Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 października 2006 r.
II UK 40/06
Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy nie wymaga się jednocze-
snego wystąpienia przyczyny i skutku. Cecha nagłości odnosi się do czasu
trwania zdarzenia, a zewnętrzność oraz bezpośredniość dotyczą jego przy-
czyny (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
30, poz. 144 ze zm.).
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 paździer-
nika 2006 r. sprawy z odwołania Joanny S. i Marcina S. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziałowi w G.W. o rentę rodzinną i jednorazowe odszkodo-
wanie z tytułu wypadku w drodze z domu do pracy, na skutek skargi kasacyjnej
ubezpieczonych od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 września 2005 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 16 października
2003 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 sierpnia 1999 r.
i przyznał ubezpieczonym Marcinowi i Joannie S. prawo do renty rodzinnej oraz jed-
norazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ich ojca i męża Ludwika S., przyjmując, że
jego zgon nastąpił w okolicznościach mających znamiona wypadku w drodze do
pracy w rozumieniu ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych z dnia 12 czerwca 1975 r. Sąd pierwszej instancji ustalił, że Ludwik S.
w drodze do pracy w dniu 25 maja 1999 r., z powodu nagłej niewydolności krążenia
2
stracił panowanie nad samochodem, zjechał z drogi i uderzył w drzewo. Zmarł w
szpitalu wskutek ostrego zawału serca powikłanego wstrząsem kardiologicznym.
Bezpośrednio przed wypadkiem, jako zastępca dyrektora do spraw inwestycji, był
odpowiedzialny za uruchomienie nowej linii produkcyjnej w związku z jubileuszem
75-lecia zakładu. Przez ostatnie 10 dni pracował przeciętnie po 12 godzin (także w
soboty i niedziele) w stanie nieustannego stresu, który uległ jeszcze zaostrzeniu,
kiedy krótko przed terminem okazało się, że niezbędne są dodatkowe, wcześniej
nieplanowane prace budowlane. Okoliczności te stanowiły, zdaniem Sądu, czynnik
zewnętrzny, który zgodnie z opinią biegłych był przyczyną zawału mięśnia serca i w
jego następstwie zgonu.
W apelacji organ rentowy zarzucił niewłaściwe zastosowanie art. 6 ustawy z
dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), przez przyjęcie
zaistnienia zewnętrznego czynnika zgonu Ludwika S. Zwrócił także uwagę, że trwa-
jąca przez 10 dni sytuacja stresowa nie miała cechy „nagłości zdarzenia" w rozumie-
niu ustawy wypadkowej.
Wyrokiem z dnia 6 września 2005 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu zmienił za-
skarżony wyrok, oddalając odwołania ubezpieczonych. Stwierdził, że „nagłość zda-
rzenia" oznacza co do zasady krótkie, momentalne, jednorazowe, gwałtowne za-
działanie przyczyny zewnętrznej, będące zaprzeczeniem powolnego rozwoju lub ku-
mulowania się objawów, charakterystycznego dla chorób zawodowych, czy pracow-
niczych. Uznał, że zdarzenie należy traktować jako nagłe wówczas, gdy powstało
wskutek zadziałania przyczyny zewnętrznej w ciągu krótkiego czasu, przy czym - jak
podkreślił - powinien to być okres w zasadzie nieprzekraczający dniówki roboczej.
Odwołał się do wyroków Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1998 r., II UKN 349/98
(OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 78) i z dnia 30 czerwca 1999 r., II UKN 24/99
(OSNAPiUS 2000 nr 18, poz. 697).
Skarga kasacyjna ubezpieczonych została oparta na podstawie naruszenia
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz
niezastosowanie art. 41 ust. 2 i 3 tej ustawy oraz art. 49 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1988 r. w sprawie podwyższania niektórych
3
świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 29, poz.
