Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 154/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania A. D.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o rentę z tytułu niezdolności do
pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 listopada 2007 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 23 listopada 2006 r., sygn. akt [...]
oddala skargę kasacyjną.
U Z A S A D N I E N I E
Decyzją z dnia września 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
odmówił przyznania wnioskodawcy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy
wobec niestwierdzenia takiej niezdolności.
2
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem
Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 14 marca
2005 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawca od 1 czerwca 1973 r. do 11 lipca 2001 r.
pracował w kopalni jako górnik i ślusarz pod ziemią oraz sortowniczy i płuczkarz na
powierzchni. Z pierwszym wnioskiem o rentę wystąpił w dniu 15 listopada 2001 r.,
którego to prawa mu odmówiono z powodu braku niezdolności do pracy. Odwołanie
wnioskodawcy od decyzji organu rentowego zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego w K. z dnia 14 maja 2002 r. a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22
października 2003 r. oddalił jego apelację. Z kolejnym wnioskiem o rentę
wnioskodawca wystąpił w dniu 5 marca 2004 r. Ostatnim okresem mającym
znaczenie przy ocenie uprawnień do renty było pobieranie zasiłku chorobowego do
dnia 19 stycznia 2002 r. Aby uzyskać prawo do tego świadczenia wnioskodawca
musiałby stać się niezdolnym do pracy do dnia 18 lipca 2003 r. W celu wyjaśnienia,
czy wnioskodawca spełnia wymagane warunki Sąd przeprowadził dowód z opinii
biegłych lekarzy specjalistów z zakresu neurologii i laryngologii. Pierwszy z biegłych
rozpoznał u wnioskodawcy zawroty głowy układowe i szumy uszne, zmiany
zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego bez ucisku struktur nerwowych oraz
niedosłuch ucha prawego. W jego ocenie schorzenia te nie powodują niezdolności
do pracy zarówno w dacie badania jak i w dniu 18 lipca 2003 r. Biegły laryngolog
stwierdził u wnioskodawcy prawostronny odbiorczy ubytek słuchu przy lewostronnie
zachowanej wydolności. Jego zdaniem wnioskodawca może nadal pracować pod
ziemią w odpowiednich warunkach poza ruchem i poza normatywnym hałasem. Nie
jest natomiast zdolny do pracy pod ziemią na ogólnym górniczym rynku pracy. Sąd
podzielił opinie biegłych przy uwzględnieniu opinii biegłego laryngologa wydanej w
poprzedniej sprawie w kwietniu 2002 r. W opinii tej biegły stwierdził, że
wnioskodawca może pracować zgodnie z kwalifikacjami poza pracą w szybach,
poza przodkiem i poza ruchem. W poprzednim postępowaniu Sad Apelacyjny
stwierdził, że niemożność pracy w szybach nie dyskwalifikuje wnioskodawcy do
pracy pod ziemią. Takie twierdzenia były również uprawnione na dzień 18 lipca
2003 r. Stan kliniczny wnioskodawcy od tej daty do chwili obecnej nie zmienił się. W
świetle opinii biegłych wnioskodawca jest zdolny do pracy i był do niej zdolny na
dzień 18 lipca 2003 r.
3
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny
– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z dnia 23 lipca 2006 r.
oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia Sądu pierwszej
instancji oraz jego wnioski. Z opinii biegłego laryngologa wynika, że wnioskodawca
mógłby nadal pracować pod ziemią w odpowiednich warunkach (do
prawostronnego niedosłuchu jest zaadaptowany od lat 80-tych). Jednakże z uwagi
na likwidację dotychczasowego zakładu pracy oraz wywiad neurologiczny nie jest
on zdolny do pracy pod ziemią na ogólnym górniczym rynku pracy. Opinia ta nie
daje podstawy do przyjęcia, że wnioskodawca jest niezdolny do pracy w rozumieniu
art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Ma on wykształcenie zawodowe i wyuczony zawód górnika i w zawodzie tym
pracował pod ziemią w latach 1973 – 1974 oraz 1988 – 2001. Wykonywał jednak
również pracę na powierzchni w latach 1974 – 1976 i 1978 – 1988 jako cieśla,
sortowniczy i płuczkarz. Jego kwalifikacji nie można zatem wyłącznie odnosić do
pracy pod ziemią. Wykonywał ją wprawdzie przez około 14 lat, ale przez 12 lat
pracował na powierzchni kopalni. Kwalifikacje należy zatem odnosić do pracy
fizycznej, a do takiej (nie wyłączając pracy pod ziemią z pewnymi ograniczeniami)
jest zdolny. Prawidłowo Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawca nie utracił w
znacznym stopniu zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji
w rozumieniu art. 12 ust. 3 powołanej ustawy.
Od tego wyroku wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną i opierając ją
na podstawie naruszenie przepisów postępowania – art. 233 § 1 k.p.c. „na skutek
dokonania przez Sąd Apelacyjny z naruszeniem reguł omawianych w tym przepisie
oceny dowodów z opinii biegłych lekarzy” – oraz na podstawie naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 57 ust. 1 w związku z art. 12 ust. 1 i 3 ,
art. 13 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu skargi
podniósł, że Sąd Apelacyjny oceniając niezdolność do pracy wnioskodawcy przy
uwzględnieniu naruszenia sprawności organizmu i możliwości zdrowotnych
podjęcia pracy dokonał błędnej wykładni powołanych przepisów. Ograniczenie ze
4
względu na stan zdrowia możliwości wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami
do stanowisk pracy w warunkach zapewniających wyeliminowanie szkodliwego
wpływu czynników zewnętrznych występujących normalnie w tego rodzaju pracy,
oznacza utratę zdolności do pracy w znacznym stopniu w rozumieniu art. 12 ust. 3
powołanej ustawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2003 r., II UK
403/02 – OSNP 2004 nr 12, poz. 214). Niewątpliwie wnioskodawca posiada
wyuczony zawód (kwalifikacje górnika). Skoro zatem nie jest zdolny do
wykonywania pracy jako górnik na wszystkich stanowiskach dotychczas
zajmowanych pod ziemią, a pracę pod ziemią może wykonywać tylko przy
zapewnieniu specjalnych warunków, to jest poza ruchem, poza
ponadnormatywnym hałasem, to winien on zostać uznany za częściowo
niezdolnego do pracy. Ograniczenia co do rodzaju pracy spowodowane są bowiem
stopniem naruszenia sprawności organizmu. „Zakwestionowaniu podlega oparcie
się przez Sąd w znacznej mierze na opinii biegłego laryngologa wydanej w sprawie
prawomocnie już zakończonej, mimo sformułowania odmiennych dodatkowych
wniosków wydanych przez biegłego tej specjalności w obecnym postępowaniu po
przeprowadzonych ponownie badaniach”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje. Bezzasadny jest zarzut
naruszenia przepisów postępowania w sytuacji, gdy wskazuje się jako naruszony
tylko jeden przepis – art. 233 k.p.c., a uchybienie ma polegać na niezastosowaniu
określonych w tym przepisie reguł oceny dowodów. Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c.
podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub
oceny dowodów. Skoro zarzut nie może być podstawą skargi, nie podlega on
rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy.
W zakresie drugiej podstawy skargi zarzut dotyczy błędnej wykładni art.
57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Przepis ten wymienia trzy warunki, od spełnienia
których uzależnione jest prawo do renty z tytułu niezdolności do
pracy. Jednym z tych warunków jest niezdolność do pracy. Odmowa przyznania
prawa do renty nie jest wynikiem błędnej wykładni tego przepisu w sytuacji, gdy
zostało ustalone, że warunek niezdolności do pracy nie został spełniony. Podstawa
skargi kasacyjnej została sformułowania niewłaściwie, gdyż z uzasadnienia skargi
5
wynika, że zarzut dotyczy błędnej wykładni art. 12 ust. 1 powołanej ustawy, w
którym zawarta jest definicja niezdolności do pracy. Zarzut ten podlega
rozpoznaniu, gdyż przepis ten został wskazany przy przytoczeniu podstaw
kasacyjnych.
Przepis art. 12 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach stanowi, że
niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do
pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Według twierdzeń
skarżącego jego naruszenie sprawności organizmu spowodowało częściową
niezdolność do pracy. Definicja częściowej niezdolności do pracy zawarta jest w
art. 12 ust. 3, który stanowi, że częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w
znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji. Niezdolność do pracy w rozumieniu powołanych przepisów występuje
wówczas, gdy zmiany chorobowe spowodowały utratę w znacznym stopniu
zdolności do pracy zgodnej z posiadanym kwalifikacjami a ewentualne
przekwalifikowanie nie rokuje przywrócenia zdolności do pracy. Utrata zdolności
wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami oznacza niezdolność do wykonywania
pracy, do której pracownik ma kwalifikacje mimo zachowania zdolności do
wykonywania pracy nie wymagającej takich kwalifikacji. W przepisie art. 12 ust. 3
użyte jest określenie „pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji”, co nie
jest równoznaczne z pracą na dotychczasowym stanowisku. Przeciwwskazania
zdrowotne do pracy na ostatnio zajmowanym stanowisku nie są podstawą do
uznania osoby ubiegającej się o rentę za niezdolną do pracy, jeżeli pracę zgodną z
kwalifikacjami może wykonywać bez ograniczeń na innych stanowiskach pracy.
Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 listopada 2000 r., II UKN
99/00 (OSNP i US 2002 nr 14, poz. 340) stwierdzając, że brak możliwości
wykonywania pracy dotychczasowej nie jest wystarczający do stwierdzenia
częściowej niezdolności do pracy w sytuacji, gdy jest możliwe podjęcie innej pracy
w tym samym zawodzie bez przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co
do możliwości przekwalifikowania zawodowego. Taka sytuacja występuje w
przypadku wnioskodawcy, który ma kwalifikacje do wykonywania pracy fizycznej a
stan jego zdrowia pozwala mu na wykonywanie pracy fizycznej także w górnictwie.
6
Ograniczenia dotyczą tylko pewnych, nielicznych stanowisk pracy. Wobec
niewielkich ograniczeń nie można mówić o utracie zdolności do pracy w znacznym
stopniu.
Powołane w skardze kasacyjnej orzeczenie Sądu Najwyższego dotyczy
sytuacji, w której zmiany chorobowe są tego rodzaju, że praca zgodna z
kwalifikacjami może być wykonywana tylko na specjalnie dostosowanym do stanu
zdrowia stanowisku pracy a nie w warunkach, w jakich normalnie praca tego
rodzaju jest wykonywana. W takim przypadku można mówić o utracie zdolności do
pracy w znacznym stopniu. Podobnego stanu faktycznego dotyczy wyrok z dnia 8
maja 2007 r., II UK 192 (niepublikowany), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że
osoba, której stopień naruszenia sprawności organizmu pozwala na wykonywanie
pracy jedynie na specjalnych stanowiskach przeznaczonych dla osób nie w pełni
sprawnych, jest częściowo niezdolna do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach. W wyrokach z dnia 15 września 2006 r., I UK 103/06 (OSNP
2007 nr 17-18, poz. 261) oraz z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 153/05 (OSNP 2007 nr
1-2, poz. 27) Sąd Najwyższy uznawał za częściowo niezdolne do pracy osoby,
które utraciły zdolność do pracy zgodnej z kwalifikacjami przy zachowaniu
zdolności do pracy niżej kwalifikowanej lub niewymagającej kwalifikacji. Opisane
sytuacje nie występują w przypadku wnioskodawcy, dla którego nie jest wymagane
utworzenie stanowiska pracy odpowiedniego do jego stanu zdrowia, gdyż może on
wykonywać pracę zgodną z kwalifikacjami na wszystkich stanowiskach
wymagających pracy fizycznej z nielicznymi tylko wyjątkami. Pracę tę może
wykonywać zgodnie z posiadanym kwalifikacjami, gdyż nie ma on wyższych
kwalifikacji niż takie, które wystarczają jedynie do wykonywania pracy fizycznej.
Odniesienie się przez Sąd Apelacyjny do ustaleń dokonanych w
poprzednim postępowaniu dotyczy kwestii podniesionej w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej lecz nieobjętej jej podstawami. Prawomocny wyrok, którym stwierdzono
niespełnienie warunków wymaganych do uzyskania prawa do renty, w tym warunek
niezdolności do pracy, ma powagę rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 365 § 1 i art.
366 k.p.c. Ma to ten skutek, że w postępowaniu toczącym się na skutek ponownego
wniosku o rentę ubiegający się o to świadczenie musi wykazać, że wymagane
warunki spełnił po wydaniu wyroku orzekającego co do istoty sprawy. Prawomocny
7
wyrok przesądza bowiem fakt, że przed jego wydaniem wnioskodawca nie był
niezdolny do pracy. Sąd Apelacyjny skonfrontował opinie biegłych wydane w
niniejszym i obecnym postępowaniu i stwierdził, że stan zdrowia wnioskodawcy nie
uległ istotnej zmianie, gdyż istniały takie same przeciwwskazania. Wobec takich
ustaleń także z uwagi na powagę rzeczy osądzonej nie można było przyjąć, że
wnioskodawca spełnia określony w art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach
warunek niezdolności do pracy.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną.