Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 94/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. L. i in. ,
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 czerwca 2007 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 sierpnia 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt 2 w części, w której oddalono
nim apelację powodów wobec pozwanego Skarbu Państwa -
Ministra Budownictwa i Wojewody M. i w tym zakresie
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 13 lipca 2005 r. oddalił powództwo o zapłatę
wniesione przez W. L., J. K. i J. S. przeciwko Skarbowi Państwa
reprezentowanemu przez Ministra Budownictwa i Wojewodę M. oraz Miastu W.
Powodowie W. L. i J. K. domagali się zasądzenia kwot po 400 000 zł, a powódka J.
S. kwoty 224 000 zł tytułem naprawienia szkody związanej z wydaniem błędnej
decyzji administracyjnej dotyczącej prawa własności czasowej nieruchomości
położonej przy ul. Ś. […].
Sąd Okręgowy ustalił, że współwłaścicielami tej nieruchomości byli
spadkodawcy powodów. Na mocy orzeczenia Prezydium Rady Narodowej m. W. z
dnia 27 grudnia 1950 r. odmówiono przyznania prawa własności czasowej do
gruntu dla tej nieruchomości i stwierdzono, iż wszystkie posadowione na nim
budynki przeszły na własność Skarbu Państwa. W 1998 r. Prezes Urzędu
Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast uznał, że powyższe orzeczenie w części
dotyczącej sprzedanych lokali o nr 3, 5 i 7 oraz udziałów przypadających ich
właścicielom w częściach wspólnych budynku i użytkowaniu wieczystym gruntu
zostało wydane z naruszeneium prawa, a w pozostałej części stwierdził jego
nieważność. Decyzją z dnia 19 sierpnia 2003 r. Prezydenta m. W. przyznano
powodom udziały w prawie użytkowania wieczystego gruntu oznaczonego jako
działka nr 25, która została wydzielona z dawnej nieruchomości i odmówiono im
ustanowienia prawa użytkowania wieczystego do pozostałej części gruntu
oznaczonego obecnie jako działka nr 24.
Po wydaniu tej decyzji powodowie złożyli wnioski o przyznanie im odszkodowania,
których nie uwzględniono, powołując się na przedawnienie ich roszczeń
odszkodowawczych. W ocenie Sądu Okręgowego, z uwagi na zasadnie
podniesiony zarzut przedawnienia, powództwo podlegało oddaleniu. Decyzja
Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast stwierdzająca wadliwość
orzeczenia z dnia 27 grudnia 1950 r. dotyczącego prawa własności czasowej
gruntu została wydana w dniu 17 lutego 1998 r., a doręczona wszystkim powodom
przed dniem 23 lutego 1998 r. Tymczasem wnioski o przyznanie odszkodowania
powodowie złożyli dopiero we wrześniu i październiku 2003 r., po upływie
trzyletniego terminu przewidzianego w art. 160 § 6 k.p.a.
3
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji powodów uwzględnił je częściowo,
w stosunku do pozwanego miasta W., w zakresie roszczeń powodów dotyczących
przyznania odszkodowania z tytułu odmowy ustanowienia na ich rzecz prawa
użytkowania wieczystego działki nr 24, utraconych korzyści związanych z
korzystaniem z tej działki oraz korzyści ze sprzedanych lokali mieszkalnych w
budynku położonym na działce nr 25.
Sąd Apelacyjny uznał, że legitymację bierną posiada wyłącznie miasto W. i w
konsekwencji oddalił w całości apelację powodów wobec Skarbu Państwa. W jego
ocenie część roszczeń dochodzonych przez powodów w stosunku do pozwanej
gminy nie uległo przedawnieniu. Powodowie mogli domagać się przywrócenia im
własności nieruchomości w części, dotyczącej działki nr 24 i części działki nr 25
nieoddanej w użytkowanie wieczyste nabywcom położonych na niej lokali
mieszkalnych, gdyż w tym zakresie orzeczenie administracyjne z 1950 r. zostało
uznane za nieważne. Zgłoszone w tym zakresie przez powodów roszczenia
przerwały bieg terminu przedawnienia do momentu ich rozpoznania, co nastąpiło
decyzją z dnia 19 sierpnia 2003 r. z tego względu nie uległy przedawnieniu
roszczenia co do odszkodowania za działkę nr 24. Natomiast roszczenia
dotyczące zwrotu korzyści związanych ze sprzedażą tej działki i znajdujących się
na niej lokali oraz korzyści związanych ze sprzedażą trzech lokali mieszkalnych
położonych na działce nr 25 nie przedawniły się, gdyż podniesienie co do tych
roszczeń zarzutu przedawnienia było sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego. Treść art. 160 § 1 k.p.a. uniemożliwiała bowiem dochodzenie
odszkodowania za utracone korzyści związane z wydaniem wadliwej decyzji
administracyjnej. Sytuacje tę zmieniło dopiero orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r. (K 20/02), a wcześniejsze próby
dochodzenia odszkodowania obejmującego utracone korzyści było z góry skazane
na niepowodzenie. Powodowie zaś zaraz po wydaniu tego orzeczenia wystąpili
z odpowiednimi żądaniami.
