Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 czerwca 2001 r.
I PKN 476/00
Nauczycielowi (także mianowanemu) przeniesionemu w stan nieczynny
przysługuje roszczenie o przywrócenie dotychczasowych warunków pracy, a
jeżeli stosunek pracy wygasł ze względu na upływ okresu stanu nieczynnego -
o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Są to roszczenia oparte
na innej podstawie faktycznej i prawnej niż roszczenie z art. 20 ust. 7 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr
56, poz. 357 ze zm.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2001 r. sprawy z po-
wództwa Małgorzaty R. przeciwko Szkole Podstawowej w B. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Opolu z dnia 16 marca 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Kluczborku z dnia 28 grudnia 1999 r. [...] i odrzucił pozew.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 lipca 1999 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Opolu oddalił apelację powódki Małgorzaty R. w sprawie o przywró-
cenie do pracy przeciwko Szkole Podstawowej w B. od wyroku Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Kluczborku z dnia 9 kwietnia 1999 r. [...], oddalającego powództwo.
Powódka w dniu 24 grudnia 1998 r. wniosła o uznanie za bezskuteczną decyzji dy-
rektora pozwanej szkoły o przeniesieniu w stan nieczynny. Sąd Rejonowy ustalił, że
powódka podjęła pracę w pozwanej Szkole jako nauczyciel od 1 września 1982 r., a
1 września 1985 r. została nauczycielem mianowanym. W okresie od 1 stycznia 1993
r. do 31 sierpnia 1994 r. powódka przebywała na urlopie wychowawczym, a następ-
2
nie od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1995 r. korzystała z urlopu dla poratowania
zdrowia. W okresie od 5 listopada 1997 r. do 31 października 1998 r. przebywała
drugi raz na urlopie dla poratowania zdrowia. W dniu 2 listopada 1998 r. powódka
zgłosiła się do pracy. Dyrektor wręczyła wówczas powódce pismo o przeniesieniu w
stan nieczynny od 15 grudnia 1998 r. Powódka zapoznała się z pismem. Dyrektor
pozwanej Szkoły podjęła decyzję o przeniesieniu powódki w stan nieczynny, gdyż nie
mogła zapewnić jej godzin nauczania. Sąd drugiej instancji uznał, że przeniesienie
powódki w stan nieczynny było prawidłowe pod względem formalnym i uzasadnione
okolicznościami wskazanymi w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Wyrok ten uprawo-
mocnił się, gdyż kasacja powódki została prawomocnie odrzucona.
Powódka pozwem złożonym 5 lipca 1999 r. wniosła o „uznanie wypowiedzenia
umowy o pracę i stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy z dniem 14 czerwca 1999
r. za bezskuteczne” oraz przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Posta-
nowieniem z dnia 20 września 1999 r. Sąd Rejonowy w Kluczborku odrzucił pozew,
lecz postanowienie to zostało uchylone przez Sąd drugiej instancji. Wyrokiem z dnia
28 grudnia 1999 r. Sąd Pracy w Kluczborku powództwo oddalił. Ustalił takie same
okoliczności faktyczne, jak w poprzednio rozpoznanej sprawie. Nadto stwierdził, że
przywrócenie powódki do pracy byłoby możliwe tylko w czasie trwania stanu nie-
czynnego, który jednak upłynął 14 czerwca 1999 r. Pozew jest spóźniony, gdyż wpły-
nął po ustaniu zatrudnienia.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu wyrokiem z
dnia 16 marca 2000 r. [...] oddalił apelację powódki. Stosunek pracy powódki wygasł
z mocy prawa z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nie-
czynnym w dniu 14 czerwca 1999 r. Można poprzez art. 67 KP rozważać dopusz-
czalność korzystania z roszczeń przewidzianych w art. 56 KP. Pozew został jednak
złożony z przekroczeniem terminu z art. 264 § 2 KP. Powódka była pracownikiem
mianowanym, a przepisy art. 67 KP, 63 KP i 264 KP dotyczą umowy o pracę i jej wy-
gaśnięcia, a nie stosunku pracy na podstawie mianowania, co przez art. 67 KP nie
pozwala sięgać do roszczeń z art. 56 KP. Prowadzi to do wniosku, że Karta Nauczy-
ciela samodzielnie określa roszczenia nauczycieli mianowanych dotyczące wygaś-
nięcia stosunku pracy z upływem okresu stanu nieczynnego. Z art. 20 ust. 6 Karty
wynika, że wygaśnięcie następuje z mocy prawa. Staje się tak skutkiem uprzedniej
decyzji przenoszącej w stan nieczynny i tylko ta decyzja pracodawcy podlega kontroli
w zakresie zgodności z prawem. Sądowa kontrola tej decyzji w aspekcie żądania
3
uznania za bezskuteczne przeniesienia w stan nieczynny odbyła się już w prawo-
mocnie zakończonej sprawie. Zdaniem Sądu drugiej instancji podstawę prawną
przywrócenia powódki do pracy mógł stanowić art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela. Jed-
nak roszczenie to mogło być zgłoszone tylko w czasie trwania stanu nieczynnego.
