Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 98/07
POSTANOWIENIE
Dnia 24 sierpnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa T. W.
przeciwko K. K, Miastu W.
i "I. T P" Spółce z o.o. o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 sierpnia 2007 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 1 czerwca 2007 r.,
oddala zażalenie i zasądza od powódki na rzecz pozwanej I. T P
Spółka z o.o. kwotę 120 zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 1.VI.2007 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
kasacyjną powódki podnosząc, że reprezentowana przez profesjonalnego
pełnomocnika, nie uiściła opłaty stosunkowej od skargi. Powołał się na następujące
argumenty.
Zgodnie z art. 1302
§ 3 k.p.c. sąd odrzuca pismo podlegające opłacie
wniesione bez uiszczenia opłaty przez profesjonalnego pełnomocnika, co miało
miejsce w stanie faktycznym sprawy. Wraz ze zmianą regulacji normatywnej
postępowania kasacyjnego uległo zmianie również traktowanie tego postępowania
z punktu widzenia kosztów sądowych. W konsekwencji nie stosują się do niego
zwolnienia z kosztów sądowych przed sądem l i II instancji. W stanie faktycznym
sprawy powódka nie była zatem na etapie składania skargi kasacyjnej zwolniona
z kosztów sądowych. Ponadto nie złożyła też wniosku o takie zwolnienie, a zatem
skarga kasacyjna podlega odrzuceniu.
Powódka zaskarżyła to postanowienie zażaleniem i domagała się uchylenia
zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 22.XII.2004 r. o zmianie ustawy -
kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. 2005, Nr 13, poz. 98), co miało miejsce z dniem 6 lutego
2005 r., nastąpiła zmiana charakteru postępowania kasacyjnego, które stało się
postępowaniem szczególnym, pozostającym poza strukturami sądów
powszechnych. W konsekwencji utraciło aktualność stanowisko Sądu Najwyższego
zajmowane wcześniej na tle regulacji kosztów sądowych w odniesieniu do
postępowania kasacyjnego (postanowienia Sądu Najwyższego z 20.VII.2000 r.,
III CZ 43/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 202 i z 26.VII.2000 r., l CZ 89/00, LEX nr
51344). Na gruncie dawnych przepisów, gdy kasacja przysługiwała od orzeczeń
nieprawomocnych i była w pewnym sensie zbliżona do III instancji sądowej,
przyjmowano, że zwolnienie od kosztów sądowych przyznane na etapie
postępowania rozpoznawczego rozciąga się na postępowanie kasacyjne.
3
W konsekwencji, strona nie musiała uiszczać opłaty stosunkowej od wnoszonej
kasacji. Obecnie sytuacja jest jednak inna. Skarga kasacyjna to nadzwyczajny
środek zaskarżenia przysługujący od prawomocnych orzeczeń. W rezultacie na
pewno nie można uznać jej za kolejną instancję sądową. Wobec tego nie można
przyjmować, aby na tym etapie postępowania działało zwolnienie z kosztów
sądowych uzyskane w klasycznym postępowaniu rozpoznawczym. Na rzecz
wskazanego stanowiska przemawiają następujące argumenty.
Po pierwsze, odrębność postępowania kasacyjnego od zwykłego
postępowania w sprawie. Odkąd skarga kasacyjna stała się nadzwyczajnym
środkiem zaskarżenia, odtąd postępowanie to ostatecznie wyszło z toku
instancyjnego, a zbliżyło się w swoim charakterze do postępowania o stwierdzenie
niezgodności z prawem orzeczenia sądowego czy do postępowania
wznowieniowego. Nie ulega wątpliwości, że we wskazanych przypadkach skargi
należy stosownie opłacić (albo wystąpić z wnioskiem o zwolnienie od kosztów
sądowych), niezależnie od ewentualnego zwolnienia strony z ponoszenia kosztów
w postępowaniu rozpoznawczym. Analogicznie trzeba zatem ocenić sytuację
w odniesieniu do postępowania kasacyjnego.
Po drugie, w odniesieniu do kosztów sądowych, można znaleźć pewną
analogię między obecną skargą kasacyjną a rewizją nadzwyczajną istniejącą
w polskim systemie prawnym do 1996 r. Oba te środki to nadzwyczajne środki
zaskarżenia. W przypadku rewizji było jasne, że zwolnienie od kosztów sądowych
uzyskane w toku postępowania rozpoznawczego jej nie dotyczyło i tak samo należy
w tej kwestii potraktować kasację.
Po trzecie, brak jest przepisu, który precyzyjnie określałby zakres zwolnienia
od kosztów sądowych. W konsekwencji trzeba przyjąć, że zwolnienie dotyczy
konkretnego postępowania. Za taką wykładnią przemawia wola ustawodawcy
ujawniona w art. 771 k.p.c., gdzie wyraźnie i jednoznacznie przesądził,
że zwolnienie od kosztów sądowych przyznane w postępowaniu rozpoznawczym
rozciąga się na postępowanie egzekucyjne w danej sprawie. A contrario należy
przyjąć, że nie rozciąga się na żadne inne postępowania związane ze sprawą,
4
jak postępowanie o wznowienie postępowania czy właśnie postępowanie
kasacyjne.
