Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 marca 2008 r.
I PK 235/07
Skoro porozumienia zbiorowe, zaliczane do prawa pracy według art. 9 §
1 k.p., są aktami normatywnymi, a nie czynnościami prawnymi (umowami), to
nie ma podstaw, aby art. 65 § 2 k.c. stosować do nich w sposób bezpośredni.
Nie wyłącza to jednak dopuszczalności posiłkowego stosowania wskazanych w
tym przepisie reguł wykładni umów w zakresie, w jakim wykładnia językowa i
systemowa porozumienia nie prowadzi do ustalenia normy prawnej zawartej w
treści interpretowanych postanowień tego aktu.
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera, Zbigniew Hajn (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 marca
2008 r. sprawy z powództwa Wiesława O. przeciwko S.E. Spółce z o.o. w K. o za-
płatę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 26 kwietnia 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda od wyroku
Sądu Rejonowego dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z 6 września 2006 r., odda-
lającego jego powództwo o zasądzenie od strony pozwanej „S.E.” Spółki z o.o. w K.
20.000 zł tytułem odszkodowania gwarantowanego w pakiecie socjalnym.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony przez stronę pozwaną - „S.E.”
Spółkę z o.o. w K. (powoływaną dalej, jako: „S.E.”) i jej poprzedników prawnych (w
tym spółkę Przedsiębiorstwo Stalowych Konstrukcji Elektroenergetycznych „E.” K.,
powoływaną dalej, jako: „P.E.”) od 1 września 1977 r., ostatnio na stanowisku kie-
rowcy. Powód ma wykształcenie podstawowe oraz prawo jazdy kategorii A, B, C i T.
W dniu 18 listopada 2004 r. organizacje związkowe, działające w „P.E.”, zawarły z
2
inwestorem strategicznym Zakładem Przetwórstwa Hutniczego S. SA w B. (powoły-
wanym dalej, jako: „S. SA”) porozumienie dotyczące gwarancji przyznanych pracow-
nikom „P.E.” nazwane Pakietem Socjalnym. W rozdziale I części I tego aktu przewi-
dziano, że wszyscy pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę w dniu
podpisania Pakietu zostaną objęci 3 -letnią gwarancją zatrudnienia licząc od dnia
jego wejścia w życie. Jednocześnie strony Pakietu przewidziały, że gwarancja za-
trudnienia nie będzie obowiązywać w następujących przypadkach: gdy pracownik
osiągnął ustawowy wiek emerytalny lub uzyskał prawo do stałej renty inwalidzkiej
zgodnie z właściwymi przepisami prawa, gdy stosunek pracy został rozwiązany przez
pracownika lub za porozumieniem stron, gdy pracownik odmówi zgody na przekwali-
fikowanie go na koszt pracodawcy po to by był bardziej dyspozycyjny dla Spółki, w
razie rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia w sytu-
acjach opisanych w art. 52 i art. 53 k.p. oraz w razie rozwiązania umowy o pracę z
upływem okresu wypowiedzenia wskutek nieprzyjęcia przez pracownika nowych wa-
runków umowy o pracę zaproponowanych przez pracodawcę zgodnie z założeniami
części II Pakietu (rozdział I część I ust. 3). W przypadku niedotrzymania przez
Spółkę zobowiązań i zwolnienia przez pracodawcę pracownika przed upływem 3 lat
licząc od miesiąca wejścia w życie Pakietu Socjalnego, Spółka zobowiązała się do
wypłaty pracownikowi odszkodowania w wysokości 20.000 zł. Odszkodowanie zo-
stanie wypłacone nie później niż do 7 dni od ustania stosunku pracy. Jeśli w tym ter-
minie nie dojdzie do wypłacenia stosownego (pełnego) odszkodowania, rozwiązanie
umowy o pracę uważa się za bezskuteczne - tym samym pracownik jest w dalszym
ciągu zatrudniony w Spółce na identycznych warunkach co przed rozpoczęciem pro-
cedury jego zwolnienia (rozdział I część I ust. 5). W II części rozdziału I Pakietu
strony dokonały ustaleń w przedmiocie możliwości wypowiedzenia warunków umowy
o pracę w okresie gwarantowanym. Strony przewidziały, że w związku z wprowadze-
niem zmian organizacyjnych w przedsiębiorstwie powstałym po przekształceniu
może nastąpić zmiana warunków umowy o pracę. Pracodawca ma możliwość wypo-
wiedzenia warunków umowy o pracę w okresie gwarantowanego zatrudnienia wy-
łącznie w wyniku: dostosowania do nowej struktury organizacyjnej, zmiany miejsca
pracy - w granicach administracyjnych K., możliwości zatrudnienia i powstałych po-
trzeb w grupie kapitałowej S., przekwalifikowania pracownika, wprowadzenia nowego
regulaminu wynagradzania czy zakładowego układu zbiorowego pracy (rozdział I
część II ust. 2). Zgodnym zamiarem stron, które podpisały Pakiet Socjalny, było za-
3
gwarantowanie zatrudnienia pracownikom przejmowanego przedsiębiorstwa. Strony
Pakietu, mając na uwadze konieczność restrukturyzacji przedsiębiorstwa, ustaliły
jednak, że w razie konieczności likwidacji stanowisk pracy w „S.E.” pracownikom za-
trudnionym na tych stanowiskach zostanie zaproponowane zatrudnienie w ramach
grupy kapitałowej S. SA w zakładach pracy na terenie K. Złożenie propozycji pracy w
spółce należącej do grupy kapitałowej wypełniało ustalone w Pakiecie gwarancje za-
trudnienia. Warunkiem zmiany pracodawcy było rozwiązanie dotychczasowej umowy
o pracę i zawarcie nowej umowy z nowym pracodawcą. W razie odmowy podjęcia
zaproponowanej pracy przez pracownika nie miały do niego zastosowania gwarancje
zatrudnienia, o których mowa w Pakiecie. Pracownikowi, który odmówił przyjęcia za-
trudnienia w grupie kapitałowej S. SA nie przysługiwało odszkodowanie. Lista pra-
cowników, którym pracodawca chciał zaproponować inne zatrudnienie w ramach
grupy kapitałowej, została skonsultowana z działającymi na terenie „S.E.” Spółki z
o.o. zakładowymi organizacjami związkowymi.
Pismem z 17 czerwca 2005 r. powód został poinformowany, że 1 czerwca
2005 r. nastąpiło przejęcie „P.E.” w prywatyzacji. Nabywcą przedsiębiorstwa był S.
SA. Na bazie zakupionego majątku działalność gospodarczą 1 czerwca 2005 r. roz-
poczęła spółka ze 100% udziałem S. SA, pod nazwą „S.E.” Spółka z o.o., która stała
się stroną w dotychczasowym stosunku pracy powoda. „S.E.” zmieniła dotychczaso-
wy regulamin organizacyjny i schemat organizacyjny. Zmiany polegały - między inny-
mi - na likwidacji działu transportu, a w konsekwencji spowodowały likwidację stano-
wisk kierowców. Spółka zatrudniała trzech kierowców. Po przeprowadzeniu zmian
organizacyjnych pozwana nie zatrudnia już żadnego pracownika na stanowisku kie-
rowcy. W dniu 3 sierpnia 2005 r. powód został zaproszony na rozmowę z koordyna-
torem zatrudnienia w grupie kapitałowej S. SA Eugeniuszem D. i kierowniczką działu
kadr pozwanej Spółki Beatą M. W związku ze zmianą regulaminu organizacyjnego
strony pozwanej, której konsekwencją była likwidacja stanowisk kierowców, oraz po-
trzebami zatrudnienia w grupie kapitałowej S. SA zaproponowano powodowi podję-
cie zatrudnienia w spółce S. - Ochrona Spółka z o.o. na czas określony 5 lat. Warun-
kiem podjęcia zatrudnienia w S. - Ochrona było rozwiązanie dotychczasowej umowy
o pracę, przy czym pozwana spółka proponowała rozwiązanie umowy za porozumie-
niem stron, a następnie zawarcie nowej umowy o pracę z nowym pracodawcą. W
trakcie spotkania powód otrzymał na piśmie wstępną propozycję zatrudnienia i okres
jednego tygodnia na zastanowienie się nad tą propozycją. Powód został poinformo-
4
wany o lokalizacji obiektów, w których mógłby świadczyć pracę oraz o wysokości
stawki wynagrodzenia za godzinę pracy. Powód, gdyby był zainteresowany propozy-
cją zatrudnienia w ochronie, mógłby wybrać miejsce świadczenia pracy. Proponowa-
ne warunki zatrudnienia nie były gorsze od warunków zatrudnienia u strony pozwa-
nej. Nowy pracodawca gwarantował przeszkolenie na swój koszt pracownika w celu
podwyższenia kwalifikacji, przede wszystkim uzyskania licencji. Konkretne warunki
zatrudnienia powoda w S. - Ochrona Spółka z o.o. miały być ustalone po przyjęciu
przez powoda propozycji zatrudnienia w tej spółce. Powód nie był zainteresowany tą
propozycją, nie szukał pomocy u przedstawicieli związku zawodowego i nie wyraził
zgody na podjęcie zatrudnienia w tej spółce. Po uprzedniej konsultacji zamiaru wy-
powiedzenia umowy z działającymi u strony pozwanej zakładowymi organizacjami
związkowymi strona pozwana wypowiedziała 10 sierpnia 2005 r. powodowi umowę o
pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, wskazując jako
przyczynę wypowiedzenia zmianę regulaminu organizacyjnego oraz schematu orga-
nizacyjnego funkcjonującego w „S.E.”, a co za tym idzie likwidację stanowiska pracy
oraz nieprzyjęcie przez powoda propozycji zatrudnienia przez Spółkę S. - Ochrona.
Strona pozwana poinformowała powoda w oświadczeniu o wypowiedzeniu, że złoże-
nie propozycji zatrudnienia wypełnia zobowiązania zawarte w części I rozdziału I Pa-
kietu Socjalnego i pozbawia go gwarancji zatrudnienia, o której mowa w części I roz-
działu Pakietu Socjalnego.
Sąd Rejonowy wskazał, że wzajemne uzgodnienia stron w przedmiocie gwa-
rancji zatrudnienia zostały jednakowo zinterpretowane i przedstawione tak przez
przedstawicieli pracodawcy (Eugeniusz D.) jak i zakładowych organizacji związko-
wych (Ryszard M. i Ireneusz C.). Świadkowie w logiczny sposób wyjaśnili na czym
miały polegać gwarancje zatrudnienia przewidziane w Pakiecie Socjalnym, jakie
działania ze strony pracodawcy były realizacją tych gwarancji oraz kiedy pracodawca
był zwolniony od obowiązku wypłaty odszkodowania. W ocenie Sądu wiarygodności
tych zeznań nie podważa literalny zapis Pakietu „wypowiedzenie warunków umowy o
pracę”, gdyż jak wynika z zeznań przedstawicieli związków zawodowych rozumieli
oni pod tym pojęciem zatrudnienie pracownika w ramach grupy kapitałowej S. SA, a
sformułowanie „wypowiedzenie warunków umowy o pracę” a nie „wypowiedzenie
umowy o pracę” wynika z tego, że projekt Pakietu został przygotowany przez przed-
stawicieli związków zawodowych bez udziału prawnika.
