Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 14 lipca 2005 r., III CZP 34/05
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Reginy W., Marzanny G., Grażyny O.,
Ireny B. (...) o świadczenie pieniężne, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 14 lipca 2005 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze postanowieniem z dnia 25
stycznia 2005 r.:
"Czy przejęcie przez organ założycielski, na podstawie art. 60 ust. 6 ustawy z
dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z dnia 14
października 1991 r.), zobowiązań i należności samodzielnego publicznego zakładu
opieki zdrowotnej postawionego w stan likwidacji następuje z – określoną w
rozporządzeniu lub uchwale o likwidacji – datą zaprzestania udzielania przez ten
zakład świadczeń zdrowotnych, czy też z datą zakończenia czynności
likwidacyjnych?"
podjął uchwałę:
Zobowiązania i należności postawionego w stan likwidacji
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej stają się
zobowiązaniami i należnościami jego organu założycielskiego z dniem
zakończenia czynności likwidacyjnych, określonym w uchwale o likwidacji
(art. 60 ust. 6 w związku z art. 60 ust. 4b pkt 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r.
o zakładach opieki zdrowotnej, Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.).
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze, zażalenia
wierzycieli na postanowienie Sądu Rejonowego w Kamiennej Górze uwzględniające
skargę Powiatu K. na czynność komornika, polegającą na zajęciu rachunku
bankowego skarżącego w toku egzekucji prowadzonej przeciwko Samodzielnemu
Zakładowi Opieki Zdrowotnej w K.G.
W sprawie zostało ustalone, że przeciwko Zakładowi prowadzone są przez
komornika sądowego postępowania egzekucyjne na podstawie tytułów
wykonawczych wystawionych przeciwko Zakładowi. Uchwałą Powiatu K. z dnia 24
kwietnia 2003 r. Zakład postawiono w stan likwidacji, ustalając termin otwarcia
likwidacji na dzień 24 kwietnia 2003 r., termin zakończenia działalności medycznej
na dzień 31 lipca 2003 r., a termin zakończenia czynności likwidacyjnych na dzień
31 lipca 2006 r. Decyzją Wojewody D. z dnia 8 stycznia 2004 r. Zakład został
wykreślony z rejestru zakładów opieki zdrowotnej.
Na wniosek wierzycieli Zakładu, powołujących się na uchwałę o jego likwidacji
oraz na art.60 ust.6 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej
(Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm. – dalej: „u.z.o.z.”) – i domagających się zajęcia
rachunku bankowego Powiatu K. oraz zaspokojenia z niego ich należności –
komornik zajął powyższy rachunek.
Sąd Rejonowy, uwzględniając skargę Powiatu na tę czynność komornika,
stwierdził, że użyte w art. 60 ust. 6 u.z.o.z. określenie „ po jego likwidacji” należy
rozumieć jako zakończenie wszystkich czynności likwidacyjnych, co oznacza, iż
dopiero po zakończeniu postępowania likwidacyjnego samodzielnego publicznego
zakładu opieki zdrowotnej jego zobowiązania stają się zobowiązaniami właściwej
jednostki samorządu terytorialnego. W rozpoznawanej sprawie datą zakończenia
postępowania likwidacyjnego jest wskazany w uchwale o likwidacji dzień 31 lipca
2006 r.
Sąd Okręgowy, podzielając w zasadzie to stanowisko, wskazał, że w tym
zakresie istnieje rozbieżność w wykładni art. 60 ust. 6 u.z.o.z., niektóre bowiem
sądy stoją na stanowisku, prezentowanym w rozpoznawanej sprawie przez
wierzycieli, iż określenie „po jego likwidacji” należy rozumieć jako dzień
zaprzestania udzielania świadczeń zdrowotnych przez likwidowany zakład i z tym
dniem jego zobowiązania przechodzą na organ założycielski. Zwolennicy tego
stanowiska wskazują, że zaprzestanie udzielania przez zakład świadczeń
medycznych stanowi podstawę do wykreślenia go z rejestru administracyjnego, a w
konsekwencji także z rejestru sądowego i utratę osobowości prawnej. Określenie w
uchwale o likwidacji daty zakończenia czynności likwidacyjnych jest jedynie
czynnością techniczną, nie mającą znaczenia w świetle art. 60 ust. 6 u.z.o.z. Sąd
Okręgowy stwierdził, że jest to stanowisko korzystne dla wierzycieli likwidowanego
zakładu opieki zdrowotnej, którzy wcześniej mogą uzyskać zaspokojenie swoich
wierzytelności z majątku organu założycielskiego, jednakże pomija ono, iż celem
postępowania likwidacyjnego jest m.in. rozdysponowanie składników materialnych i
niematerialnych likwidowanego zakładu, co można osiągnąć dopiero po
zakończeniu wszystkich czynności likwidacyjnych. Jednak – w ocenie Sądu –
przyjęcie, że dniem przejęcia zobowiązań likwidowanego zakładu jest dopiero
określony w uchwale dzień zakończenia czynności likwidacyjnych może sprzyjać
wyznaczaniu tego terminu jako bardzo odległego i znacznie wydłużać zaspokojenie
wierzycieli.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Analizę przedstawionego zagadnienia prawnego należy rozpocząć od
wskazania regulacji prawnych dotyczących likwidacji publicznych zakładów opieki
zdrowotnej, zawartych w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej. W pierwszym
rzędzie stanowi o tym art. 43, który dotyczy każdej likwidacji publicznego zakładu
opieki zdrowotnej i wymaga określenia w uchwale likwidacyjnej terminu
zakończenia działalności likwidowanego zakładu, nie wcześniej niż 3 miesiące od
daty wydania uchwały o likwidacji oraz określenia sposobu i formy zapewnienia
pacjentom nieprzerwanego udzielania takich samych świadczeń. O losach majątku
likwidowanego publicznego zakładu opieki zdrowotnej stanowi art. 53a ust. 2
u.z.o.z., wskazując, że w przypadku likwidacji majątek zakładu, po zaspokojeniu
wierzytelności, staje się własnością organu założycielskiego, który decyduje o jego
przeznaczeniu. Artykuł 60 dotyczy natomiast tylko samodzielnych publicznych
zakładów opieki zdrowotnej i reguluje szczególny rodzaj ich likwidacji albo
przekształcenia, do których dochodzi wtedy, gdy ujemny wynik finansowy zakładu
nie może zostać pokryty we własnym zakresie (art. 60 ust. 3 w związku z ust.1).
Przepis ten zatem reguluje likwidację samodzielnego publicznego zakładu opieki
zdrowotnej, do jakiej dochodzi z powodów finansowych – niemożności pokrycia
przez zakład jego ujemnego wyniku finansowego a w konsekwencji i zobowiązań. Z
tego względu zawiera on dalsze, szczególne wymogi stawiane m.in. uchwale o
likwidacji, która w takiej sytuacji musi nie tylko zawierać regulacje określone w art.
43 ustawy, lecz także dalsze, wymienione w art. 60 ust. 4b, w tym oznaczenie dnia
otwarcia likwidacji, określenie sposobu i trybu zadysponowania składnikami
materialnymi i niematerialnymi, wskazanie podmiotu, który przejmie prawa i
obowiązki likwidowanego zakładu i oznaczenie dnia zakończenia czynności
likwidacyjnych. Zgodnie zatem z art. 43 ust. 1 i art. 60 ust. 4b, uchwała o likwidacji
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, do której dochodzi z
powodu niemożności pokrycia przez zakład ujemnego wyniku finansowego,
powinna określać datę otwarcia likwidacji, datę zakończenia udzielania świadczeń
medycznych oraz datę zakończenia czynności likwidacyjnych, przy czym
konieczność wskazania tej ostatniej daty występuje tylko przy likwidacji w trybie art.
