Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 października 2003 r.
I PK 414/02
Czynności podejmowane w ramach postępowania dyscyplinarnego z re-
guły nie są bezprawne (art. 24 § 1 k.c.), chyba że dochodzi do wyraźnego i po-
ważnego naruszenia przepisów dotyczących tego postępowania.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN Zbigniew
Hajn, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 października 2003 r.
sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Politechnice W. w W. przy udziale Ogólno-
polskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W. o zadośćuczynienie i odszko-
dowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z
dnia 9 maja 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Jacek B. domagał się zasądzenia od Dziekana Wydziału Informatyki i
Zarządzania Politechniki W. kwoty 25.000,00 zł, stanowiącej wynagrodzenie szkody
wyrządzonej przez sprzeczne z prawem działanie pozwanego polegające na wyda-
niu decyzji, na skutek której został zawieszony w czynnościach nauczyciela
akademickiego oraz odsunięty od zajęć dydaktycznych. Na rozprawie w dniu 26
października 1998 r. powód wskazał jako stronę pozwaną Politechnikę W. Pismem z
dnia 9 listopada 1998 r. powód sprecyzował żądanie w zakresie odszkodowania w
kwocie 25.000,00 zł jako dotyczącego wyrządzonych szkód materialnych i niema-
terialnych: za przerwanie ciągłości pracy dydaktycznej w okresie od 27 października
1997 r. do dnia 30 września 1998 r. i pozbawienie prawa wykonywania zawodu, za
utratę autorytetu niezbędnego dla nauczyciela w środowisku akademickim oraz
2
utratę dobrego wizerunku, za straty finansowe - utratę wynagrodzenia, jak i innych
świadczeń pieniężnych, socjalnych (zapomoga), za zahamowanie i wstrzymanie
drogi awansowej, za zaoczną, bezprawnie wydaną i nieformalną ocenę powoda jako
nauczyciela akademickiego, za utratę zdrowia i stresy, za uniemożliwienie studiów
doktoranckich oraz za bezprawne działanie i naruszenie dóbr osobistych, poniżenie,
dyskryminowanie i szykanowanie za przynależność związkową.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 30 listopada 2001 r. [...] oddalił powództwo. Sąd ustalił, że powód był za-
trudniony w Politechnice W. od 1 października 1995 r. jako nauczyciel mianowany na
czas nieokreślony. Wcześniej, to jest w roku akademickim 1994/1995 pracował jako
student-stażysta. Swoje obowiązki powód wykonywał na Wydziale Informatyki i Za-
rządzania - w jednostce organizacyjnej tego Wydziału, Instytucie Organizacji i Za-
rządzania - w wymiarze pełnego etatu. W okresie bezpośrednio poprzedzającym wy-
danie decyzji w przedmiocie zawieszenia w czynnościach nauczyciela akademic-
kiego powód podlegał bezpośrednio dyrektorowi Instytutu Organizacji i Zarządzania
Politechniki W. W dniu 6 maja 1997 r. Rzecznik Dyscyplinarny dla Studentów, w ra-
mach prowadzonego postępowania wyjaśniającego, wszczętego na skutek zarzutu
nierozliczenia działalności obozu adaptacyjnego, wykonywał czynności wyjaśniające
(przy czym nieprawidłowości w rozliczeniu finansowym dotyczyły również powoda).
Powód wraz z innymi osobami uniemożliwił przeprowadzenie rozmowy wyjaśniającej
oraz pełnienie obowiązków przez Rzecznika. Okoliczności te stały się przedmiotem
innego postępowania dyscyplinarnego i nie zostały poddane ocenie Sądu pierwszej
instancji. W dniu 7 maja 1997 r. Rzecznik Dyscyplinarny w związku z zaistniałym in-
cydentem skierował pismo do Rektora Politechniki W. z wnioskiem o wszczęcie po-
stępowania dyscyplinarnego wobec powoda. Z kolei Rektor Politechniki W. wystąpił
do Rzecznika Dyscypiinarnego Nauczycieli Akademickich o wszczęcie postępowania
wyjaśniającego, a w razie potwierdzenia zarzutu, o wystąpienie do Komisji Dyscypli-
narnej dla Nauczycieli Akademickich z wnioskiem o ukaranie powoda. Wobec stwier-
dzenia przewinienia polegającego na uniemożliwieniu w dniu 6 maja 1997 r. pełnie-
nia obowiązków przez Rzecznika Dyscyplinarnego dla Studentów, Rzecznik Dyscy-
plinarny dla Nauczycieli Akademickich wystąpił z wnioskiem o ukaranie powoda za
postępowanie uchybiające godności nauczyciela. W dniu 23 maja 1997 r. Rzecznik
Dyscyplinarny poinformował powoda o wszczęciu postępowania wyjaśniającego oraz
wezwał go do stawienia się w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej. Powód
3
nie stawił się na wyznaczone spotkanie. Komisja Dyscyplinarna dla Nauczycieli Aka-
demickich Politechniki W. w dniu 2 lipca 1997 r. postanowiła wszcząć postępowanie
dyscyplinarne i wyznaczyć termin rozprawy na dzień 8 października 1997 r., na którą
powód został wezwany. W dniu 5 grudnia 1997 r. skład orzekający Komisji Dyscypli-
narnej dla Nauczycieli Akademickich Politechniki W. postanowił uznać powoda win-
nym postawionych mu zarzutów i ukarać go karą wydalenia z zawodu nauczyciel-
skiego połączonego z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nau-
czycielskim. Powód odwołał się od tego orzeczenia i Komisja Dyscyplinarna przy Ra-
dzie Głównej Szkolnictwa Wyższego na skutek stwierdzonych uchybień procedural-
nych uchyliła zaskarżone orzeczenie i przekazała sprawę Komisji Dyscyplinarnej dla
Nauczycieli Akademickich Politechniki W. do ponownego rozpoznania w innym skła-
dzie orzekającym. Postępowanie to w chwili orzekania przez Sąd pierwszej instancji
było w toku (nie zostało prawomocnie zakończone).
Pismem z dnia 29 lipca 1997 r., a więc po wszczęciu postępowania dyscypli-
narnego [...], Rzecznik Dyscyplinarny dla Nauczycieli Akademickich poinformował
Rektora Politechniki W. o istnieniu uzasadnionych przyczyn zawieszenia powoda w
pełnieniu obowiązków zawodowych nauczyciela akademickiego. W dniu 13 paździer-
nika 1997 r. Rektor Politechniki W., powołując się na art. 134 ust. 2 pkt 1 ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) i w
związku z toczącym się postępowaniem dyscyplinarnym, zawiesił powoda w pełnie-
niu obowiązków zawodowych nauczyciela akademickiego z dniem 15 października
1997 r. na okres 6 miesięcy. Nadto, wynagrodzenie zasadnicze powoda zostało ogra-
niczone do połowy. O zawieszeniu poinformowano powoda w dniu 17 października
1997 r. Od tej decyzji powód odwołał się do Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli
Akademickich Politechniki W., która w dniu 12 listopada 1997 r. podtrzymała decyzję
Rektora, potwierdzając podstawy opinii Rzecznika Dyscyplinarnego i oddaliła odwo-
łanie powoda. Według strony pozwanej, orzeczenie Komisji Dyscyplinarnej przy Poli-
technice W. było ostateczne i nie przysługiwał od niego żaden środek zaskarżenia.
