Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 marca 2008 r.
II PK 192/07
Ochrona przewidziana w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.)
nie przysługuje pracownikowi w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy z
mocy prawa na podstawie art. 95 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) i wobec tego nie ma do
niego zastosowania art. 57 § 2 k.p.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Romualda Spyt (sprawoz-
dawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 marca
2008 r. sprawy z powództwa Jacka B. i Ogólnopolskiego Akademickiego Związku
Zawodowego w W. przeciwko Politechnice W. o wynagrodzenie, zadośćuczynienie
za naruszenie dóbr osobistych, świadczenia socjalne, na skutek skargi kasacyjnej
strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 9 stycznia 2007
r. [...]
I. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt I w zakresie apelacji pozwanego doty-
czącej wynagrodzenia na czas pozostawania bez pracy i w tej części przekazał
sprawę Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzecze-
nia o kosztach postępowania kasacyjnego;
II. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałej części.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 22 maja 2006 r. zasądził od pozwanej Politechniki W. w W. na rzecz po-
woda Jacka B. kwotę 33.507,87 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 września
2002 r. do dnia zapłaty tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w
okresie: od 1 maja 2000 r. do 28 lutego 2001 r. oraz od października 2001 r. do 11
2
września 2002 r. oraz kwotę 1.200 zł tytułem odszkodowania za pozbawienie po-
woda świadczeń socjalnych, umorzył postępowanie w zakresie zadośćuczynienia i
wynagrodzenia za pracę za marzec 2001 r.; w pozostałej części oddalił powództwo
oraz zasądził na rzecz powoda kwotę 3.000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku ustalił, że powód był zatrudniony u po-
zwanego jako pracownik naukowo - dydaktyczny, mianowany od 1 października
1995 r. na stanowisku asystenta na czas nieokreślony. Powód od 21 stycznia 1997 r.
pełnił funkcję skarbnika Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność - 80”; od września
2000 r. wszedł w skład zarządu tej Komisji i pełnił funkcję przewodniczącego do 30
grudnia 2003 r. Powód jednocześnie był członkiem Zarządu Regionu, wchodził w
skład jego Prezydium i pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego, był także delega-
tem na Zjazd Krajowy. Orzeczeniem Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli Akade-
mickich z dnia 24 maja 1999 r. wydalono powoda z zawodu nauczycielskiego, orze-
kając jednocześnie zakaz przyjmowania go do pracy w zawodzie nauczycielskim.
Orzeczenie to zostało utrzymane w mocy przez Komisję Dyscyplinarną przy Radzie
Głównej Szkolnictwa Wyższego w dniu 27 kwietnia 2000 r. Wobec powyższego rek-
tor Politechniki W. powiadomił powoda o wygaśnięciu jego stosunku pracy na pod-
stawie art. 95 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym
(Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 9 lutego 2001
r. uchylił powyższe orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Ostatecznie postępowanie dyscyplinarne prowadzone przez Komisję Dyscyplinarną
przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego zostało umorzone. Wyrokiem z dnia 19
kwietnia 2002 r. powód został przywrócony do pracy u pozwanego na dotychczaso-
wym stanowisku. Apelacje obu stron od powyższego wyroku oddalone zostały wyro-
kiem Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 września
2002 r. W dniu 11 września powód zgłosił się do pracy i stosunek pracy został na-
wiązany ponownie. Sąd podkreślił, że powód w chwili rozwiązania stosunku pracy był
członkiem zarządu organizacji związkowej - Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność -
80”, stąd też podlegał szczególnej ochronie wynikającej z przepisu art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) i z tego względu przysługuje mu wynagrodzenie za
cały czas pozostawania bez pracy, stosownie do treści art. 57 § 1 i 2 k.p. Jednocze-
śnie Sąd stwierdził, że powód nie prowadził działalności związkowej wyłącznie dla
ochrony swoich interesów, bowiem bronił interesów pracowników Politechniki W.,
3
zajmował się istotnymi zagadnieniami prawnymi z zakresu prawa pracy dotyczącymi
między innymi godzin ponadwymiarowych nauczycieli akademickich, niegodziwości
wynagrodzenia, nielegalnej praktyki powierzania zajęć dydaktycznych studentom -
stażystom.
Wyrokiem z dnia 9 stycznia 2007 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu oddalił apelacje obu stron zaskarżających wyrok Sądu
Okręgowego. Odnosząc się do apelacji pozwanego - Sąd Okręgowy nie zgodził się z
zarzutem naruszenia art. 47 k.p., podkreślając moc wiążącą wyroku z dnia 19 kwiet-
nia 2002 r., przywracającego powoda do pracy. Z tego faktu wywiódł, że w niniej-
szym procesie nie jest możliwa analiza okoliczności mających wpływ na roszczenie
powoda o przywrócenie do pracy. Nie zgodził się także z poglądem skarżącego, że
Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy nie spełnia wymogu określonego w art.
251
ustawy o związkach zawodowych, jak też stwierdził, że związek ten ma charakter
ogólnokrajowy i nie ogranicza swojej działalności do jednego zakładu pracy. Dlatego
też stanowisko Sądu Najwyższego, zawarte w wyroku z dnia 5 lipca 2002 r., III PZP
13/02 (OSNP 2003 nr 7, poz. 167), zgodnie z którym zakładowa organizacja związ-
kowa jest legitymowana na podstawie art. 462 k.p.c. w związku z art. 61 k.p.c. do
wszczęcia postępowania tylko na rzecz pracownika zatrudnionego w zakładzie pracy
objętym jej zakresem działania, nie ma znaczenia w niniejszej sprawie. Odnosząc się
do tej kwestii Sąd Apelacyjny podkreślił, że stanowisko Trybunału Konstytucyjnego,
wyrażone w postanowieniu z dnia 25 marca 2003 r., Tw 75/02 (OTK - B 2003 nr 4,
poz. 199), stwierdzające, że Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy nie ma
charakteru ogólnokrajowego, ponieważ nie spełnia przesłanek wskazanych w art.
191 ust. 1 Konstytucji RP, nie powoduje braku możliwości wytoczenia powództwa na
rzecz pracownika, bowiem przepis art. 462 k.p.c. nie ustanawia warunku „ogólnokra-
jowości”, a statut tego związku wskazuje, że jego działalność nie ogranicza się do
jednego pracodawcy. Sąd Apelacyjny wskazał także, iż podjęcie się przez związek
obrony praw jednego z działaczy związku nie może być postrzegane jako prymat
ochrony interesów tego członka nad całokształtem działalności tego związku.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł pozwany, opierając ją na
naruszeniu prawa materialnego: art. 47 k.p., poprzez jego zastosowanie i przyjęcie,
że pracodawca jest zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za cały okres pozosta-
wania bez pracy, mimo że nie miał wpływu na zdarzenie powodujące wygaśnięcie
stosunku pracy; art. 26 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 462
4
k.p.c. i § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 listopada 2000 r. w
sprawie określenia wykazu organizacji społecznych uprawnionych do działania przed
sądem w imieniu lub na rzecz obywateli (Dz.U. Nr 100, poz. 1080 ze zm.), poprzez
zaakceptowanie stanowiska Sądu Okręgowego dopuszczającego do udziału w spra-
wie organizację związkową szczebla ogólnokrajowego, w sytuacji, gdy zakładowa
struktura tego związku nie zdołała uzyskać atrybutu organizacji zakładowej; art. 32
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 47 k.p. i 57 § 2 k.p. w
związku z art. 8 k.p., poprzez błędną wykładnię i wadliwe przyjęcie za Sądem Okrę-
gowym, że powód - w okolicznościach niniejszej sprawy - podlegał szczególnej
ochronie i przysługuje mu wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy.
Skarżący podniósł także zarzut naruszenia prawa procesowego - art. 227
k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c., poprzez zaakceptowanie przez Sąd Apelacyjny
braku odniesienia się przez Sąd Okręgowy do dowodów wnioskowanych przez po-
zwaną i tym samym zaakceptowanie uchybień w zakresie ustalenia faktów mających
istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy; art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 316
k.p.c. i art. 382 k.p.c., poprzez zaakceptowanie przez Sąd Apelacyjny niepełnych
ustaleń Sądu Okręgowego i poprzez nadanie przymiotu poprawności ocenie dowo-
dów dokonanej przez Sąd Okręgowy, która doprowadziła do stanowiska, że działal-
ność związkowa prowadzona przez powoda spełnia stawiane ustawą wymogi, a tym
samym powód zasługuje na ochronę jako działacz związkowy.
Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów postę-
powania w obu instancjach, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę
poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego poprzez oddalenie powództwa i za-
sądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący uzasadnił wy-
stępowaniem w niniejszej sprawie zagadnień prawnych, polegających na rozstrzy-
gnięciu, czy prowadzenie działalności związkowej ukierunkowanej wyłącznie na
funkcyjnych członków związku i szeroko zakrojoną działalność procesową powoda -
członka zarządu organizacji związkowej na rzecz i w imieniu osób niebędących
członkami tej organizacji zasługuje na ochronę związkową; czy powodowi przysłu-
guje wynagrodzenie za pracę, skoro pozwany nie miał wpływu na zdarzenie powo-
dujące wygaśnięcie stosunku pracy, czy prominentny działacz związkowy korzysta z
ochrony związkowej, jeśli świadomie, poprzez założenie nowego związku zawodo-
5
wego sprzeniewierza się przepisom własnego prawa związkowego, zakazującego
przynależności do innej organizacji związkowej. Jako odrębne zagadnienie prawne
skarżący podniósł problem czynnej legitymacji procesowej organizacji związkowej
najwyższego szczebla w sytuacji, gdy zakładowa struktura tego związku nie zdołała
spełnić wymogu wskazanego w art. 251
ustawy o związkach zawodowych i postawił
pytanie, czy w szczególnej sytuacji nie stanowi to o obejściu prawa, a w tym kontek-
ście - czy decydujące znaczenie ma statut związku nadający uprawnienia do wystę-
powania przed sądem na równi ze strukturami zakładowymi i szczebla ogólnokrajo-
wego oraz czy te uprawienia należy traktować zamiennie wobec treści art. 26 w
związku z art. 251
ustawy o związkach zawodowych.
W uzasadnieniu skargi - w odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 47 k.p. -
podniesiono, że pracodawca nie miał wpływu na wygaśnięcie stosunku pracy, które
było skutkiem orzeczenia niezawisłego organu. Powołał się przy tym na uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1996 r., I PZP 18/96 (OSNAPiUS 1997 nr 10,
poz. 162), z której wynika, że zdarzenia całkowicie oderwane od działalności związ-
kowej i powodujące ex lege wygaśnięcie stosunku pracy, nie rodzą skutków wynika-
jących z ochrony stosunku pracy.
Skarżący - w oparciu o art. 26 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych w
związku z art. 462 k.p.c. i § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 li-
stopada 2000 r. w sprawie określenia wykazu organizacji społecznych uprawnionych
do działania przed sądem w imieniu lub na rzecz obywateli - zakwestionował legity-
mację czynną Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego do występo-
wania z powództwem na rzecz pracownika w indywidualnej sprawie, z tego względu,
że jego zdaniem intencją ustawodawcy było wyposażenie w takie kompetencje za-
kładowej organizacji związkowej pozostającej najbliżej pracownika. Wskazał, że nie
powiodła się próba utworzenia struktury zakładowej tej organizacji, a to z uwagi na
brak wymaganej, minimalnej liczby jej członków i dlatego jej kompetencje przejęła
struktura ogólnokrajowa, co należy potraktować jako działanie mające na celu obej-
ście prawa.
Zdaniem skarżącego błędna wykładnia zastosowanych przez Sąd przepisów
art. 47 k.p., 57 § 2 k.p. w związku z art. 8 k.p. doprowadziła do stanowiska, że dzia-
łanie powoda w ramach struktur związkowych nie stanowi nadużycia prawa, a tym
samym przysługuje mu szczególna ochrona prawna „powodująca prawo do wynagro-
dzenia za cały okres pozostawania bez pracy”.
6
W zakresie zarzutów prawa procesowego - art. 227 k.p.c. w związku z art. 233
§ 1 k.p.c. - skarżący stwierdził, że Sąd Okręgowy nie odniósł się do dowodów przed-
stawianych przez pozwanego, mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy, a dotyczących rzeczywistego obrazu „działalności” związkowej powoda, po-
legającej na realizacji jego własnych celów, czy też realizacji możliwości wytaczania
procesów sądowych, a Sąd Apelacyjny fakt ten zaakceptował. Natomiast wskazywa-
ne naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c. i art. 382 k.p.c. wynika z
tego, iż Sąd Apelacyjny bezzasadnie zaaprobował ocenę dowodów dokonaną przez
Sąd Okręgowy, dotyczącą charakteru działalności związkowej powoda. Zdaniem
skarżącego wskazywane przez Sąd Okręgowy działania związkowe powoda to jego
własne, indywidualne sprawy w zakresie godzin ponadwymiarowych, niegodziwości
wynagrodzenia, jak i powierzania zajęć studentom stażystom. Sądy nie odniosły się
także do dualizmu przynależności związkowej powoda. Skoro statut NSZZ „Solidar-
ność - 80” zakazuje przynależności swoim członkom do innych struktur związkowych,
to złamanie tego postanowienia przez powoda winno mieć znaczenie przy ocenie -
przez pryzmat art. 8 k.p. - zasadności honorowania ochrony związkowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 3983
§ 1 k.p.c. skargę kasacyjną strona może oprzeć na: (1) naru-
szeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowa-
nie, (2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy. Natomiast zgodnie z § 3 tego przepisu podstawą skargi ka-
sacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Prze-
pis art. 3983
§ 3 k.p.c. wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepi-
sów, których naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny
dowodów, nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę ka-
sacyjną, nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c. Wszakże ten
właśnie przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, LEX nr 230204). Ustro-
jową funkcją Sądu Najwyższego jest sprawowanie nadzoru judykacyjnego, w tym
zapewnianie jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych. Z tego punktu widzenia
każdy zarzut skargi kasacyjnej, który ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi
sądu drugiej instancji z uwagi na jego sprzeczność z art. 3983
§ 3 k.p.c. jest a limine
7
niedopuszczalny, a jeżeli skarga oparta jest tylko na takich zarzutach, podlega od-
rzuceniu. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 364/06,
LEX nr 238975). Stąd też wszelkie zarzuty skargi, kwestionujące ocenę materiału
dowodowego dokonaną przez Sąd - w oparciu o przepis art. 233 § 1 k.p.c. - są bez-
skuteczne.
Skarżący połączył zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. z przepisem art. 227
k.p.c., a także z art. 316 k.p.c. i art. 382 k.p.c., stwierdzając, że Sąd Apelacyjny za-
aprobował pominięcie przez Sąd Okręgowy zgłaszanych przez niego dowodów, a
także sam dowodów tych nie poddał ocenie. Jego zdaniem, wykazałyby one, iż po-
wód swoją funkcję związkową traktował instrumentalnie, wykorzystywał ją do realiza-
cji własnych celów - w tym także do wytaczania procesów sądowych, a wskazywane
przez Sąd przejawy działalności związkowej powoda to jego indywidualne sprawy,
zarówno w zakresie godzin ponadwymiarowych, niegodziwości wynagrodzenia, jak i
powierzania zajęć studentom - stażystom. Te okoliczności, zdaniem skarżącego,
miałyby mieć wpływ na wynik sprawy, bowiem stanowiłyby o nadużyciu prawa przez
powoda, a tym samym pozbawiłyby go ochrony prawnej przysługującej mu na mocy
art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. W konsekwencji zaś, powód nie
miałby prawa do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy na podstawie
art. 57 § 2 k.p. Poglądu tego nie można zaakceptować. Działaniom powoda, związa-
nym z pełnioną przez niego funkcją związkową w Komisji Zakładowej NSZZ „Solidar-
ność - 80”, nie można przypisać cech bezprawności ani też sprzeczności z zasadami
współżycia społecznego lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.