60 u.z.o.z., co należy łączyć z istnieniem przy takiej likwidacji licznych długów i
zobowiązań, które powinny zostać zaspokojone w toku postępowania
likwidacyjnego. Wskazuje na to art. 53a ust. 2 u.z.o.z., z którego wynika, że
likwidacja zakładu opieki zdrowotnej jest procesem ciągłym, mającym na celu m.in.
zaspokojenie wierzycieli zakładu, dopiero bowiem po ich zaspokojeniu w toku
likwidacji, majątek zakładu staje się majątkiem jego organu założycielskiego.
Koresponduje to z art. 60 ust. 6 u.z.o.z., zgodnie z którym zobowiązania i
należności samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej po jego likwidacji
stają się zobowiązaniami i należnościami organu założycielskiego.
Powyższa regulacja świadczy o tym, że ustawodawca, przewidując
konieczność wskazania w uchwale o likwidacji kilku dat określonych czynności,
rozróżnił je i związał z nimi różne skutki. Przykładowo, data zakończenia
działalności medycznej stanowi podstawę do skreślenia zakładu z tym dniem z
rejestru administracyjnego (art. 43 ust. 4), a w dalszej kolejności wykreślenia z
Krajowego Rejestru Sądowego (art. 60 ust. 5). Brak więc podstaw do utożsamiania
różnych terminów zamieszczanych w uchwale likwidacyjnej, jak również do
przyjęcia, że którykolwiek z nich ma charakter tylko techniczny i nie wywołuje
żadnych skutków prawnych. W szczególności brak podstaw do utożsamiania
skutków określenia daty zakończenia działalności medycznej zakładu i utraty
osobowości prawnej z jego likwidacją, w rozumieniu art. 60 ust. 6 u.z.o.z.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 16 grudnia 2004 r., V CK
287/04 (OSNC 2005, nr 12, poz. 213), z dnia 16 grudnia 2004 r., V CK 290/04 (nie
publ.), z dnia 2 grudnia 2004 r., V CK 110/04 (nie publ.), z dnia 2 grudnia 2004 r., V
CK 111/04 (nie publ.) oraz z dnia 19 stycznia 2005 r., V CK 590/04 (nie publ.),
osobowość prawna zakładu opieki zdrowotnej nie jest warunkiem koniecznym jego
istnienia i prowadzenia działalności wskazanej w art. 1 ust.1 u.z.o.z., natomiast
konieczne jest osiągnięcie określonego stopnia organizacji materialnej i osobowej,
umożliwiającego udzielanie świadczeń zdrowotnych. Dokonując wykładni
zawartego w art. 60 ust. 6 u.z.o.z. pojęcia „po likwidacji zakładu”, Sąd Najwyższy
stwierdził, że skoro ustawodawca nie przywiązuje wagi do cech podmiotowych
zakładu opieki zdrowotnej, w tym cechy normatywnej, jaką jest osobowość prawna,
a znaczenie nadaje jego cechom przedmiotowym, decydującym o zdolności do
wypełniania zadań określonych w art. 1 ust. 1 ustawy, to mówiąc o likwidacji
zakładu ma na względzie ustanie jego działalności. W ocenie Sądu Najwyższego, w
art. 60 ust. 6 u.z.o.z. chodzi zatem o likwidację faktyczną, jaka następuje w trakcie
procedury likwidacyjnej, co uzasadnia przewidzianą w tym przepisie sukcesję
generalną dopiero po ostatecznym zakończeniu likwidacji zakładu. Podobne
stanowisko zajął także Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 25 lipca
2003 r., III PZP 6/03 (OSNAPUS 2003, nr 24, poz. 587), wskazując, że w art. 60
ust. 6 u.z.o.z. chodzi o przejęcie przez organ założycielski tych zobowiązań
zlikwidowanego zakładu, które nie zostały zaspokojone w toku postępowania
likwidacyjnego.
Z tym stanowiskiem należy się zgodzić. Likwidacja zakładu w rozumieniu
omawianego przepisu nie następuje ani z dniem zaprzestania udzielania świadczeń
zdrowotnych, ani z dniem utraty osobowości prawnej. Zarówno wykładnia językowa,
jak i systemowa oraz funkcjonalna wskazują, że użyty w art. 60 ust. 6 u.z.o.z. termin
„po jego likwidacji”, oznacza sytuację po zakończeniu procesu likwidacyjnego
zakładu. Termin „po jego likwidacji” oznacza to samo co „po zakończeniu likwidacji”,
zgodnie zaś z art. 60 ust. 4b pkt 3 oraz art. 53a ust. 2 u.z.o.z., likwidacja zakładu
ma charakter procesu ciągłego, a nie jednorazowego aktu i powinna spełnić dwa
cele: rozdysponowanie składników wchodzących w skład zakładu w znaczeniu
podmiotowym i zaspokojenie wierzycieli. Zastosowane zatem w art. 60 ust. 6
u.z.o.z. pojęcie likwidacji obejmuje czynności, dzięki którym możliwe jest
zrealizowanie wskazanych celów. Skoro tak, to bez wątpienia nie można uznać, że
pojęcie „po likwidacji” jest równoznaczne z zaprzestaniem udzielania przez zakład
świadczeń zdrowotnych i utratą osobowości prawnej, w chwili bowiem zaprzestania
udzielania takich świadczeń zakład musi dysponować składnikami majątkowymi,
które umożliwiały mu świadczenie usług medycznych. Przyjęcie, że likwidacja
zakładu następuje z chwilą zaprzestania udzielania świadczeń zdrowotnych,
praktycznie uniemożliwiłoby zaspokojenie wierzycieli z majątku likwidowanego
zakładu, byłoby bowiem równoznaczne z wyłączeniem z postępowania
likwidacyjnego składników majątkowych istniejących w chwili zaprzestania
udzielania świadczeń zdrowotnych, to zaś podważałoby sens postępowania
likwidacyjnego i byłoby sprzeczne z jego celem, wynikającym z art. 53a ust. 2
u.z.o.z.
Ustawodawca nie przypadkowo wprowadził odpowiedzialność podmiotów
wskazanych w art. 60 ust. 6 u.z.o.z. za długi zakładu, jakie pozostały „po jego
likwidacji”. Oznacza to, że wierzyciele powinni zostać zaspokojeni w toku
postępowania likwidacyjnego. Dopiero jeżeli okaże się to niemożliwe,
odpowiedzialność przechodzi na podmioty wskazane w art. 60 ust. 6. O tym, czy
wierzyciele zaspokoją swoje roszczenia w toku postępowania likwidacyjnego będzie
wiadomo dopiero po zakończeniu czynności likwidacyjnych, a nie po zakończeniu
działalności zakładu. Pojęcie „po likwidacji zakładu” użyte w omawianym przepisie
oznacza zatem zakończenie wszystkich czynności likwidacyjnych, podobnie jak
analogiczne pojęcie „po zakończeniu likwidacji”, użyte przez ustawodawcę w art.
275 k.h., na co wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 stycznia 2002 r., I
CKN 752/99 (OSNC 2002, nr 10, poz. 130).
Z tych względów należy uznać, że likwidacja samodzielnego publicznego
zakładu opieki zdrowotnej, przeprowadzana na podstawie art. 60 u.z.o.z., następuje
z dniem zakończenia czynności likwidacyjnych, który powinien być wskazany w
uchwale o likwidacji. Z tym dniem na organ określony w art. 60 ust. 6 u.z.o.z.
przechodzą zobowiązania i należności zakładu.
Wbrew obawom wyrażonym w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia
prawnego, taka wykładnia omawianego przepisu nie musi doprowadzić do
wyznaczania w uchwale likwidacyjnej przez organ decydujący o likwidacji zakładu,
odległego terminu zakończenia czynności likwidacyjnych i w ten sposób odsuwania
w czasie możliwości zaspokojenia się wierzycieli z jego majątku. Ustalenie tego
terminu podlega kontroli w trybie postępowania administracyjnego i wierzyciele
mogą z drogi tej skorzystać.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy rozstrzygnął zagadnienie prawne, jak
w uchwale.