Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 99/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
del. SSA Marta Romańska
w sprawie z powództwa Zespołu Opieki Zdrowotnej w K.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie [...]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 czerwca 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 31 maja 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowy Zespół Opieki Zdrowotnej w pozwie z dnia 31 grudnia 2004 r.
wnosił o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa- Wojewody […] kwoty
448 091,84 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu tytułem zwrotu kwot,
jakie musiał wypłacić swoim pracownikom na podstawie wyroków sądowych z lat
2000 – 2001, za dyżury pełnione przez nich w okresie przed dniem 26 marca 1997
r., gdy Zespół Opieki Zdrowotnej był jednostką budżetową, której koszty obciążały
Skarb Państwa.
Strona pozwana, nie kwestionując co do zasady swojej odpowiedzialności za
należności lekarzy za dyżury pełnione przed uzyskaniem samodzielności przez
powodowy Zespół Opieki Zdrowotnej, wnosiła o oddalenie powództwa. Zarzuciła
przedawnienie roszczeń opartych na art. 518 § 1 pkt 1 k.c., a także
nieudowodnienie faktu wypłaty przez stronę powodową przedmiotowych
należności, objęcie dochodzoną kwotą również należności za dyżury pełnione po
uzyskaniu samodzielności przez powoda oraz pokrycie przez pozwanego
należnych kwot w drodze ugody z dnia 8 sierpnia 2000 r.
Wyrokiem z dnia 14 listopada 2005 r. Sąd Okręgowy zasądził od strony
pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 57 178,94 zł z ustawowymi odsetkami,
oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że do dnia 25 marca 1997 r. Zespół Opieki Zdrowotnej
był jednostką budżetową Skarbu Państwa, a po tej dacie stał się Samodzielnym
Publicznym Zespołem Opieki Zdrowotnej wpisanym do rejestru sądowego
publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r.
w sprawie niektórych obowiązków i uprawnień pracowników zatrudnionych
w zakładach służby zdrowia (Dz.U. Nr 51, poz. 306) pełniący dyżury lekarze
otrzymywali za to wynagrodzenie przewidziane w tym rozporządzeniu, a czas
dyżuru nie był zaliczany do czasu pracy. Wyrokiem z dnia 20 maja 1999 r. Trybunał
3
Konstytucyjny uznał powyższą regulację za niezgodną z Konstytucją i kodeksem
pracy. W wyniku tego orzeczenia lekarze zatrudnieni u strony powodowej i pełniący
dyżury zarówno przed jej przekształcenie w samodzielny publiczny z.o.z., jak i po
tym przekształceniu, występowali do sądów o zasądzenie wynagrodzenia za dyżury
i uzyskiwali wyroki zasądzające na ich rzecz tę należność od strony powodowej,
która wypłaciła im zasądzone kwoty, a następnie wystąpiła do strony pozwanej
o ich zwrot. Strona pozwana odmówiła, uznając że obowiązek wypłat ciążył
w całości na stronie powodowej. W dniu 8 sierpnia 2000 r. strony zawarły ugodę
dotycząca finansowania świadczeń zdrowotnych przez powoda w okresie od
27 marca 1997 r. do 31 grudnia 1998 r. Nie obejmowała ona świadczeń za dyżury
lekarskie.
W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy, powołując się na
stanowisko Sądu Najwyższego zajęte między innymi w uchwałach z dnia 1 lutego
2000 r. III ZP 20/99 (OSNP z 2000 r., nr 13, poz. 501) i z dnia 7 lipca 2000 r. III ZP
16/00 (OSNP z 2000 r. nr 23, poz. 847) stwierdził, że zobowiązanie do pokrycia
kosztów dyżurów lekarskich pełnionych przed przekształceniem strony powodowej
w samodzielny z.o.z., było zobowiązaniem Skarbu Państwa, jednakże za
należności te dochodzone przez lekarzy już po przekształceniu odpowiadała wobec
swoich pracowników strona powodowa zgodnie z art. 94 pkt 5 k.p. i ona
zobowiązana była należności te wypłacić. Z uwagi jednak na to, że w istocie było to
zobowiązanie Skarbu Państwa, strona powodowa ma na podstawie art. 518 § 1 pkt
1 k.c. roszczenie do pozwanego Skarbu Państwa o zwrot wypłaconych przez nią jej
pracownikom należności za dyżury pełnione przed przekształceniem, to jest przed
26 marca 1997 r. Sąd Okręgowy powołał się w tym zakresie także na utrwalone
stanowisko Sądu Najwyższego zajęte między innymi w wyroku z dnia 23 kwietnia
2004 r. I CK 581/03 (nie publ.). Stwierdził, że strona powodowa udowodniła wypłatę
należności w zakresie kwoty 57 178,94 zł, resztę bowiem dochodzonej kwoty
stanowią należności za dyżury pełnione już po dniu 25 marca 1997 r., a więc
nieobciążające pozwanego Skarbu Państwa. Sąd Okręgowy stwierdził także,
że ugoda zawarta przez strony w dniu 8 sierpnia 2000 r. nie ma znaczenia
dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem nie obejmowała należności za dyżury.
Nie podzielił też zarzutu przedawnienia.
4
Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana stwierdzając
w niej, że nie kwestionuje co do zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za
należności pracownicze powstałe przed przekształceniem zakładu opieki
zdrowotnej w samodzielną jednostkę służby zdrowia, zarzuciła natomiast
naruszenie art. 6 k.c. i art. 518 § 1 pkt 1 k.c. oraz art. 80 ust. 1 ustawy z dnia
13 października 1998 r. – przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) i art. 232 k.p.c. przez
przyjęcie, że powód udowodnił wypłatę należności za dyżury, a także przez
przyjęcie, że roszczenie powoda wobec pozwanego obejmuje ustawowe odsetki od
wynagrodzeń za dyżury lekarskie przypadające za okres po uprawomocnieniu się
wyroków zasądzających te wynagrodzenia oraz koszty egzekucji.
Sąd Apelacyjny, uwzględniając apelację z innych przyczyn, niż w niej
wskazane, zaskarżonym wyrokiem z dnia 31 maja 2006 r. zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji i oddalił powództwo w całości, nie obciążając strony powodowej
kosztami procesu.
Stwierdził, że Skarb Państwa nie posiada w niniejszej sprawie legitymacji
biernej. Powołując się na liczne orzeczenia Sądu Najwyższego, w tym na uchwałę
składu siedmiu sędziów tego Sądu z dnia 30 marca 2006r. III CZP 130/05 (OSNC
z 2006 r., nr 11, poz.177) wskazał, że możliwość dochodzenia przez samodzielne
publiczne zakłady opieki zdrowotnej zwrotu równowartości podwyżki wynagrodzeń
pracowniczych dokonanej na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń
u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 1995 r., Nr 1,
poz. 2 ze zm.) stanowiła przedmiot kontrowersji w orzecznictwie i ostatecznie
została rozstrzygnięta przez powołaną wyżej uchwałę, w której Sąd Najwyższy
stwierdził, że wskazany przepis stanowi- w związku z art. 56 k.c. – podstawę
roszczenia samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w stosunku do
kasy chorych (Narodowego Funduszu Zdrowia) o zwrot kosztów zwiększonego
wynagrodzenia pracowników, jeżeli zakład ten, mimo prawidłowego
gospodarowania środkami uzyskanymi na podstawie umowy o udzielenie
świadczeń zdrowotnych, nie mógł tych kosztów pokryć w całości lub w części.
Tak ukształtowana odpowiedzialność wyłącza zatem, zdaniem Sądu Apelacyjnego,
5
legitymację bierną Skarbu Państwa- Wojewody […] w rozpoznawanej sprawie, co
doprowadziło do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa.
W skardze kasacyjnej strona powodowa zarzuciła naruszenie art. 4a ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców przez bezpodstawne zastosowanie
tego przepisu w wyniku błędnego przyjęcia, że powód dochodzi zwrotu podwyżki
wynagrodzeń na podstawie tego przepisu i niezastosowanie art. 518 § 1 pkt 1 k.c.,
stanowiącego podstawę prawną roszczenia obejmującego żądanie zwrotu
wypłaconych lekarzom należności za pełnione przed 26 marca 1997 r. dyżury, a nie
za podwyżkę wynagrodzenia na podstawie tzw. „ustawy 203”. Zarzuciła też
naruszenie art. 417 § 1 k.c. przez uznanie, że w rozpoznawanej sprawie Skarb
Państwa – Wojewoda nie posiada legitymacji biernej, mimo że wypłata lekarzom
należności nastąpiła nie w związku z przyrostem wynagrodzeń, a w związku z
uznaniem przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych
obowiązków i uprawnień pracowników zatrudnionych w zakładach służby zdrowia
(Dz.U. Nr 51, poz. 306).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna w zakresie pierwszego zarzutu jest oczywiście
uzasadniona, bowiem Sąd Apelacyjny z rażącym naruszeniem wskazanych
w zarzucie tym przepisów oraz art. 378 § 1 i art. 187 § 1 k.p.c. nie rozpoznał istoty
sprawy przyjmując całkowicie dowolnie, bez żadnej podstawy faktycznej i prawnej,
że przedmiotem zgłoszonego w sprawie roszczenia jest zwrot podwyżki
wynagrodzeń dokonanej na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń,
podczas gdy przedmiotem roszczenia oraz rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji
było żądanie zwrotu kwot, które strona powodowa wypłaciła za pełnione dyżury
w okresie przed jej przekształceniem w samodzielny publiczny z.o.z. swoim
pracownikom - lekarzom na podstawie wyroków sądowych wydanych w związku
ze stwierdzeniem przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją
przepisów wskazanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia
6
1974 r., co jednoznacznie wynikało zarówno z treści pozwu jak i uzasadnienia Sądu
pierwszej instancji.
Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, roszczenie to powstało w związku
z uznaniem przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 17 maja 1999 r. P. 6/98
(Dz.U., Nr 45, poz. 458) za niezgodne z Konstytucją przepisów § 11 i 12
wskazanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie
niektórych obowiązków i uprawnień pracowników zatrudnionych w zakładach
służby zdrowia i uchyleniem w związku z tym podstawy prawnej uzasadniającej
niepłacenie lekarzom wynagrodzenia za pełnione dyżury. Spowodowało
to wystąpienia lekarzy z roszczeniami o zasądzenie należnego wynagrodzenia za
pełnione dyżury na podstawie odpowiednich przepisów kodeksu pracy i wystąpienie
zagadnienia, kto powinien roszczenie to spełnić, jeżeli dotyczy ono dyżurów
pełnionych w okresie przed przekształceniem placówki służby zdrowia stanowiącej
jednostkę budżetową Skarbu Państwa w samodzielny publiczny zakład opieki
zdrowotnej Zgodnie z jednolitym stanowiskiem Sądu Najwyższego zajętym między
innymi w cytowanych przez Sąd Okręgowy orzeczeniach - chociaż w myśl art. 80
ust .1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy
reformujące administrację publiczną (Dz.U., Nr 133, poz. 872 ze zm.), Skarb
Państwa ponosi odpowiedzialność za powstałe przed 31 grudnia 1998 r.
zobowiązania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, to jednak
zgodnie z art. 231
k.p. wobec pracownika odpowiedzialność za zobowiązania
wynikające ze stosunku pracy ponosi pracodawca, a więc samodzielny publiczny
zakład opieki zdrowotnej. W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał, że samodzielny
publiczny zakład opieki zdrowotnej, powstały z przekształcenia zakładu
prowadzonego w formie jednostki budżetowej, ponosi wobec pracownika
odpowiedzialność za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy powstałe przed
dokonaniem przekształcenia (porównaj między innymi uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 7 lipca 2000 r. III ZP 16/00, OSNAPUS z 2000 r., nr 23, poz. 847 i z dnia
16 maja 2001 r. III ZP 9/01, OSNAPUS z 2001 r., nr 21, poz. 635 oraz uzasadnienie
wyroku z dnia 22 listopada 2000 r. II UKN 63/00, OSNAPUS z 2002 r., nr 13, poz.