Reprezentacja pracowników w obronie ich interesów na drodze postępowania sądo-
wego mieści się w ramach obowiązującego porządku prawnego, a co więcej jest
podstawowym, funkcjonalnym celem związku zawodowego (art. 7 ustawy), niezależ-
nie od tego, czy dotyczy to indywidualnych spraw członków organów związku zawo-
dowego. Błędnie zakłada skarżący, że indywidualne spory pracownicze dotyczą inte-
resów wyłącznie tych osób, na rzecz których są prowadzone. W znacznej części ta-
kich spraw ich rozstrzygnięcie wpływa na prawa innych pracowników tego samego
zakładu pracy, a także kształtuje wykładnię prawa. Jeśli zatem powód angażował
związek zawodowy w swoich własnych sprawach, w których roztrząsany był problem
godzin ponadwymiarowych nauczycieli akademickich, niegodziwości wynagrodzenia,
czy powierzania zajęć studentom - stażystom, to kwestie te dotyczyły również innych
nauczycieli akademickich, zatem nie można podzielić poglądu, że powód wykorzy-
8
stywał działalność związkową wyłącznie dla załatwienia własnych spraw. W tym
kontekście i z tych samych powodów nieuzasadniony jest zarzut naruszenia prawa
materialnego - 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 57 § 2
k.p. i art. 8 k.p. (art. 47 k.p. nie ma zastosowania w niniejszej sprawie) związany z
kwestią nadużycia prawa. Także kwestia podwójnej przynależności związkowej po-
woda, nawet wbrew postanowieniom statutu jednego ze związków, nie może być
podstawą do pozbawienia go ochrony związkowej na podstawie art. 8 k.p. Takie na-
ruszenie postanowień statutu związku zawodowego nie stanowi pogwałcenia jakiej-
kolwiek zasady współżycia społecznego, trudno bowiem uznać, że zasady te sprze-
ciwiają się przynależności do więcej niż jednego związku zawodowego. Członkostwo
w dwóch związkach zawodowych nie jest również sprzeczne ze społeczno-gospo-
darczym przeznaczeniem prawa.
Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 26 pkt 1 ustawy o związ-
kach zawodowych w związku z art. 462 k.p.c. i § 6 rozporządzenia Ministra Sprawie-
dliwości z dnia 10 listopada 2000 r. w sprawie określenia wykazu organizacji spo-
łecznych uprawnionych do działania przed sądem w imieniu lub na rzecz obywateli.
Zgodnie z przepisem art. 462 k.p.c. w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpie-
czeń społecznych organizacje społeczne, o których mowa w art. 61, a także inspek-
torzy pracy w zakresie określonym w art. 631
, mogą powodować wszczęcie postępo-
wania na rzecz pracowników oraz ubezpieczonych. W myśl § 6 ust.1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 listopada 2000 r., wydanego na podstawie art. 61
§ 1 i 3 i art. 87 § 3 w związku z art. 462 i 585 § 3 k.p.c. związki zawodowe są organi-
zacjami społecznymi, które mogą wszcząć postępowanie w sprawach o roszczenia
pracowników ze stosunku pracy. W przepisie tym posłużono się ogólnym pojęciem
związku zawodowego. Ustawa o związkach zawodowych nie uzależnia bytu związku
zawodowego od posiadania określonej struktury organizacyjnej, pozostawiając tę
kwestię postanowieniom uchwał związkowych i postanowieniom statutu (art. 9). Jed-
nocześnie przepisy tej ustawy przewidują możliwość działania związków zawodo-
wych o różnym zasięgu terytorialnym - a więc związek może obejmować swoim za-
sięgiem jeden zakład pracy i działać jako zakładowa organizacja związkowa (art. 26),