Sąd pierwszej instancji uznał powództwo za bezzasadne. Przyjął, że powód
domagał się kwoty 25.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie przez
stronę pozwaną jego dobra osobistego oraz tytułem odszkodowania za wyrządzoną
szkodę majątkową, która nastąpiła na skutek wydania decyzji o zawieszeniu go w
czynnościach nauczyciela akademickiego. Zdaniem Sądu, roszczenie powoda po-
winno być zakwalifikowane w części jako żądanie zadośćuczynienia pieniężnego za
4
doznaną krzywdę w rozumieniu art. 448 k.c., a w części jako żądanie odszkodowania
w oparciu o art. 24 § 2 k.c., bowiem powód wywodził również, że wyrządzono mu
szkodę majątkową. Według Sądu, konieczną przesłanką żądania zadośćuczynienia
pieniężnego oraz odszkodowania jest naruszenie dóbr osobistych. Przedmiotem pos-
tępowania było więc ustalenie, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda.
Ochrona dóbr osobistych przysługuje wyłącznie wówczas, gdy zostaną spełnione
przesłanki przewidziane art. 24 § 1 k.c., tzn. „istnienie” dobra osobistego, jego naru-
szenie (lub zagrożenie naruszenia) oraz bezprawność działania sprawcy. O ile speł-
nienie dwóch pierwszych przesłanek wykazać musi poszkodowany, to obowiązek
wykazania istnienia okoliczności wyłączających bezprawność - wobec istnienia za-
sady domniemania bezprawności - ciąży na pozwanym. W ocenie Sądu, choćby na-
wet doszło do częściowego naruszenia dóbr osobistych powoda, to ich naruszenie
nie nosi znamion bezprawności. Nie można bowiem uznać za bezprawne działania
pozwanego, w efekcie którego powód został zawieszony w pełnieniu obowiązków
zawodowych, skoro ustawa o szkolnictwie wyższym przyznaje Rektorowi takie
uprawnienie. Działanie pozwanego nie byłoby bezprawne nawet wtedy, gdyby na
skutek odwołania się powoda skład orzekający Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczy-
cieli Akademickich Politechniki W. uchylił decyzję Rektora z dnia 13 października
1997 r. Organ uprawniony do mianowania nauczyciela akademickiego, po zasięgnię-
ciu opinii rzecznika dyscyplinarnego, miał prawo zawiesić powoda w pełnieniu obo-
wiązków zawodowych, pozostając w przekonaniu, że przedstawiony został wiary-
godny zarzut popełnienia przewinienia polegającego na zachowaniu rażąco sprzecz-
nym z jego obowiązkami zawodowymi bądź z etyką zawodu nauczycielskiego. Rea-
sumując, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że czynność zawieszenia powoda w peł-
nieniu czynności nauczyciela akademickiego nie może być uznana za bezprawną.
Wobec tego, w ocenie Sądu, nie zostały spełnione wszystkie przesłanki przewidziane
w art. 24 k.c., pozwalające uznać, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda.
Zdaniem Sądu, powód nie ma racji, twierdząc, iż uchybienia proceduralne (nieprzed-
stawienie zarzutów, nieprzesłuchanie obwinionego), choćby nawet zawinione, stano-
wią naruszenie dóbr osobistych. „Są to tylko lub mogą być naruszenia uprawnień
procesowych obwinionego, które może on zwalczać za pomocą różnych przysługują-
cych mu środków procesowych”.
Wyrokiem z dnia 9 maja 2002 r. [...] Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił ape-
lację powoda. Zdaniem Sądu drugiej instancji, stan faktyczny sprawy był niesporny i
5
nieskomplikowany. Powód jako pracownik naukowy został zawieszony w wykonywa-
niu obowiązków nauczyciela akademickiego w związku z wszczęciem przeciwko
niemu postępowania dyscyplinarnego (art. 134 ust. 2 pkt. 2 ustawy o szkolnictwie
wyższym). Odwołanie powoda od tej decyzji zostało oddalone przez Komisję Dyscy-
plinarną (art. 134 ust. 3 tej ustawy). Podstawowe postępowanie dyscyplinarne nie
zostało zakończone. Według Sądu Apelacyjnego, proces zmierzał zatem do podwa-
żenia, zarówno zasadności prowadzenia postępowania dyscyplinarnego przeciwko
powodowi, jak również do podważenia orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej uznającej
zasadność zawieszenia go w wykonywaniu obowiązków nauczyciela akademickiego.
Jednocześnie powód swoje prawo realizuje w toku postępowania dyscyplinarnego,
mając otwartą drogę do sądu (art. 135 ustawy o szkolnictwie wyższym). Sąd drugiej
instancji uważa, że powód, powołując się na konieczność rozpoznawania jego żąda-
nia bezpośrednio w oparciu o przepisy Konstytucji oraz konieczność dokonania
oceny kontroli legalności i zasadności procedur dyscyplinarnych, nie uwzględnia
faktu, iż podstawą odmowy zastosowania przez sąd przepisów ustawowych nie może
być zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji. Bezpośredniość stosowania
Konstytucji nie oznacza bowiem kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązu-
jącego ustawodawstwa przez sądy i inne organy powołane do stosowania prawa.
Orzekanie o tych sprawach to wyłącznie kompetencja Trybunału Konstytucyjnego
(art. 188 Konstytucji). W konsekwencji, związanie sędziego ustawą (art. 178 ust. 1
Konstytucji) obowiązuje dopóty, dopóki ustawie przysługuje moc obowiązująca
(uchwała pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r., P
4/99). Sąd drugiej instancji podkreślił, że problematyka zgodności przepisów dotyczą-
cych postępowania dyscyplinarnego z Konstytucją była już przedmiotem wielokrot-
nego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. W zakresie postępowania dyscypli-
narnego dotyczącego nauczycieli akademickich Trybunał Konstytucyjny wypowiadał
się w wyroku z dnia 27 lutego 2001 r., SK 22/00 (OTK 2001 nr 3, poz. 48) i wyroku z
dnia 11 września 2001 r., SK 17/00. Powód również osobiście inicjował skargę kon-
stytucyjną dotyczącą tej ustawy, której odmówiono nadania dalszego biegu (postano-
wienie TK z dnia 13 marca 2000 r., Ts 106/00, OTK 2001 nr 6, poz. 182). W obu
wskazanych wyrokach Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepisy regulujące postę-
powanie dyscyplinarne nauczycieli akademickich nie są niezgodne z Konstytucją,
dokonując jednocześnie pogłębionego i kompletnego porównania natury sądowego
postępowania karnego z postępowaniem dyscyplinarnym i podkreślił, że standardy
6
wyrażone w art. 42 Konstytucji mają tylko odpowiednie zastosowanie w postępowa-
niu dyscyplinarnym. Zdaniem Sądu drugiej instancji, stanowisko zawarte w tych wy-
rokach Trybunału Konstytucyjnego definitywnie przesądza o możności stosowania
zasad regulujących w ustawie o szkolnictwie wyższym tryb postępowania dyscypli-
narnego. Podsumowaniem stanowiska Trybunału Konstytucyjnego jest stwierdzenie,
że „w państwie dążącym do budowy społeczeństwa obywatelskiego kwestionowanie
samej dopuszczalności postępowań dyscyplinarnych prowadzonych przez organy
korporacyjne jest zaskakujące”. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny oceniał treść
przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 października 1991 r. w sprawie
postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich (Dz.U. Nr 99, poz.
440), uznając je za zgodne z art. 42 ust. 3 Konstytucji (zasada domniemania niewin-
ności).
Sąd Apelacyjny uznał, że uprawnione było rozpoznawanie sprawy przez Sąd
pierwszej instancji na podstawie ustawy o szkolnictwie wyższym i przepisów wyko-
nawczych, z uwzględnieniem przepisów Kodeksu postępowania karnego. Sąd dru-
giej instancji zauważył, że nakaz odpowiedniego stosowania przepisów k.p.k. w
postępowaniu dyscyplinarnym wobec nauczycieli akademickich, nie powoduje prze-
kształcenia tego postępowania w postępowanie karne. Przepisy k.p.k. wskazane w
art. 136 ustawy o szkolnictwie wyższym stosuje się ze względu na ich funkcję
ochronną, dotyczą one przede wszystkim postępowania dowodowego i mają być
stosowane tylko w takim zakresie, jaki wynika z ustawy o szkolnictwie wyższym. Są
to zatem przepisy „od art. 129 § 1 k.p.k. i od 167 do 242 k.p.k., które stosuje się w
postępowaniu wyjaśniającym, łącznie z art. 5 § 1 k.p.k., gdyż odnosi się on do
wszystkich regulacji kodeksu, w tym też postępowania dowodowego”. Zdaniem
Sądu, „zasada domniemania niewinności opisana jest w § 13 (chodzi, jak się wydaje
o rozporządzenie wykonawcze), z jednoczesnym zaznaczeniem w ust. 2 § 13, że
obwiniony, realizując swoje prawo do obrony, które to prawo jest kontynuacją zasady
domniemania niewinności, może odmówić składania wyjaśnień”. Według Sądu, sko-
rzystanie z tej konstytucyjnej zasady nie powoduje utraty statusu obwinionego, o któ-
rym mowa w § 12, zgodnie z którym za obwinionego uważa się nauczyciela akade-
mickiego, któremu doręczono na piśmie zawiadomienie o wszczęciu postępowania
wyjaśniającego i którego przesłuchano w tym postępowaniu w charakterze obwinio-
nego. Sąd wywodzi, że „wprowadzenie w praktyce tej zasady oznaczałoby, tak jak
chce tego powód, że albo nigdy nauczyciel akademicki nie mógłby być uznany za
7
obwinionego, gdyż go nie przesłuchano albo naruszenie konstytucyjnego prawa do
obrony przez dokonanie przesłuchania, któremu nauczyciel akademicki może odmó-
wić, tym bardziej, że w toku postępowania wyjaśniającego nauczyciel może być
przesłuchany jako świadek albo obwiniony (§ 20)”. Sąd drugiej instancji uważa, że
status obwinionego „uzyskuje” również nauczyciel akademicki, któremu doręczono
na piśmie zawiadomienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego i którego po-
uczono o prawie odmowy poddania się przesłuchaniu (składania wyjaśnień), gdyż ich
składanie nie może być obowiązkowe i nie można wymuszać ich złożenia (art. 175
k.p.k.). Z uwagi na podjęcie przez Rektora strony pozwanej decyzji o zawieszeniu
powoda w pełnieniu obowiązków zawodowych nauczyciela akademickiego w toku
postępowania wyjaśniającego, Sąd drugiej instancji odstąpił od analizy przepisów
k.p.k. powołanych w art. 136 ustawy o szkolnictwie wyższym, które stosuje się w toku
postępowania dyscyplinarnego, między innymi art. 313 k.p.k., na który powołuje się
powód. Oba te postępowania podzielone są na etapy, które charakteryzuje dokładna
regulacja. W związku z tym powoda, który w rozumieniu przepisów stał się obwinio-
nym, Rektor strony pozwanej mógł zawiesić w pełnieniu obowiązków zawodowych.
Postawiono powodowi zarzut postępowania rażąco sprzecznego z etyką zawodu
nauczycielskiego przez uniemożliwienie pełnienia obowiązków innemu pracownikowi
uczelni i aroganckiego zachowania się. Zarzut ten był uzasadniony w świetle wyni-
ków postępowania wyjaśniającego. Dlatego zdaniem Sądu Apelacyjnego, należało
uznać działanie strony pozwanej za zgodne z prawem i w pełni uzasadnione. Jedno-
cześnie decyzja Rektora nie przesądzała o winie powoda, która miała być dopiero
wykazana w toku postępowania dyscyplinarnego. Brak jest zatem przesłanki bez-
prawności działania, która w świetle art. 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. uzasadnia-
łaby przyznanie zadośćuczynienia.
Nadto, Sąd drugiej instancji stwierdził, że „odnośnie żądania wyrównania
wynagrodzenia za pracę, to w świetle art. 134 ust. 7 jest ona przedwczesna, gdyż
postępowanie dyscyplinarne nie zostało zakończone” oraz podkreślił, że „dla oceny
niniejszej sprawy nie miała istotnego znaczenia okoliczność, kiedy powód powziął
wiadomość o zawieszeniu go w obowiązkach nauczyciela, gdyż ta decyzja została
wykonana i w oparciu o jej podporządkowanie się powód zgłaszał roszczenia”.
Powód złożył kasację od wyroku Sądu drugiej instancji. Zarzucił w niej naru-
szenie: 1) art. 134 ust. 2 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym, 2) art. 136 tej ustawy
w związku z art. 313 k.p.k., 3) § 12 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie postę-
8
powania dyscyplinarnego nauczycieli akademickich oraz 4) art. 199 § 1 pkt 2 i art.
321 w związku z art. 391, art. 328 § 2, art. 378 § 1, art. 382, art. 386 oraz art. 388 § 4
k.p.c.
W uzasadnieniu kasacji powód wywiódł, że z sentencji zaskarżonego wyroku
wynika oznaczenie przedmiotu sprawy (art. 325 k.p.c.), jako „o zadośćuczynienie i
wynagrodzenie”, tymczasem przedmiotem sprawy rozstrzygniętej wyrokiem Sądu
Okręgowego było jedynie „zadośćuczynienie”, a nie „wynagrodzenie” zasadnicze.
Wymienienie w sentencji zaskarżonego wyroku „wynagrodzenia” jako przedmiotu
rozstrzygnięcia nie jest przypadkowe ani omyłkowe, ale jest świadomym aktem Sądu
orzekającego, gdyż w istocie Sąd Apelacyjny o takim żądaniu orzekł merytorycznie
(negatywnie), co ma wyraz w uzasadnieniu wyroku. Sąd drugiej instancji wyrokował
więc co do wynagrodzenia zasadniczego, które nie było objęte żądaniem, czym naru-
szył zakaz z art. 321 § 1 w związku z art. 391 k.p.c. Nadto, żądanie dotyczące wyna-
grodzenia jest przedmiotem odrębnego postępowania toczącego się od października
1997 r.
Powód podniósł w kasacji zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. przez narusze-
nie nakazu rozważenia wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji. Jako pierw-
szoplanowy pojawił się w niej zarzut nierozpoznania istoty sprawy w płaszczyźnie
merytorycznej, a zasadność tego zarzutu mogła implikować orzeczenie kasacyjne na
podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Merytoryczne rozpoznanie (nie) legalności czasowego
zawieszenia (ograniczenia) powoda w wykonywaniu zawodu nauczyciela akademic-
kiego, podjętego przez organy pracodawcy (rektora i komisję dyscyplinarną) na pod-
stawie art. 134 ust. 2 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym, wymagało poczynienia
szeregu istotnych ustaleń faktycznych. Dla kontroli formalnej i merytorycznej prawi-
dłowości zastosowania tego przepisu przez pracodawcę, Sąd pierwszej instancji zo-
bowiązany był dokonać ustaleń w zakresie: czy i kiedy rzecznik dyscyplinarny we-
zwał powoda w celu przesłuchania w charakterze obwinionego lub świadka i czy we-
zwanie to było prawnie skuteczne; czy powód złożył oświadczenie o odmowie skła-
dania wyjaśnień; czy, kto i kiedy przedstawił powodowi zarzut; w jakiej formie nastą-
piło przedstawienie zarzutu; czy rzecznik dyscyplinarny przesłuchał powoda w
charakterze obwinionego i kiedy dokonał tej czynności oraz czy czynność ta jest
udokumentowana protokołem; czy i kiedy rzecznik dyscyplinarny wydał postanowie-
nie o przedstawieniu zarzutu; jaka była treść merytoryczna zarzutu oraz czy zarzu-
cany czyn ma istotne znaczenie z punktu widzenia wykonywania obowiązków zawo-
9
dowych przez powoda; czy decyzja rektora z 13 października 1997 r. była natych-
miast wykonalna; czy orzeczenie dyscyplinarne uczelnianej komisji z 12 listopada
1997 r. było prawomocne, czy też przysługiwało od niego powodowi odwołanie; do
kiedy powód pełnił obowiązki zawodowe; czy w postępowaniu odwoławczym przed
komisją dyscyplinarną uczelni powód uczestniczył oraz czy był zawiadomiony o po-
siedzeniu. Od tych istotnych ustaleń faktycznych uchylił się Sąd pierwszej instancji,
gdyż przyjął, że art. 136 ust. 2 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym stanowi dla rek-
tora jedynie normę kompetencyjną i przez to pominął dalszą treść normatywną tego
przepisu. Sąd drugiej instancji nie rozpoznał zarzutów apelacji kwestionujących usta-
lenia Sądu pierwszej instancji w zakresie istotnej okoliczności, to jest daty doręczenia
powodowi pisma rektora pozwanej z dnia 13 października 1997 r. oraz nieprawomoc-
ności decyzji pracodawcy oraz orzeczenia komisji dyscyplinarnej uczelni. Powód
podnosił, iż pracodawca faktycznie odsunął go od prowadzenia zajęć dydaktycznych
ze studentami po 24 października 1997 r., na podstawie nieprawomocnej decyzji Re-
ktora z dnia 13 października 1997 r. Sąd Apelacyjny w ogóle nie odniósł się do za-
rzutu apelacji, że zaskarżenie decyzji o zawieszeniu oznaczało, iż nie miała ona
mocy prawnej, a odsunięcie powoda od prowadzenia zajęć dydaktycznych od dnia
15 października 1997 r. było bezprawne. Sąd drugiej instancji nie odniósł się też do
zarzutu apelacji, że jeżeli przyjąć, iż wykonalność zawieszenia pojawiła się dopiero z
momentem oddalenia odwołania przez Komisję Dyscyplinarną w dniu 12 listopada
1997 r., to odsunięcie powoda od prowadzenia zajęć dydaktycznych przed tą datą
(od 15 października 1997 r. do 12 listopada 1997 r.) było bezprawne.
Powód uważa, że Sąd drugiej instancji błędnie przyjął, iż rozpatrując kon-
kretną sprawę nie ma kompetencji oceny konstytucyjności obowiązującego ustawo-
dawstwa. W razie istniejących wątpliwości co do konstytucyjności przepisu, od któ-
rego zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem, sąd ma obowiązek
przedstawić pytanie prawne Trybunałowi Konstytucyjnemu. Problematyka zgodności
z Konstytucją przepisów dotyczących postępowania dyscyplinarnego nauczycieli
akademickich, nie jest wyczerpująco i definitywnie zamknięta. Orzeczenie Trybunału
stwierdzające, iż zaskarżony przepis nie jest niezgodny z wzorcem konstytucyjnym,
oznacza tyle, iż pomiędzy zaskarżonym przepisem ustawy, a przywołanym wzorcem
konstytucyjnym zachodzi relacja nieadekwatności. Tego rodzaju orzeczenia wyda-
wane są, gdy przedstawiono nieodpowiedni wzorzec konstytucyjny. Dwa meryto-
ryczne wyroki Trybunału obejmują tylko niektóre przepisy ustawy o szkolnictwie wyż-
10
szym, a w każdym razie nie dotyczą jej art. 134. Zdaniem skarżącego, istotne wątpli-
wości natury konstytucyjnoprawnej budzi art. 134 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym zestawiony z wzorcem z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Przepis art. 48 ust. 1
Konstytucji promulguje zasadę jawności i sprawiedliwości, którą należy odnieść także
do postępowań dyscyplinarnych. Tymczasem odwołanie powoda od decyzji rektora z
dnia 13 października 1997 r., zawieszającej go w pełnieniu obowiązków zawodowych
nauczyciela akademickiego, złożone do komisji dyscyplinarnej uczelni, zostało rozpo-
znane pod nieobecność powoda, a o posiedzeniu Komisji powód nie został w ogóle
zawiadomiony, choć była podejmowana decyzja stanowiąca o utrzymaniu w mocy sui
generis środka zapobiegawczego. Budzą także wątpliwości ostateczność orzeczenia
z dnia 12 listopada 1997 r. oraz natychmiastowa wykonalność decyzji rektora z dnia
13 października 1997 r.
Powód wywodzi, że zasadnicze znaczenie ma prawidłowa wykładnia oraz za-
stosowanie art. 134 ust. 2 pkt 1 i art. 136 ustawy o szkolnictwie wyższym, a także art.
313 k.p.k. Sąd pierwszej instancji ograniczył się tylko do ustalenia kompetencji rek-
tora do podjęcia decyzji o zawieszeniu. Poza zakresem rozważań tego Sądu znalazł
się art. 136 ustawy o szkolnictwie wyższym, a w konsekwencji także przepisy „od art.
129 § 1 k.p.k. i od 167 k.p.k.”, jak też art. 313 k.p.k. W wyroku Sądu pierwszej instan-
cji nie ma śladu, iżby stosował art. 136 ustawy o szkolnictwie wyższym i odpowiednie
przepisy k.p.k. Zarówno przepisy wykonawcze, jak i odpowiednie regulacje k.p.k. nie
były uwzględniane przez Sąd pierwszej instancji. Zdaniem powoda, nierozważenie
zastosowania tych przepisów mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż zasto-
sowanie art. 129 § 1 i art. 130 k.p.k. w związku z art. 136 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym obligowałoby do ustalenia charakteru pisma rzecznika dyscyplinarnego z dnia
23 maja 1997 r. (czy jest to wezwanie powoda w charakterze świadka czy obwinio-
nego), czy i kiedy to pismo powodowi doręczono, czy istnieje pokwitowanie odbioru,
czy z pisma tego wynika stawiennictwo obowiązkowe, a także czy prawo przewiduje
takie skutki niestawiennictwa jak określone w tym piśmie. Ustalenia Sądu pierwszej
instancji są w tym zakresie niedostateczne, a Sąd drugiej instancji nie poczynił żad-
nych dalszych ustaleń faktycznych.
Według powoda, Sąd drugiej instancji naruszył prawo materialne, odstępując
od analizy przepisów k.p.k. powołanych w art. 136 ustawy o szkolnictwie wyższym,
gdyż błędnie zinterpretował treść tego przepisu, przyjmując, iż art. 313 k.p.k. stosuje
się już w toku postępowania dyscyplinarnego. Instytucja przedstawienia zarzutu
11
wiąże się ściśle z fazą postępowania wyjaśniającego i nie dotyczy fazy postępowania
dyscyplinarnego. Sąd naruszył także art. 134 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym
przez jego rozszerzającą wykładnię, gdyż przepis ten stanowi o możliwości zawie-
szenia nauczyciela w pełnieniu obowiązków zawodowych „także w toku postępowa-
nia wyjaśniającego”, a jego ścisła wykładnia nie pozwala rozciągać możliwości za-
wieszenia nauczyciela na sytuację, gdy postępowanie wkroczyło w fazę postępowa-
nia dyscyplinarnego wszczętego na podstawie art. 131 ust. 1 tej ustawy przez komi-
sję dyscyplinarną na wniosek rzecznika dyscyplinarnego. W przypadku powoda Sąd
ustalił datę wszczęcia postępowania na 2 lipca 1997 r. Wszczęcie postępowania
dyscyplinarnego musi poprzedzać zamknięcie etapu postępowania wyjaśniającego.
Skoro akt zawieszenia powoda nie nastąpił w toku postępowania wyjaśniającego, ale
kilka miesięcy po jego zakończeniu, to przy ścisłej wykładni art. 134 ust. 2 ustawy o
szkolnictwie wyższym, akt zawieszenia powoda w obowiązkach został dokonany z
naruszeniem tego przepisu. Sądy obu instancji nie odniosły się do argumentów i po-
glądów prawnych przedstawionych przez powoda, co narusza art. 328 § 2 w związku
z art. 391 k.p.c.
Powód podniósł, że status „obwinionego” zdefiniowany przez Sąd Apelacyjny
(nauczyciel akademicki, któremu doręczono na piśmie zawiadomienie o wszczęciu
postępowania wyjaśniającego i którego pouczono o prawie odmowy poddania się
przesłuchaniu - składania wyjaśnień) narusza definicję zawartą w § 12 rozporządze-
nia wykonawczego oraz art. 313 § 1 k.p.k. w związku z art. 136 ustawy o szkolnictwie
wyższym. Z § 12 tego rozporządzenia jednoznacznie wynika, zdaniem powoda, że
doręczenie nauczycielowi akademickiemu na piśmie zawiadomienia o wszczęciu
postępowania wyjaśniającego nie jest warunkiem wystarczającym do „przekształce-
nia procesowego w obwinionego”, gdyż przepis formułuje jeszcze drugi warunek - „i
którego przesłuchano w tym postępowaniu w charakterze obwinionego”. Przeprowa-
dzenie przez rzecznika czynności przesłuchania nauczyciela akademickiego w cha-
rakterze obwinionego jest obligatoryjne, a nie fakultatywne, a prawo obwinionego do
milczenia nie zdejmuje z rzecznika obowiązku przeprowadzenia tej czynności. Ewen-
tualna odmowa składania wyjaśnień jest oświadczeniem przesłuchiwanego nauczy-
ciela złożonym w trakcie czynności i nie może być przyjmowana w sposób dorozu-
miany. Według powoda, rzecznik dyscyplinarny, wykonując czynność przedstawienia
zarzutu, zobligowany jest wydać postanowienie o przedstawieniu zarzutu konkretnej
osobie, ogłosić jej to postanowienie oraz przesłuchać tę osobę. Takie elementy insty-
12
tucji „przedstawienia zarzutu” jako nierozłączne i warunkujące przekształcenie danej
osoby w „procesowo istniejącego obwinionego” zrekonstruował skład orzekający Ko-
misji Dyscyplinarnej przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego w orzeczeniu z dnia
8 stycznia 2001 r.
