Pełny tekst orzeczenia

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 18 stycznia 2001 r.
III ZP 28/00
Przewodniczący Prezes SN Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Kazimierz Jaśkowski (współsprawozdawca), Walerian Sanetra, Barbara Wagner,
Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Włodzimierza
Skoniecznego, po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 2001 r. wniosku Rzecznika Praw
Obywatelskich, skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do roz-
poznania przez skład siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Sądu Najwyższego, o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na
następujące pytanie prawne:
Czy Naczelny Sąd Administracyjny jest właściwy w sprawach skarg na orze-
czenia komisji dyscyplinarnych dla studentów wydawane w postępowaniu prowadzo-
nym na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyż-
szym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodo-
wej z dnia 1 lipca 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania dys-
cyplinarnego wobec studentów ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Orzeczenie odwoławczej komisji dyscyplinarnej dla studentów (art. 162 -
art. 176 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym – Dz.U. Nr 65
poz. 385 ze zm.) może być zaskarżone przez ukaranego studenta do sądu pow-
szechnego (art. 45 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP).
U z a s a d n i e n i e
I. Rzecznik Praw Obywatelskich, działając na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 4
ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (jednolity tekst:
Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 471 ze zm.) - oraz art. 13 pkt 3 w związku z art. 16 ust. 2
2
ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz.U. z
1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.) – wystąpił do Sądu Najwyższego z wnioskiem o pod-
jęcie uchwały mającej na celu odpowiedź na następujące pytanie:
„Czy Naczelny Sąd Administracyjny jest właściwy w sprawach skarg na orze-
czenia komisji dyscyplinarnych dla studentów, wydawane w postępowaniu prowa-
dzonym na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Na-
rodowej z dnia 1 lipca 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania
dyscyplinarnego wobec studentów?”
W uzasadnieniu powyższego wniosku, Rzecznik Prawa Obywatelskich pod-
niósł w szczególności, co następuje:
1. Obowiązująca od dnia 17 października 1997 r. Konstytucja Rzeczypospoli-
tej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483), zgodnie z dyspozycją
art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19
grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) oraz art. 6 ust. 1 europejskiej Kon-
wencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r.
(Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284), gwarantuje każdemu „prawo do sprawiedliwego i
jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależ-
ny, bezstronny i niezawisły sąd” (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) i równocześnie stano-
wi, że „Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych
wolności lub praw” (art. 77 ust. 2 Konstytucji RP). W konsekwencji, w orzecznictwie
Trybunału Konstytucyjnego (por. orzeczenie z dnia 8 kwietnia 1997 r. – K. 14/96; wy-
rok z dnia 9 czerwca 1998 r. – K. 28/97; wyrok z dnia 8 grudnia 1998 r. – K. 41/97;
wyrok z dnia 16 marca 1999 r. – SK 19/98) utrwalony jest pogląd prawny uznający za
niekonstytucyjne te przepisy ustawowe, które pozbawiają obywatela gwarancji
ochrony sądowej zarówno w sprawach wynikających ze stosunku służbowego, jak i
w sprawach dyscyplinarnych. Dlatego, w opinii Rzecznika Praw Obywatelskich:
„należy uznać, że studentowi ukaranemu karą przez komisję dyscyplinarną
przysługuje prawo odwołania się do sądu. Przedmiotem wątpliwości może być
jedynie to, jaki sąd jest właściwy w tego rodzaju sprawach”.
2. Art. 19 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Adminis-
tracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lu-
tego 2000 r. (określonym przez art. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 1999 r. o zmianie
ustawy o Służbie Więziennej oraz ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym –
3
Dz.U. z 2000 r. Nr 2, poz. 5) stanowi, że Naczelny Sąd Administracyjny „nie jest
właściwy w sprawach dyscyplinarnych, chyba że ustawa stanowi inaczej” (w brzmie-
niu obowiązującym do dnia 31 stycznia 2000 r. przepis art. 19 pkt 3 ustawy o NSA
stanowił, że Sąd ten „nie jest właściwy w sprawach dyscyplinarnych”).
3. W tym stanie prawnym, Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z
dnia 17 kwietnia 2000 r. (II SA/Wr 703/2000) odrzucił skargę obwinionych studentów
na orzeczenie Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej dla studentów Politechniki Wroc-
ławskiej, stwierdzając w uzasadnieniu tego postanowienia, że ustawa z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) „nie wpro-
wadza w zakresie postępowania dyscyplinarnego drogi sądowej przed Naczelnym
Sądem Administracyjnym”, bowiem w ustawie tej brak jest przepisu prawnego, który
wyraźnie dopuszczałby możliwość zaskarżania orzeczeń komisji dyscyplinarnych dla
spraw studentów do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
4. Z kolei, Sąd Najwyższy, w wyniku rozpoznania zażalenia obwinionych stu-
dentów na zarządzenie przewodniczącego wydziału Sądu Apelacyjnego we Wrocła-
wiu z dnia 15 czerwca 2000 r. (II Ako 240/00) w przedmiocie odmowy przyjęcia
wniosku o stwierdzenie nieważności orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej dla studen-
tów Politechniki Wrocławskiej, wydając postanowienie z dnia 4 września 2000 r. (V
KZ 90/2000) stanął na stanowisku, że wprowadzona z dniem 1 lutego 2000 r. zmiana
dyspozycji art. 19 pkt 3 ustawy o NSA wskazuje na to, iż ustawodawca „przesądził co
do zasady właściwość sądownictwa administracyjnego w sprawach dotyczących
kontroli orzeczeń dyscyplinarnych. Rzecz jedynie w tym, czy w konkretnych usta-
wach szczególnych zawierających przepisy regulujące postępowanie dyscyplinarne
w stosunku do określonych osób, przewidziano uprawnienie do zaskarżania do sądu
orzeczeń wydawanych w tym trybie”. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy wyraził
pogląd prawny, wedle którego: po pierwsze – w uzasadnieniu zaskarżonego zarzą-
dzenia przewodniczący wydziału Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu słusznie zwrócił
uwagę „na ograniczenie stosowania procedury stwierdzenia nieważności uregulowa-
nej w art. 101 i nastepnych KPK – o zastosowanie której zwracali się wnioskodawcy
– wyłącznie do orzeczeń sądowych” (i to nie do wszystkich, lecz do określonych ich
kategorii, na co wskazuje wyraźnie nowe brzmienie art. 101 § 1 KPK) oraz na to, że
taka wykładnia tych przepisów „znalazła obecnie dodatkowe wsparcie w nowelizacji
przepisów art. 101 – 103 KPK dokonanej ustawą z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks
4
postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 62, poz.
717)”; dlatego tym bardziej brak jest podstaw prawnych do stosowania art. 101 i nast.
KPK w stosunku do orzeczeń wydanych w postępowaniu dyscyplinarnym wobec stu-
dentów szkół wyższych; po drugie – Sąd Najwyższy przypomniał równocześnie sta-
nowisko Trybunału Konstytucyjnego, który w postanowieniu z dnia 15 grudnia 1999 r.
(Ts 88/99), odnosząc się do treści art. 177 Konstytucji RP, potwierdził wprawdzie
obowiązywanie domniemania zasady kompetencji sądu powszechnego we wszyst-
kich sprawach, w których wyraźny przepis ustawy szczególnej nie zastrzega kompe-
tencje dla innego sądu, ale równocześnie stwierdził, że: „Domniemanie kompetencji
sądu powszechnego nie oznacza wszakże, iż z uwagi na konstytucyjne prawo do
sądu ma on obowiązek zbadania każdej sprawy w trybie dowolnie wybranym przez
osobę sprawę tę przedkładającą”; po trzecie – w konsekwencji, Sąd Najwyższy sta-
nął na stanowisku, że skoro „w postępowaniu dyscyplinarnym przewidzianym w
przepisach ustawy o szkolnictwie wyższym brak jest jakichkolwiek kompetencji są-
dów karnych, a zarazem sprawy te nie zostały wskazane w Kodeksie postępowania
karnego jako należące do właściwości tych sądów, to nie ma możliwości posługiwa-
nia się w postępowaniu dotyczącym spraw dyscyplinarnych innymi przepisami pro-
cedury karnej, niż te, do których odsyła art. 170 powołanej ustawy”; zwrócił równo-
cześnie uwagę na to, że instytucja nieważności rozstrzygnięć znana jest także pos-
tępowaniu administracyjnemu (art. 156 § 1 KPA) i wskazał, że właśnie na podstawie
art. 19 pkt 3 ustawy o NSA dopuszczona została, co do zasady, możliwość sądowej
kontroli orzeczeń dyscyplinarnych, o ile ustawa tak stanowi.
5. W orzecznictwie sądowym wykluczono jednak, co podkreślił Rzecznik Praw
Obywatelskich: „możliwość uznania sprawy dyscyplinarnej studenta za sprawę cywil-
ną i rozpatrzenia jej przez sąd powszechny (taki pogląd prawny znalazł wyraz w pos-
tanowieniu Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 września 2000 r. – I A/Cz
1001/00).
6. W tej sytuacji, w opinii Rzecznika Praw Obywatelskich, zasada bezpośred-
niego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji RP) nakazuje szukanie w
przedmiotowej sprawie możliwości ustalenia sądu właściwego w sprawach dyscypli-
narnych w drodze wykładni obowiązujących przepisów, a w danym wypadku prawo
do wniesienia skargi w sprawach dyscyplinarnych studentów do sądu administracyj-
nego może być wywiedzione między innymi z ogólnie sformułowanej dyspozycji art.
161 zdanie drugie ustawy o szkolnictwie wyższym.
5
7. Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o udzielenie odpowiedzi przeczącej
na pytanie Rzecznika Praw Obywatelskich.
II. W celu wyjaśnienia przedstawionych wątpliwości dotyczących interpretacji
obowiązujących przepisów prawnych i udzielenia odpowiedzi na postawione przez
Rzecznika Praw Obywatelskich pytanie, Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Prawo do sądu, stosownie do postanowienia art. 6 ust. 1 europejskiej Kon-
wencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r.
(ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską w dniu 15 grudnia 1992 r. – Dz.U. z 1993
r. Nr 61, poz. 284) oraz postanowienia art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (ratyfikowanego przez Rzecz-
pospolitą Polską w dniu 3 marca 1977 r. – Dz.U. Nr 38, poz. 167), stanowiących
źródło powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej (art. 87 ust. 1
w związku z art. 241 ust. 1 oraz art. 89 ust. 1 pkt 2 Konstytucji RP), na gruncie ak-
tualnego polskiego porządku prawnego gwarantowane jest równocześnie expressis
verbis w dwóch komplementarnych względem siebie przepisach Konstytucji RP, a
mianowicie w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, wedle którego „Każdy ma prawo do spra-
wiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właści-
wy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd” oraz w art. 77 ust. 2 Konstytucji RP,
który stanowi, że „Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia
naruszonych wolności lub praw”.
Sformułowane w art. 45 ust. 1 oraz w art. 77 ust. 2 Konstytucji RP prawo do
sądu ma charakter reguły prawnej (w odróżnieniu od zasady prawnej) i zostało wyra-
żone w sposób kategoryczny, a nie projektujący. W konsekwencji, realizacja prawa
do sądu jest niestopniowalna, co oznacza, że musi mieć ona w każdym wypadku
charakter zupełny i albo prawo to zostanie spełnione, albo niespełnione.