199 ze zm.) i art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.). Skarżący
żądali uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponow-
nego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, a ewentualnie jego uchylenia i oddalenia
apelacji organu rentowego.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, skarżący
wskazali na potrzebę wykładni art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Poważne wąt-
pliwości zobrazowali rozbieżnością w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wskazując,
że z niektórych orzeczeń wynika, iż przyczynę zewnętrzną doznanego przez pracow-
nika zawału serca (jako wypadku przy pracy) może stanowić praca świadczona przez
kilka tygodni z ewidentnym naruszeniem przez pracodawcę przepisów o czasie pracy
(np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2000 r., II UKN 107/00, OSNAPiUS
2002 nr 14, poz. 342 i z dnia 30 czerwca 1999 r., II UKN 22/99, OSNAPiUS 2000 nr
18, poz. 696), a z innych - przytoczonych przez Sąd Apelacyjny - że nagłość zdarze-
nia łączona jest z działaniem przyczyny zewnętrznej nie dłużej niż okres dniówki ro-
boczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
30, poz. 144 ze zm., powoływanej jako „ustawa”), znajdującego - zgodnie z art. 49
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) - za-
stosowanie do oceny zdarzenia z dnia 25 maja 1999 r., za wypadek przy pracy
uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w
związku z pracą. Wykładnię pojęcia wypadku przy pracy opartą na powiązaniu na-
głości zdarzenia z krótkotrwałym zadziałaniem przyczyny tego zdarzenia Sąd Naj-
wyższy zaprezentował w wyrokach z dnia 8 grudnia 1998 r., II UKN 349/98 oraz z
dnia 30 czerwca 1999 r., II UKN 24/99, podnosząc, że zdarzenie stanowiące przy-
czynę wypadku przy pracy ma cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie
nie dłuższym niż trwanie dnia pracy. Wykładnia taka przyjęta została jeszcze w wyro-
4
ku Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 września 1958 r., TR III 149/58
(OSP 1960 nr 3, poz. 63). Wykładnia ta, odnoszona do konkretnych stanów faktycz-
nych, nie może mieć jednak waloru uniwersalnego. Przykładowo, wyrażony w wyroku
z dnia 8 grudnia 1998 r. pogląd wykluczający uznanie za wypadek przy pracy długo-
trwałe oddziaływanie na organizm pracownika szkodliwych warunków zatrudnienia,
doprowadzające do nagłego ujawnienia się skutku chorobowego, odniesiony został
do sytuacji, w której przyczyną zewnętrzną nagłego ataku choroby było powolne
oddziaływanie szkodliwych warunków pracy (toksyczne opary i przeciągi), wywołu-
jące powolny rozwój i kumulowanie się objawów chorobowych. Nie było wątpliwości,
że do nagłego incydentu chorobowego doszło w kolejnym z wielu dni pracy w szko-
dliwych warunkach, przy czym praca w każdym z tych dni nie stanowiła bezpośred-
niego zagrożenia dla zdrowia pracownika. Sąd Najwyższy, odnosząc się do tych
okoliczności podkreślił, że nagłość zdarzenia stanowi zaprzeczenie powolnego roz-
woju i kumulowania się objawów charakterystycznych dla chorób zawodowych lub
chorób pracowniczych, dlatego skutki choroby wywołanej dłuższym działaniem przy-
czyny zewnętrznej związanej z wykonywaniem pracy powinny być objęte odpowie-
dzialnością pracodawcy z tego tytułu, a nie z tytułu wypadku.
Uzależnienie uznania zdarzenia za wypadek przy pracy od wymagania, by
było zdarzeniem nagłym nie dlatego, że przebiega momentalnie, lecz że jest wyni-
kiem - będącego przyczyną wypadku - krótkotrwałego działania zewnętrznego na
organizm pracownika stanowi użyteczny argument dla rozgraniczenia ryzyka wypad-
ku przy pracy od ryzyka zachorowania na chorobę zawodową. Jednocześnie jednak
rozumienie słów ustawy „zdarzenie nagłe" jako „zdarzenie wywołane nagłą przyczy-
ną" prowadzi do wykładni niezgodnej z brzmieniem art. 6 ust. 1 ustawy o świadcze-
niach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, gdyż nie da się wywieść z
użytego w nim określenia wypadku jako zdarzenia nagłego, wywołanego przyczyną
zewnętrzną. Cecha nagłości może być odnoszona tylko do trwania zdarzenia, a kwa-
lifikacją przyczyny tego zdarzenia jest jej zewnętrzność oraz bezpośredniość (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 465/00, OSNP 2003 nr 7,
poz. 185).
Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy nie wymaga się jednoczesnego
wystąpienia przyczyny i skutku. Doświadczenie uczy wprawdzie, że pozostająca w
związku z pracą przyczyna wypadku, utożsamiana z działaniem zewnętrznych w sto-
sunku do osoby poszkodowanej sił przyrody, ruchu maszyn, zachowania innego pra-
5
cownika, przebiega raptownie i niespodziewanie i wywołuje natychmiastowy skutek,
lecz zdarza się, że skutek powodowany jest przyczynami, które z istoty swej przebie-
gają w dłuższym czasie. Szczególnym tego przykładem jest wypadek przy pracy
przybierający postać zawału serca, który może być wynikiem wpływu czynników ze-
wnętrznych pozostających w związku z pracą na rozwijające się samoistne schorze-
nie kardiologiczne. W judykaturze utrwalił się punkt widzenia dopuszczający zakwali-
fikowanie tego rodzaju zmian w narządzie wewnętrznym o charakterze schorzenia
samoistnego jako skutku wypadku, jeżeli wykonywanie pracy wymagało od pracow-
nika nadzwyczajnego wysiłku (por. wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 16 stycznia 1961 r., IV NRT 2/60 z glosą J. Pasternaka, PiP 1961 nr 11, s. 851
oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1963 r. III PO 15/62, OSNCP 1963
nr 10, poz. 215 i z dnia 19 maja 1980 r., III PZP 5/80, OSNCP 1980 nr 12, poz. 228
oraz wyroki z dnia 21 czerwca 1977 r., III PRN 17/77, niepublikowany oraz z dnia 10
lutego 1977 r., III PR 194/76, OSNCP 1977 nr 10, poz. 196) lub jeżeli wywoływało
stres (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1999 r., II UKN 472/98,
OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 292, z dnia 14 lutego 1996 r., II PRN 2/96, OSNAPiUS
1996 nr 17, poz. 252, z dnia 9 lutego 2005 r., III UK 192/04, OSNP 2005 nr 17, poz.
276 oraz z dnia 7 października 1986 r. II URN 166/86, OSNCP 1988 nr 2-3, poz. 37 z
glosą J.Cholewińskiej-Trzcianki, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1988 nr 7, s. 63 i
H. Rajzmana, OSP 1987 nr 5-6, poz. 113). Przyjęto również w orzecznictwie, że
przyczyną zawału serca jako wypadku przy pracy może być przemęczenie pracą
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1968 r., III UZP 1/68, OSNCP
1968 nr 7-8, poz.140 i wyroki z dnia 24 października 1978 r., III URN 26/78, OSNCP
1979 nr 6, poz. 128; z dnia 3 kwietnia 1984 r., II PRN 2/84, OSPiKA 1985 nr 4, poz.
71, z dnia 25 października 1994 r., II URN 38/94, OSNAPiUS 1995 nr 4, poz. 52, z
dnia 12 lipca 1983 r., II PRN 8/83, PiZS 1984 nr 11, s. 40 oraz z dnia 29 listopada
1990 r., II PR 52/90, PiZS 1991 nr 4, s. 63, z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 130/97,
OSNAPiUS 1998 nr 7, poz. 219 oraz z dnia 14 września 2000 r., II UKN 710/99,
OSNAPiUS 2002 nr 6, poz. 146). Przemęczenie, przepracowanie - jak zauważył Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 30 czerwca 1999 r., II UKN 22/99 (OSNAPiUS 2000 nr
18, poz. 696) - wynika z intensywnego wykonywania pracy bez odpoczynku przez
dłuższy czas, z kolei w wyroku z dnia 1 grudnia 2000 r., II UKN 107/00 (OSNAPUS
2002 nr 14, poz. 342), stwierdził, że praca świadczona przez kilka tygodni z ewident-
nym naruszeniem przez pracodawcę przepisów o czasie pracy (po 70 godzin tygo-
6
dniowo) może stanowić przyczynę zewnętrzną doznanego przez pracownika zawału
serca.
Przyjęcie tej linii orzecznictwa musi mieć swoje konsekwencje w tym sensie,
że jeżeli nie wyklucza się przemęczenia pracą jako przyczyny wypadku, to nie można
pomijać, że przyczyna taka rozkłada się w czasie, nawarstwia wraz z czasem świad-
czenia pracy i dopiero w pewnym krytycznym rozmiarze staje się sprawczą przyczy-
ną zawału serca. Kumulowanie się tego negatywnego dla zdrowia pracownika czyn-
nika i jego przerodzenie w sprawczą przyczynę wypadku przy pracy nie musi prze-
biegać w ciągu jednego dnia pracy. Odmienne ujęcie prowadziłoby do absurdalnego
wniosku, że długotrwała, przebiegająca przez kilka dni, praca w szczególnie nieko-
rzystnych warunkach, powodująca głębokie przemęczenie, nie mogłaby prowadzić
do skutku ocenionego jako wypadek przy pracy, podczas gdy przemęczenie, które
nastąpiło po krótkim czasie, w ciągu dnia pracy, stanowiłoby niewątpliwą jego przy-
czynę.
Skarżący trafnie więc zarzucili pominięcie przez Sąd drugiej instancji ustaleń
co do charakteru i przebiegu pracy Ludwika S. w ostatnich dniach przed jego zgo-
nem i oceny ich znaczenia dla przyjęcia wypadku przy pracy w rozumieniu art. 6 ust.
1 ustawy. Naruszenie tego przepisu wystarczyło do uwzględnienia skargi kasacyjnej,
bez rozważania zasadności innych jej podstaw.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c).
========================================

II UK 40/06

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia