem wyznaczającym
reguły reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w umowach zawiera-
nych z członkiem jej zarządu.
Według art. 23 KP, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie
ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz zmianie niektó-
rych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ), „ czynności prawnych w zakresie stosunku pracy
dokonuje w imieniu zakładu pracy jego kierownik lub inny upoważniony do tego pra-
cownik”. Spółka „P.M.” jest niewątpliwie jednostką organizacyjną zatrudniającą pra-
cowników, a zatem zakładem pracy w rozumieniu art. 3 KP, zaś Lothar R. - jej pre-
zydent - jest kierownikiem tego zakładu w pojęciu art. 23 KP. Konstatacja ta nie prze-
sądza skuteczności czynności prawnych dokonywanych przez Lothara R. dotyczą-
cych stosunku pracy Jerzego L. Zgodnie bowiem z treścią art. 203 KH „ w umowach
pomiędzy spółką a członkami zarządu tudzież w sporach między nimi reprezentuje
spółkę rada nadzorcza lub pełnomocnicy, powołani uchwałą wspólników”. Sądy obu
instancji przyjęły (z powołaniem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1996 r., I
PZP 2/98), że w odniesieniu do reprezentacji spółki w stosunkach pracy pierwszeńs-
two przed przepisami kodeksu handlowego mają regulujące tę materię przepisy Ko-
deksu pracy. W konsekwencji uznały za prawnie skuteczne podejmowane przez
Lothara R. czynności, których treścią były podwyżki wynagrodzenia za pracę należ-
nego powodowi.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w rozpoznawanej sprawie poglądu
tego nie podziela. Zgodzić się należy z oczywistym twierdzeniem, że art. 23 KP doty-
czy jedynie reprezentacji spółki jako zakładu pracy w swoistym typie stosunków
prawnych - w stosunkach pracy, zaś art. 203 KH - spółki jako kontrahenta we wszyst-
kich stosunkach umownych. W takim znaczeniu przepis art. 203 KH jest istotnie ogól-
niejszym od art. 23 KP. Jednakże art. 23 KP reguluje zasady reprezentacji zakładów
pracy „w ogóle”, nie różnicując ich według żadnych kryteriów, we wszelkich stosun-
kach pracy, niezależnie od podstawy ich nawiązania, oraz w odniesieniu do ogółu
pracowników, bez względu na rodzaj pracy przez nich wykonywany lub zajmowane
stanowisko. W tym kontekście rozważając problem wzajemnych relacji między art. 23
KP i art. 203 KH należy przyjąć, że art. 203 KH jest przepisem podwójnie niejako
szczególnym względem art. 23 KP. Ustanawia on bowiem nie tylko zasady reprezen-
tacji wyodrębnionego typu jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników
(zakładu pracy) - spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, lecz nadto dotyczy człon-
9
ków zarządu spółki - swoistej kategorii pracowników tworzących jeden z jej organów.
Dla wykładni powołanych przepisów nie bez znaczenia jest fakt, że spółka z ograni-
czoną odpowiedzialnością nie musi być zorganizowana jedonozakładowo. W ramach
prowadzonej przez nią działalności może bowiem funkcjonować kilka zakładów pracy
(jednostek organizacyjnych zatrudniających pracowników). Aprobata dla interpretacji
przyjętej przez Sądy znaczyłaby w takich razach zgodę na dyferencjację personalną
(osobową) uprawnionych do zawierania umów o pracę i dokonywania czynności
prawnych w ich zakresie z członkami zarządu. Przeciwko pierwszeństwu art. 23 KP
przed art. 203 KH przemawia także to, że umowa o pracę zawarta między spółką i
członkiem jej zarządu wiąże podmiot gospodarczy z członkiem jej władz - osobą
uprawnioną do samodzielnego działania w oznaczonym zakresie w imieniu tego pod-
miotu. Kierownik zakładu pracy nie tylko nie musi być we władzach spółki, ale nawet
nie musi być wspólnikiem. Ratio legis regulacji zawartej w art. 203 KH wyraża się
więc i w potrzebie jednolitego ukształtowania hierarchicznego „układu” osób repre-
zentujących spółkę w rozmaitych płaszczyznach jej funkcjonowania.
