Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 października 1998 r.
II UKN 48/98
Data złożenia wniosku o rentę inwalidzką kolejową - dla wyliczenia pods-
tawy wymiaru świadczenia w oparciu o art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 17 paździer-
nika 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) - jest datą
złożenia wniosku o rentę inwalidzką w trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.).
Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie: SA Beata
Gudowska, SN Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Witolda Bryndy,
po rozpoznaniu w dniu 21 października 1998 r. sprawy z wniosku Eugeniusza G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o rentę inwalidzką,
na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 22 października 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 1997 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie wnioskodawcy Eugeniusza G.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 26 listopada
1996 r., odmawiającej ustalenia podstawy wymiaru renty inwalidzkiej w oparciu o wy-
nagrodzenie osiągane przez wnioskodawcę w latach 1973-1975, ustalając następu-
jący stan faktyczny:
2
Wnioskodawca, pobierający od dnia 1 listopada 1984 r. kolejową rentę inwa-
lidzką III a następnie II grupy, złożył w grudniu 1991 r. wniosek o przyznanie renty
inwalidzkiej z ustaleniem podstawy jej wymiaru od wynagrodzenia uzyskiwanego w
czasie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Sprzętowo-Transportowym w W. w latach
1973-1976. Organ rentowy decyzją z dnia 1 kwietnia 1992 r. przyznał prawo do tego
świadczenia w wysokości minimalnej wobec nieosiągania przez wnioskodawcę wy-
nagrodzenia w latach 1979-1990 i wypłatę świadczenia zawiesił ze względu na po-
bieranie kolejowej renty inwalidzkiej.
W dniu 3 marca 1995 r. wnioskodawca ponowił wniosek, a organ rentowy de-
cyzją z dnia 15 maja 1995 r. przyznał mu prawo do renty inwalidzkiej w wysokości
minimalnej, ponownie zawieszając wypłatę świadczenia. Decyzją z dnia 20 lipca
1995 r. organ rentowy odmówił ustalenia podstawy wymiaru świadczenia w oparciu o
wynagrodzenie uzyskiwane w latach 1973-1975 ze względu na treść art. 7 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur, o zasadach ustalania emery-
tur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) i określone
w nim zasady ustalania podstawy wymiaru świadczeń. W wyniku odwołania wnios-
kodawcy od tej decyzji Sąd Wojewódzki w Warszawie uchylił ją, a sprawę przekazał
organowi rentowemu do ponownego rozpoznania (wyrok z dnia 17 czerwca 1996 r.
[...]), przyjmując, że wniosek o rentę złożony został w 1984 r., a fakt, że adresatem
wniosku był organ rentowy kolejowy nie ma znaczenia, skoro „renty inwalidzkie
kolejowe i pracownicze były przyznawane, obliczane i podwyższane na tych samych
zasadach”. W wyniku ponownego postępowania organ rentowy wydał zaskarżoną
decyzję z dnia 26 listopada 1996 r. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, wniosek o
przyznanie renty inwalidzkiej na postawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982
r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.) złożony został po raz pierwszy w dniu 19 grudnia 1991 r., brak więc podstaw
prawnych do wyliczenia podstawy wymiaru renty od wynagrodzenia uzyskiwanego w
latach 1973-1975. Stanowisko to podzielił Sąd Apelacyjny w Warszawie i wyrokiem z
dnia 22 października 1997 r. [...] oddalił apelację wnioskodawcy, przyjmując, że
okres 1973-1975 „poprzedza okres 12 lat kalendarzowych liczonych wstecz od roku,
w którym zgłoszono wniosek (art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o rewaloryzacji)”.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją wnioskodawca i zarzucając naruszenie
przepisów prawa materialnego - art. 1, 7 i 33 ustawy o rewaloryzacji - przez ich
błędną wykładnię, wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego roz-
3
poznania. W ocenie skarżącego, złożenie wniosku o przyznanie renty kolejowej w
1984 r. było - co do skutków prawnych - tożsame ze złożeniem wniosku do ZUS, to
zaś uzasadnia kasację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z przedstawionego stanu faktycznego wynika niewątpliwie i nie jest to przed-
miotem zarzutów kasacyjnych, że pierwszy wniosek o przyznanie renty inwalidzkiej
złożony został w dniu 21 listopada 1984 r. w czasie, gdy wnioskodawca był pracowni-
kiem kolejowym. Wniosek ten dotyczył przyznania świadczenia w oparciu o przepisy
ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejo-
wych i ich rodzin (Dz.U. Nr 23, poz. 99 ze zm.), która wśród należnych pracownikom
kolejowym świadczeń wymieniała również kolejową rentę inwalidzką (art. 1 ust. 1 pkt
1). Określając konieczne dla jej przyznania warunki, wskazała ona inwalidztwo, wy-
magany okres zatrudnienia określony w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin oraz wymóg, by inwalidztwo powstało w okresie zatrudnie-
nia na kolei lub w okresie z nim równorzędnym, albo nie później niż w ciągu 18 mie-
sięcy od ustania tych okresów (art. 13 ust. 1 ustawy). Jednocześnie art. 4 ust. 1
ustawy przewidywał, że pracownikom kolejowym i członkom ich rodzin, którzy nie