Zgodnie z dyspozycją art. 8 ust. 2 Konstytucji RP: „Przepisy Konstytucji sto-
suje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej”. Z tego punktu widze-
nia art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, które gwarantują prawo do sądu,
należy zaliczyć do tych przepisów konstytucyjnych, które stosuje się bezpośrednio, a
więc sformułowane w nich normy prawne nadają się do tzw. samoistnej realizacji,
bez potrzeby ich konkretyzowania w ustawach zwykłych, bowiem:
Po pierwsze – w obu wymienionych przepisach sformułowany został w sposób
jednoznaczny i kategoryczny zarazem bezwzględny nakaz konstytucyjny zapewnie-
nia każdemu prawa do sądu.
6
Po drugie – oba wymienione przepisy zamieszczone są w Konstytucji RP w
„Rozdziale II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela” – art. 45 ust. 1 w
podtytule „Wolności i prawa osobiste”, natomiast art. 77 ust. 2 w podtytule „Środki
ochrony wolności i praw”. Jednocześnie, w podtytule „Środki ochrony wolności i
praw” pomieszczony został również art. 81 Konstytucji RP, który stanowi, że: „Praw
określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74 – 76 można dochodzić
w granicach określonych w ustawie”. Jest znamienne, że w art. 81 Konstytucji RP nie
wymieniono obu przepisów konstytucyjnych gwarantujących realizację prawa do
sądu (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP). Potwierdza to trafność poglądu
prawnego, wedle którego przepisy konstytucyjne gwarantujące realizację prawa do
sądu nadają się do bezpośredniej realizacji, bez potrzeby ich dalszej konkretyzacji w
ustawie zwykłej (art. 8 ust. 2 Konstytucji RP).
Po trzecie – z Konstytucji RP jednoznacznie wynika, że w sensie prawnomate-
rialnym konstytucyjna gwarancja prawa do sądu (art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2
Konstytucji RP) zapewnia każdemu ochronę jego wolności lub praw. W art. 6 ust. 1
europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności mowa
jest wprawdzie o „prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym” oraz o „sprawach
karnych”, nie ma natomiast mowy o „sprawach administracyjnych”. Jednakże w
orzecznictwie Europejskiego Trybunału Prawa Człowieka w Strasburgu (ETPC) użyte
w Konwencji w tym kontekście pojęcia interpretowane są szeroko. O tym, czy sprawa
ma charakter „cywilny” lub „karny”, nie przesądza to, czy w określonym systemie
prawa krajowego formalnie została ona zaliczona do dziedziny prawa cywilnego lub
prawa karnego, czy też w określonym zakresie chodzi o sprawy załatwiane przez
właściwe organy administracji publicznej. Znaczenie rozstrzygające ma natomiast to,
czy sprawa ta dotyczy takich praw lub obowiązków, które co najmniej w świetle prze-
pisów Konwencji zaliczone zostały do praw objętych ochroną (por. w szczególności
tezy sformułowane w następujących wyrokach ETPC: wyrok w sprawie Ringeisen v.
Austria z dnia 16 lipca 1971 r. – nr 2614/65, pkt 94 /w języku polskim teza ujęta jest
w zbiorze: M. A. Nowicki, „Europejska Konwencja Prawa Człowieka. Wybór orzecz-
nictwa.”, 2. Wydanie – Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1999, s. 141 poz. 497/;
wyrok w sprawie Georgiadis v. Grecja z dnia 29 maja 1997 r. – nr 21522/93, pkt 34
/M. A. Nowicki, j. w., s.140 poz. 496/; wyrok w sprawie König v. Niemcy z dnia 28
czerwca 1978 r. – nr 6232/73, pkt 90 /M. A. Nowicki, j. w., s. 141 poz. 498) . Jeżeli
jednak prawo krajowe zawiera dalej idące gwarancje praw i wolności podstawowych i
7
w konsekwencji ujmuje pojęcie sprawy cywilnej lub karnej szerzej aniżeli wynika to z
Konwencji, to w takim wypadku również w z punktu widzenia Konwencji sprawy takie
uważane są za sprawy cywilne lub karne. Oznacza to z jednej strony, że nie jest do-
puszczalna restrykcyjna interpretacja gwarantowanego Konwencją prawa do sądu,
ale z drugiej strony akceptowana jest rozszerzająca w stosunku do postanowień
Konwencji interpretacja prawa do sądu, jeżeli oczywiście jest ona uzasadniona na
gruncie porządku prawnego prawa krajowego. Mając powyższe na uwadze, należy
stwierdzić, że aktualnie na gruncie prawa polskiego mamy do czynienia z szerszym,
aniżeli w Konwencji, normatywnym ujęciem konstytucyjnej gwarancji prawa do sądu,
skoro obejmuje ono ochronę nie tylko praw i wolności gwarantowanych Konwencją,
ale wszystkich konstytucyjnie gwarantowanych wolności lub praw i to przed wszelki-
mi ich naruszeniami (art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP).
Po czwarte - w sensie prawnoformalnym konstytucyjna gwarancja prawa do
sądu (art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP) przesądza o domniemaniu
prawa do drogi sądowej, czyli prawa do żądania rozpoznania sprawy przez sąd, w
każdym wypadku, gdy w grę wchodzi ochrona interesów prawnych wywodzonych z
konstytucyjnie gwarantowanych wolności lub praw. Przy czym, równocześnie Kons-
tytucja RP przesądziła z jednej strony o tym, które organy zaliczone zostały w pols-
kim porządku prawnym do organów sądowych i jako takie powołane zostały do spra-
wowania wymiaru sprawiedliwości (art. 175 Konstytucji RP), a z drugiej strony także i
to, że w razie wątpliwości, który sąd właściwy jest do rozpoznania określonej sprawy,
domniemanie przemawia zawsze na rzecz właściwości sądów powszechnych (art.
177 Konstytucji RP w związku z art. 184 Konstytucji RP – wskazującym na zakres
właściwości sądów administracyjnych i art. 183 Konstytucji RP – wskazującym na
zakres właściwości Sądu Najwyższego). Dlatego, w świetle prawa polskiego, żadne
inne organy nie mogą zostać uznane za organy sądowe i nie mogą sprawować wy-
miaru sprawiedliwości, którego monopol został konstytucyjnie zastrzeżony wyłącznie
na rzecz sądów. Oznacza to, że także z formalnoprawnego punktu widzenia na grun-
cie polskiego porządku prawnego obowiązują dalej idące konstytucyjne gwarancje
realizacji prawa do sądu, aniżeli mogłoby to wynikać zarówno z literalnego brzmienia
postanowień europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wol-
ności, jak i z orzecznictwa ETPC (por. w szczególności tezy sformułowane w nastę-
pujących wyrokach ETPC: wyrok w sprawie Ringeisen v. Austria z dnia 16 lipca 1971
r. – nr 2614/65, pkt 95 oraz wyrok w sprawie Belilos v. Szwajcaria z dnia 29 kwietnia
8
1988 r. – nr 10328/83, pkt 64 /M. A. Nowicki, j. w., s. 208 - 209 poz. 717/, a także
wyrok w sprawie Piersack v. Belgia z dnia 1 października 1982 r. – nr 8692/79, pkt
33 /M. A. Nowicki, j. w., s. 206 poz. 707/).
W konsekwencji należy stanąć na stanowisku, że w aktualnym stanie praw-
nym, jeżeli na gruncie polskiego porządku brak jest wyraźnego przepisu ustawy zwy-
kłej, który przewidywałby dopuszczalność drogi sądowej w sprawach dotyczących
ochrony podstawowych wolności lub praw gwarantowanych Konstytucją RP, w spra-
wach tych gwarancja prawa do sądu przysługuje każdemu bezpośrednio na podsta-
wie art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP w związku z art. 175 i art. 177
Konstytucji RP.
2. Zasady tworzenia, organizacja oraz funkcjonowanie szkół wyższych okreś-
lone zostały na gruncie prawa polskiego przepisami ustawy o szkolnictwie wyższym,
które należy stosować zarówno do państwowych szkół wyższych (art. 1 ust. 1 tej
ustawy), jak i szkół wyższych niepaństwowych (art. 1 ust. 2 tej ustawy), o ile przepisy
tej ustawy (w szczególności art. 1 ust. 3) lub przepisy innych ustaw nie stanowią ina-
czej (art. 1 ust. 1 in fine oraz ust. 2 in fine tej ustawy).
Studenci szkoły wyższej, która korzysta z konstytucyjnie gwarantowanej auto-
nomii (art. 70 ust. 5 Konstytucji RP), poddani są – jako jej użytkownicy – władztwu
zakładowemu organów szkoły wyższej i w tym zakresie rektor szkoły wyższej jest
przełożonym studentów uczelni (art. 49 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym).
Ustawa o szkolnictwie wyższym określa równocześnie status prawny studentów
szkoły wyższej, w tym w szczególności: zasady przyjmowania na studia oraz prawa i
obowiązki studentów (art. 140 – art. 154 oraz art. art. 177), zasady funkcjonowania
samorządu i organizacji studenckich (art. 156 – art. 161), a także zasady odpowie-
dzialności dyscyplinarnej studentów (art. 162 – art. 176 oraz przepisy wydanego na
podstawie art. 176 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 1 lipca 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu
postępowania dyscyplinarnego wobec studentów – Dz.U. Nr 63, poz. 269 – powoły-
wanego nadal jako: rozporządzenie MEN).
Odpowiedzialność dyscyplinarną „za postępowanie uchybiające godności stu-
denta oraz naruszenie przepisów obowiązujących w uczelni” (art. 162 ust. 1 ustawy o
szkolnictwie wyższym) student ponosi przed komisjami dyscyplinarnymi (przed komi-
sją dyscyplinarną pierwszej instancji, a w wypadku odwołania, przed odwoławczą
komisja dyscyplinarną – art. 167 ustawy o szkolnictwie wyższym), które mogą orzec
9
następujące kary dyscyplinarne: 1) upomnienie, 2) naganę, 3) naganę z ostrzeże-
niem, 4) zawieszenie w korzystaniu z określonych praw studenta na okres jednego
roku lub 5) wydalenie z uczelni (art. 163 ustawy o szkolnictwie wyższym).
Ustawa o szkolnictwie wyższym nie przewiduje możliwości wniesienia środka
prawnego od orzeczenia komisji dyscyplinarnej do sądu. Przewiduje ona natomiast
możliwość wniesienia przez uczelniany organ samorządu studenckiego lub przez
rektora uczelni rewizji nadzwyczajnej do komisji dyscyplinarnej powołanej przy Minis-
trze Edukacji Narodowej od orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej w wy-
padku ukarania studenta karą zawieszenia w korzystaniu z określonych praw stu-
denta lub karą wydalenia z uczelni (art. 172 ustawy o szkolnictwie wyższym).