Art. 203 KH nie określa skutków prawnych czynności dokonanych z człon-
kami zarządu spółki przez podmiot nie mający umocowania do działania w jej imie-
niu. Należy ich zatem poszukiwać, jak trafnie uczynił to Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95, w art. 58 KC - przepisie generalnie wyznaczającym
granice skuteczności czynności prawnych. W konsekwencji, czynność prawna doko-
nana z członkiem zarządu przez podmiot nieuprawniony do reprezentacji spółki w
sposób przewidziany w art. 203 KH jest nieważna. W literaturze kwestia ta, jak słusz-
nie podnosiły zarówno strony jak też Sądy obu instancji, jest sporna. Analizując i oce-
niając poglądy poszczególnych autorów należy uwzględnić jednak aspekt historycz-
ny. M. Allerhand, na którego powołuje się Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku,
pisał swój komentarz do kodeksu handlowego w 1935 roku. Bardziej miarodajne są
przeto opracowane ponad pół wieku później komentarze współczesne (np. Kodeks
handlowy. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, praca zbiorowa
pod red. J. Okolskiego, Warszawa - Wrocław 1994 czy S. Sołtysińskiego, A.
Szajkowskiego, J. Szwaji, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994 ),
choćby tylko z uwagi na to, że uwzględniają zmiany stanu prawnego wynikające za-
równo z licznych nowelizacji Kodeksu handlowego jak i wprowadzenia w życie po
jego uchwaleniu nowych aktów prawnych zawierających ogólną regulację stosunków
prywatnoprawnych, w tym zwłaszcza kodeksu cywilnego.
10
W rozpoznawanej sprawie bezspornym jest, że rada nadzorcza w spółce
„P.M.” nie została powołana. Z materiału zebranego w postępowaniu w obu instan-
cjach wynika, że pełnomocnikiem spółki ustanowionym uchwałą wspólników był ad-
wokat B., reprezentujący stronę pozwaną, między innymi przy zmianach umowy
spółki. W licznych czynnościach reprezentował spółkę Lothar R., działając we włas-
nym imieniu i jako pełnomocnik drugiego wspólnika - „M.-K. Gmbh”. Sądy, ani pierw-
szej ani drugiej instancji, nie ustaliły jednoznacznie czy Lothar R. był umocowany w
sposób wymieniony w art. 203 KH do dokonywania czynności prawnych dotyczących
stosunku pracy Jerzego L. Wyjaśnienie tej okoliczności jest niezbędne dla pra-
widłowego rozstrzygnięcia sprawy. W razie ustalenia, że Lothar R. dokonywał
podwyżek wynagrodzenia za pracę przysługującego powodowi działając bez peł-
nomocnictwa wspólników, konieczna będzie weryfikacja wysokości zasądzonych od
strony pozwanej na rzecz powoda kwot z tytułu ekwiwalentu za nie wykorzystany
urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy w okresie
od 31 lipca do 3 września 1995 r. przez ich obliczenie od podstawy wyznaczonej
wynagrodzeniem wynikającym z umowy o pracę z dnia 1 marca 1992 r. - ostatniej
zawartej z Jerzym L. przed powołaniem go do zarządu Spółki „P.M.” przez Lothara R.
jako prezydentem tejże Spółki.
Nie jest trafny zarzut kasacji co do naruszenia przez Sądy obu instancji art.
87 KP i art. 498 KC. Dokonana przez stronę pozwaną wykładnia przepisów kodeksu
pracy chroniących wynagrodzenie za pracę jest nieprawidłowa. Przedmiot ochrony
stanowi wynagrodzenie za pracę - obowiązkowe, wypłacane periodycznie świadcze-
nie ze stosunku pracy o charakterze przysparzająco - majątkowym, należne pracow-
nikowi od pracodawcy za wykonaną pracę odpowiednio do jej rodzaju, ilości i jakości.
Chronione prawnie jest zarówno wynagrodzenie bieżące jak i zaległe, przysługujące
tak osobie pozostającej w stosunku pracy, jak też byłemu pracownikowi. Wynagro-
dzenie za pracę nie traci charakteru świadczenia ze stosunku pracy przez fakt, że w
chwili wystąpienia z roszczeniem o jego wypłatę lub dokonania wypłaty wierzyciela
(pracownika) nie łączy już z dłużnikiem (pracodawcą) stosunek prawny będący źród-
łem zobowiązania niewykonanego lub wykonanego nienależycie. Podstawową fun-
kcją wynagrodzenia za pracę jest funkcja alimentarna. Jej też podporządkowana zos-
tała prawna konstrukcja ochrony wynagrodzenia za pracę, w tym również instytucja
potrącenia. Art. 91 KP formułuje zasadę, że potrącenie należności z wynagrodzenia
za pracę wymaga zgody pracownika. Odstępstwa od tej reguły określa art. 87 KP.
11
Rację ma skarżący twierdząc, że „potrącenie” unormowane w art. 87 KP jest instytu-
cją prawną różną od "potrącenia” przewidzianego w art. 498 KP. Obejmuje ono swą
treścią czynności o niejednorodnym charakterze prawnym, których wspólną cechą
jest możliwość (lub niekiedy obowiązek) odliczenia przez pracodawcę z przypadają-
cego pracownikowi do wypłaty wynagrodzenia pewnych należności i rozdysponowa-
nia ich według określonego przepisami sposobu. Do potrącenia właściwego, tj. kom-
pensacji wzajemnych wierzytelności podmiotów stosunku pracy polegającej na częś-
ciowym umorzeniu wierzytelności pracownika na podstawie oświadczenia pracodaw-
cy, że przedstawia wzajemnie pracownikowi swą wierzytelność, stosuje się odpo-
wiednio art. 498 i inne KC. Art. 505 pkt 4 KC nie dopuszcza jednak umorzenia przez
potrącenie „wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy
szczególne”. Takim przepisem szczególnym jest właśnie art. 87 KP określający nie
tylko rodzaje, kolejność i granice potrąceń z wynagrodzenia za pracę, ale i kwoty
wolne od potrąceń. Z ochrony przewidzianej dla wynagrodzenia za pracę korzystają
także tzw. wypłaty gwarancyjne, tj. wynagrodzenie przysługujące pracownikowi z
mocy prawa za czas niewykonywania pracy. Do nich należą między innymi wynagro-
dzenie urlopowe (i w konsekwencji ekwiwalent za niewykorzystany urlop ) oraz
wynagrodzenie za okres pierwszych w roku kalendarzowym 35 dni niezdolności do
pracy z powodu choroby. Dlatego Sądy prawidłowo oddaliły podniesiony przez
Spółkę „P.M.” zarzut potrącenia w odniesieniu do kwot zasądzonych z obu tych tytu-
łów.
Bezzasadny jest także zarzut kasacji w przedmiocie naruszenia przez Sąd II
instancji art. 8 KP wskutek jego niezastosowania. Konstrukcja nadużycia prawa pod-
miotowego nie może być zastosowana do odmowy wyrażenia przez pracownika
zgody na potrącenie z wynagrodzenia za pracę wierzytelności pracodawcy i to na
dodatek spornej między stronami co do zasady i wysokości. Wskazano już wyżej na
głównie alimentarną funkcję wynagrodzenia za pracę. Wynika stąd, że świadczenie
to jest z założenia przeznaczone na zaspokajanie bieżących potrzeb własnych pra-
cownika i jego rodziny. Chronione jest przeto wynagrodzenie za pracę w sposób
bezwzględny, (nawet z ograniczeniem swobody dysponowania prawem do tego
świadczenia przez samego uprawnionego). Brak zgody pracownika na potrącenie z
wynagrodzenia za pracę kwestionowanej przez niego wierzytelności pracodawcy nie
może zatem z istoty rzeczy pozostawać w sprzeczności ze społeczno - gospodar-
czym przeznaczeniem prawa lub z zasadami współżycia społecznego.
12
Kierując się powyższymi motywami Sąd Najwyższy, stosownie do treści art.
39312
KPC i art. 39313
KPC, orzekł jak w sentencji.
========================================