może też obejmować większą liczbę zakładów pracy tworząc międzyzakładową or-
ganizację związkową (art. 34 ust. 1) i wreszcie działanie związku może obejmować
cały kraj, tworząc ogólnokrajowy związek zawodowy (art. 11 ust. 2). Przepis art. 7
ust. 1 tej ustawy stanowi, że w zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawo-
9
dowe reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności
związkowej, natomiast w myśl ust. 2 tego artykułu w sprawach indywidualnych sto-
sunków pracy związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków, na
wniosek pracownika niezrzeszonego związek zawodowy może podjąć się obrony
jego praw i interesów wobec pracodawcy. Nie ma wątpliwości, że przepis ten odnosi
się do wszystkich związków zawodowych, niezależnie od ich usytuowania w hierar-
chii terytorialnej. Zestawienie tego przepisu - a w szczególności jego ust. 2 - z art. 26
pkt 1 ustawy, zgodnie z którym do zakresu działania zakładowej organizacji związ-
kowej należy w szczególności zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach
pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy, wskazuje, że
ten ostatni przepis nie stanowi wyłącznej kompetencji zakładowej organizacji związ-
kowej, czy też międzyzakładowej organizacji związkowej (art. 34 ust. 1 w związku z
art. 26) do reprezentowania pracownika w jego indywidualnej sprawie. Z literalnego
brzmienia art. 7 ust. 2 ustawy wynika wprost, że reprezentacja związku - w sprawach
indywidualnych stosunków pracy - obejmuje jego członków lub osoby, które wybrały
tę organizację związkową do ochrony swoich praw. Zatem ogólnokrajowa organiza-
cja związkowa posiada - na mocy art. 462 k.p.c. w związku z art. 61 k.p.c.- czynną
legitymację procesową do wszczęcia na rzecz pracownika postępowania w sprawach
z zakresu prawa pracy.
Przechodząc do zarzutu naruszenia art. 47 k.p. wskazać należy, że nie ma on
zastosowania w sprawie. Zgodnie bowiem z art. 97 ust. 1 ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym w zakresie roszczeń mianowanego nauczyciela aka-
demickiego z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez uczelnię stosunku
pracy za wypowiedzeniem stosuje się odpowiednio przepisy działu drugiego, roz-
działu II, oddziału 4 Kodeksu pracy - w tym art. 47 k.p. Natomiast w myśl ust. 2 tego
artykułu w zakresie roszczeń mianowanego nauczyciela akademickiego z tytułu nie-
zgodnego z prawem rozwiązania przez uczelnię stosunku pracy bez wypowiedzenia
lub stwierdzenia jego wygaśnięcia stosuje się odpowiednio przepisy działu drugiego,
rozdziału II, oddziału 6 Kodeksu pracy. Podstawę prawną zasądzonego wynagro-
dzenia za pracę mógł więc stanowić jedynie art. 57 § 2 k.p., który również został po-
wołany w podstawach kasacyjnych, aczkolwiek w innym kontekście. Jednakże Sąd
Najwyższy miał na uwadze wyrażone również w skardze kasacyjnej stanowisko po-
zwanego, iż wygaśnięcie stosunku pracy powoda na podstawie art. 95 ust. 1 pkt 3
ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, będące zdarzeniem, na
10
które pracodawca nie miał wpływu, nie rodzi konieczności wypłaty wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy. Zatem, mimo pewnej ułomności skargi kasacyjnej,
Sąd Najwyższy uznał, iż rozpoznanie zarzutu naruszenia art. 57 § 2 k.p. mieści się w
granicach powołanych podstaw kasacyjnych, zgodnie z art. 39813
.§ 1 k.p.c.