316 i z dnia 18 grudnia 2002 r. I PKN 668/01, OSNP z 2005 r., nr 3, poz. 47).
Jednocześnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślono, że wynikające ze
7
stosunku pracy zobowiązania zakładu opieki zdrowotnej działającego jako
jednostka budżetowa, powstałe wobec pracowników przed przekształceniem
takiego zakładu w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, były od chwili
ich powstania zobowiązaniami Skarbu Państwa i zgodnie z art. 80 ust.1 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. p.w.u.r.a.p. pozostały nimi nadal po przekształceniu,
z tym tylko, że wobec pracowników odpowiada za nie samodzielny publiczny z.o.z.
jako pracodawca. Konstrukcja taka zgodna jest z zasadą, że zobowiązania
związane z działalnością państwowej jednostki organizacyjnej nie mającej
osobowości prawnej, po włączeniu jej w strukturę innej osoby prawnej, pozostają
nadal zobowiązaniami Skarbu Państwa (porównaj uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 5 grudnia 2002 r. III CZP 75/02, OSNC z 2003 r., nr 10, poz. 134, oraz
powołany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2002r. I PKN 668/01
i wyroki z dnia 11 czerwca 2003 r. V CKN 253/01 oraz z dnia 23 kwietnia 2004 r.
I CK 581/03, nie publ.).
Z chwilą zapłaty przez samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej
należnych pracownikom zaległych wynagrodzeń za okres przed przekształceniem,
powstaje po jego stronie roszczenie wobec Skarbu Państwa o zwrot wypłaconych
należności. Zgodnie z przeważającym stanowiskiem Sądu Najwyższego, podstawę
tego roszczenia stanowi art. 518 § 1 pkt 1 k.c. (porównaj między innymi uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2003 r. III CZP 64/03, OSNC z 2004 r., nr
7-8, poz. 108 oraz wyroki z dnia 8 lipca 2004 r. IV CK 561/03 i IV CK 564/03, nie
publ.). Prezentowany jest też pogląd, że roszczenie to ma podstawę w normie
prawnej wyprowadzonej z całokształtu regulacji zawartej w art. 80 ust.1 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. p.w.u.r.a.p. w związku z art. 47 ust.1 tej ustawy i art.
231
§ 2 k.p. (porównaj uzasadnienie wskazanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 23 kwietnia 2004 r. I CK 581/03). Niezależnie jednak od tego, którą
z powyższych podstaw prawnych przyjmie się jako podstawę roszczenia
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej o zwrot wypłaconych
pracownikom należnych wynagrodzeń za dyżury pełnione przed przekształceniem
tej jednostki w samodzielny publiczny z.o.z, legitymowany biernie jest zawsze
Skarb Państwa reprezentowany przez odpowiedniego wojewodę. Bez wątpienia
zatem, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, pozwany Skarb Państwa Wojewoda
8
[…] posiada legitymację bierną w rozpoznawanej sprawie, co zresztą nie było
przedmiotem sporu, podobnie jak zasada jego odpowiedzialności, którą przyznał
zarówno w odpowiedzi na pozew, jak i w apelacji.
Z tych względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c. a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu celem odniesienia się do zarzutów apelacji.
Bezzasadny jest natomiast kasacyjny zarzut naruszenia art. 417 § 1 oraz
art. 4171
§ 1 k.c. skoro przepisy te nie miały w sprawie zastosowania, bowiem
strona powodowa nie dochodziła w niej odszkodowania z tytułu czynu
niedozwolonego popełnionego przez Skarb Państwa, a zwrotu należności
wypłaconych pracownikom, które stanowiły zobowiązanie Skarbu Państwa
wynikające ze wskazanych wyżej regulacji prawnych.
jz