5
Dokonując oceny prawnej powyższych ustaleń Sąd Rejonowy stwierdził, że
poza sporem pozostawało to, że podpisane 18 listopada 2004 r. porozumienie doty-
czące gwarancji przyznanych pracownikom „P.E.”, nazwane Pakietem Socjalnym,
jest źródłem prawa pracy. Sporna była natomiast interpretacja Pakietu w zakresie
dotyczącym gwarancji zatrudnienia dla pracowników „P.E.”. Zdaniem Sądu strony nie
przewidziały w Pakiecie bezwzględnych gwarancji zatrudnienia. Strony przewidziały
w ust. 3 części I rozdziału I, że gwarancja zatrudnienia nie będzie obowiązywać,
między innymi, w razie rozwiązania umowy o pracę z upływem okresu wypowiedze-
nia wskutek nieprzyjęcia przez pracownika nowych warunków umowy o pracę zapro-
ponowanych przez pracodawcę zgodnie z założeniami części II Pakietu. Część II
rozdziału I Pakietu Socjalnego, zatytułowana została „możliwość wypowiedzenia wa-
runków umowy o pracę w okresie gwarantowanym” i przewiduje, że zmiana warun-
ków umowy o pracę może nastąpić w związku z wprowadzeniem zmian organizacyj-
nych w przedsiębiorstwie powstałym po przekształceniu. W ust. 2 przewidziano, że
pracodawca dopuszcza możliwość wypowiedzenia warunków umowy o pracę w
okresie gwarantowanego zatrudnienia w wyniku dostosowania do nowej struktury
organizacyjnej, zmiany miejsca pracy w granicach administracyjnych K., możliwości
zatrudnienia i powstałych potrzeb w grupie kapitałowej S. SA, przekwalifikowania
pracownika, wprowadzenia nowego regulaminu wynagradzania czy zakładowego
układu zbiorowego pracy. Pojęcia „możliwość wypowiedzenia warunków umowy o
pracę” strony nie odnosiły do art. 42 k.p., lecz rozumiały przez nie zaproponowanie
pracownikowi innego zatrudnienia w ramach grupy kapitałowej S. SA, z zastrzeże-
niem, że miejscem wykonywania pracy miał być K. Brak precyzji sformułowania Pa-
kietu wynika z tego, że jego projekt został przygotowany przez przedstawicieli związ-
ków zawodowych bez udziału specjalisty z zakresu prawa pracy. Wiarygodność tej
interpretacji potwierdza stosowanie w Pakiecie innych odbiegających od przepisów
prawa określeń, jak np. określenie „renta inwalidzka”. Logicznie wyjaśnił to świadek
Ireneusz C., stwierdzając: „my dlatego użyliśmy w pakiecie sformułowania wypowie-
dzenia warunków umowy, bo warunki były inne, skoro był inny pracodawca”. W re-
zultacie, zdaniem Sądu Rejonowego, nie budzi wątpliwości, że realizacją gwarancji
zatrudnienia było zaproponowanie pracownikowi pracy w innej spółce w obrębie
grupy kapitałowej S. SA. W „S.E.” spełniono warunek wymieniony w ust. l części II
rozdziału I Pakietu. Zmieniono bowiem regulamin organizacyjny i schemat organiza-
cyjny, w wyniku czego zlikwidowano stanowiska kierowców. Po zmianach organiza-
6
cyjnych pozwana Spółka nie zatrudnia żadnego pracownika na stanowisku kierowcy.
Strona pozwana spełniła również warunki wymienione w ust. 2 części II rozdziału I
Pakietu. W związku z potrzebą dostosowania stanu zatrudnienia w „S.E.” do nowej
struktury organizacyjnej i potrzebami zatrudnienia w grupie kapitałowej, zapropono-
wano powodowi podjęcie zatrudnienia w S. - Ochrona Spółka z o.o., a miejscem wy-
konywania pracy miał być K. Powód zostałby przeszkolony na koszt nowego praco-
dawcy. Mając na uwadze kwalifikacje powoda, jego wykształcenie i doświadczenie
zawodowe zaproponowanie pracy na stanowisku pracownika ochrony było adekwat-
ne do jego kwalifikacji. Poza tym, skoro gwarancje zatrudnienia przewidywały zatrud-
nienie przez okres trzech lat, to proponowana umowa na 5 lat nie była rażąco nieko-
rzystna. Nadto, zgodnie z ustaleniami przy podpisywaniu Pakietu wynagrodzenie
zasadnicze miało być nie niższe od dotychczasowego. W tym stanie rzeczy Sąd
uznał, że strona pozwana nie naruszyła gwarancji zatrudnienia przewidzianych w
Pakiecie Socjalnym. Sąd stwierdził również, że skoro sankcją braku wypłaty odszko-
dowania w terminie przewidzianym w Pakiecie jest bezskuteczność rozwiązania
umowy o pracę i dalsze trwanie stosunku pracy łączącego pracownika z pozwaną na
warunkach poprzedzających procedurę jego zwolnienia, to powód nie miał roszcze-
nia odszkodowawczego.
W apelacji powód zarzucił w szczególności błędną interpretację postanowień
Pakietu Socjalnego, tj. rozdziału l części l ustępu 3 w związku z częścią II oraz roz-
działu l części l ustępu 5, przez przyjęcie, że pojęcia „możliwości wypowiedzenia wa-
runków o pracę” strony nie odniosły do art. 42 k.p. Pozwana wniosła o oddalenie
apelacji.
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu apelacji uznał, że nie jest ona zasadna, a Sąd
pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i dokonał ich prawidło-
wej oceny prawnej. To że przedmiotowy Pakiet Socjalny stanowi źródło prawa pracy
w rozumieniu art. 9 k.p., nie oznacza, wbrew twierdzeniom apelacji, że należy prefe-
rować tylko wykładnię literalną jego postanowień. Pakiet socjalny jest swoistym źró-
dłem prawa pracy biorącym swój początek z woli stron, co rodzi konsekwencje w za-
kresie sposobów jego interpretacji, a w szczególności nakazuje uwzględnianie
przede wszystkim woli i intencji stron tego porozumienia. Poglądy takie wyrażał nie-
jednokrotnie Sąd Najwyższy. Z tego względu postanowienia pakietu socjalnego
podlegają wykładni przy zastosowaniu wszystkich jej reguł, a nie tylko wykładni języ-
kowej. Co więcej, zasadne jest przeprowadzenia postępowania dowodowego mają-
7
cego na celu ustalenie woli i zamiaru stron zawierających pakiet, co zgodnie z art. 65
§ 2 k.c., stosowanym odpowiednio przez art. 300 k.p., ma pierwszorzędne znacze-
nie. Sądy powszechne nie są co prawda związane interpretacją stron, niemniej jed-
nak powinny brać ją pod uwagę. Dlatego, wbrew twierdzeniom powoda, brak jest
uzasadnienia dla poglądu, że Sąd Rejonowy winien był oprzeć się tylko na wykładni
literalnej Pakietu. W rezultacie, zdaniem Sądu Okręgowego, zarówno przeprowadze-
nie postępowania dowodowego w zakresie interpretacji porozumienia, jak i jego wy-
kładnia, dokonane przez Sąd pierwszej instancji, były prawidłowe. W szczególności
Sąd ten trafnie przyjął, że zgodną intencją stron było przede wszystkim zapewnienie
zatrudnienia pracownikom przejmowanego przez inwestora zakładu, i od początku
było dla nich wiadome, że w przypadku braku możliwości zatrudnienia w dotychcza-
sowym zakładzie pracy, pracownicy znajdą zatrudnienie w innych zakładach należą-
cych do grupy kapitałowej „S.”. Przekonująca okazała się w związku z tym argu-
mentacja Sądu pierwszej instancji, dowodząca, że „wypowiedzenie warunków
umowy o pracę” w rozumieniu Pakietu Socjalnego nie jest wypowiedzeniem zmie-
niającym warunki pracy i płacy, o jakim mowa w art. 42 k.p. Nie istniał zatem obowią-
zek pisemnego zaoferowania powodowi nowych warunków pracy, bowiem nie ma w
tym przypadku zastosowania art. 30 § 3 k.p.
Sąd Okręgowy podkreślił również, że przewidziane w Pakiecie prawo do od-
szkodowania, przysługiwało ponad prawo do świadczeń przewidzianych ogólnie
obowiązującymi przepisami prawa pracy, co tym bardziej uzasadnia przypisanie
szczególnego znaczenia woli stron go tworzących. Na koniec Sąd wskazał, że po-
wód nie domagał się uznania za bezskuteczne wypowiedzenia mu umowy o pracę, a
jedynie odszkodowania, a to nie przysługiwało mu wobec nieprzyjęcia propozycji za-
trudnienia w charakterze pracownika ochrony w spółce kapitałowej inwestora strate-
gicznego.
W skardze kasacyjnej, odniesionej do całego wyroku Sądu Okręgowego, po-
wód zarzucił naruszenie prawa materialnego, przez błędną interpretację rozdziału I
części I ustępu 3 lit. e w związku z częścią II rozdziału I Pakietu Socjalnego i przyję-
cie, wbrew dosłownemu brzmieniu jego postanowień, że wypowiedzenie warunków
umowy o pracę w rozumieniu Pakietu nie jest wypowiedzeniem zmieniającym w ro-
zumieniu art. 42 k.p., a tym samym uznanie, że postanowienia Pakietu Socjalnego
dopuszczały możliwość zmiany warunków umowy o pracę, polegającej na zapropo-
nowaniu umowy o pracę z nowym pracodawcą, a w przypadku odmowy przez pra-
8
cownika, dopuszczalne było rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, bez
wypłaty należnego odszkodowania, podczas gdy postanowienia Pakietu Socjalnego
odnoszące się do wypowiadania warunków umowy o pracę powinny być rozumiane
zgodnie z art. 42 k.p. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, ewentualnie
o jego uchylenie w całości i zmianę, przez zasądzenie od strony pozwanej na rzecz
powoda 20 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 25 października 2005 r., i roz-
strzygnięcie o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu skargi wskazano, że porozumienia nazywane pakietami so-
cjalnymi, należy traktować jako źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. Z tego
powodu jego postanowienia powinny być oceniane w oparciu o przepisy Kodeksu
pracy, co dotyczy zwłaszcza postanowień odpowiadających, jak w niniejszej sprawie,
instytucjom kodeksowym. Nie ma więc potrzeby stosowania skomplikowanych zasad
interpretacji przepisów prawnych, ponieważ treść wyrażeń użytych w wyżej wymie-
nionych przepisach Pakietu jest jasna. Użycie w Pakiecie określenia „wypowiedzenie
warunków umowy o pracę” powoduje określone konsekwencje, czyli konieczność
odpowiedniego stosowania art. 42 k.p., jako bezwzględnie obowiązującego przepisu
prawa pracy. W związku z tym uznanie przez Sąd Okręgowy, w oparciu o art. 65 § 2
k.c. w związku z art. 300 k.p., że zgodny zamiar i wola stron tego porozumienia po-
winny mieć istotne znaczenie dla jego interpretacji, a w konsekwencji przyjęcie, że
wypowiedzenie warunków umowy o pracę w rozumieniu Pakietu nie jest wypowie-
dzeniem zmieniającym w rozumieniu art. 42 k.p. i nie istniał obowiązek pisemnego
zaoferowania powodowi innej pracy, jest błędne. Taka interpretacja stoi również w
sprzeczności z przyjętą w doktrynie prawa zasadą, zgodnie z którą, przepisy układów
zbiorowych pracy nie mogą być sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepi-
sami prawa pracy.