W powoływanej przez skarżącego uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22
września 1996 r., I PZP 18/96 (OSNAPiUS 1997 nr 10, poz. 162), wyrażony został
pogląd, że zdarzenia prawne powodujące wygaśnięcie stosunku pracy ex lege,
względnie aktualizujące obowiązek rozwiązania stosunku pracy, całkowicie oderwa-
ne od działalności związkowej, więc bez względu na ewentualnie pełnioną funkcję
związkową, powinny powodować jednakowy skutek wobec ogółu zatrudnionych,
chyba że ustawodawca stanowi wyraźnie, iż nawet obligatoryjność rozwiązania (wy-
gaśnięcia) stosunku pracy nie może naruszać szczególnej ochrony pracownika w
zakresie wypowiedzenia i rozwiązania stosunku, jak to np. wynika z art. 44 ust. 4
ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 89, poz. 402). oraz art. 16
ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr
31, poz. 214 ze zm.). Pogląd ten można uznać za utrwalony, bowiem w wyroku z
dnia 9 grudnia 1998 r., I PKN 497/98 (OSNP 2003 nr 3, poz. 385), Sąd Najwyższy
zajął stanowisko, iż przepis art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych nie ma zastosowania do mianowanego nauczyciela akademickiego za-
trudnionego na stanowisku docenta w sytuacji, gdy jego stosunek pracy wygasa na
podstawie art. 95 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r o szkolnictwie wyż-
szym. W uzasadnieniu tego wyroku stwierdza się, że zakres zastosowania przepisu
art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych obejmuje zatem tylko ustanie stosun-
ku pracy w następstwie dokonania - zmierzających do takiego skutku jednostronnych
czynności prawnych pracodawcy i nie rozciąga się na ustanie stosunku pracy przez
jego wygaśnięcie, a więc zakończenie w następstwie zajścia prawem określonych
zdarzeń, który to skutek pracodawca jedynie "stwierdza", informując o nim zaintere-
sowanego pracownika. Podobny pogląd wyrażony został w wyroku Sądu Najwyższe-
go z dnia 23 stycznia 2004 r., I PK 208/03 (OSNP 2004 nr 23, poz. 401), gdzie rów-
nież zwrócono uwagę, że rozwiązanie stosunku pracy na podstawie przepisów
prawa, a nie w ramach uprawnień pracodawcy, którymi on dysponuje stosownie do
swojej woli, nie podlega ochronie wynikającej z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych. Po raz kolejny Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 20 września 2005 r., II
PK 21/05 (OSNP 2006 nr 15-16, poz. 231), opowiedział się za niestosowaniem art.
11
32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w wypadkach, w których - stosownie do
przepisów szczególnych - skutki ustania stosunku pracy następują niezależnie od
woli pracodawcy. Stanął na stanowisku, że przepis ten odnosi się do ustania stosun-
ku pracy w następstwie dokonania czynności prawnych pracodawcy o charakterze
jednostronnym, zmierzających do wywołania skutku rozwiązania stosunku pracy, a
nie do tych sytuacji, w których rozwiązanie stosunku pracy następuje na podstawie
przepisów prawa, niezależnie od woli pracodawcy i z przyczyny, która nie pozostaje
w żadnym związku z zasadą ochrony pracownika będącego działaczem związko-
wym.
Na mocy art. 97 ust. 2 ustawy z dnia 12 września o szkolnictwie wyższym - w
zakresie roszczeń mianowanego nauczyciela akademickiego z tytułu stwierdzenia
wygaśnięcia stosunku pracy - odpowiednie zastosowanie ma przepis art. 57 k.p.
Zgodnie z § 2 tego przepisu, gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z
mocy przepisu szczególnego (a więc i z mocy art. 32 ust. 2 ustawy o związkach za-
wodowych) wynagrodzenie, o jakim mowa w przepisie art. 57 § 1 k.p., przysługuje za
cały okres pozostawania bez pracy. Skoro, jak wskazano wyżej, ochrona przewidzia-
na w przepisie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych nie przysługuje pra-
cownikowi - działaczowi związkowemu w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy z
mocy prawa, na podstawie art. 95 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o
szkolnictwie wyższym, nie ma do niego również zastosowania przepis art. 57 § 2 k.p.
Z tych względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu na podstawie przepisu
art. 39815
§ 1 k.p.c. O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku
z art. 39821
k.p.c.
========================================