Zdaniem powoda, w sprawie pojawia się istotne zagadnienia prawne, co do
odpowiedzialności pracodawcy na podstawie art. 24 i art. 448 k.c. w związku z bez-
prawną decyzją organów pracodawcy (rektora, komisji dyscyplinarnej uczelni) o za-
wieszeniu nauczyciela akademickiego w pełnieniu obowiązków zawodowych. Zda-
niem skarżącego, nie można automatycznie przyjąć, że choćby doszło do naruszenia
dóbr osobistych powoda, to nie nosi ono znamion bezprawności. Uprawnienie do
podjęcia przez organ pracodawcy decyzji o zawieszeniu nauczyciela w działalności
zawodowej nie oznacza, że podjęta decyzja jest legalna. Przepis art. 134 ust. 2 pkt 1
ustawy o szkolnictwie wyższym formułuje, oprócz normy kompetencyjnej, także
normy formalne i merytoryczne, warunkujące możliwość zawieszenia. Podjęcie przez
organ decyzji o zawieszeniu w sytuacji nieistnienia któregoś z istotnych warunków,
będzie przesądzało o bezprawności takiej decyzji i w konsekwencji o bezprawnym
naruszeniu dóbr osobistych pracownika. Do tych istotnych warunków zaliczyć można
wymaganie przedstawienia nauczycielowi akademickiemu przez rzecznika dyscypli-
narnego zarzutu w ramach czynności procesowej w toku postępowania wyjaśniają-
cego oraz podjęcie aktu zawieszenia w toku postępowania wyjaśniającego, a nie po
jego zakończeniu. Według powoda, interpretacja a contrario art. 134 ust. 2 pkt 1
ustawy o szkolnictwie wyższym oznacza, że nie można zawiesić nauczyciela akade-
mickiego, któremu rzecznik dyscyplinarny nie przedstawił zarzutu popełnienia przewi-
nienia i poza ramami czasowymi wyznaczonymi tokiem postępowania wyjaśniają-
cego (wszczęciem i zakończeniem). Pracodawca, podejmując wobec nauczyciela
decyzję o ograniczeniu wykonywania przez niego zawodu, ingeruje w sferę dóbr oso-
bistych pracownika. Z tego rodzaju decyzjami związane jest ryzyko, iż ingerencja
może okazać się nielegalna i wówczas pracownikowi służy prawo rekompensaty
szkód niemajątkowych i majątkowych, które wyrządziła bezprawna decyzja. Zdaniem
powoda, na naruszeniu przez pracodawcę art. 134 ust. 2 pkt 1 ustawy o szkolnictwie
wyższym pracownik może konstruować żądanie zadośćuczynienia za wyrządzoną
krzywdę, co Sąd Okręgowy wykluczył i przez co nie rozpoznał istoty sporu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
13
Zarzut naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 i art. 321 w związku z art. 391 k.p.c. (a
także powołanego w uzasadnieniu kasacji art. 325 k.p.c.) oznacza w istocie zarzut
nieważności postępowania. Powód twierdzi bowiem, że Sąd drugiej instancji roz-
strzygnął sprawę w zakresie wyrównania wynagrodzenia za pracę, które nie było
przez niego zgłoszone i co do którego toczy się odrębne postępowanie. To roszcze-
nie objęte jest więc według powoda przesłanką odrzucenia pozwu (art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c.), a w każdym razie niedopuszczalne jest orzeczenie ponad żądanie w tym
przedmiocie (art. 321 § 1 k.p.c.). Oznaczałoby to nieważność postępowania na pod-
stawie art. 379 pkt 3 k.p.c. i chociaż powód nie wskazuje naruszenia tego przepisu
jako podstawy kasacji, to Sąd Najwyższy uwzględnia ją z urzędu (art. 39311
§ 1
k.p.c.). Ze wskazanych w kasacji w tym zakresie przepisów nie jest adekwatny art.
199 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż nie można odrzucić pozwu w zakresie niezgłoszonego żą-
dania. Adekwatny byłby art. 355 § 1 k.p.c., gdyż orzeczenie ponad żądanie co do
roszczenia, o które sprawa jest w toku między tymi samymi stronami oznacza wyda-
nie wyroku w niedopuszczalnym zakresie. Omawiany zarzut należy więc rozpoznać
w aspekcie ewentualnego naruszenia art. 321 § 1 i art. 379 pkt 3 k.p.c. w związku z
art. 391 k.p.c. Zarzut ten nie jest jednak zasadny, gdyż Sąd drugiej instancji nie wydał
rozstrzygnięcia co do żądania nieobjętego powództwem (nie orzekł ponad żądanie -
art. 321 § 1 k.p.c.) oraz nie orzekł co do roszczenia, o które sprawa była w toku (art.
379 pkt 3 k.p.c.). Powód już w pozwie określił żądanie jako zmierzające do „wynagro-
dzenia szkody wyrządzonej przez sprzeczne z prawem działanie pozwanego”. Stąd
użycie we wstępnej części wyroku sformułowania, że była to sprawa o „zadośćuczy-
nienie i wynagrodzenie” (a nie o wynagrodzenie za pracę) nie jest błędem, a nadto
samo w sobie nie ma większego znaczenia dla oceny przedmiotowego zakresu roz-
strzygnięcia. Powód, precyzując zakres dochodzonego odszkodowania, wskazał, że
dotyczy ono między innymi szkody polegającej na utracie wynagrodzenia (za pracę) i
innych świadczeń pieniężnych. Należy uznać, iż tej postaci szkody dotyczy fragment
uzasadnienia Sądu drugiej instancji, w którym stwierdzono, że „odnośnie żądania
wyrównania wynagrodzenia za pracę, to w świetle art. 134 ust. 7 jest ona przedwcze-
sna, gdyż postępowanie dyscyplinarne nie zostało zakończone”. Zgodnie z art. 134
ust. 7 ustawy o szkolnictwie wyższym, jeżeli postępowanie dyscyplinarne lub karne
zakończy się umorzeniem z braku dowodów winy albo wydaniem orzeczenia lub wy-
roku uniewinniającego, nauczycielowi akademickiemu należy wypłacić pozostałą
14
część pełnego wynagrodzenia. Sąd drugiej instancji w tym fragmencie uzasadnienia
wskazał więc, że żądanie zasądzenia odszkodowania wyrównującego szkodę pole-
gającą na utracie wynagrodzenia za pracę jest przedwczesne, skoro nie zakończyło
się jeszcze postępowanie dyscyplinarne, w wyniku którego może się okazać, że po-
wód otrzyma pełne wynagrodzenie za pracę. Sąd drugiej instancji odniósł więc ten
wywód do żądanego przez powoda odszkodowania (do szkody polegającej na utra-
cie wynagrodzenia), a więc nie orzekał o niezgłoszonym żądaniu ani o roszczeniu, co
do którego sprawa jest w toku.
Powód z jednej strony zarzuca w kasacji błędną wykładnię i zastosowanie
przepisów ustawy o szkolnictwie wyższym (art. 134 i art. 136) oraz przepisów rozpo-
rządzenia wykonawczego, a z drugiej strony podnosi niezgodność tych przepisów z
art. 45 ust. 1, art. 48 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Jednakże przepisy ustawy o szkolnic-
twie wyższym i rozporządzenia wykonawczego (także przepisy Kodeksu postępowa-
nia karnego) nie były bezpośrednią podstawą rozstrzygnięcia sprawy, gdyż ich wy-
kładnia i zastosowanie dotyczyły tylko jednej z przesłanek odpowiedzialności z tytułu
naruszenia prawnie chronionego dobra osobistego (art. 23, 24 i 448 k.c.). Taką bo-
wiem podstawę prawną powództwa rozpatrywały Sądy obu instancji, a powód nie
wskazywał innych możliwych konstrukcji prawnych swego żądania. Powód takich
innych możliwości nie wskazuje też w kasacji, co ma szczególne znaczenie, gdyż
Sąd Najwyższy jest związany jej podstawami (art. 39311
§ 1 k.p.c.), a to oznacza, że
nie może rozpatrywać innych konstrukcji prawnych, poza wskazanymi w ramach pod-
staw kasacyjnych. Z kasacji wręcz wynika, że powód akceptuje przyjęcie przepisów o
ochronie dóbr osobistych jako prawnej podstawy odpowiedzialności strony pozwanej.
Dlatego też bezzasadne jest twierdzenie powoda, że samo naruszenie art. 134
ustawy o szkolnictwie wyższym może uzasadniać „żądanie zadośćuczynienia za wy-
rządzoną krzywdę”. Naruszenie tego przepisu może co najwyżej oznaczać bezpraw-
ność działania, a więc spełnienie tylko jednej z przesłanek określonych w art. 23, 24 i
448 k.c. Powód nie zarzuca niezgodności tych przepisów z Konstytucją. Zarzuty do-
tyczące konstytucyjności przepisów o postępowaniu dyscyplinarnym należy więc roz-
patrywać w aspekcie przesłanek odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobi-
stych. Można ich ocenę sprowadzić do zagadnienia, czy jest bezprawne w rozumie-
niu art. 24 § 1 k.c. zachowanie polegające na prawidłowym zastosowaniu przez or-
gan postępowania dyscyplinarnego, właściwie interpretowanych przepisów dotyczą-
cych tego postępowania, choćby mogły być one ocenione (później) jako niezgodne z
15
Konstytucją. Na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć przecząco. Organy
postępowania dyscyplinarnego działają na podstawie i w granicach prawa (tak jak or-
gany władzy publicznej - art. 7 Konstytucji). Nie są więc wyposażone w przymiot nie-
zawisłości w rozumieniu art. 178 ust. 1 Konstytucji. Organy te mają zatem obowiązek
stosowania przepisów ustawy korzystającej z domniemania zgodności z Konstytucją
oraz obowiązek stosowania przepisów rozporządzeń wykonawczych korzystających
z domniemania zgodności z Konstytucją i ustawą. Jeżeli organy postępowania dyscy-
plinarnego zastosują przepisy ustawy, to ich działanie nie może być uznane za bez-
prawne, choćby później przepisy te zostały uznane za niezgodne z Konstytucją.
Choćby uznać zasadność zarzutów powoda w tym zakresie, a nawet gdyby została
ona potwierdzona orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, to i tak działanie zgodne
z ustawą nie mogłoby być uznane za bezprawne w rozumieniu art. 24 § 1 k.c. Pro-
blem zgodności z Konstytucją wskazanych przez powoda przepisów nie ma więc
istotnego znaczenia w sprawie i z tej przyczyny nie wymaga rozważenia.
Istotne znaczenie ma natomiast kwestia, czy organy postępowania dyscypli-
narnego prawidłowo interpretowały i stosowały przepisy regulujące jego przebieg, co
dotyczy zwłaszcza czynności rektora strony pozwanej polegającej na zawieszeniu
powoda w czynnościach. Błędy w tym zakresie mogą być bowiem uznane za prowa-
dzące do uznania bezprawności działania. Sąd pierwszej instancji uznał, że „organ
uprawniony do mianowania nauczyciela akademickiego (rektor), po zasięgnięciu opi-
nii rzecznika dyscyplinarnego, miał prawo zawiesić powoda w pełnieniu obowiązków
zawodowych, pozostając w przekonaniu, że przedstawiony został wiarygodny zarzut
popełnienia przewinienia polegającego na zachowaniu rażąco sprzecznym z jego
obowiązkami zawodowymi bądź z etyką zawodu nauczycielskiego”. Stwierdził więc,
że zawieszenie powoda w pełnieniu czynności nauczyciela akademickiego nie może
być uznane za bezprawną. Sąd pierwszej instancji nie dokonał szczegółowej wy-
kładni przepisów regulujących przebieg postępowania dyscyplinarnego i w związku z
tym pominął w znacznej części ustalenia faktyczne co do przebiegu tego postępowa-
nia i treści jego poszczególnych czynności (wskazanych w kasacji przez powoda).
Sąd pierwszej instancji nie wysłowił tego wyraźnie, ale w istocie zastosował pow-
szechnie uznawaną zasadę, że bezprawność zachowania w aspekcie odpowiedzial-
ności za naruszenie dóbr osobistych jest wyłączona w przypadku „działania w ra-
mach porządku prawnego” (powód nazywa to ustaleniem, że działanie miało oparcie
w przepisie kompetencyjnym). Rzeczywiście przyjmuje się, że działanie w ramach
16
porządku prawnego wyłącza bezprawność, ale pod pewnymi warunkami. W ogólno-
ści bezprawność oznacza bowiem zachowanie niezgodne (sprzeczne) z prawem.
Jeżeli więc obowiązujące przepisy przewidują określone procedury (np. karne,
dyscyplinarne), to działanie w ich ramach (często wkraczające w sferę prawnie chro-
nionych dóbr osobistych) z reguły nie jest bezprawne. Jeżeli jednak w toku takich
prawnie uregulowanych procedur dochodzi do wyraźnego, poważnego naruszenia
przepisów, zwłaszcza w sposób powodujący wykroczenie poza cel i niezbędność
postępowania, to nie jest wykluczone uznanie bezprawności takiego działania. Ina-
czej mówiąc, nie każde naruszenie przepisów regulujących przebieg określonych
postępowań w ramach obowiązującego porządku prawnego oznacza bezprawność
działania, ale też z tego, że wkroczenie w sferę prawnie chronionych dóbr osobistych
nastąpiło w toku prawnie określonych procedur, nie wynika, iż zawsze wyłączona jest
bezprawność. Pogląd taki można odczytać w orzecznictwie, także w sprawach doty-
czących ochrony dóbr osobistych pracownika. W uchwale z dnia 30 marca 1994 r., I
PZP 9/94 (OSNAPiUS 1994 nr 2, poz. 26) Sąd Najwyższy przyjął, że prowadzenie
przez zakład pracy samodzielnego postępowania w celu wyjaśnienia, czy zachowa-
nie pracownika nosi znamiona oczywistości przestępstwa, o którym mowa w art. 52 §
1 pkt 2 k.p., samo przez się nie przesądza o bezprawności takiego działania w rozu-
mieniu art. 24 § 1 k.c. także wówczas, gdy przypisywane pracownikowi przestępstwo
nie zostało przez niego popełnione, gdyż jest to działanie w ramach porządku praw-
nego. Sąd Najwyższy podkreślił jednak w uzasadnieniu, że od tej zasady mogą ist-
nieć wyjątki polegające np. na przekraczającym niezbędną miarę nadawaniu roz-
głosu przestępstwu, które następnie nie znalazło potwierdzenia w postępowaniu
karnym, czy też sięganiu w samodzielnym postępowaniu wyjaśniającym do środków
zewnętrznych, bez próby wyjaśnienia sprawy z osobą, którą podejrzewa się o popeł-
nienie przestępstwa. W wyroku z dnia 23 września 1997 r., I PKN 287/97
(OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 419; OSP 1999 nr 2, poz. 44 z glosą T. Kuczyńskiego)
Sąd Najwyższy uznał, że nie stanowi działania bezprawnego w rozumieniu art. 24 § 1
k.c. podanie w piśmie do zarządu zakładowej organizacji związkowej (art. 38 k.p.),
jako przyczyny zamierzonego wypowiedzenia umowy o pracę, zachowania pracow-
nika ocenionego jako naruszające obowiązki pracownicze, czy też wskazanie jego
nieprzydatności do pracy na zajmowanym stanowisku, bez względu na to czy oceny i
stwierdzenia sformułowane przez pracodawcę odpowiadają rzeczywistości. W uza-
sadnieniu Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że o naruszeniu dóbr osobistych pra-
17
cownika w rozumieniu art. 24 k.c. można by mówić w przypadku, gdyby w piśmie
skierowanym do organizacji związkowej wskazano przyczyny, które nie mają związku
ze stosunkiem pracy, wykonywaniem pracy określonego rodzaju w ramach tego
stosunku, czy ogólniej, przyczyn, które z góry nie mogłyby być brane pod uwagę w
ramach oceny, czy w danym przypadku wypowiedzenie umowy o pracę jest uzasad-
nione, a jednocześnie godziłoby to w dobra osobiste pracownika. W wyroku z dnia 16
listopada 2000 r., I PKN 537/00 (OSNAPiUS 2002 nr 11, poz. 269; PiP 2003 nr 4 z
glosą H. Szewczyk) Sąd Najwyższy przyjął, że rozwiązanie (także wadliwe) stosunku
pracy przez pracodawcę wyklucza możliwość stosowania przepisów prawa cywil-
nego o ochronie dóbr osobistych (art. 23 k.c., art. 24 k.c., art. 448 k.c.), chyba że w
związku z tym rozwiązaniem pracodawca naruszy dobro osobiste pracownika poza
zakresem stosunku pracy, podejmując działania nie mieszczące się w ukształtowanej
przez ustawodawcę formie i treści czynności prawnej rozwiązującej stosunek pracy
(por. też wyrok z dnia 1 października 1998 r., I PKN 353/98, OSNAPiUS 1999 nr 21,
poz. 678; wyrok z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 418/97, OSNAPiUS 1999 nr 2, poz.
44; wyrok z dnia 6 marca 1991 r., I PR 469/90, OSP 1992 nr 5, poz. 117 z glosą T.
Bińczyckiej-Majewskiej, PS 1992 nr 9, s. 70 z glosą A. Szpunara; wyrok z dnia 6
grudnia 1973 r., I PR 493/73, OSNCP 1974 nr 9, poz. 156, NP 1974 nr 10, s. 1395 z
glosą J. Tyszki, NP 1975 nr 4, s. 590 z glosą B. Błachowskiej, NP 1976 nr 10, s. 1477
z glosą J.A. Piszczka). Taka linia orzecznictwa jest też utrwalona co do działania w
ramach porządku prawnego w ogólności (w sprawach niedotyczących stosunku
pracy). Można w tym zakresie wskazać: wyrok z dnia 11 lutego 1998 r., III CKN
355/97 (OSNC 1998 nr 9, poz. 149), według którego, jeśli przy wykreśleniu z koła
łowieckiego doszło do ujemnej oceny postępowania danej osoby, to nie jest to działa-
nie bezprawne, ale pod warunkiem, że nastąpiło ono w ramach rzeczowej potrzeby,
znajdującej podstawę w statucie; wyrok z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1149/98
(LEX nr 50831), przyjmujący, że działanie w ramach porządku prawnego, aby wyłą-
czało bezprawność w rozumieniu art. 24 k.c. musi być dokonane w granicach okre-
ślonych tym porządkiem prawnym, a zakresu tego pojęcia nie wyczerpuje działanie w
ramach kompetencji; wyrok z dnia 13 kwietnia 2000 r., III CKN 777/98 (LEX nr
51361), uznający, że działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego, by
wyłączyć bezprawność, musi być dokonane w granicach określonych tym porząd-
kiem prawnym, to jest pozostawać w zgodzie z obowiązującymi przepisami, powinno
być rzeczowe, obiektywne, podjęte z należytą ostrożnością i przez osobę upraw-
18
nioną; nie może też wykraczać poza niezbędną dla określonych prawem celów po-
trzebę w zakresie wyrażanych ocen (por. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6
grudnia 1967 r., II CR 328/67, LEX nr 6256 i z dnia 9 maja 2000 r., IV CKN 31/00,
LEX nr 52650 oraz wyroki Sądów Apelacyjnych z dnia 23 kwietnia 1991 r., I ACr
75/91, OSA 1991 nr 2, poz. 6; z dnia 24 marca 1994 r., I ACr 80/94, OSA 1994 nr 9,
poz. 46; z dnia 28 czerwca 2000 r., I ACa 353/00, OSA 2001 nr 3, poz. 14).
W świetle tych poglądów nie można uznać za zasadne, aby dla oceny bez-
prawności działania organów dyscyplinarnych podejmujących czynności w stosunku
do powoda, wystarczające było tylko ustalenie, że działały one w toku prawnie uregu-
lowanego postępowania dyscyplinarnego. Dla uznania, że było to działanie w ramach
porządku prawnego (niedotknięte bezprawnością) potrzebna była jeszcze ocena, czy
prawidłowo organy te interpretowały i stosowały przepisy, a to z kolei determinowało
potrzebę poczynienia ustaleń faktycznych w odpowiednim zakresie. Takiej oceny i
ustaleń nie dokonał Sąd pierwszej instancji. Wada ta nie została naprawiona w postę-
powaniu apelacyjnym. Sąd drugiej instancji dokonał wykładni przepisów regulujących
postępowanie dyscyplinarne nauczycieli akademickich jedynie fragmentarycznie (nie
odniósł się do wszystkich zarzutów podnoszonych przez powoda, a powtórzonych
przez niego w kasacji). Bez całościowej analizy sposobu zastosowania przepisów
regulujących postępowanie dyscyplinarne nie była możliwa ocena, które z faktów są
istotne. Sąd drugiej instancji nie mógł więc uzupełnić ustaleń faktycznych stanowią-
cych podstawę rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji, tak aby była możliwa ocena,
czy w toku postępowania dyscyplinarnego nie doszło do naruszenia przepisów
postępowania. Postępowanie kasacyjne ma charakter kontrolny i instancyjny. Nie
może ono zastępować postępowania w pierwszej i drugiej instancji. Jeżeli więc wady
tego postępowania polegają na pominięciu dokonania oceny prawnej w określonym
zakresie, a przez to doszło do braku ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, to
rozpoznanie kasacji przez Sąd Najwyższy powinno sprowadzać się do uznania
zasadności zarzutów kasacyjnych i uchylenia zaskarżonego orzeczenia. Inaczej Sąd
Najwyższy nie kontrolowałby rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji, lecz zastępo-
wałby go i po raz pierwszy w toku postępowania przedstawiał wykładnię, która nie
podlegałaby już weryfikacji (art. 39317
k.p.c.). Sąd Najwyższy uznaje więc zarzuty
kasacji powoda dotyczące naruszenia prawa procesowego (art. 328 § 2 i art. 382
k.p.c.) oraz prawa materialnego (art. 134 ust. 2 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym)
za usprawiedliwione podstawy kasacji.
19
Z tych względów na mocy art. 39313
§ 1 i art. 108 § 2 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.
========================================