Skarżący podniósł również, że przyjęcie dokonanej przez Sąd Okręgowy in-
terpretacji Pakietu Socjalnego prowadzi do tego, że ochrona pracowników przed nie-
uzasadnionymi zwolnieniami z pracy stała się czystą fikcją. Sąd Okręgowy uznał, że
zawarte w Pakiecie Socjalnym sformułowania o wypowiadaniu warunków umowy o
pracę, należy traktować, tak jak chciała to strona związkowa, jako propozycję zatrud-
nienia u nowego pracodawcy należącego do grupy kapitałowej S., co zmusza pra-
cownika do rozwiązania za porozumieniem stron umowy o pracę z dotychczasowym
pracodawcą. Tym samym pracownik pozbawiany był przewidzianej w Pakiecie So-
9
cjalnym ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę przez okres trzech lat, po-
nieważ zgodnie z ust. 3 lit. b rozdziału I części I Pakietu gwarancja zatrudnienia nie
obejmowała przypadków, kiedy stosunek pracy został rozwiązany przez pracownika
lub wygasał za porozumieniem stron.
Błędne rozumowanie Sądu Okręgowego wynika, zdaniem skarżącego, także z
całościowego rozumienia części II rozdziału I Pakietu Socjalnego zatytułowanego
„Możliwość wypowiedzenia umowy o pracę w okresie gwarantowanym”. Przyjęta
przez Sąd interpretacja, nakazuje rozumieć postanowienia tego rozdziału jako zapro-
ponowanie pracownikowi innego zatrudnienia w ramach grupy kapitałowej S. Przyję-
cie takiej interpretacji jest jednak sprzeczne z zasadami logiki i przepisami Kodeksu
pracy. W szczególności, skoro ust. 2 części II Pakietu normuje wyczerpująco sytua-
cje, w których pracodawca dopuszcza możliwość wypowiedzenia warunków umowy
o pracę wskazując, między innymi dostosowanie do nowej struktury organizacyjnej,
przekwalifikowanie pracownika, czy też wprowadzenie nowego regulaminu wynagra-
dzania u pracodawcy, to w świetle interpretacji Sądu Okręgowego należałoby uznać,
że zmiany warunków umowy o pracę dokonywane w wyniku przekwalifikowania pra-
cownika, czy też zmiany regulaminu wynagradzania u pracodawcy mogłyby nastę-
pować tylko poprzez zaproponowanie pracy u nowego pracodawcy, co jest absur-
dem. Z tego względu, zdaniem powoda, wszystkie wymienione w ust. 2 części II Pa-
kietu Socjalnego przypadki odnoszą się do wypowiedzenia warunków umowy o
pracę w rozumieniu art. 42 k.p. Dotyczy to również postanowienia mówiącego o
możliwości zatrudnienia i powstałych potrzebach w grupie kapitałowej S. Punkt ten
powinien być rozumiany jako dopuszczenie do przesunięć kadrowych w ramach po-
zwanej w przypadku zaistniałych potrzeb w grupie kapitałowej S.
Skarżący zakwestionował także stanowisko Sądu Okręgowego, zgodnie z któ-
rym dla przedstawienia nowych warunków umowy o pracę, przy założeniu, że
zmiana miała polegać na zmianie pracodawcy, nie była wymagana forma pisemna.
Prawo pracy nakłada bowiem obowiązek stosowania formy pisemnej przy wszelkich
oświadczeniach składanych przez pracodawcę pracownikowi. Wymóg pisemności
przewiduje art. 29 § 2 k.p. w odniesieniu do zawarcia umowy o pracę, art. 30 § 3 w
zakresie oświadczeń o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę, czy też art.
42 § 2 k.p. odnośnie do wypowiedzenia warunków umowy o pracę. Trudno więc zro-
zumieć dlaczego Sąd Okręgowy przyjmuje, że tak istotne dla pracownika oświadcze-
nie woli pracodawcy, jak propozycja pracy w innym przedsiębiorstwie, może być do-
10
konana w formie ustnej. Co więcej, Sąd Okręgowy zaakceptował brak konkretyzacji
propozycji złożonej powodowi, a w rezultacie to, że pracownik niemający dokładnych
informacji o proponowanej pracy powinien zadeklarować czy jest nią zainteresowany.
Stosowanie takiej procedury naruszało nie tylko art. 42 k.p., lecz również zasady
prawa pracy w zakresie ochrony stałości zatrudnienia i zapobiegania nieuzasadnio-
nemu wypowiadaniu umów o pracę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona i dlatego podlega oddaleniu.
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach
skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli - tak jak w rozpoznawanej sprawie -
skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania.
Porozumienie zbiorowe (pakiet socjalny) z 18 listopada 2004 r., zawarte mię-
dzy organizacjami związkowymi, działającymi w „P.E.” a inwestorem strategicznym
S. SA zostało jednomyślnie uznane przez Sąd pierwszej i drugiej instancji oraz
strony, za porozumienie zawierające postanowienia, będące prawem pracy w rozu-
mieniu art. 9 § 1 k.p. Ocena ta jest zbieżna ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wy-
rażonym w uchwale składu siedmiu sędziów z 23 maja 2006 r., III PZP 2/06 (OSNP
2007 nr 3-4, poz. 38). W związku z tym Sąd Najwyższy w obecnym składzie przyj-
muje ją jako wiążącą w niniejszej sprawie.
Rozpatrywana skarga opiera się w zasadniczej mierze na zarzucie naruszenia
postanowień rozdziału I części I ustępu 3 lit. e w związku z częścią II rozdziału I Pa-
kietu Socjalnego, przez ich wykładnię uwzględniającą wolę i zamiar stron tego poro-
zumienia, zamiast poprzestania na wykładni literalnej, w której świetle, zdaniem
skarżącego, treść wyrażeń użytych w tych przepisach jest jasna. Zarzut ten jest nie-
trafny. Wbrew twierdzeniu skarżącego wykładnia literalna wskazanych wyżej posta-
nowień Pakietu nie daje jednoznacznego rezultatu. W szczególności treść postano-
wień zawartych w rozdziale I części II ust. 2 myślnik pierwszy, drugi i trzeci, zgodnie
z którymi „pracodawca dopuszcza możliwość wypowiedzenia warunków umowy o
pracę w okresie gwarantowanego zatrudnienia wyłącznie w wyniku: (-) dostosowania
do nowej struktury organizacyjnej, (-) zmiany miejsca pracy - w granicach administra-
cyjnych K., (-) możliwości zatrudnienia i powstałych potrzeb w grupie kapitałowej S.”,
11
może uzasadniać twierdzenie, że nie mieszczą się one w ramach określonego w art.
42 § 1-3 k.p. wypowiedzenia warunków pracy lub płacy. Odczytanie normy prawnej z
tak sformułowanych przepisów sprawia trudności. Trudności tego rodzaju są jednak
typowe w procesie wykładni swoistych źródeł prawa pracy. Skoro są one jednak
przepisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p., to sąd powinien dążyć do usta-
lenia treści norm prawnych w nim zawartych, niezależnie od ułomności ich sformuło-
wania (wyrok z 5 lutego 2004 r., I PK 307/03, OSNP 2004 nr 24, poz. 416).
W tej sytuacji Sąd Okręgowy, podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji,
trafnie uznał, że wykładnia przedmiotowych postanowień Pakietu wymaga ustalenia
woli i zamiaru stron tego porozumienia. Takie stanowisko ma pełne oparcie w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wielokrotnie wskazywał, że w procesie wy-
kładni postanowień układów zbiorowych pracy wykładnia autentyczna oraz subiek-
tywna odgrywają szczególną rolę. Argumenty za takim podejściem do interpretacji
prawnej układów zbiorowych pracy Sąd Najwyższy przedstawił obszernie w uchwale
z 27 marca 2007 r., II PZP 3/07 OSNP 2007 nr 17-18, poz. 243. W jej uzasadnieniu
Sąd Najwyższy wskazał, że „rola stron układu zbiorowego pracy w kształtowaniu
jego treści, a tym samym i w wyjaśnianiu tego, jak należy pojmować jego poszcze-
gólne przepisy, jest z woli ustawodawcy szczególnie istotna. Wskazuje na to zwłasz-
cza regulacja zawarta w art. 2411
pkt 3 i art. 2416
k.p. Zgodnie z pierwszym z tych
przepisów strony układu zbiorowego mogą w szczególności ustalić tryb wyjaśniania
treści postanowień układu zbiorowego pracy oraz rozstrzygania sporów między nimi
w tym zakresie. W myśl art. 2416
k.p. treść postanowień układu zbiorowego pracy
wyjaśniają wspólnie jego strony, przy czym wyjaśnienia te je wiążą. Wprawdzie w
myśl uchwały powiększonego składu Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2004 r., III
PZP 12/03 (OSNP 2004 nr 11, poz. 187), wyjaśnienia treści postanowień układu
zbiorowego pracy dokonane wspólnie przez jego strony na podstawie art. 2416
§ 1
k.p. nie są wiążące dla sądu, ale nie znaczy to, że przy interpretowaniu przepisów
układowych intencje i wola stron układu zbiorowego pracy są bez znaczenia, wręcz
przeciwnie mają one szczególną wagę, bo przecież w typowych przypadkach to
właśnie one najlepiej wiedzą jak daną kwestię chciały uregulować i jakie rozumienie
przypisywały określonym sformułowaniom układowym, a ponadto - z czym nie mamy
do czynienia w przypadku innych aktów normatywnych - ustawodawca w sposób
jednoznaczny obciążył strony układu zbiorowego pracy wykładnią jego postanowień i
w ten sposób pośrednio wskazał, że ich zgodna wola jest szczególnie ważną oko-
12
licznością, która powinna być brana pod uwagę przy rozstrzyganiu wątpliwości inter-
pretacyjnych dotyczących stworzonych przez nie przepisów układowych. W wyja-
śnianiu znaczenia przepisów układu zbiorowego pracy istotna jest tzw. wykładnia
subiektywna, polegająca na ustaleniu zamierzeń i woli podmiotów (organów) upo-
ważnionych do ustanowienia danego aktu normatywnego, jak również wykładnia
autentyczna, która z mocy art. 2416
k.p. dokonywana jest przez strony układu zbio-
rowego pracy. Wnioski wypływające z tej wykładni nie są wprawdzie rozstrzygające,
bo z chwilą jego zawarcia układ zbiorowy niejako odrywa się od jego twórców i jako
akt normatywny zaczyna „żyć własnym życiem”, a wspólne wyjaśnienia stron doty-
czące treści postanowień układowych nie wiążą sądu, nie mogą być one jednakże
pomijane czy lekceważone”. Podobne stanowisko było też prezentowane we wcze-
śniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 10
listopada 1999 r., I PKN 345/99, OSNAPiUS 2001 nr 6, poz. 195; 12 maja 2004 r., I
PK 339/02, PiZS 2005 nr 7, s. 32; 19 sierpnia 2004 r., I PK 528/03, OSNP 2005 nr 6,
poz. 79).