Nie można też podzielić zarzutów podnoszonych w zażaleniu dotyczących
relacji między zwolnieniem z kosztów sądowych a ustanowieniem pełnomocnika
z urzędu. Zgodnie z treścią art. 117 § 1 k.p.c. jedynie strona zwolniona (w całości
lub części) z kosztów sądowych ma prawo zgłosić wniosek o ustanowienie
pełnomocnika z urzędu. Podkreślić należy, że mowa (verba legis) o momencie
ustanowienia pełnomocnika z urzędu, a nie o całym czasie jego działania w imieniu
strony. Wymaganie, aby strona była zwolniona z kosztów sądowych musi zostać
spełnione w chwili występowania z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika
z urzędu. W razie zmiany okoliczności, do których zalicza się stan zwolnienia strony
z kosztów sądowych, na podstawie art. 120 k.p.c. sąd cofa ustanowienie
pełnomocnika z urzędu. Pełnomocnik działa zatem (w zakresie pełnomocnictwa
procesowego. którego treść ustawową określa art. 91 k.p.c.) od chwili ustanowienia
do momentu cofnięcia ustanowienia albo całkowitego zakończenia sprawy.
Jak trafnie Sąd Najwyższy stwierdził w postanowieniu z 7.IV.2006 r. (III CZ 13/06,
OSNC 2006, nr 10, poz. 176), udzielenie pełnomocnictwa do reprezentowania
strony w określonej sprawie bez ograniczenia jego zakresu oznacza umocowanie
go także do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej. Na gruncie nowej regulacji
postępowania kasacyjnego, w odniesieniu do osób zwolnionych z kosztów
sądowych, zasadą będzie, że zwolnienie to wygaśnie z chwilą uprawomocnienia się
orzeczenia II instancji. Jednakże nie wygaśnie tym samym pełnomocnictwo
ustanowione z urzędu, a pełnomocnik będzie nadal uprawniony do wniesienia
skargi kasacyjnej. Skarga taka winna być należycie opłacona, chyba że sytuacja
materialna skarżącego nie ulegnie zmianie, bo wówczas do skargi należy dołączyć
wniosek o zwolnienie strony z ponoszenia kosztów sądowych w postępowaniu
kasacyjnym. Nie trzeba zatem wymagać od strony, aby przed złożeniem skargi
kasacyjnej ponownie ubiegała się wpierw o zwolnienie z kosztów sądowych
i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, bo w istocie zbędnie wydłużałoby
to przebieg postępowania i prowadziło do rutynowego w takich sytuacjach
przekraczania terminów na wniesienie kasacji, co łączyłoby się z koniecznością
składania uzasadnionego wniosku o przywrócenie owego terminu. Taka sytuacja
5
byłaby patologiczna i niemożliwa do tolerowania, ale wcale przy przyjęciu
prezentowanej interpretacji do niej nie dochodzi. Skoro pełnomocnictwo z urzędu
jest niezależne od zwolnienia od kosztów sądowych, to wystarczające jest, aby
pełnomocnik ustanowiony z urzędu w postępowaniu rozpoznawczym wniósł skargę
kasacyjną wraz z wnioskiem o zwolnienie z kosztów sądowych.
Nie można także podzielić zarzutu stawianego sądowi, że był
niekonsekwentny przez dopuszczenie do udziału w postępowaniu pełnomocnika
ustanowionego z urzędu i równoczesne odrzucenie skargi kasacyjnej jako
nieopłaconej (wobec uznania, że w postępowaniu kasacyjnym nie działa zwolnienie
z kosztów sądowych dokonane na etapie postępowania rozpoznawczego).
Wykładnia zaprezentowana przez Sąd Najwyższy dowodzi trafności takiego
zachowania: wszak pełnomocnictwo zachowało swoją moc (na podstawie art. 91
k.p.c.), nie zostało cofnięte, a więc nie było podstaw do odmówienia
pełnomocnikowi możliwości wniesienia skargi kasacyjnej. Inaczej kwestia
wyglądała w odniesieniu do opłacenia tej skargi: wobec tego, że osoba nie została
zwolniona z kosztów postępowania na etapie postępowania kasacyjnego,
to nieopłaconą kasację należało odrzucić.
Z tych wszystkich względów uznać należy, że w obecnym stanie prawnym
udzielone stronie w toku postępowania rozpoznawczego zwolnienie od kosztów
sądowych nie rozciąga się na postępowanie wywołane wniesieniem skargi
kasacyjnej.
Skład orzekający w niniejszej sprawie nie podziela tym samym stanowiska
zajętego przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20.X.2006 r., IV CZ 77/06,
niepubl. a podziela pogląd wypowiedziany w postanowieniach z 23.1.2007 r., III CZ
3/07, niepubl. oraz z 14.III.2007 r., l CZ 5/07, niepubl.
Z tych względów, na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39814
k.p.c., orzeczono jak w sentencji.