Powódka wniosła powództwo już po wygaśnięciu stosunku pracy.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją powódka, która zarzuciła naruszenia prawa
przez niewłaściwe zastosowanie art. 20 Karty Nauczyciela i art. 264 § 2 KP. Powódka
wywiodła, że zachowując ustawowy termin od dnia powiadomienia jej o wygaśnięciu
stosunku pracy zwróciła się z pozwem o przywrócenie do pracy i uznanie wypowie-
dzenia umowy o pracę oraz stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy z dniem 14
czerwca 1999 r. za bezskuteczne. Zdaniem powódki, skoro toczący się proces nie
był zakończony prawomocnym wyrokiem, to „nie było mowy o wygaśnięciu umowy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela - ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r.
(jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm. w brzmieniu, które miało za-
stosowanie w sprawie) w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w peł-
nym wymiarze zajęć, dyrektor szkoły przenosi nauczyciela w stan nieczynny lub, na
wniosek nauczyciela, rozwiązuje z nim stosunek pracy. Strona pozwana przeniosła
powódkę w stan nieczynny, co zostało przez nią zakwestionowane powództwem o
uznanie tego przeniesienia za bezskuteczne. Karta Nauczyciela nie przewiduje żad-
nych konkretnych roszczeń dotyczących przeniesienia w stan nieczynny. Dlatego
zgodnie z jej art. 91c w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nie uregulo-
wanych przepisami tej ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy, a spory o
roszczenia ze stosunku pracy nauczycieli, niezależnie od formy nawiązania stosunku
pracy, rozpatrywane są przez sądy pracy. W orzecznictwie został przedstawiony po-
gląd, że przeniesienie w stan nieczynny z naruszeniem art. 20 ust. 1 Karty Nauczy-
ciela rodzi roszczenie o dopuszczenie do pracy (wyrok z dnia 17 kwietnia 1997 r., I
PKN 110/97, OSNAPiUS 1998 r. nr 7, poz. 205). Skład rozpoznający niniejszą
sprawę uważa, że raczej należy w tym zakresie zastosować odpowiednio art. 45 § 1
KP w związku z art. 42 § 1 KP i uznać, że w takiej sytuacji przysługuje nauczycielowi
4
roszczenie o przywrócenie dotychczasowych warunków pracy. Przeniesienie w stan
nieczynny jest bowiem szczególną czynnością prawną, w wyniku której w drodze
jednostronnego oświadczenia pracodawcy dochodzi do istotnej zmiany warunków
pracy na niekorzyść nauczyciela. Zgodnie z art. 20 ust. 6 Karty Nauczyciela nauczy-
ciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo do wynagrodzenia zasadnicze-
go oraz innych świadczeń pracowniczych do czasu rozwiązania stosunku pracy. Sto-
sunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa z upływem sześciomiesięcznego
okresu pozostawania w stanie nieczynnym. Zgodnie więc ze stosowanym odpowied-
nio art. 45 § 1 KP, jeżeli w toku postępowania o przywrócenie poprzednich warunków
pracy dojdzie do wygaśnięcia stosunku pracy, sąd pracy powinien orzec o przywró-
ceniu do pracy na poprzednich warunkach (reaktywować stosunek pracy). Do takiego
samego wniosku prowadzi zresztą też inna możliwość odpowiedniego zastosowania
art. 56 w związku z art. 67 KP. Dotyczy to zarówno nauczycieli umownych, jak i mia-
nowanych. Stosowanie tych przepisów do nauczycieli zatrudnionych na podstawie
umowy o pracę jest dość oczywiste. Natomiast do nauczycieli mianowanych należy
je stosować także przez odesłanie z art. 91c Karty Nauczyciela. Istotne jest jednak,
że z tych przepisów wynika (zarówno w aspekcie materialnoprawnym, jak i proceso-
wym) określenie roszczeń, których można dochodzić (o których orzeka sąd pracy).