Powyższe argumenty i wnioski, odnoszące się bezpośrednio do układów zbio-
rowych pracy, znajdują odpowiednie zastosowanie także do innych porozumień zbio-
rowych zaliczanych do prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. (z wyłączeniem jed-
nak ustawowych skutków wykładni autentycznej, zastrzeżonych w myśl art. 2416
k.p.
dla układów zbiorowych). Można nawet powiedzieć, że znaczenie wykładni subiek-
tywnej tych porozumień jest większe niż w przypadku układów zbiorowych, co wynika
z faktu mniejszego sformalizowania procesu ich tworzenia i braku sprawowanej
przez organy publiczne kontroli rejestracyjnej, w rezultacie czego akty te są bliższe
„zwykłej” umowie niż układy zbiorowe. Istotne jest także to, że porozumienia zbioro-
we inne niż układ zbiorowy pracy są z reguły (jak rozważany Pakiet Socjalny) aktami
epizodycznymi, o ograniczonym zakresie przedmiotowym i krótkim okresie obowią-
zywania, co ułatwia badanie woli „prawodawcy historycznego” oraz zwiększa zna-
czenie rozpatrywanej (subiektywnej) metody funkcjonalnej interpretacji tekstu praw-
nego. Z tego względu, w celu interpretacji rozważanej kategorii porozumień zbioro-
wych, Sąd Najwyższy odwoływał się w niektórych orzeczeniach do reguł wykładni
umów określonych w art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. (zob. np. uzasadnienia
wyroków z 15 marca 2006 r., II PK 143/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 45, z glosą J.
Steliny w OSP 2008 nr 2, poz. 16 i z 18 stycznia 2007 r., II PK 179/06, OSNP 2008
nr 5-6, poz. 60). Także w ocenie Sądu Najwyższego w obecnym składzie odwołanie
13
się do tych reguł może być uzasadnione. Należy jednak wyraźnie zastrzec, że skoro
porozumienia zbiorowe zaliczane do prawa pracy na gruncie art. 9 § 1 k.p. są aktami
normatywnymi, a nie czynnościami prawnymi (umowami), to nie ma podstaw, aby art.
65 § 2 k.c. stosować do nich w sposób bezpośredni (tak Sąd Najwyższy w wyroku z
19 marca 2008 r., I PK 226/07; zob. także wyrok z 12 grudnia 2001 r., I PKN 729/00,
OSNP 2003 nr 23, poz. 568, z glosą A. Świątkowskiego w OSP 2004 nr 5, poz. 66).
Nie wyłącza to jednak dopuszczalności posiłkowego stosowania wskazanych w tym
przepisie reguł wykładni umów w zakresie, w jakim wykładnia językowa i systema-
tyczna porozumienia nie prowadzi do ustalenia normy prawnej zawartej w treści in-
terpretowanych postanowień tego rodzaju aktu prawnego.
Dokonanie opisanej wyżej wykładni subiektywnej porozumienia zbiorowego
wymaga ustalenia woli jego stron aktualnej w dniu jego zawarcia (lub ustanowienia
interpretowanego postanowienia), co najczęściej może być osiągnięte w drodze
przesłuchania świadków, których zeznania mogą być miarodajne dla osiągnięcia
tego celu. Metoda taka została zastosowana w niniejszej sprawie, a wola stron poro-
zumienia została ustalona na podstawie zeznań osób biorących udział w tworzeniu
Pakietu, tj. przedstawicieli związków zawodowych - Ireneusza C. i Ryszarda M. oraz
biorącego udział w negocjacjach z ramienia S. SA Eugeniusza D. Na tej podstawie
Sąd Okręgowy przyjął ostatecznie, podobnie jak Sąd pierwszej instancji, że określe-
nia: „możliwość wypowiedzenia warunków umowy o pracę” strony nie odnosiły do art.
42 k.p., lecz rozumiały przez nie zaproponowanie pracownikowi innego zatrudnienia
w ramach grupy kapitałowej S. SA, z zastrzeżeniem, że miejscem wykonywania
pracy miał być K. Zdaniem Sądu Najwyższego ocena ta, w świetle przestawionych
powyżej reguł wykładni porozumień zbiorowych, jest prawidłowa.
