Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 stycznia 2005 r.
II PK 126/04
Zobowiązanie pracownika do zachowania tajemnicy służbowej, bez
względu na to, czy jest ona tajemnicą służbową w rozumieniu art. 2 pkt 2
ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 11,
poz. 95 ze zm.), może zaktualizować wobec pracownika zakaz podejmowania
działalności konkurencyjnej jedynie wówczas, gdyby ograniczało go w podję-
ciu nowego zatrudnienia.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Macieja M. i Anny W. przeciwko Syndykowi masy upadłości
„W.P." SA z siedzibą w G. o odszkodowanie, na skutek kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z
dnia 5 stycznia 2004 r. [...]
1) z m i e n i ł zaskarżony wyrok w pkt II, III i V w ten sposób, że oddalił ape-
lację powodów.
2) zasądził od powódki Anny W. kwotę 1.200 zł (słownie złotych: jeden tysiąc
dwieście) oraz powoda Macieja M. kwotę 1.000zł (słownie złotych: jeden tysiąc) na
rzecz strony pozwanej tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, wyro-
kiem z dnia 5 stycznia 2004 r. [...], wydanym po rozpoznaniu sprawy Macieja M. i
Anny W. przeciwko „W.P.” SA z siedzibą w G., zmienił zaskarżony apelacją obu stron
wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Sądu Pracy w Warszawie z dnia 18
grudnia 2002 r. [...] w ten sposób, że od pozwanej Spółki zasądził na rzecz powoda
2
Macieja M. tytułem odszkodowania za powstrzymywanie się od działalności konku-
rencyjnej trzykrotnie kwotę po 7.247,50 zł z ustawowymi odsetkami odpowiednio od
dnia 1 grudnia 2001 r. oraz 1 stycznia i 1 lutego 2002 r., a na rzecz Anny W. zasądził
z identycznego tytułu trzykrotnie kwotę po 9.035 zł z ustawowymi odsetkami odpo-
wiednio od tych samych dat.
W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przejął jako własne ustalenia
faktyczne poczynione w postępowaniu w pierwszej instancji, lecz nie podzielił ich
prawnej kwalifikacji. Powodowie byli przez pozwaną Spółkę zatrudnieni w Agencji
Fotograficznej. W dniu 31 sierpnia 2001 r. pozwana wypowiedziała im umowy o
pracę, wskazując jako przyczynę likwidację stanowisk pracy. W kilka dni po tym fak-
cie zwolniła ich pisemnie z obowiązku powstrzymywania się od działalności konku-
rencyjnej, polecając jednocześnie przestrzeganie tajemnicy służbowej. Sąd Rejono-
wy uwzględnił częściowo roszczenia powodów o odszkodowanie z tytułu powstrzy-
mywania się od działalności konkurencyjnej. W jego ocenie skoro pozwana skutecz-
nie zwolniła powodów z takiego obowiązku, to odpadła „prawna podstawa świadcze-
nia”.
Strona powodowa skarżyła wyrok w części oddalającej roszczenie o pełne
odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji. Wyrok został również zaskarżony przez
pozwanego.
Zdaniem Sądu Okręgowego uzasadniona jest apelacja powodów co do zasą-
dzenia niepełnych odszkodowań z tytułu powstrzymywania się od działalności konku-
rencyjnej. Sąd drugiej instancji, powołując się na dotychczasowe orzecznictwo Sądu
Najwyższego w tej kwestii, stwierdził, że Sąd Rejonowy nie poddał należytej analizie
treści postanowienia § 13 i następne umów o pracę powodów, regulujących zakaz
konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Zakaz konkurencji miał bowiem obowiązywać
przez cztery miesiące od dnia ustania stosunku pracy. Powodowie nie podjęli żadnej
działalności konkurencyjnej, która zgodnie z § 14 ust. 3 umowy pozbawiłaby ich
należnego odszkodowania. Wprawdzie pozwany w piśmie z dnia 28 września 2001 r.
zwolnił powodów z obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej,
lecz zażądał przestrzegania tajemnicy służbowej, co sprawia, że zakaz konkurencji
obowiązywał nadal, a zatem roszczenia powodów są w pełni uzasadnione.
Kasację od tego wyroku złożyła pozwana Spółka, zarzucając naruszenie art.
