Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 stycznia 2008 r.
II PK 146/07
Postanowienia porozumienia zbiorowego (pakietu socjalnego), zawar-
tego w procesie prywatyzacji bezpośredniej polegającej na wniesieniu przed-
siębiorstwa do spółki, pomiędzy związkami zawodowymi działającymi u praco-
dawcy, a Skarbem Państwa i spółkami handlowymi, które następnie nabywają
część akcji powstałej spółki będącej pracodawcą, są przepisami prawa pracy w
rozumieniu art. 9 § 1 k.p.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 stycznia
2008 r. sprawy z powództwa Wandy K. przeciwko C.W. Centrum Zaopatrzenia Far-
maceutycznego SA w W. o odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej powódki od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z
dnia 23 listopada 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej oddalenia apelacji powódki
(pkt I) co do należności wynikającej z § 1 ust. 2 Pakietu Socjalnego z dnia 26 paź-
dziernika 1998 r. w kwocie 20.503 zł oraz w części dotyczącej rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania apelacyjnego (pkt II) i w tym zakresie przekazał sprawę Są-
dowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do po-
nownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego;
o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 listopada 2005 r. [...], Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śród-
mieścia - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu oddalił powództwo
Wandy K. przeciwko C.W. Centrum Zaopatrzenia Farmaceutycznego SA w W. o od-
szkodowanie za nieuzasadnione wypowiedzenie warunków pracy i płacy i o należ-
2
ność z pakietu socjalnego oraz postanowił nie obciążać powódki kosztami postępo-
wania. Wyrok ten zapadł w następujących okolicznościach faktycznych:
Wanda K. była zatrudniona u pozwanej w okresie od 20 maja 1980 r. do 30 lis-
topada 2001 r. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy. W dniu 28
sierpnia 2001 r. pozwana wypowiedziała powódce warunki pracy i płacy w części
dotyczącej stanowiska starszej księgowej w dziale rachunkowości i w części dotyczą-
cej wynagrodzenia zasadniczego (1.257 zł miesięcznie brutto). Trzymiesięczny okres
wypowiedzenia upłynął w dniu 30 listopada 2001 r. Jako przyczynę wypowiedzenia
zmieniającego pozwana wskazała konieczność dostosowania zatrudnienia do pełnej
realizacji zadań wyznaczonych magazynom oraz zmiany organizacyjne w spółce. Po
upływie okresu wypowiedzenia, czyli od dnia 1 grudnia 2001 r., pozwana zapropono-
wała powódce nowe warunki pracy i płacy, to jest stanowisko robotnika w magazynie
A za wynagrodzeniem zasadniczym według niższej kategorii (959 zł miesięcznie).
Powódka otrzymała wypowiedzenie zmieniające w dniu 30 sierpnia 2001 r. i w dniu
11 października 2001 r. złożyła oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych
warunków pracy i płacy. W związku z tym stosunek pracy rozwiązał się z dniem 30
listopada 2001 r. Pozwana wydała powódce świadectwo pracy, w którym stwierdzo-
no, że umowa o pracę została rozwiązana przez pracodawcę za wypowiedzeniem w
oparciu o art. 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.). Pozwana wypłaciła powód-
ce odprawę pieniężną w związku z rozwiązaniem z nią umowy o pracę na podstawie
tej ustawy.
W dniu 26 października 1998 r. został zawarty Pakiet Socjalny pomiędzy Cen-
trum Zaopatrzenia Medycznego C. SA w W. i Przedsiębiorstwem Farmaceutycznym
J. SA w J.G. jako inwestorami, z jednej strony, a pracownikami Przedsiębiorstwa Za-
opatrzenia Farmaceutycznego C. w W. reprezentowanymi przez Komisję Zakładową
Niezależnego Samorządowego Związku Zawodowego Solidarność w PZF C., Zwią-
zek Zawodowy Pracowników PZF C. w W. oraz Związek Zawodowy Pracowników
Zatrudnionych na Stanowiskach Kierowniczych i Samodzielnych PZF C. W § 1 Pa-
kietu Socjalnego inwestorzy oświadczyli, że gwarantują przeniesienie do nowego
układu zbiorowego pracy wszystkich postanowień zawartych w zakładowym układzie
zbiorowym pracy obowiązującym dotychczas w PZF C. w W. i uczynią to do momen-
tu zawiązania spółki powstałej w wyniku prywatyzacji PZF C. w W. W § 1 ust. 2 lit. a
3
Pakietu inwestorzy zagwarantowali każdemu pracownikowi prywatyzowanego przed-
siębiorstwa zatrudnienie przez okres co najmniej trzech lat od momentu zawiązania
spółki, przy czym ta gwarancja nie obejmowała pracowników, którzy nabędą w tym
okresie uprawnienia emerytalno-rentowe, odejdą na własną prośbę, odejdą z przy-
czyn wskazanych w art. 52 lub art. 53 k.p. lub są zatrudnieni na czas określony. W
przypadku rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem przed upływem powyższego
okresu z przyczyn dotyczących pracodawcy, inwestorzy zapewniali wypłacenie pra-
cownikowi kwoty odpowiadającej równowartości utraconego wynagrodzenia za czas
od dnia rozwiązania umowy o pracę do końca okresu gwarantowanego zatrudnienia
(§ 1 ust. 2 lit. b). Zgodnie z § 3 Pakietu, w przypadku niewywiązywania się inwesto-
rów z postanowień zawartych w Pakiecie Socjalnym, związki zawodowe mają prawo
wstąpić w spór zbiorowy. W dniu 30 grudnia 1998 r. Wojewoda D., działając w imie-
niu Skarbu Państwa, przedstawiciel Przedsiębiorstwa Farmaceutycznego J. SA w
J.G. oraz przedstawiciel Centrum Zaopatrzenia Medycznego C. SA w W. zawarli
umowę przedwstępną, w której zobowiązali się do wspólnego zawiązania spółki ak-
cyjnej pod firmą C.W. Centrum Zaopatrzenia Farmaceutycznego SA, w której wkła-
dem wniesionym przez Skarb Państwa będzie przedsiębiorstwo w znaczeniu art. 551
k.c. pod nazwą Przedsiębiorstwo Zaopatrzenia Farmaceutycznego C. w W. W § 13
tej umowy inwestorzy gwarantowali, że nowa spółka zrealizuje postanowienia Pa-
kietu Socjalnego zawartego w dniu 26 października 1998 r. W dniu 1 marca 2000 r.
strony umowy przedwstępnej, aneksem nr 1 do tej umowy, między innymi wprowa-
dziły postanowienie, zgodnie z którym Pakiet Socjalny, będący załącznikiem nr 10 do
umowy przedwstępnej, stanowi jej integralną cześć. W tym aneksie strony ponadto
ustaliły, że inwestorzy, pod rygorem wszczęcia egzekucji (art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c.)
zobowiązują się do zapłaty na rzecz Skarbu Państwa w terminie 7 dni od dnia, w któ-
rym świadczenie stało się wymagalne, kary umownej w wysokości świadczenia, o
którym mowa w § 1 ust. 2 Pakietu Socjalnego. Pozwana spółka powstała w wyniku
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Przedsiębiorstwo Zaopatrzenia Farma-
ceutycznego C., przeprowadzonej na podstawie art. 37 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13
lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze
zm.) w związku z art. 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywaty-
zacji przedsiębiorstw państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397
ze zm.) poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki. Zgodnie ze statutem spółki z
dnia 1 marca 2000 r., akcjonariuszami spółki zostali Skarb Państwa, Centrum Zaopa-
4
trzenia Medycznego C. SA i Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne J. SA. Akt zawiązania
spółki miał miejsce w dniu 28 marca 2000 r. Pakiet Socjalny z dnia 26 października
1998 r. nie został wprowadzony do aktów obowiązujących wewnętrznie w pozwanej
spółce. Związki zawodowe nie żądały od pozwanej przedłożenia jakichkolwiek spra-
wozdań z realizacji Pakietu. Nie prowadzono też żadnych aneksów ani dalszych
uzgodnień treści Pakietu Socjalnego. Pozwana nie była zobowiązana do przedsta-
wienia Ministrowi Skarbu Państwa wyjaśnień dotyczących realizacji postanowień Pa-
kietu Socjalnego. Spółka F. SA w K. jako akcjonariusz pozwanej i następca prawny
spółek C. S.A i J. SA, przedstawiła Ministrowi Skarbu Państwa w dniu 11 lipca 2003 r.
sprawozdanie z realizacji zobowiązań inwestycyjnych w pozwanej spółce w okresie
pierwszych 36 miesięcy jej funkcjonowania. W punkcie trzecim tego sprawozdania,
zatytułowanym „Realizacja zobowiązań Inwestora w zakresie pakietu socjalnego”
wskazano, że założenia Pakietu Socjalnego z dnia 26 października 1998 r. były reali-
zowane w okresie trzech lat od dnia zawiązania spółki, zaś zobowiązania inwestora,
wynikające z postanowień Pakietu, zostały w pełni zrealizowane, przy czym w okre-
sie obowiązywania Pakietu nie wystąpiły przypadki naruszenia gwarancji w zakresie
zatrudnienia pracowników (nie były więc wypłacane kary umowne). W pozwanej
spółce obowiązywał Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy zawarty w dniu 17 lipca 2001
r. i wpisany do rejestru zakładowych układów zbiorowych pracy w dniu 22 paździer-
nika 2001 r. Pakiet Socjalny z dnia 26 października1998 r. nie został włączony do
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy. Pozwana nie wypłaciła żadnemu pracowni-
kowi świadczenia na podstawie Pakietu Socjalnego.
W pozwanej spółce powódka zajmowała się wyłącznie archiwizowaniem faktur
jako jedyna spośród pracownic księgowości. W 2001 r. wprowadzono w dziale księ-
gowości nowy program komputerowy, a powódka nie miała dostatecznych kwalifika-
cji, aby pracować przy jego użyciu. W związku z wprowadzeniem tego programu nie
było potrzeby zatrudniania wszystkich pracowników księgowości i zaistniała podsta-
wa do redukcji zatrudnienia o jedną osobę. Przełożeni powódki zadecydowali więc o
oddelegowaniu jej do dyspozycji działu kadr. Przed otrzymaniem wypowiedzenia
zmieniającego, pismem z dnia 30 lipca 2001 r. na podstawie art. 42 § 4 k.p., w
związku z potrzebami pracodawcy powódce powierzono wykonywanie pracy w ma-
gazynie A na okres do dnia 31 października 2001 r., gdzie zajmowała się pakowa-
niem leków. Przed wypowiedzeniem powódce warunków pracy i płacy pozwana nie
skierowała powódki do lekarza medycyny pracy i powódka nie otrzymała zaświad-
5
czenia lekarskiego o dopuszczeniu jej do pracy na stanowisku pracownika maga-
zynu.
Przy tak ustalonych okolicznościach faktycznych, Sąd Rejonowy uznał, że po-
wództwo zmierzające do zakwestionowania zasadności wypowiedzenia zmieniają-
cego oraz w zakresie żądania wypłaty należności przewidzianej w Pakiecie Socjal-
nym, nie zasługuje na uwzględnienie. Zdaniem Sądu Rejonowego, wypowiedzenie
powódce warunków umowy o pracę było uzasadnione i zgodne z przepisami prawa.
Powódka trafnie została przez pracodawcę wytypowana do wypowiedzenia zmienia-
jącego, skoro na poprzednio zajmowanym stanowisku pracy wykonywała tylko czyn-
ności archiwizacyjne. Według Sądu Rejonowego, wskazane przez pozwaną przy-
czyny wypowiedzenia warunków umowy o pracę - „konieczność dostosowania za-
trudnienia do pełnej realizacji zadań wyznaczonych magazynom oraz zmianami or-
ganizacyjnymi w Spółce” - rozważane w kontekście wcześniej znanych powódce oko-
liczności, były konkretne i rzeczywiste. Skoro przewidziane art. 42 § 1 k.p. wypowie-
dzenie zmieniające jest uprawnieniem pracodawcy, to jego ocena wymaga uwzględ-
nienia nie tylko słusznego interesu pracownika, ale również interesów pracodawcy,
widzianych w aspekcie realizowanych przez niego zadań. Powódka wykonywała
obowiązki w dziale rachunkowości polegające wyłącznie na archiwizowaniu faktur,
nie pełniła w rzeczywistości obowiązków księgowej, a wypowiedzenie zmieniające
dotyczyło w zasadzie zmiany nazwy jej stanowiska i zmniejszenia wynagrodzenia w
celu dostosowania do wysokości wynagrodzenia innych pracowników zatrudnionych
na tych stanowiskach. Powódka w wyniku wypowiedzenia zmieniającego nie traciła
pracy i nie została pozbawiona środków egzystencji. Jeśli nie posiadała umiejętności
do wykonywania obowiązków na stanowisku księgowej po wprowadzeniu programu
komputerowego, a nie było konieczności zatrudnienia w dalszym ciągu tylu osób wy-
łącznie do archiwizowania faktur, pozwana miała prawo wypowiedzieć powódce wa-
runki umowy o pracę w tym zakresie. Z tego względu roszczenie powódki o odszko-
dowanie z tytułu nieuzasadnionego wypowiedzenia warunków umowy o pracę nie
mogło być uwzględnione. Bez znaczenia - w ocenie Sądu Rejonowego - dla rozstrzy-
gnięcia sprawy były podnoszone przez powódkę argumenty, że przed skierowaniem
do pracy w magazynie, pozwana nie skierowała jej do lekarza medycyny pracy, przez
co lekarz ten nie wystawił jej zaświadczenia dopuszczającego do pracy na tym stano-
wisku. Skierowanie na badania w związku z wypowiedzeniem zmieniającym miałoby
6
miejsce dopiero pod koniec okresu wypowiedzenia, w przypadku, gdyby powódka
przyjęła nowe warunki zatrudnienia.
Odnosząc się do roszczenia o zapłatę „odszkodowania” w kwocie 20.503 zł
wynikającego z Pakietu Socjalnego z dnia 26 października 1998 r., Sąd Rejonowy
uznał, że roszczenie to również nie zasługiwało na uwzględnienie. Faktycznie po-
zwana rozwiązała umowę o pracę z powódką z przyczyn ekonomicznych. Jednakże -
w ocenie Sądu Rejonowego - pozwana spółka nie była zobowiązana do wypłaty na
rzecz powódki „odszkodowania” na podstawie Pakietu Socjalnego, gdyż nigdy nie
stała się stroną tego Pakietu i nigdy nie przejęła na siebie wynikających z niego zo-
bowiązań. Sąd miał na uwadze przede wszystkim, że stronami Pakietu byli przyszli
inwestorzy pozwanej, tj. Skarb Państwa - działający przez Wojewodę D., Przedsię-
biorstwo Farmaceutyczne J. SA w J.G. oraz Centrum Zaopatrzenia Medycznego C.
SA w W. Sąd Rejonowy stwierdził, że ani w statucie pozwanej, ani też w żadnym in-
nym akcie wewnętrznym, strona pozwana nie przejęła zobowiązań inwestorów
podjętych w Pakiecie Socjalnym. Co więcej, na okoliczność, że podmiotami
zobowiązanymi z Pakietu Socjalnego byli tylko inwestorzy, a nie pozwana, świadczy
dodatkowy § 13 ust. 2 wprowadzony aneksem z dnia 1 marca 2000 r. do umowy
przedwstępnej w przedmiocie zawiązania pozwanej spółki, w którym strony ustaliły,
że inwestorzy zobowiązują się, pod rygorem wszczęcia egzekucji, do zapłaty na
rzecz Skarbu Państwa w terminie siedmiu dni od dnia, w którym świadczenie stało
się wymagalne, kary umownej w wysokości świadczenia, o którym mowa w przepi-
sach Pakietu Socjalnego. Zdaniem Sądu Rejonowego, materiał dowodowy zgroma-
dzony w sprawie nie wskazuje, aby pozwana jakimkolwiek swoim zachowaniem przy-
jęła na siebie zobowiązania z Pakietu Socjalnego i stała się jego stroną, tym bardziej,
że pozwana nigdy nie wypłaciła żadnemu pracownikowi świadczeń z tego Pakietu.
Ponadto, Pakiet Socjalny nie został implementowany do aktów prawa pracy obowią-
zujących u pozwanej. Sprawozdanie z realizacji zobowiązań inwestorskich, w tym
informację o stosowaniu Pakietu Socjalnego, składali inwestorzy, a nie pozwana.
Również obowiązujący u pozwanej Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy zarejestrowany
w dniu 22 października 2001 r. nie zawierał postanowień, takich jak Pakiet Socjalny
ani też w żaden sposób Pakiet ten nie został do niego włączony. Z tych względów
Sąd pierwszej instancji przyjął, że pozwana spółka nie jest związana postanowie-
niami Pakietu Socjalnego, gdyż nie była stroną przy jego zawarciu, a także przez
żadne swoje zachowanie nie wyraziła woli jego respektowania. W ocenie Sądu Rejo-
7
nowego, nie może być źródłem prawa pracy porozumienie, którego stroną nie jest
pracodawca. Skoro pozwana nie stała się w żaden sposób stroną Pakietu Socjal-
nego, należało uznać, że nie jest zobowiązana do jego realizacji.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 23 listopada 2006 r. [...] oddalił apelację powódki od wyroku Sądu pierw-
szej instancji, nie obciążając jej kosztami postępowania apelacyjnego. Sąd odwoław-
czy w całości zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, uznając je
za własne. W ocenie Sądu Okręgowego, wnioskowany przez powódkę dowód z
informacji Ministerstwa Skarbu, co do zakresu nadzoru nad realizacją Pakietu Socjal-
nego nie miał znaczenia w sprawie, bowiem istotą sporu jest ocena, czy powódka
spełnia przesłanki określone w Pakiecie Socjalnym dotyczące „odszkodowania” prz-
ewidzianego w jego § 1 ust. 2 lit. b, zaś przebieg nadzoru nad wykonywaniem zobo-
wiązań inwestorskich nie ma w tej kwestii zasadniczego znaczenia. Zdaniem Sądu
Okręgowego, powódka, odmawiając przyjęcia zaproponowanych jej warunków pracy,
musiała mieć świadomość konsekwencji złożonego oświadczenia w postaci
definitywnego rozwiązania umowy o pracę z upływem okresu wypowiedzenia, nieza-
leżnie od tego, czy odpowiadało to jej intencjom. W treści pisma obejmującego wypo-
wiedzenie zmieniające było bowiem zamieszczone pouczenie o skutkach prawnych
odmowy przyjęcia zaproponowanych warunków zatrudnienia. Sąd Okręgowy pod-
trzymał także stanowisko Sądu Rejonowego, że dla rozstrzygnięcia sprawy bez zna-
czenia są podnoszone przez powódkę argumenty, iż przed zobowiązaniem do pracy
w magazynie, pozwana powinna skierować ją do lekarza medycyny pracy, celem wy-
stawienia zaświadczenia dopuszczającego do pracy na tym stanowisku. Skierowanie
na badania w związku z wypowiedzeniem zmieniającym miałoby miejsce dopiero pod
koniec okresu wypowiedzenia, w przypadku, gdyby powódka przyjęła nowe warunki
zatrudnienia. Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że wypowiedzenie zmieniające było
usprawiedliwione obiektywną potrzebą w postaci realizacji polityki zatrudnienia.
Co do żądania wypłaty „odszkodowania” z Pakietu Socjalnego, Sąd Okręgowy
uznając trafność rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego w tej kwestii, dokonał odmiennej
oceny prawnej tego roszczenia. Sąd Okręgowy uznał, że pozwana spółka jest zwią-
zana Pakietem Socjalnym i powołał się w tym względzie na pogląd prawny zawarty w
uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r. (III PZP
2/06), że postanowienia porozumienia zbiorowego w sprawie gwarancji socjalnych,
pracowniczych i związkowych, zawartego w procesie prywatyzacji pośredniej, pomię-
8
dzy związkami zawodowymi działającymi u pracodawcy, a spółką handlową, która po
nabyciu akcji stała się spółką dominującą nad spółką zależną będącą pracodawcą,
są przepisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Jednakże w przedmiotowej
sprawie powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, bowiem - w ocenie Sądu
Okręgowego - powódka nie nabyła uprawnienia do żądanej w pozwie kwoty 20.503
zł odpowiadającej równowartości utraconego wynagrodzenia za okres od dnia roz-
wiązania umowy o pracę do końca okresu gwarantowanego zatrudnienia, gdyż po-
zwana dotrzymała gwarancji zatrudnienia. Sąd odwoławczy zwrócił uwagę, że Pakiet
Socjalny w § 1 ust. 2 lit. a stanowi, iż inwestorzy gwarantują: 1) zatrudnienie każ-
demu pracownikowi przedsiębiorstwa przez okres co najmniej trzech lat od momentu
zawiązania Spółki, ale to uprawnienie nie dotyczy pracowników, którzy nabędą w tym
okresie uprawnienia emerytalno-rentowe, odejdą na własną prośbę, odejdą z przy-
czyn wskazanych w art. 52 lub art. 53 k.p. lub są zatrudnieni na czas określony. W
przypadku rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem przed upływem okresu gwa-
rantowanego z przyczyn dotyczących pracodawcy, pracownikowi należy wypłacić
kwotę odpowiadającą równowartości utraconego wynagrodzenia za okres od dnia
rozwiązania umowy do końca okresu gwarantowanego zatrudnienia. Zdaniem Sądu
odwoławczego, wykładnia logiczno-językowa i funkcjonalna postanowień Pakietu
prowadzi do wniosku, że gwarancja zatrudnienia dotyczy jedynie sytuacji polegającej
na rozwiązaniu umowy o pracę w drodze oświadczenia pracodawcy o wypowiedze-
niu umowy o pracę. Nie dotyczy zaś sytuacji, w której pracodawca składa pracowni-
kowi oświadczenie o wypowiedzeniu warunków pracy i płacy, a pracownik odmawia
przyjęcia nowych warunków, co powoduje rozwiązanie stosunku pracy. Treść regula-
cji Pakietu uzasadnia wniosek, że obowiązek wypłacenia pracownikowi odprawy po-
wstaje tylko w sytuacji, w której pracodawca nie może lub nie chce dalej zatrudniać
pracownika, czyli nie dotrzymuje gwarancji zatrudnienia, a więc obejmuje definitywne
wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o pracę. Ponieważ pozwana wypowie-
działa powódce warunki pracy i płacy w związku z wprowadzeniem programu kompu-
terowego do księgowości, a powódka pracując w dziale księgowości segregowała
faktury i pakowała je w paczki, to znaczy, że pracodawca chciał nadal ją zatrudniać i
stworzył jej gwarancje zatrudnienia, tyle że na zmienionych warunkach. Z tego
względu Sąd Okręgowy uznał, że pozwana dotrzymała gwarancji zatrudnienia, pro-
ponując powódce nowe warunki pracy i płacy, a do ustania stosunku pracy doszło z
woli powódki, wskutek nieprzyjęcia nowych warunków. Dokonane względem powódki
9
wypowiedzenie zmieniające było w istocie rzeczy realizacją gwarancji zatrudnienia
przewidzianej w Pakiecie Socjalnym. Z tego względu, skoro pozwana dotrzymała
gwarancji zatrudnienia, dochodzenie przez powódkę „odszkodowania” jest pozba-
wione podstawy prawnej.
Wyrok Sądu Okręgowego w całości powódka zaskarżyła skargą kasacyjną,
zarzucając: 1) naruszenie art. 42 § 1-3 k.p. w związku z art. 9 § 1 k.p. oraz § 1 ust.
2a i 2b Pakietu Socjalnego z dnia 26 października 1998 r., „poprzez ich błędną wy-
kładnię - polegającą na przyjęciu, iż wypowiedzenie warunków płacy i pracy doko-
nane przez pracodawcę stanowi realizację gwarancji zatrudnienia przewidzianej pa-
kietem socjalnym obowiązującym u pracodawcy, podczas gdy prawidłowa wykładnia
w/w przepisów nakazuje przyjąć, iż wypowiedzenie zmieniające winno być trakto-
wane jak rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę za wypowiedzeniem, z przy-
czyn leżących po stronie pracodawcy” oraz 2) naruszenie art. 386 § 4 k.p.c., „po-
przez rozpoznanie sprawy przez Sąd II instancji, i poczynienie ustaleń własnych,
sprzecznych z ustaleniami Sądu I instancji - w sytuacji, gdy Sąd I instancji nie rozpo-
znał istoty sprawy - gdzie Sąd II instancji winien zgodnie z treścią art. 386 § 4 k.p.c.
uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi I
instancji”.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano w szczególności, że Sąd Okrę-
gowy nie rozpoznał istoty sprawy, bowiem odmiennie niż Sąd Rejonowy ustalił, że
pracodawca jest związany ustaleniami Pakietu Socjalnego, w związku z czym doko-
nał także ustaleń w zakresie oceny prawnej roszczenia wynikającego z Pakietu So-
cjalnego, a w szczególności ustalił samodzielnie, że powódka nie nabyła uprawnienia
do dochodzonego roszczenia, gdyż strona pozwana dotrzymała gwarancji zatrudnie-
nia poprzez zaproponowanie nowych warunków pracy i płacy. Takie rozstrzygnięcie -
zdaniem powódki - narusza art. 386 § 4 k.p.c., a brak zbadania merytorycznej pod-
stawy roszczenia na skutek błędnego uznania, iż strona pozwana nie była stroną
umowy (Pakietu Socjalnego) oznacza, że nie rozpoznano istoty sprawy. Sąd pierw-
szej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego w kierunku ustalenia za-
miaru stron i ich intencji podczas podpisywania Pakietu Socjalnego oraz nie dokonał
wykładni przepisów Pakietu, a uczynił to dopiero Sąd drugiej instancji. Zdaniem skar-
żącej, wadliwe było także ustalenie Sądu odwoławczego, że przewidziany w Pakiecie
obowiązek wypłaty stosownych kwot ustalonych w jego § 1 ust. 2b dotyczy definityw-
nego wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę oraz że wypowiedzenie
10
zmieniające było w istocie rzeczy realizacją gwarancji zatrudnienia przewidzianą w
Pakiecie Socjalnym. Powódka podkreśliła, że wobec odmowy przyjęcia zaoferowa-
nych jej nowych, mniej korzystnych warunków pracy i płacy, umowa uległa rozwiąza-
niu z innych przyczyn niż wymienione taksatywnie w § 1 ust. 2 Pakietu Socjalnego.
Skarżąca zaznaczyła, że ze względu na treść i cel art. 42 k.p. nie można zaaprobo-
wać tezy, że odmowa przyjęcia przez pracownika wypowiedzenia zmieniającego jest
równoznaczna z wypowiedzeniem przez niego umowy o pracę. W takim wypadku
rozwiązanie umowy o pracę jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę
przez pracodawcę. Zaoferowana powódce praca była nieodpowiednia z uwagi na
stan zdrowia, a jej podjęcie wbrew zaleceniom lekarskim, ale na polecenie pozwa-
nego, doprowadziło do wypadku przy pracy, co zostało ustalone w toku innej sprawy.
W ocenie skarżącej, właściwa wykładnia art. 42 § 1-3 k.p. w związku z art. 9 § 1 k.p.
oraz § 1 ust. 2a i 2b Pakietu Socjalnego z dnia 26 października 1998 r. implikuje
wniosek, że wypowiedzenie zmieniające dokonane przez pracodawcę nie stanowiło
realizacji gwarancji zatrudnienia w rozumieniu Pakietu. Z tego względu - zdaniem
powódki - Sąd Okręgowy dopuścił się oczywistej obrazy § 1 pkt 2a i 2b Pakietu So-
cjalnego, skoro zawarta w tej regulacji lista grup pracowników wyłączonych z gwa-
rancji zatrudnienia nie obejmuje rozwiązania umowy o pracę wskutek odmowy przy-
jęcia zmienionych warunków pracy i płacy.
Wskazując na powyższe, skarżąca wniosła o uchylenie w całości obydwu wy-
danych w sprawie wyroków oraz o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w
całości oraz jego zmianę „poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki
kwoty 24.403 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 sierpnia 2001 r.” i zasądzenie od
pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania.
Pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o jej oddalenie w całości
oraz o zasądzenie od powódki kosztów zastępstwa procesowego. Pozwana wywio-
dła w szczególności, że Pakiet Socjalny z dnia 26 października 1998 r. nie jest źró-
dłem prawa pracy, gdyż został zawarty w procesie prywatyzacji bezpośredniej (a nie
pośredniej) i spółki będące inwestorami nie stały się spółkami dominującymi, a więc,
że do tego Pakietu nie można stosować wykładni przedstawionej w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 23 maja 2006 r., III PZP 2/06.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
11
Przedmiotem zaskarżenia jest całość rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego, a to
(oddalenie apelacji powódki) dotyczy całości rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji
(oddalenia powództwa). Wskazuje na to nie tylko jednoznacznie sformułowany za-
kres zaskarżenia, ale też oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia na kwotę
24.403 zł oraz wnioski kasacyjne. Powództwo obejmowało dwa roszczenia, tj. należ-
ność pieniężną gwarantowaną w Pakiecie Socjalnym w kwocie 20.503 zł oraz od-
szkodowanie z tytułu nieuzasadnionego wypowiedzenia warunków pracy i płacy w
kwocie 3.900 zł. Jednakże w ramach podstaw kasacyjnych skargi powódka nie po-
wołała żadnych zarzutów dotyczących części orzeczenia Sądu Okręgowego w przed-
miocie odszkodowania za nieuzasadnione wypowiedzenie zmieniające. Z tego
względu skarga kasacyjna powódki w tym zakresie (co do odszkodowania z tytułu
wadliwego wypowiedzenia zmieniającego), wobec związania Sądu Najwyższego
podstawami skargi (art. 39813
§ 1 k.p.c.), podlegała oddaleniu na mocy art. 39814
k.p.c.
W zakresie zarzutów dotyczących roszczenia o zapłatę należności gwaranto-
wanej Pakietem Socjalnym, powódka nietrafnie podnosi obrazę art. 386 § 4 k.p.c. W
przepisie tym jest mowa o nierozpoznaniu istoty sprawy, ale przez sąd pierwszej in-
stancji. Sąd drugiej instancji, oddalając apelację, zawsze orzeka o istocie sprawy,
gdyż na tym ona polega w postępowaniu apelacyjnym (art. 386 § 1 k.p.c.). Wyjątek
od tej reguły wprowadza art. 386 § 4 k.p.c., który między innymi uprawnia sąd drugiej
instancji do uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji w razie, gdy sąd ten nie rozpo-
znał istoty sprawy. Jest to regulacja o odmiennej treści niż była zawarta w art. 378 §
2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 1996 r. do 1 lipca 2000 r., według któ-
rej „sąd drugiej instancji z urzędu uchyli (..) wyrok w całości lub w części, jeżeli postę-
powanie przed sądem pierwszej instancji jest dotknięte nieważnością albo jeżeli sąd
ten nie rozpoznał istoty sprawy”. W aktualnym brzmieniu art. 386 § 4 k.p.c., sąd dru-
giej instancji w razie stwierdzenia nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej
instancji, nie ma bezwzględnego obowiązku uchylenia orzeczenia i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania (tak, jak to było w czasie obowiązywania art. 378
§ 2 k.p.c. we wskazanym brzmieniu; por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego
2002 r., I PKN 845/00, OSNP 2004 nr 3, poz. 46 oraz z dnia 13 listopada 2002 r., I
CKN 1149/00, LEX nr 75293). Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierw-
szej instancji (najogólniej) oznacza bezpodstawne uznanie, że istnieje przesłanka
12
materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyroki Sądu Naj-
wyższego z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN 642/00, OSNAPiUS 2002 nr 17, poz. 409;
z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 845/00, OSNP 2004 nr 3, poz. 46; z dnia 12 lutego
2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36 z glosą E. Rott-Pietrzyk; z dnia 25
listopada 2003 r., II CK 293/02, LEX nr 151622; z dnia 14 maja 2002 r., V CKN
357/00, LEX nr 55513; z dnia 24 marca 2004 r., I CK 505/03, Monitor Spółdzielczy
2006 nr 6, s. 45 oraz z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635).
Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego rzeczywiście jest oparte na takiej negatywnej
przesłance, skoro uznał on brak legitymacji biernej strony pozwanej (pracodawcy), co
Sąd drugiej instancji ocenił za nietrafne. Problem zastosowania (naruszenia) art. 386
§ 4 k.p.c. sprowadza się do oceny, czy w takiej sytuacji Sąd drugiej instancji miał
obowiązek uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpozna-
nia, czy też mógł rozstrzygnąć sprawę na podstawie własnej oceny zasadności po-
wództwa. Należy uznać, że nierozpoznanie istoty sprawy przez sąd pierwszej instan-
cji stwarza sądowi apelacyjnemu jedynie możliwość, a nie obowiązek uchylenia za-
skarżonego wyroku. Można oczywiście rozważać, kiedy sąd drugiej instancji powi-
nien z tej możliwości skorzystać. Nie budzi jednak wątpliwości, że nie ma przeszkód,
aby sąd drugiej instancji wydał orzeczenie kończące postępowanie, jeżeli nie zmienia
ustaleń faktycznych dokonanych przez sąd pierwszej instancji, a chodzi tylko o ocenę
prawną (o prawidłowe zastosowanie prawa materialnego). Tak było w rozpoznawanej
sprawie, gdyż Sąd odwoławczy w całości zaaprobował ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji, nie przeprowadzał uzupełniającego postępowania dowodowego
ani nie dokonywał odmiennych ustaleń faktycznych. Sąd Okręgowy dokonał jedynie
odmiennej oceny prawnej charakteru Pakietu Socjalnego, kwalifikując go jako źródło
prawa pracy i dlatego nie można zarzucić Sądowi drugiej instancji naruszenia art.
386 § 4 k.p.c.
Rozpatrzenie pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej musi być poprzedzone
analizą argumentacji przedstawionej w odpowiedzi na skargę. Gdyby bowiem uznać
jej zasadność, to należałoby ponownie rozważyć trafność wyroku Sądu pierwszej
instancji, przyjmującego brak związania pracodawcy umową zawartą przez inwesto-
rów ze związkami zawodowymi, która nie jest porozumieniem zbiorowym opartym na
ustawie, a więc nie stanowi źródła prawa pracy. Zdaniem Sądu Najwyższego, Sąd
Okręgowy słusznie przyjął, że zobowiązania sformułowane w Pakiecie Socjalnym
wiązały pozwaną spółkę. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 23 maja 2006 r.,
13
III PZP 2/06 (OSNP 2007 nr 3-4, poz. 38), Sąd Najwyższy przyjął, że postanowienia
porozumienia zbiorowego w sprawie gwarancji socjalnych, pracowniczych i związko-
wych, zawartego w procesie prywatyzacji pośredniej pomiędzy związkami zawodo-
wymi działającymi u pracodawcy, a spółką handlową, która po nabyciu akcji stała się
spółką dominującą nad spółką zależną będącą pracodawcą, są przepisami prawa
pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Uchwała ta została co prawda podjęta w odniesie-
niu do prywatyzacji pośredniej, ale jej argumentację i ostatecznie przyjęty pogląd
prawny należy odnieść również do prywatyzacji bezpośredniej i okoliczności faktycz-
nych rozpoznawanej sprawy. Prywatyzacja bezpośrednia polega na rozporządzeniu
wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa
państwowego między innymi przez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki (art. 39 ust.
1 pkt 2 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji). Zgodnie z art. 49 tej ustawy, wniesie-
nie przedsiębiorstwa do spółki następuje w trybie rokowań podjętych na podstawie
publicznego zaproszenia (ust. 1), zbycie akcji należących do Skarbu Państwa w
spółce następuje w sposób określony w art. 33 ustawy (ust. 2), a przepisy art. 36-38
ustawy stosuje się odpowiednio (ust. 4 in fine). W rozpoznawanej sprawie prywatyza-
cja bezpośrednia nastąpiła w taki właśnie sposób. Stosowanie art. 33 oraz art. 36-38
ustawy oznacza, że do trybu ustalania gwarancji socjalnych dla pracowników wnie-
sionego do spółki przedsiębiorstwa państwowego mają odniesienie zasady doty-
czące prywatyzacji pośredniej, a więc jest w stosunku do niej aktualna wykładnia
przedstawiona we wskazanej uchwale składu siedmiu sędziów. Dotyczy to przede
wszystkim związania (jako źródłem prawa pracy) nowopowstałej spółki będącej pra-
codawcą porozumieniem (takim, jak w stanie faktycznym sprawy) zawartym w pro-
cesie prywatyzacji bezpośredniej polegającej na wniesieniu do niej przedsiębiorstwa
przez Skarb Państwa. Zważyć bowiem należy, że Pakiet Socjalny ze związkami za-
wodowymi zawarły nie tylko spółki będące inwestorami, ale także Skarb Państwa, a
następnie Pakiet ten stał się integralną częścią umowy przedwstępnej. Po stronie
pracodawczej w tym porozumieniu występowały więc nie tylko spółki będące inwe-
storami, ale także Skarb Państwa, czyli wszyscy założyciele (właściciele) nowej
spółki.
Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w tej części było więc trafne, ale Sąd ten
błędnie zinterpretował postanowienia Pakietu Socjalnego i w tym zakresie usprawie-
dliwioną podstawę skargi stanowią zarzuty naruszenia § 1 ust. 2a i 2b Pakietu Socjal-
nego (w związku z art. 42 i art. 9 § 1 k.p.). Odpowiednie przepisy Pakietu stanowią
14
bowiem, że w przypadku rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem przed upływem
okresu gwarantowanego z przyczyn dotyczących pracodawcy, pracownikowi przysłu-
guje stosowne świadczenie. Bezsporne jest, że powódka była objęta gwarancją trwa-
łości stosunku pracy w okresie trzech lat od momentu zawiązania pozwanej spółki (§
1 ust. 2a Pakietu), a do ustania stosunku pracy doszło przed upływem okresu gwa-
rantowanego i nie wystąpił żaden z przypadków wyłączenia prawa do tego świadcze-
nia. Wykładnia postanowień Pakietu niezbędna dla rozstrzygnięcia sprawy sprowa-
dza się więc do oceny, czy jest rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn dotyczą-
cych pracodawcy jej rozwiązanie wskutek odmowy przyjęcia przez pracownika oferty
nowych warunków pracy (płacy) zaproponowanych przez pracodawcę w wypowie-
dzeniu zmieniającym. Sąd Najwyższy w obszernym i utrwalonym orzecznictwie anali-
zował ten problem w aspekcie stosowania ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szcze-
gólnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn doty-
czących zakładu pracy. W tym zakresie należy w szczególności wskazać na wyrok z
dnia 9 listopada 1990 r., I PR 335/90 (OSP 1991 nr 9, poz. 212), według którego oko-
liczność, że rozwiązanie stosunku pracy następuje w trybie wypowiedzenia zmienia-
jącego, a nie w drodze wypowiedzenia definitywnego ma jedynie znaczenie dla
oceny, czy przyczyny dotyczące pracodawcy stanowią wyłączny powód uzasadnia-
jący rozwiązanie stosunku pracy. Jeżeli bowiem pracownikowi zaproponowano odpo-
wiednią pracę, to odmowa jej przyjęcia może być w pewnym wypadku potraktowana
jako współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy (por. też wyroki z dnia 6 stycznia
1995 r., I PRN 119/94, OSNAPiUS 1995 nr 12, poz. 146; z dnia 12 marca 1996 r., I
PRN 15/96, OSNAPiUS 1996 nr 20, poz. 304; OSP 1997 nr 7-8, poz. 128 z glosą B.
Wagner; z dnia 2 lutego 2001 r., I PKN 228/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 489; z
dnia 16 listopada 2000 r., I PKN 79/00, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 240 oraz z dnia
7 lipca 2000 r., I PKN 728/99, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 40). Odnosząc tę wykład-
nię do okoliczności rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że dla oceny przysługi-
wania powódce świadczenia z Pakietu Socjalnego bez znaczenia jest to, że do roz-
wiązania umowy o pracę doszło wskutek odmowy przyjęcia warunków pracy (płacy)
zaproponowanych przez pracodawcę w wypowiedzeniu zmieniającym. Ważne jest,
czy odmowa ta była uzasadniona. Jeżeli bowiem powódka odmówiła przyjęcia no-
wych warunków z usprawiedliwionych przyczyn, to doszło do rozwiązania umowy o
pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy, a więc nie dotrzymał on tym samym gwa-
rancji zatrudnienia przez wskazany okres.
15
Z tych względów w zakresie dotyczącym świadczenia z Pakietu Socjalnego
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. (a o kosztach postępowania kasa-
cyjnego na mocy art. 108 § 2 k.p.c.) orzekł jak w sentencji.
========================================