Bez względu na sformułowanie powództwa sąd pracy powinien do czasu trwania sto-
sunku pracy w stanie nieczynnym orzekać o przywróceniu dotychczasowych warun-
ków pracy, a po wygaśnięciu tego stosunku pracy o przywróceniu do pracy na po-
przednich warunkach. Jeżeli więc nauczyciel kwestionuje zgodność z prawem prze-
niesienia go w stan nieczynny, a w toku postępowania stosunek pracy wygasa, to
mamy do czynienia z tym samym powództwem, zarówno ze względów przedmioto-
wych (podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięcia), jak i podmiotowych. W poprzed-
niej sprawie powódka kwestionowała prawidłowość przeniesienia jej w stan nieczyn-
ny, a w toku tego postępowania, tj. przed wyrokiem Sądu drugiej instancji (art. 316 §
1 KPC), stosunek pracy wygasł w wyniku upływu okresu stanu nieczynnego. W ten
sposób między tymi samymi stronami uprawomocnił się wyrok oddalający powódz-
two, którego podstawą była ocena zgodności z prawem przeniesienia w stan nie-
czynny, a także wygaśnięcia stosunku pracy w wyniku upływu okresu tego stanu.
Uprawomocnienie oddalenia powództwa oznaczało więc zarówno rozstrzygnięcie w
przedmiocie ewentualnego przywrócenia poprzednich warunków pracy, jak i przy-
wrócenia do pracy na poprzednich warunkach (bez względu na to jak powódka for-
5
mułowała swoje roszczenia). To rozstrzygnięcie korzysta z powagi rzeczy osądzonej
w rozumieniu art. 366 KPC, a więc w momencie wniesienia powództwa w rozpatry-
wanej sprawie występowała negatywna przesłanka procesowa określona w art. 199
§ 1 pkt 2 KPC i pozew powinien być odrzucony (por. uzasadnienie wyroku z dnia 1
lutego 2000 r., I PKN 513/99, OSNAPiUS 2001 r. nr 12, poz. 413). Jak się wydaje
rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji uchylające postanowienie o odrzuceniu pozwu
wynikało z oceny, iż być może powódka dochodzi roszczenia z art. 20 ust. 7 Karty
Nauczyciela. Zgodnie z tym przepisem dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócenia
do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym w
razie powstania możliwości podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze
zajęć na czas nie określony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej sa-
mej szkole, na tym samym lub innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez
nauczyciela wymaganych kwalifikacji. W czasie trwania stanu nieczynnego nauczy-
ciel ma więc prawo domagać się przywrócenia do pracy (w istocie przywrócenia po-
przednich warunków pracy), jeżeli są spełnione przesłanki tego przepisu. Jest to jed-
nakże całkiem inne roszczenie niż domaganie się przywrócenia poprzednich warun-
ków pracy z uwagi na kwestionowanie przesłanek przeniesienia w stan nieczynny.
Wynika to przede wszystkim z innej podstawy faktycznej tego roszczenia. Takiego
roszczenia powódka w niniejszej sprawie nie dochodziła. W dalszym ciągu kwestio-
nowała ona bowiem prawidłowość przeniesienia jej w stan nieczynny, a następnie
oceny, że stosunek pracy wygasł. Zarówno ze względu na podstawę faktyczną rosz-
czenia, jak i jego rodzaj, powódka dochodziła przywrócenia do pracy ze względu na
niezgodność z prawem przeniesienia jej w stan nieczynny (następnie oceny wyga-
śnięcia stosunku pracy). Taka sprawa (o takie roszczenie z tej samej podstawy i mię-
dzy tymi samymi stronami) została już jednak prawomocnie rozstrzygnięta. Sąd Naj-
wyższy z urzędu stwierdza więc, że zarówno w postępowaniu przed Sądem pierw-
szej, jak i drugiej instancji wystąpiła nieważność postępowania określona w art. 379
pkt 3 KPC, którą uwzględnia w postępowaniu kasacyjnym z urzędu (art. 39311
KPC).
Prowadzi to zgodnie z art. 378 § 2 w związku z art. 391 KPC do uchylenia wy-
roków Sądów obu instancji i odrzucenia pozwu. Nie jest to rozstrzygniecie na nieko-
rzyść strony skarżącej (por. postanowienie z dnia 21 lutego 1997 r., I PKN 19/97,
OSNAPiUS 1997 r. nr 23, poz. 466; postanowienie z dnia 5 grudnia 1996 r., I PKN
34/96, OSNAPiUS 1997 r. nr 13, poz. 237).
========================================