Jedynie art. 161 ustawy o szkolnictwie wyższym, który zamieszczony jest poś-
ród przepisów ustawy dotyczących „Samorządu i organizacji studenckich”, stanowi
że: „Do decyzji podjętych przez organy uczelni w indywidualnych sprawach studenc-
kich, a także w sprawach nadzoru nad działalnością uczelnianych organizacji stu-
denckich oraz samorządu studenckiego, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego. Na decyzje ostateczne w sprawach, o których
mowa w art. 141 ust. 5, art. 148 i art. 159 ust. 2 i 5, przysługuje skarga do Naczelne-
go Sądu Administracyjnego w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postę-
powania administracyjnego”. Należy jednak mieć na uwadze, że:
Po pierwsze – w dacie wejścia w życie ustawy o szkolnictwie wyższym, czyli w
dniu 27 września 1990 r. (art. 210 ustawy o szkolnictwie wyższym), zakres kognicji
Naczelnego Sądu Administracyjnego określony był w Dziale VI. Kodeksu postępo-
wania administracyjnego, w art. 196 w związku z art. 1 § 1 pkt 3 KPA (w brzmieniu
ówcześnie obowiązującym), który stanowił, że do sądu administracyjnego mogły być
zaskarżane z powodu niezgodności z prawem wyłącznie „decyzje organu administra-
cji państwowej” (art. 104 § 1 KPA (w brzmieniu ówcześnie obowiązującym), a więc
rozstrzygnięcia podejmowane przez organy administracji państwowej w trybie przepi-
sów Kodeksu postępowania administracyjnego. Równocześnie art. 196 § 4 pkt 4
KPA (w brzmieniu ówcześnie obowiązującym) przesądzał expressis verbis o tym, że
z zakresu sądowej kontroli sądów administracyjnych wyłączone zostały sprawy dys-
cyplinarne, „o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej”. Jednakże w ówcześnie
obowiązującym porządku prawnym brak było przepisu ustawowego, na podstawie
którego dopuszczalna byłaby skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego na
rozstrzygnięcia dyscyplinarne w sprawach studentów (jedynie w sprawach dyscypli-
10
narnych nauczycieli akademickich art. 135 ust. 4 ustawy o szkolnictwie wyższym do-
puszczał już wówczas możliwość wniesienia przez ukaranego odwołania do Sądu
Najwyższego, ale wyłącznie w wypadku, gdy został on ukarany karą dyscyplinarną
wydalenia z zawodu nauczycielskiego z równoczesnym zakazem przyjmowania go
do pracy w zawodzie nauczycielskim – art. 127 ust. 1 pkt 6 ustawy o szkolnictwie
wyższym). Wprawdzie w art. 161 (zdanie drugie) ustawy o szkolnictwie wyższym
wymienione zostały enumeratywnie decyzje ostateczne organów szkoły wyższej w
sprawach, w których ustawa ta dopuszczała możliwość wniesienia skargi do Naczel-
nego Sądu Administracyjnego (chodzi o wskazane tam decyzje podjęte na podsta-
wie: art. 141 ust. 5 ustawy o szkolnictwie wyższym – decyzje komisji rekrutacyjnej
szkoły wyższej o nieprzyjęciu na studia; art. 148 ustawy o szkolnictwie wyższym –
decyzje dziekana o skreśleniu studenta z listy studentów; oraz art. 159 ust. 2 i ust. 5
ustawy o szkolnictwie wyższym – decyzje dotyczące rejestracji uczelnianej organiza-
cji studenckiej), ale wyliczenie to nie obejmowało spraw dyscyplinarnych studentów.
Tym samym w ówcześnie obowiązującym stanie prawnym wykluczona była również
rozszerzająca interpretacja dyspozycji art. 161 (zdanie drugie) ustawy o szkolnictwie
wyższym, skoro: z jednej strony – art. 196 § 4 pkt 4 KPA nie dopuszczał kognicji Na-
czelnego Sądu Administracyjnego w sprawach dyscyplinarnych, chyba że wyraźny
przepis ustawy stanowił inaczej; a z drugiej strony – w art. 161 ustawy o szkolnictwie
wyższym, który enumeratywnie wymienił sprawy, w jakich dopuszczalna jest skarga
do Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie wskazał pośród nich spraw dyscyplinar-
nych studentów.
Po drugie – z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 maja 1995 r o Naczel-
nym Sądzie Administracyjnym, czyli z dniem 30 września 1995 r., utraciły moc
prawną przepisy Działu VI. Kodeksu postępowania administracyjnego, w tym także
art. 196 KPA określający zakres kognicji Naczelnego Sądu Administracyjnego (art.
67 w związku z art. 69 ustawy o NSA). Wprawdzie w art. 16 i art. 17 w związku z art.
20 ust. 3 oraz art. 18 ustawy o NSA przedmiotowy zakres kognicji Naczelnego Sądu
Administracyjnego został określony o wiele szerzej aniżeli w uprzednio obowiązują-
cym art. 196 § 1 - § 3 KPA, tym niemniej także w nowym stanie prawnym nadal
utrzymane zostało wyraźne wyłączenie spraw dyscyplinarnych z zakresu kognicji
Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 19 pkt 3 ustawy o NSA w jego pierwotnym
brzmieniu). Co więcej, z dniem 1 lutego 2000 r., a więc już pod rządami obowiązują-
cej Konstytucji RP, na podstawie art. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 1999 r. o zmianie
11
ustawy o Służbie Więziennej oraz ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
(Dz.U. z 2000 r. Nr 2, poz. 5) zmianie uległo dotychczasowe brzmienie art. 19 pkt 3
ustawy o NSA, który aktualnie stanowi, że Naczelny Sąd Administracyjny nie jest
właściwy w sprawach „dyscyplinarnych, chyba że ustawa stanowi inaczej”. Dlatego
obecna regulacja prawna określająca szeroko zakres kognicji Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego, który co do zasady obejmuje „wszelkie akty, czynności, działania i
sprawy” załatwiane przez organy administracji publicznej, „które nie mają charakteru
cywilnoprawnego” (art. 20 ust. 3 ustawy o NSA), przesądzać musi także o potrzebie
odmiennej interpretacji art. 161 (zdanie drugie) ustawy o szkolnictwie wyższym. W
aktualnym stanie prawnym art. 161 (zdanie drugie) ustawy o szkolnictwie wyższym
stracił swą uprzednią funkcję przepisu szczególnego i zarazem rozszerzającego za-
kres kontroli sądowoadministracyjnej na wymienione w nim sprawy, bowiem general-
ne rozszerzenia kognicji Naczelnego Sądu Administracyjnego spowodowało w kon-
sekwencji objęcia jej zakresem wymienionych w tym przepisie spraw, a to na pods-
tawie obowiązującego art. 16 ustawy o NSA.
3. W tej sytuacji, skoro w aktualnym stanie prawnym brak jest przepisu
ustawy, który wyraźnie i co do zasady przewidywałby dopuszczalność wniesienia
skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego na orzeczenie komisji dyscyplinarnej
w sprawach studenckich (jak tego wymaga art. 19 pkt 3 ustawy o NSA), pomimo że
w danym wypadku chodzi o rozstrzygnięcie dotyczące sytuacji prawnej osoby korzy-
stającej z gwarantowanego konstytucyjnie prawa do nauki (art. 70 ust. 1 – ust. 4
Konstytucji RP), które podejmowane jest przez właściwe organy – komisje dyscypli-
narne dla studentów w ramach tzw. władztwa zakładowego szkoły wyższej, korzys-
tającej na zasadach określonych w ustawie z konstytucyjnie gwarantowanej autono-
mii (art. 70 ust. 5 Konstytucji RP), należało stanąć na stanowisku, że w danym wy-
padku istnieją uzasadnione podstawy dla bezpośredniego zastosowania przepisów
konstytucyjnych dotyczących gwarancji prawa do sądu (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2
Konstytucji RP, z których wynika prawo studenta do zaskarżenia orzeczenia komisji
dyscyplinarnej dla studentów do sądu powszechnego (art. 177 Konstytucji RP).
Biorąc powyższe pod uwagę, w odpowiedzi na przedstawione przez Rzeczni-
ka Praw Obywatelskich pytanie, Sąd Najwyższy na podstawie art. 13 pkt 3 ustawy o
Sądzie Najwyższym podjął powyższą uchwałę.
========================================