Skarga kasacyjna powodów została wniesiona od części wyroku Sądu
Apelacyjnego, którym oddalono ich apelację od wyroku oddalającego powództwo w
stosunku do Skarbu Państwa. Została ona oparta o podstawę naruszenia prawa
materialnego. Skarżący zarzucili obrazę art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja
4
1990 r. – przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o
pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.), art. 5 k.c. w zw. z
art. 117 § 2 k.c. i art. 160 § 6 k.p.a. oraz art. 160 § 1 i k.p.a. W oparciu o te
zarzuty wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w części odnoszącej się do
pozwanego Skarbu Państwa i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zakres zaskarżenia skargi kasacyjnej powodów obejmuje wyłącznie część
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 sierpnia 2006 r. dotyczącą pozwanego
Skarbu Państwa, w której w stosunku do tego pozwanego została oddalona
apelacja powodów od wyroku Sądu pierwszej instancji. Treść uzasadnienia
zaskarżonego wyroku wskazuje przy tym jednoznacznie, że oddalenie apelacji
wobec Skarbu Państwa nastąpiło z tego względu, iż w ocenie Sądu drugiej instancji
Skarb Państwa nie był legitymowany biernie. Wbrew poglądowi wyrażonemu w
uzasadnieniu skargi kasacyjnej, stanowisko Sądu stwierdzające brak legitymacji
biernej nie stanowiło podstawy oddalenia apelacji o charakterze formalnym, lecz
wyraz merytorycznej oceny zgłoszonego wobec Skarbu Państwa roszczenia.
Przyjęcie braku legitymacji biernej tego podmiotu było wynikiem stwierdzenia, że
nie ponosi on odpowiedzialności wobec powodów.
Oddalenie apelacji odnoszącej się do Skarbu Państwa nie było z tego
względu w najmniejszym nawet stopniu związane z oceną, czy roszczenie wobec
tego pozwanego uległo przedawnieniu. Kwestionowanie rozstrzygnięcia wydanego
w stosunku do Skarbu Państwa nie mogło opierać się zatem o zarzut naruszenia
art. 5 k.c. w zw. z art. 117 § 2 k.c. i art. 160 § 6 k.p.a., w wyniku niewłaściwego
zastosowania tych przepisów. Brak podstaw dla merytorycznego rozpoznania tak
skonstruowanego zarzutu nakazuje jedynie zasygnalizowanie, że ocena przez Sąd
Apelacyjny zarzutu nadużycia prawa poprzez podniesienie przez stronę pozwaną
zarzutu przedawnienia była związana praktycznie jedynie z oceną, czy w decyzji
z dnia 17 lutego 1998 r. organ administracyjny miał obowiązek pouczyć powodów
o możliwości dochodzenia odszkodowania w zakresie, w którym stwierdzono
wydanie decyzji z naruszeniem prawa, wyłącznie w formie pieniężnej. Skarżący
5
podniósł zaś zasadnie, odwołując się do uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej
Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2006 r. (III CZP 84/2005), że ocena zarzutu
przedawnienia na gruncie art. 5 k.c. wymaga rozważenia szeregu okoliczności,
a w szczególności charakteru dochodzonego roszczenia, z uwzględnieniem
okoliczności konkretnego przypadku, przyczyn opóźnienia w dochodzeniu
roszczenia i czasu opóźnienia.
W pełni usprawiedliwiony był natomiast zarzut naruszenia art. 36 ust. 3 pkt 3
ustawy z dnia 10 maja 1990 r. przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie
terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191
ze zm.; dalej - ustawa samorządowa). Dokonując wykładni tego przepisu Sąd
drugiej instancji odwołał się do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy
w uchwale z dnia 16 listopada 2004 r. (III CZP 64/04, OSNC 2005, nr 11, poz. 182)
i przyjął, że to gmina, a nie Skarb Państwa jest legitymowana biernie w procesie
o naprawienie szkody wynikającej z wydania przed dniem 27 maja 1990 r. wadliwej
decyzji administracyjnej, jeżeli stwierdzenie jej nieważności lub stwierdzenie,
że została wydana z naruszeniem prawa nastąpiło po tej dacie. Pogląd ten nie jest
jednak uzasadniony. Dał temu wyraz Sąd Najwyższy w uchwale Składu Siedmiu
Sędziów z dnia 7 grudnia 2006 r. (III CZP 99/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 79). Sąd
Najwyższy w obecnym składzie podzielił wyrażony w tej uchwale pogląd,
że w opisanym wyżej przypadku podmiotem legitymowanym biernie jest Skarb
Państwa. Nakazywało to uwzględnienie skargi kasacyjnej i zaskarżony nią wyrok
podlegał w części objętej zaskarżeniem uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
jz