Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 144/07
POSTANOWIENIE
Dnia 6 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Antoni Górski
w sprawie z powództwa M. J.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 marca 2008 r.,
zażalenia powoda
na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 5 października 2007 r., sygn. akt VI ACa
(…),
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Powód zwolniony od kosztów sądowych postanowieniem sądu pierwszej instancji
wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z 31 maja 2007 r. uiszczając
opłatę podstawową.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z 5 października 2007 r. odrzucił skargę
podzielając pogląd prawny, w myśl którego zwolnienie udzielone przed sadem
powszechnym nie rozciąga się na postępowanie kasacyjne, w związku z czym strona
powinna wnosząc skargę kasacyjna ponownie ubiegać się o zwolnienie od kosztów tym
postępowaniu.
2
Powód wniósł zażalenie na to postanowienie wyrażając odmienne zapatrywanie
co do skutków zwolnienia od kosztów sądowych dokonanego w postępowaniu przed
sadem powszechnym. Żalący się wnosi o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zmiana charakteru postępowania kasacyjnego dokonana z dniem 6 lutego 2005
r. ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98)
wywołała wątpliwości, również w odniesieniu do kwestii ubocznych m.in. dotyczących
postępowania o zwolnienie od kosztów sądowych. W szczególności wyłoniło się
zagadnienie, czy zwolnienie udzielone w postępowaniu przed sądem powszechnym jest
skuteczne w postępowaniu kasacyjnym, ponieważ z przekształceniem w postępowanie
skargowe od prawomocnego orzeczenia utraciło ono charakter postępowania zwykłego,
odwoławczego. Zagadnienie to doprowadziło do rozbieżności w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, co z kolei znalazło odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów drugiej
instancji, do których wpływają skargi kasacyjne i są poddane badaniu pod kątem
dopuszczalności (art. 3986
§ 2 k.p.c.) – również z innych przyczyn, w tym dochowania
wymagania opłaty, ze skutkami przewidzianymi w art. 1302
§ 3 k.p.c.
Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że Sąd Apelacyjny podziela
kierunek reprezentowany m.in. w postanowieniach Sądu Najwyższego z 14 marca 2007
r., I CZ 5/07 lub z dnia 24 sierpnia 2007 r. I CZ 98/07. Należy dodać, że nie jest to
wyczerpujące wyliczenie orzeczeń uznających, że prawomocność orzeczenia w sprawie
jako całości poddanej pod osąd rozciąga się na postanowienia incydentalne, z
wyjątkiem przypadków unormowanych odmiennie (np. postanowienie dnia 23 stycznia
2007 r., III CZ 3/07 lub z dnia 24 sierpnia 2007 r., I CZ 88/07). Nie jest to zatem, jak
utrzymuje skarżący pogląd odosobniony, niezasługujący na uwagę.
W orzecznictwie jednak prezentowane były również odmienne oceny skutków
zmian dokonanych ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. np. w postanowieniach z dnia 9
listopada 2006 r., IV CZ 85/06 niepubl. oraz z dnia 20 października 2006 r., IV CZ 77/06.
W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy wskazywał, że prawomocność orzeczenia sądu
drugiej instancji nie oznacza konieczności ponawiania wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych przez stronę, która takie zwolnienie już uprzednio uzyskała, ponieważ toczy
się ono w tej samej sprawie, w której udzielono zwolnienia od kosztów. Taki sam
kierunek wykładni przyjmował skład orzekający w postanowieniu z dnia 30 maja 2007 r.,
I CZ 54/07.
3
Nie ulega wątpliwości, że przykładowo wskazane rozbieżności stawiały przed
uczestnikami postępowań sądowych niebezpieczeństwo uchybienia bez swej winy
terminu dokonania tak ważnej czynności procesowej, jak zaskarżenie prawomocnego
orzeczenia sądu drugiej instancji. Wprawdzie przepisy postępowania przewidują środki
prawne pozwalające uniknąć niekorzystnych skutków uchybienia terminu bez winy
strony (i jej pełnomocnika), jednak rozwiązania przewidziane dla wydarzeń
nadzwyczajnych nie mogą zastąpić pewności stanu prawnego, pozwalającego udzielać
pomocy prawnej bez obciążenia nadmiernym ryzykiem. Wysokie wymagania stawiane
profesjonalnym uczestnikom postępowania sadowego nie powinny bowiem prowadzić
do postępowania oportunistycznego (np. przez uiszczanie opłat wyższych od
wymaganych przez ustawy).
Istniejąca zasadnicza rozbieżność orzecznictwa wymagała zatem ujednolicenia.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego na podstawie art. 60 § 1 ustawy z dnia 23
listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) przedstawił
wniosek o rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów,
rozbieżności w wykładni prawa występującej w orzecznictwie Sądu Najwyższego, co do
tego czy zwolnienie od kosztów sądowych udzielone stronie w postępowaniu
rozpoznawczym obejmuje także postępowanie wszczęte wniesieniem skargi kasacyjnej
oraz czy pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do
wniesienia skargi kasacyjnej oraz występowania w postępowaniu wszczętego jej
wniesieniem.
Wniosek oznaczony sygnaturą III CZP 142/07 oczekuje na rozpoznanie przez
skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego.
Odnosząc się do przedstawionego zażalenia skład orzekający w rozpoznawanej
sprawie wyraża pogląd, że zwolnienie od kosztów sądowych udzielone stronie w
postępowaniu rozpoznawczym obejmuje także postępowanie wszczęte wniesieniem
skargi kasacyjnej.
Art. 771 k.p.c. dotyczący postępowania egzekucyjnego powoływany dla
uzasadnienia obydwu kierunków orzecznictwa, zdaniem składu orzekającego
potwierdza stanowisko przytoczone w poprzednim zdaniu, ponieważ niezrozumiała
byłaby konstrukcja wyłączająca zwolnienia od kosztów w postępowaniu kasacyjnym, a
utrzymująca je w toczącym się jednocześnie, lub później postępowaniu egzekucyjnym.
Zwolnienie od kosztów sądowych jest zależne od stanu majątkowego strony i nie ma
podstaw do przypuszczania, że w okresie kilku lub nawet kilkunastu miesięcy od
4
wydania orzeczenia przez sąd drugiej instancji sytuacja majątkowa i rodzinna strony
diametralnie się zmieni, co usprawiedliwiałoby wszczęcie postępowania incydentalnego
w przedmiocie ponownego zwolnienia. Również z punktu widzenia stron, sprawa jako
przedmiot postępowania rozpoznawczego i kasacyjnego zachowuje tożsamość, skoro
dotyczy nadal tego samego stosunku prawnego. Wreszcie nie bez znaczenia jest treść
postanowienia uwzględniającego wniosek o zwolnienia. Brak w nim ograniczeń
powoduje słuszne przekonaniem strony, że będzie to zwolnienie skutkowało do końca
postępowania rozpoznawczego.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy uznał zażalenie za uzasadnione i na podstawie
art. 3941
§ 1 i 3 w związku z art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak na wstępie.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13