Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 października 2007 r.
II PK 76/07
Zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w trybie art. 24 § 1 k.c. po-
winno konkretyzować dobro osobiste, które zostało naruszone. W przypadku
naruszenia dobra osobistego pracownika, o którym wiedzieli lub mogli wie-
dzieć jedynie inni pracownicy, obowiązek opublikowania przeprosin w prasie
jest nieproporcjonalny.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (przewodniczący), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 paź-
dziernika 2007 r. sprawy z powództwa Anny Ś. przeciwko Jednostce Wojskowej [...]
w G. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Gdańsku z dnia 5 października 2006 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt 1 w części oddalającej apelację strony
pozwanej w zakresie odnoszącym się do pkt I, IV, V i VI w wyroku Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 30 czerwca 2006r. [...],
a także w pkt 2 i 3 i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Gdań-
sku do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego,
2. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Anna Ś. w pozwie przeciwko Jednostce Wojskowej [...] w G. domagała się: 1.
zasądzenia kwoty 20.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomoc-
nienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za naruszenie przez
pozwaną dóbr osobistych powódki jako pracownika; 2. zobowiązania pozwanej do
przeproszenia powódki na łamach Gazety Wyborczej - dodatku [...] wydania sobot-
2
nio-niedzielnego o następującej treści: „przepraszamy za wszystkie zachowania
naruszające dobra osobiste powódki w miejscu pracy w O.G. w B.".
W piśmie procesowym z dnia 7 grudnia 2004 r. powódka wniosła o ochronę
przed zachowaniem pracodawcy, które polegało na uwłaczaniu dobremu imieniu
pracownika, poniżaniu jego godności, doprowadzeniu do zaniżonego poczucia wła-
snej wartości, a wreszcie spowodowało rozstrój zdrowia u powódki. W ocenie po-
wódki zachowania pracodawcy do dnia 1 stycznia 2004 r., pomimo nieobowiązywa-
nia przepisu art. 94 k.p., nie były bezkarne ze względu na treść art. 112
k.p. i przy
zastosowaniu poprzez art. 300 k.p. przepisów Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr
osobistych - art. 23 i 24. Zdaniem powódki przysługuje jej roszczenie z art. 448 k.c.
Ponadto w sytuacji, gdy naruszenie dobra osobistego pracownika powoduje uszko-
dzenia ciała lub rozstrój zdrowia pracownikowi przysługuje roszczenie oparte na
podstawie art. 445 § 1 k.c.
Pozwana Jednostka Wojskowa [...] w G. wniosła o oddalenie powództwa w
całości.
Wyrokiem z dnia 30 czerwca 2006 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Toruniu: I. nakazał pozwanej Jednostce Wojskowej [...] w G.,
aby w terminie jednego miesiąca od uprawomocnienia się wyroku zamieściła w Ga-
zecie Wyborczej - dodatku [...] - wydaniu sobotnio - niedzielnym ogłoszenie o nastę-
pującej treści: „Dowództwo Jednostki Wojskowej [...] w G. przeprasza Panią Annę Ś.
za wszystkie zachowania naruszające jej dobra osobiste w miejscu pracy w O.G. w
B."; II. zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 10.000,00 zł z ustawowymi od-
setkami od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zadość-
uczynienia; III. oddalił powództwo w pozostałej części; IV. ustalił wpis ostateczny w
sprawie o ochronę dóbr osobistych co do roszczenia o przeproszenie na kwotę
100,00 zł; V. nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgo-
wego w Toruniu kwotę 900,00 zł tytułem części wpisu, od którego uiszczenia była
zwolniona powódka oraz kwotę 85,00 zł tytułem połowy wydatków; VI. nie obciążył
powódki pozostałą częścią wydatków; VII. zniósł wzajemnie pomiędzy stronami
koszty zastępstwa procesowego. VIII. wyrokowi w pkt I nadał rygor natychmiastowej
wykonalności do kwoty 1.150,00 zł.
Sąd ustalił między innymi, że powódka była zatrudniona u pozwanego praco-
dawcy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku starszego
referenta w pełnym wymiarze czasu pracy. Miejscem pracy powódki był skład mate-
3
riałowy [...] na O.G. w B. Jedynym przełożonym powódki, a zarazem osobą kierującą
pracą składu [...] był Marek B. Sąd ustalił także, że Marek B. krzyczał na powódkę
lub zmuszał do zwolnienia się z pracy; używał pod adresem powódki słów „głupia
babo”, trzaskał drzwiami, przerywał jej wypowiedzi na publicznych zebraniach, nie
zajął jednoznacznego stanowiska w sprawie plakietki sygnalizującej przykry zapach
w pomieszczeniu powódki. Zdaniem Sądu niedopuszczalne jest, aby przełożony
używał pod adresem pracowników takich słów jak „głupia baba”. Może to być odbie-
rane jako wyraz lekceważenia, spoufalania się, dyskredytacji. To, że przez niektórych
takie zwroty są odbierane jako żart, w żaden sposób nie usprawiedliwia ich stosowa-
nia wobec innych pracowników. Używanie takiego określenia stanowi naruszenie
dóbr osobistych powódki - jej dobrego imienia. Zestawienie słów „głupia baba” może
być odbierane w ten sposób, że z uwagi na to, iż powódka jest kobietą, jest głupia.
Krzyki, trzaskania drzwiami, traktowanie powódki w sposób poniżający wobec innych
pracowników stanowi naruszenie godności pracownika. Zachowania Marka B. nie
mogły być przy tym potraktowane jako wykonywanie uprawnień przysługujących
przełożonemu wobec pracownika. Działania te były bez wątpienia bezprawne - naru-
szały zasady współżycia społecznego. Marek B. był jedyną osobą reprezentującą
pozwaną w miejscu pracy powódki w O.G., stąd też za jego działania odpowiada po-
zwana. Sąd uznał, że roszczenie powódki o zasądzenie zadośćuczynienia jest - w
świetle art. 24 § 1 k.c. w związku z art. 448 k.c. - uzasadnione. Sąd stwierdził, że po-
zwana dopuściła się także czynu niedozwolonego. W ocenie Sądu działanie pozwa-
nej było bezprawne z uwagi na naruszenie zasad współżycia społecznego i zawinio-
ne, ponieważ dla osoby kierującej jednostką organizacyjną pozwanej, posiadającej
wyższe wykształcenie, musiało być oczywiste, że zachowanie tego rodzaju jest na-
ganne. Z uwagi na konsekwencje zdrowotne, które wystąpiły u powódki, a także wy-
stępujący pomiędzy zachowaniem pozwanej i stanem zdrowia powódki związek
przyczynowy, uzasadnione jest domaganie się przez powódkę zadośćuczynienia na
podstawie art. 445 § 1 k.c. Zadośćuczynienie w kwocie 10.000 zł jest zasadne z
uwagi na następujące przesłanki, a to poczucie bezsilności i bezradności, problemy z
koncentracją i snem, drażliwość, stres związany z chodzeniem do pracy, długotrwa-
łość zachowania Marka B. wobec powódki. O zobowiązaniu do przeproszenia Sąd
orzekł na podstawie art. 24 § 1 k.c. mając na uwadze między innymi to, że powódka
nie jest już zatrudniona u pozwanego, stąd przeproszenie będzie należną rekompen-
satą wobec działań naruszających dobre imię powódki.
4
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 5 października 2006 r. [...] oddalił
apelację powódki i apelację pozwanej. Sąd uznał, że Sąd pierwszej instancji dokonał
prawidłowych ustaleń faktycznych, a ocena materiału dowodowego nie wykracza
poza granice zakreślone art. 233 § 1 k.p.c. Sąd pierwszej instancji prawidłowo zasto-
sował przepisy prawa materialnego. Nie jest uprawniony pogląd pozwanej, jakoby nie
miały miejsca zdarzenia naruszające dobra osobiste powódki. Niezasadny jest pod-
noszony przez pozwaną zarzut naruszenia art. 23 k.c. i 24 k.c. w zakresie nakazania
pozwanej przeproszenia powódki w prasie lokalnej w sposób nieprecyzujący rodzaju
naruszonego dobra. W ocenie Sądu Apelacyjnego takie określenie treści oświadcze-
nia przepraszającego powódkę i opublikowanie go w prasie lokalnej uzasadnione jest
zarówno okresem naruszeń, jego intensywnością oraz wyrządzoną powódce przez
pozwaną krzywdą. Niezasadny jest zarzut powódki naruszenia art. 445 k.c. przez
zasądzenie zadośćuczynienia w zaniżonej kwocie. Sąd uznał, że zasądzona kwota,
przy uwzględnieniu, że zadośćuczynienie powinno stanowić rekompensatę za całą
doznaną przez powódkę krzywdę, przy ustalaniu której bierze się pod uwagę wszyst-
kie okoliczności mające wpływ na jej rozmiar, jest odpowiednia i w pełni uzasadniona
okolicznościami przedmiotowej sprawy oraz realiami społeczno-gospodarczymi obo-
wiązującymi w naszym kraju.
Pozwana zaskarżyła powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, w której za-
rzuciła: I. naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 24 § 1 k.c.,
polegającą na błędnym przyjęciu przez Sądy pierwszej i drugiej instancji stanowiska,
że żądanie powódki zamieszczenia w „Gazecie Wyborczej" - [...] - wydaniu sobotnio -
niedzielnym przez pozwaną ogłoszenia o treści „Dowództwo Jednostki Wojskowej
[...] w G. przeprasza Panią Annę Ś. za wszystkie zachowania naruszające jej dobra
osobiste w miejscu pracy w O.G. w B." stanowi w rozumieniu art. 24 § 1 k. c. oświad-
czenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, mimo że nie zasługuje ono na
uwzględnienie jako nieadekwatny sposób usunięcia skutków ustalonego przez Sąd
naruszenia przez pozwaną dóbr osobistych powódki; II. naruszenie przepisów postę-
powania w sposób powodujący, że uchybienia te mogły mieć istotny wpływ na wynik
sprawy przez: 1. zaniechanie rozważenia zarzutów apelacji pozwanej z obrazą art.
378 § 1 k.p.c.; 2. nieoznaczenie z obrazą art. 325 k.p.c. w pkt II sentencji wyroku
Sądu pierwszej instancji zaaprobowanego przez Sąd drugiej instancji przedmiotu
sprawy przez brak oznaczenia rodzaju naruszonego dobra osobistego powódki uza-
sadniającego zasądzenia zadośćuczynienie jako podstawy zawisłego sporu; 3. naru-
5
szenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez skonstruowanie treści
uzasadnienia wyroku Sądu drugiej instancji w sposób niepozwalający się zoriento-
wać, jakie były faktyczne przyczyny rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy, chociaż nie wszystkie podnie-
sione w niej zarzuty są usprawiedliwione. Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia
zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 378 § 1 k.p.c., stanowiącego, że „sąd drugiej
instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze
jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania”, poprzez „zaniechanie roz-
ważenia zarzutów apelacji”. Pozwana podnosi, iż Sąd drugiej instancji naruszył art.
378 k.p.c., ponieważ nie rozważył wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów.
Zdaniem skarżącego Sąd ograniczył się do ogólnej konstatacji w zakresie zarzutu
naruszenia art. 231 i 233 k.p.c. wskazując, iż Sąd pierwszej instancji „dokonał prawi-
dłowych ustaleń faktycznych” i „prawidłowo zastosował przepisy prawa material-
nego”, „dokonana przez Sąd Okręgowy ocena materiału nie wykracza poza proce-
sowe granice uprawnień tego sądu zakreślone treścią art. 233 par. 1 k.p.c”. Zarzuty
apelacji pozwanej dotyczyły ustaleń faktycznych i oceny dowodów w kontekście za-
rzutu naruszenia dóbr osobistych. W tych okolicznościach uzasadnienia wyroku
Sądu drugiej instancji nie można uznać za wadliwe z punktu widzenia wymogów wy-
nikających z art. 378 k.p.c. Wprawdzie w apelacji wskazano konkretne zarzuty pod
adresem ustaleń faktycznych i ich kwalifikacji prawnej przez Sąd pierwszej instancji,
to jednak brak szczegółowego odniesienia się do poszczególnych zarzutów nie naru-
sza art. 378 § 1 k.p.c., jeżeli Sąd drugiej instancji odnosi się do tych wszystkich za-
rzutów w sposób mniej skonkretyzowany. Sąd drugiej instancji wskazał bowiem, że
ze zgromadzonego materiału dowodowego wynikało, iż miały miejsce zdarzenia
naruszające dobra osobiste powódki, świadek Z. w momencie składania zeznań nie
była już pracownikiem pozwanej i była zatrudniona u innego pracodawcy, co daje
większą gwarancję swobodnej wypowiedzi tego świadka co do zdarzeń, które miały
miejsce u pozwanej [...], a Marek B., jako osoba wykonująca w imieniu pozwanej
czynności z zakresu prawa pracy nie jest zainteresowany potwierdzeniem zdarzeń,
których był sprawcą lub inicjatorem. Natomiast zeznania innych świadków, którzy w
6
ocenie pozwanej byli skonfliktowani z tym świadkiem, nie mogą być z tego powodu
zdyskredytowane.
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku w przedmiocie zasadniczych zarzutów
apelacji jest wprawdzie zwięzłe, ale nie jest ono zasadniczo niezgodne z dotychcza-
sową linią orzecznictwa Sądu Najwyższego, zgodnie z którym: 1) sąd odwoławczy
ma nie tylko uprawnienie, ale obowiązek rozważenia na nowo całego zabranego w
sprawie materiału oraz jego własnej oceny, przy uwzględnieniu zasad wynikających z
art. 233 § 1 k.p.c. (wyrok z 11 kwietnia 2006 r., I PK 169/05, Wokanda 2006 nr 11,
poz. 23); 2) sąd odwoławczy jako instancja nie tylko kontrolna, ale także merytorycz-
na, powinien zbadać sprawę niezależnie od zarzutów apelacji. Sąd drugiej instancji
rozpatruje bowiem sprawę w granicach zaskarżenia, a nie w granicach apelacji (wy-
rok z 11 kwietnia 2006 r., I PK 169/05, Wokanda 2006 nr 11, poz. 23). W systemie
apelacyjnym postępowanie prowadzone przez sąd drugiej instancji - pozostając po-
stępowaniem odwoławczym i kontrolnym - zachowuje walor postępowania rozpo-
znawczego, co oznacza, że sąd ten ma z jednej strony pełną, ograniczoną jedynie
granicami zaskarżenia, swobodę jurysdykcyjną, z drugiej natomiast ciąży na nim
obowiązek rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków.
Wynikający z art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w
granicach apelacji oznacza nakaz wzięcia pod uwagę i rozważenia wszystkich pod-
niesionych w apelacji zarzutów i wniosków (wyrok z 23 lutego 2003 r., II CSK 132/05,
niepublikowany); 3) wynikający z brzmienia art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpozna-
nia sprawy w granicach apelacji winien być rozumiany jako nakaz rozważenia
wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów (wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycz-
nia 2006.r, III CSK 5/05, niepublikowany). Co prawda, obowiązkiem sądu drugiej
instancji nie jest powtarzanie ustaleń i oceny prawnej dokonanych przez sąd pierw-
szej instancji, jednakże powinien dokonać własnej oceny materiału dowodowego i w
granicach apelacji zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, niezależnie
od podnoszonych przez skarżącego zarzutów, bowiem nie one wyznaczają granice
apelacji (wyrok Sądu Najwyższego z 16 lutego 2005 r., IV CK 526/04, niepubliko-
wany). Do zarzutów tych powinien odnieść się w uzasadnieniu wyroku, wyjaśniając,
dlaczego uznaje je za trafne bądź za nietrafne (wyrok Sądu Najwyższego z 16 lutego
2005 r., IV CK 526/04, niepublikowany). Sąd drugiej instancji nie naruszył przepisu
art. 378 § 1 k.p.c.
7
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 325
k.p.c., poprzez nieoznaczenie w pkt II sentencji wyroku Sądu pierwszej instancji
przedmiotu sprawy przez brak oznaczenia rodzaju naruszonego dobra. Skarżący
podnosi, iż z art. 325 k.p.c. wynika, że sentencja wyroku powinna zawierać również
oznaczenie przedmiotu sprawy przez określenie rodzaju naruszonego dobra osobi-
stego powódki uzasadniającego zasądzenie zadośćuczynienia jako podstawy zawi-
słego sporu. Zarzut ten nie jest usprawiedliwiony, gdyż w innych punktach (I, IV) wy-
roku Sądu pierwszej instancji wskazano wyraźnie, iż przedmiotem sprawy jest naru-
szenie dóbr osobistych. Analiza tych punktów sentencji wyroku wskazuje więc jedno-
znacznie, z jakiego tytułu nakazano pozwanemu wypłatę zadośćuczynienia. Takie
sformułowanie sentencji orzeczenia w części dotyczącej zasądzenia zadośćuczynie-
nia nie odbiega też od praktyki w innych sprawach z zakresu dóbr osobistych.
Nie jest usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art.
391 § 1 k.p.c., poprzez skonstruowanie treści uzasadnienia wyroku Sądu drugiej in-
stancji w sposób niepozwalający zorientować się co do faktycznych przyczyn roz-
strzygnięcia. Zarzut ten jest nieuzasadniony w kontekście pierwszego zarzutu, mimo
że uzasadnienie wyroku Sądu drugiej instancji jest lakoniczne. Zgodnie bowiem z
wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2001 r., III CKN 112/99 (niepubliko-
wany) sąd drugiej instancji nie uchybia regułom art. 328 § 2 k.p.c., jeśli ze sporzą-
dzonego przez niego uzasadnienia wynikają przyczyny rozstrzygnięcia, choćby
podane w sposób lakoniczny.
Trafny jest zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art.
24 § 1 k.c. polegającą na uwzględnieniu żądania zamieszczenia w lokalnym wydaniu
GW ogłoszenia o treści „Dowództwo Jednostki Wojskowej przeprasza pozwaną za
wszystkie zachowania naruszające jej dobra osobiste w miejscu pracy”. Przepis art.
24 § 1 k.c. wymienia złożenie oświadczenia jako jeden ze sposobów usunięcia skut-
ków naruszenia dobra osobistego, nie precyzując jaką powinno mieć ono treść.
Przyjmuje się, że oświadczenie to może polegać między innymi na odwołaniu sta-
wianych zarzutów, sprostowaniu nieprawdziwych informacji, stwierdzeniu i przyzna-
niu pewnych faktów pominiętych w publikacji, wyrażeniu żalu lub przeproszeniu za
naruszenie dóbr osobistych. Żądanie dopełnienia czynności potrzebnych do usunię-
cia skutków naruszenia dóbr osobistych przez złożenie oświadczenia odpowiedniej
treści i w odpowiedniej formie powinno być przez powoda skonkretyzowane. Powód
nie może pozostawić sformułowania treści oświadczenia sądowi, ponieważ dopiero
8
konkretna treść postulowanego oświadczenia może być poddana osądowi. Nie
oznacza to jednak, że sąd orzekający jest ściśle związany wskazaną przez powoda
treścią oświadczenia. Przeciwnie, przepis art. 24 § 1 k.c. pozostawia ocenie sądu
kwestię, czy żądana przez powoda treść i forma oświadczenia jest odpowiednia i
celowa do usunięcia skutków naruszenia, co prowadzić musi do wniosku, że sąd
może ingerować w żądaną treść oświadczenia przez ograniczenie jej zakresu czy
uściślenie określonych sformułowań (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 grud-
nia 1997 r., II CKN 546/97, OSNC 1998 nr 7-8, poz. 119 oraz z dnia 7 stycznia 2005
r., IV CK 413/04, niepublikowany).
Sądy nakazały opublikować oświadczenie, z którego wynika, iż naruszenia
dóbr osobistych powódki dopuściło się dowództwo jednostki wojskowej, podczas gdy
pozwanym pracodawcą była jednostka wojskowa. Z dotychczasowego orzecznictwa
wynika, iż w przypadku naruszenia dóbr osobistych w ramach stosunku pracy pra-
cownik pozywa pracodawcę, niezależnie od tego, kto dopuścił się de facto narusze-
nia dóbr osobistych pracownika (bezpośredni przełożony, osoba upoważniona do
wykonywania czynności z zakresu prawa pracy, pracownik oceniający na polecenie
pracodawcy pracę powoda, itp.) (wyroki Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., II
PK 152/04, OSNP 2005 nr 17, poz. 266; z 15 czerwca 2005 r., II PK 270/04, OSNP
2006 nr 9-10, poz. 144; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 29 października
2002 r., III APa 29/02, OSA 2003 nr 3, poz. 11). W stanie faktycznym sprawy można
mówić o naruszeniu dóbr osobistych przez pracodawcę, czyli Jednostkę Wojskową,
a nie jej dowództwo. Naruszenie art. 24 § 1 k.c. polega na nałożeniu na pozwanego
pracodawcę obowiązku opublikowania ogłoszenia w formie niewspółmiernej do oko-
liczności stanu faktycznego. Naruszenie dóbr osobistych powódki miało miejsce na
terenie zakładu pracy. Świadkami naruszeń dóbr osobistych powódki byli tylko pra-
cownicy. W konsekwencji obowiązek opublikowania stosowanego oświadczenia w
lokalnym dzienniku wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów rosz-
czenia o złożenie stosownego oświadczenia. W orzecznictwie przyjmuje się, iż środki
zastosowane do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego powinny być ade-
kwatne do zakresu naruszenia (wyrok Sądu Najwyższego, I CK 754/04). Publikacja
oświadczenia w prasie powinna mieć miejsce wówczas, gdy do naruszenia dóbr
osobistych doszło w publikacji prasowej. W przypadku naruszeń o „ograniczonym
terytorialnie” zakresie akceptowalną formą złożenia stosownego oświadczenia jest
jego umieszczenie na koszt pozwanego w miejscu, gdzie doszło do naruszenia dóbr
9
osobistych lub miejscu, gdzie „świadkowie” takiego naruszenia mogą z łatwością się
dowiedzieć o bezprawności zachowania się naruszyciela (wyrok Sądu Najwyższego,
I CKN 1391/00 - np. przeproszenia powoda przez umieszczenie na swój koszt infor-
macji na klatkach schodowych Osiedla SM „J.” w W.).
Analogiczne stanowisko zajmuje doktryna, która wskazuje, iż treść i forma
oświadczenia zależą od rodzaju naruszonego dobra, okoliczności naruszenia oraz
formy naruszenia (S. Dmowski: Komentarz do Kodeksu cywilnego, s. 110; E. Woj-
cieszko-Głuszko: Roszczenie o złożenie oświadczenia, Księga pamiątkowa ku czci
prof. J. Szwaji, s. 232). W konsekwencji, jeżeli do naruszenia doszło w prasie, prze-
prosiny powinny ukazać się na łamach prasy, gdy do naruszenia doszło na zebraniu,
to przeprosiny powinny mieć miejsce na zebraniu, itp. (S. Dmowski, s. 110). Forma
przeprosin jest również zróżnicowana - oświadczenie ustne, oświadczenie pisemne
w formie listu (E. Wojcieszko -Głuszko, s. 228-229). Z powyższego wynika, iż docho-
dzi do naruszenia art. 24 § 1 k.c. w przypadku nałożenia obowiązku opublikowania
stosownego oświadczenia w prasie, gdy fakt naruszenia dóbr osobistych pracownika
(lub innej osoby) był znany tylko wąskiemu gronu osób. Oświadczenie ma bowiem na
celu usunięcie skutków naruszenia a nie represję naruszyciela (S. Dmowski, s. 110,
E. Wojcieszko-Głuszko, s. 222). Ponadto, jak ma to miejsce w przypadku każdego
roszczenia, na powodzie spoczywa ciężar dowodu, czy złożenie oświadczenia o
określonej treści i formie służy usunięciu skutków naruszenia. Sąd może nakazać
złożenie takiego oświadczenia tylko wówczas, gdy w świetle okoliczności sprawy i
argumentacji powoda okaże się, że jego złożenie jest zasadne (słuszne) i nadaje się
do osiągnięcia celu tego roszczenia.
Nie stanowi natomiast naruszenie art. 24 § 1 k.c. nakazanie publikacji stosow-
nego ogłoszenia o treści, która nie wskazuje konkretnie rodzaju naruszonego dobra
lub sposobu, w jaki zostało ono naruszone. W interesie powoda leży, gdy naruszenie
polega na znieważeniu lub zniesławieniu, a żądane usunięcie skutków naruszenia
ma polegać na złożeniu oświadczenia, aby nie doszło do powtórzenia obelgi czy za-
rzutu zniesławiającego (M. Grzelka: Ochrona dóbr osobistych w orzecznictwie Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku, Sopot 1997, s. 18). Z powyższego wynika, iż zarzut naru-
szenia art. 24 § 1 k.c. jest zasadny w zakresie, w jakim Sąd drugiej instancji utrzymał
w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji nakazujący publikację stosownego oświad-
czenia na łamach lokalnego wydania Gazety Wyborczej. W okolicznościach sprawy
10
właściwą formą złożenia takiego oświadczenia jest bowiem umieszczenie go na tere-
nie pozwanej oraz odczytanie na zebraniu pracowników.
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================