1012
§ 2 k.p. polegające na przyjęciu, że pozwana składając oświadczenia skierowa-
ne do powodów o ustaniu zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy i wygaśnię-
3
ciu umowy o zakazie konkurencji naruszyła ten przepis. Poza tym wskazała na naru-
szenie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejaw-
nych (Dz.U. Nr 11, poz. 95 ze zm.) w związku z art. 1012
§ 2 k.p., przez błędną wy-
kładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że obowiązek zacho-
wania tajemnicy służbowej jest równoznaczny z zakazem konkurencji po ustaniu sto-
sunku pracy. Na tej podstawie skarżąca domagała się zmiany kwestionowanego roz-
strzygnięcia przez oddalenie apelacji, względnie uchylenia tego rozstrzygnięcia i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Zdaniem skarżącego, w świetle
stanu faktycznego sprawy, wyłania się istotne zagadnienie prawne, polegające na
konieczności przeprowadzenia rozważań udzielających odpowiedzi na pytanie, czy
art. 1012
§ 2 k.p. „dopuszcza możliwość stosowania w umowach o zakazie konku-
rencji po ustaniu stosunku pracy klauzul umownych, na podstawie których jest moż-
liwe wygaśnięcie umowy i zwolnienie stron od wzajemnych świadczeń oraz przesła-
nek jakie klauzule te powinny spełniać, aby były skuteczne”. Poza tym pojawia się
pytanie, czy obowiązek zachowania tajemnicy służbowej jest równoznaczny z zaka-
zem konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Zdaniem skarżącego w umowie szcze-
gółowo określono okoliczności, w których strony są zwolnione ze wzajemnych świad-
czeń. Wygaśnięcie obowiązku zapłaty przez pozwaną odszkodowania z tytułu zaka-
zu konkurencji wymagało ustania przyczyn uzasadniających istnienie zakazu konku-
rencji lub złożenia stosownego oświadczenia przez pracodawcę. Oznacza to więc, że
wraz ze złożeniem oświadczenia o zwolnieniu powodów z obowiązku powstrzymania
się od działalności konkurencyjnej, ustał dla pozwanego obowiązek wypłaty odszko-
dowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja podlega uwzględnieniu, ponieważ jej podstawy okazały się usprawie-
dliwione. Istota przedmiotowego sporu sprowadza się do rozważenia dwóch proble-
mów, przy czym dopiero pozytywne rozstrzygnięcie pierwszego z nich prowadzi do
konieczności rozważenia drugiego. Konieczne jest przede wszystkim udzielnie od-
powiedzi na pytanie, czy w świetle art. 1012
k.p. dopuszczalne jest złożenie przez
pracodawcę oświadczenia o zwolnieniu pracownika z obowiązku powstrzymywania
się od działalności konkurencyjnej w sytuacji, w której strony przewidziały taką moż-
liwość w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, regulując również
4
skutek takiego oświadczenia w postaci zwolnienia od wzajemnych świadczeń. W
przypadku potwierdzenia tej możliwości pojawia się zaś kwestia, czy złożenie po-
wyższego oświadczenia z jednoczesnym poleceniem zachowania tajemnicy służbo-
wej nie przesądza jednak o dalszym trwaniu zobowiązania do powstrzymywania się
przez byłego pracownika od podejmowania działalności konkurencyjnej.
Zgodnie z art. 1012
§ 2 k.p. zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy prze-
staje obowiązywać przed upływem terminu w razie ustania przyczyn uzasadniają-
cych taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszko-
dowania. Zagadnienie prawnej dopuszczalności rozwiązania umowy o zakazie kon-
kurencji po ustaniu stosunku pracy było w przeszłości przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego. I tak, w orzeczeniach z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 16/02 (OSNP 2004
nr 13, poz. 239) oraz I PK 139/02 (OSNP 2004 nr 14, poz. 241) Sąd Najwyższy
stwierdził, że do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może zo-
stać wprowadzone prawo odstąpienia (art. 395 k.c.) oraz że w czasie trwania umowy
o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia strony mogą zmienić swoje zobowią-
zania, a nawet rozwiązać taką umowę. Wolno im także wprowadzić do takiej umowy
postanowienia dopuszczające jej rozwiązanie za wypowiedzeniem pracodawcy.
Umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy traktuje się jako
umowę prawa pracy, do której w związku z fragmentarycznym jedynie uregulowa-
niem przez Kodeks pracy, w sprawach nieuregulowanych stosuje się przepisy Ko-
deksu cywilnego pod warunkiem, że nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy
(por. wyrok SN z dnia 12 lutego 2004 r., I PK 398/03, niepublikowany), co oznacza,
że pracodawca może zwolnić się z wypłaty odszkodowania z tytułu tej umowy, jeśli
tylko strony zawrą w tym przedmiocie stosowne porozumienie (por. wyrok SN z dnia
5 lutego 2002 r., I PKN 873/00, OSNP 2004 nr 4, poz. 59). Zdaniem Sądu Najwyż-
szego, zamieszczenie w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku klauzuli
dopuszczającej jej rozwiązanie przez pracodawcę w formie stosownego oświadcze-
nia złożonego pracownikowi, na skutek czego dochodzi do zwolnienia ze wzajem-
nych świadczeń, nie jest sprzeczne z zasadami prawa pracy. Nie sprzeciwia się ono
także, co do zasady, właściwości czynności prawnej, którą jest umowa o zakazie
konkurencji. Warto bowiem zauważyć, że umowa ta należy do kategorii umów wza-
jemnych, których istota polega na tym, że jej strony zobowiązują się w taki sposób,
że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. W umo-
wie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy odszkodowanie wypłacane
5
przez pracodawcę odwzajemnia świadczenie pracownika, które polega na zaniecha-
niu prowadzenia działalności konkurencyjnej. Jeżeli zatem strony zastrzegły w umo-
wie możliwość wcześniejszego jej rozwiązania w wyniku podjęcia określonej czynno-
ści konwencjonalnej, to z chwilą jej dokonania następuje skutek w postaci zwolnienia
ze wzajemnych świadczeń. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie.
Jeśli chodzi o drugą z przedstawionych kwestii, dotyczącą prawnej kwalifikacji
polecenia zachowania tajemnicy służbowej, to słusznie wywodzi strona powodowa,
że problematyka ta nie musi pozostawać w związku z zagadnieniem powstrzymywa-
nia się od działalności konkurencyjnej, choć błędnie wskazuje, że z art. 100 § 2 pkt 5
k.p. wynika generalny nakaz przestrzegania tajemnicy służbowej. Abstrahując od
szczególnych regulacji w tej dziedzinie (por. np. regulacje dotyczące osób wykonują-
cych prace, z którymi łączy się dostęp do informacji niejawnych oznaczonych klau-
zulą "poufne" lub stanowiących tajemnicę państwową), wskazać trzeba, że cechą
każdego stosunku pracy jest istnienie swoiście rozumianej lojalności, która nie wy-
raża się tylko w obowiązku realizacji ustawowych i umownych obowiązków, ale rów-
nież w nieujawnianiu przez pracownika informacji związanych z wykonywaną pracą
czy działalnością prowadzoną przez pracodawcę, przy czym nie musi się to od razu
wiązać z zakazem podejmowania działalności konkurencyjnej. Możliwa jest bowiem
sytuacja, w której pracownik podejmie zatrudnienie u nowego pracodawcy, będącego
konkurentem dotychczasowego i wykonując swoje obowiązki nie będzie rozpo-
wszechniał informacji (objętych tajemnicą), o których powziął wiadomość w trakcie
wykonywania dotychczasowego zatrudnienia. Co więcej, zachowanie tej tajemnicy
nie będzie przeszkadzać w podejmowaniu takiego zatrudnienia, jak również nie bę-
dzie ograniczać pracownika w wykonywaniu przez niego powierzonych mu obowiąz-
ków. Dlatego zobowiązanie do zachowania tajemnicy służbowej, bez względu na to,
czy jest ona tajemnicą w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy o ochronie informacji nie-
jawnych, czy też taką tajemnicą nie jest, mogłoby aktualizować zakaz podejmowania
działalności konkurencyjnej jedynie wówczas, gdyby ograniczało ono pracownika w
podejmowaniu nowego zatrudnienia, co skądinąd występuje w praktyce niezwykle
rzadko. W tym świetle uzasadniony jest wniosek, że w niespornych okolicznościach
niniejszej sprawy wydanie przez pracodawcę polecenia zachowywania tajemnicy
służbowej nie było równoznaczne z nakazem dalszego powstrzymywania się przez
pracownika od podejmowania działalności konkurencyjnej w rozumieniu art. 1012
k.p.
6
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315
§ 1 i art. 98
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================