spełniają warunków wymaganych do uzyskania świadczeń określonych w ustawie
albo dla których świadczenia określone w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin są korzystniejsze, przysługują świadczenia na warunkach i
w wysokości określonych w tych przepisach. Renta inwalidzka, będąca jednym ze
świadczeń określonych ustawą z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), przysługiwała pracow-
nikom spełniającym łącznie warunki określone w art. 32, a więc będącym inwalidą,
posiadającym wymagany okres zatrudnienia, których inwalidztwo powstało w czasie
zatrudnienia albo w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia, albo nie później
niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Z porównania tych przepisów wynika istotne podobieństwo omawianych
świadczeń przewidzianych wskazanymi ustawami. Podobieństwo to przejawia się w
analogicznych zasadach ich przyznawania, obliczania, a także podwyższania. Kon-
sekwencją powyższego było objęcie ustawą z dnia 17 października 1991 r. o rewalo-
ryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektó-
4
rych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) emerytur i rent przysługujących, tak na
podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p., jak i ustawy z dnia 28 kwietnia
1983 r. o z.e.k. Od dnia wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji w podobny sposób
wyliczano podstawę wymiaru emerytur i rent, a przepisy obu wymienionych ustaw
stosuje się od tego czasu, o ile nie są one sprzeczne z postanowieniami ustawy o
rewaloryzacji. Z powyższego wynika daleko posunięta unifikacja świadczeń z obu
omawianych ustaw, to zaś - w ocenie Sądu Najwyższego - daje podstawę do przyję-
cia możliwości przeliczenia pobieranej renty inwalidzkiej według zasad określonych w
ustawie o rewaloryzacji, przyjmując, że datą złożenia wniosku o rentę inwalidzką
pracowniczą była data 21 listopada 1984 r. W tej sytuacji zastosowanie przez organ
rentowy zasad ustalania podstawy wymiaru renty określonych w art. 7 ust. 1 pkt 1
ustawy o rewaloryzacji, zaaprobowane następnie przez Sądy obu instancji, przy za-
łożeniu, że wniosek o przyznanie renty inwalidzkiej z zaopatrzenia emerytalnego
pracowników złożony został po raz pierwszy w dniu 19 grudnia 1991 r., nie może być
uznane za prawidłowe. Przepis ten wskazuje, że podstawę wymiaru emerytury lub
renty stanowi zwaloryzowana kwota wynagrodzenia lub dochodu w okresie kolejnych
3 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 12 lat kalenda-
rzowych, o ile wniosek zostanie zgłoszony do dnia 31 grudnia 1992 r. Przy przyjęciu,
że datą tą jest 21 listopada 1984 r., okres 12 lat kalendarzowych, o których mowa w
tym przepisie, ulega stosownemu przesunięciu, co pozwala na uwzględnienie w
podstawie wymiaru świadczenia wynagrodzenia uzyskiwanego przez wnioskodawcę
w latach 1973-1975. Należy nadto zauważyć, że takie zastosowanie przez Sąd
Apelacyjny zasad określonych w art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy było niewłaściwe także
dlatego (nawet przy założeniu, że datą złożenia wniosku był 19 grudnia 1991 r.), że
pominęło przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w spra-
wie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63 ze zm.), które choć wydane na podstawie upo-
ważnienia z art. 22 ust. 1 pkt 1-3 i 5 ustawy o z.e.p. zachowało swą aktualność (art.
45 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji), o ile nie jest sprzeczne z przepisami ustawy o re-
waloryzacji. Przepis § 9 ust. 5 rozporządzenia stanowi, że jeżeli w okresie ostatnich
12 lat kalendarzowych, liczonych wstecz od daty zgłoszenia wniosku o świadczenie,
pracownik nie osiągał wynagrodzenia (...), to do ustalenia podstawy wymiaru świad-
czenia przyjmuje się - na wniosek osoby zainteresowanej - wynagrodzenie wypłaco-
ne za okres 3 kolejnych lat kalendarzowych, przypadających w części lub w całości
5
wcześniej niż w okresie ostatnich 12 lat, o ile pracownik przedstawi dokumenty
stwierdzające wysokość wynagrodzenia w tym okresie. Z przepisu tego wynika więc,
że w sytuacji w nim uregulowanej, sam zainteresowany decyduje o ewentualnym
sięgnięciu do wynagrodzenia z trzech najkorzystniejszych lat we wcześniejszym niż
ostatnie dwunastolecie okresie zarobkowania (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
20 stycznia 1995 r., II URN 57/94, OSNAPiUS 1995 nr 11, poz. 136 oraz w wyroku z
dnia 25 września 1997 r., II UKN 269/97, OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 410). To
przejściowe uregulowanie mogło być stosowane nie tylko przed wejściem w życie
ustawy o rewaloryzacji, ale także w okresie wskazanym w jej art. 7 ust. 1 pkt 1, a
więc wobec osób, które wniosek o świadczenie zgłosiły do dnia 31 grudnia 1992 r.
(stanowisko to wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1997 r., II UKN
332/97 i zostało powtórzone w wyroku z dnia 16 lipca 1998 r., II UKN 141/98 - jesz-
cze niepublikowanych). Także więc z tego względu zaskarżony wyrok narusza
wskazane w kasacji przepisy prawa materialnego. W uwzględnieniu więc kasacji
wnioskodawcy, należało uchylić zaskarżony wyrok i orzec jak w sentencji na posta-
wie art. 393
13
§ 1 KPC.
========================================