W rezultacie za uzasadnione należy uznać stanowisko Sądu Okręgowego,
zgodnie z którym nowe warunki umowy o pracę, których nieprzyjęcie przez pracow-
nika powodowało, zgodnie z rozdziałem I, częścią pierwszą ust. 3 lit. e Pakietu usta-
nie gwarancji zatrudnienia, nie musiały odpowiadać wymaganiom, jakie w przypadku
wypowiedzenia zmieniającego dla propozycji nowych warunków pracy przewiduje
art. 42 § 2 i 3 k.p. W świetle Pakietu wystarczające było złożenie propozycji zatrud-
nienia w ramach grupy kapitałowej S. SA na terenie K., z zastrzeżeniem, że tak ro-
zumiane „wypowiedzenie pracownikom warunków umowy o pracę” będzie uzgadnia-
ne ze związkami zawodowymi (rozdział I, część II ust. 2, akapit trzeci Pakietu).
14
Wbrew twierdzeniom skarżącego, rozważane stanowisko Sądu drugiej instan-
cji nie narusza ani zasad prawa pracy w zakresie ochrony stałości zatrudnienia i za-
pobiegania nieuzasadnionemu wypowiadaniu umów o pracę, ani przepisów prawa
pracy dotyczących formy oświadczeń pracodawcy. Jak bowiem przyjęto w podstawie
faktycznej zaskarżonego wyroku, pozwana dokonała uzasadnionego i zgodnego z
przepisami Kodeksu pracy wypowiedzenia umowy o pracę, umotywowanego między
innymi likwidacją jego stanowiska pracy, a powód nie odwołał się od tego wypowie-
dzenia. Natomiast gwarancja zatrudnienia przewidziana w Pakiecie, polegająca, jak
wyżej wskazano, na uprawnieniu do otrzymania propozycji zatrudnienia w ramach
grupy kapitałowej S. SA na terenie K., jest uprawnieniem ponadstandardowym (wy-
kraczającym, jak trafnie podkreślił Sąd Okręgowy „ponad prawo do świadczeń prze-
widzianych ogólnie obowiązującymi przepisami prawa pracy”). Postanowienie poro-
zumienia zbiorowego (Pakietu) jest - w świetle art. 9 § 3 i 4 k.p. - zgodne z prawem,
jeśli nie jest mniej korzystne dla pracownika niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych
ustaw i przepisów wykonawczych oraz nie narusza zasady równego traktowania w
zatrudnieniu. Jest oczywiste, że taka sytuacja nie występuje w rozpoznawanej spra-
wie, bowiem rozważane uprawnienie dotyczące gwarancji zatrudnienia, bez względu
na trudności dotyczące ustalenia jego treści, stawiało powoda w sytuacji korzystniej-
szej od standardu przewidzianego przez Kodeks pracy. Co więcej, zgodnie z ustale-
niami faktycznymi, powód otrzymał korzystną i odpowiadającą jego kwalifikacjom
propozycję nowej pracy.
Nietrafna okazała się też argumentacja skarżącego, że Sąd Okręgowy bezza-
sadnie przyjął, że przy składaniu propozycji nowego zatrudnienia („zmiany warunków
umowy o pracę”) nie była wymagana forma pisemna. Tymczasem, jak stwierdzono w
uzasadnieniu skargi kasacyjnej, prawo pracy nakłada obowiązek stosowania formy
pisemnej przy wszelkich oświadczeniach składanych przez pracodawcę pracowniko-
wi, a wymóg pisemności przewiduje art. 29 § 2 k.p. w odniesieniu do zawarcia
umowy o pracę, art. 30 § 3 w zakresie oświadczeń o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu
umowy o pracę, czy też art. 42 § 2 k.p. odnośnie do wypowiedzenia warunków
umowy o pracę. Warto jednak zauważyć, że przedstawiona przez pozwaną propozy-
cja zatrudnienia nie miała charakteru oświadczenia o zawarciu umowy o pracę, nie
była oświadczeniem o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę, ani propozy-
cją nowych warunków pracy w rozumieniu art. 42 § 2 k.p. Powołane przepisy nie
miały więc do niej zastosowania. W świetle treści Pakietu uzasadnione wydaje się
15
traktowanie tej propozycji jako oferty lub zaproszenia do negocjacji dotyczących
rozwiązania przez pracownika (powoda w niniejszej sprawie) dotychczasowej umowy
o pracę i zawarcia nowej umowy z inną spółką z grupy S. SA. Dla czynności tego
rodzaju prawo pracy (art. 66, 71, 72 k.c. w związku z art. 77 k.c. w związku z art. 300
k.p.) nie wymaga formy pisemnej. Wystarczające jest zachowanie tej formy przy do-
konywaniu czynności rozwiązania umowy i zawarcia nowej umowy o pracę. Należy
też dodać, że, zgodnie z ustaleniami przyjętymi w podstawie faktycznej zaskarżone-
go wyroku, propozycja złożona powodowi została mu przedstawiona 3 sierpnia 2005
r. w trakcie rozmowy z koordynatorem zatrudnienia w grupie kapitałowej S. SA Eu-
geniuszem D. i kierowniczką działu kadr pozwanej spółki Beatą M. i w trakcie tego
spotkania powód otrzymał również wstępną propozycję zatrudnienia na piśmie.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, na podstawie 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji.
========================================