Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 30 września 2008 r.
II UZ 39/08
Podlega uchyleniu postanowienie sądu apelacyjnego o odrzuceniu
skargi kasacyjnej na podstawie art. 3986
§ 2 k.p.c. z uwagi na brak uzasadnie-
nia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania (3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.),
które wydano na podstawie przepisu uznanego następnie za niezgodny z Kon-
stytucją RP w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 lipca 2008 r., SK
40/07 (Dz.U. Nr 120, poz. 779).
Przewodniczący SSN Romualda Spyt (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 wrześ-
nia 2008 r. sprawy z wniosku Tadeusza O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek zażalenia
wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13
czerwca 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu posta-
nowieniem z dnia 13 czerwca 2008 r. odrzucił skargę kasacyjną ubezpieczonego
Tadeusza O. od wyroku tego Sądu z dnia 9 stycznia 2008 r. w sprawie z jego odwo-
łania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. o rentę. W uza-
sadnieniu swego postanowienia Sąd stwierdził, że wniosek o przyjęcie skargi kasa-
cyjnej do rozpoznania sprowadza się do wskazania, że w sprawie występuje zagad-
nienie prawne polegające na odpowiedzi na pytanie, czy opinia biegłego sądowego,
odmienna niż opinia będąca w aktach rentowych, może być jedynym źródłem „mate-
riału faktycznego sprawy”. Wniosek taki winien być uzasadniony, co wynika z treści
art. 3984
§ 3 k.p.c. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w uzasadnieniu skargi nie wskaza-
2
no, że uzasadnienie to odnosi się do wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpo-
znania i dotyczy przesłanek „przedsądu” w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 1 - 4 k.p.c.
Sąd dalej wywiódł, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, że wniosek o
przyjęcie skargi kasacyjnej i jego uzasadnienie odnoszą się do odrębnego etapu po-
stępowania przed Sądem Najwyższym, kiedy dokonuje on wstępnej oceny skargi,
decydując o przyjęciu jej do rozpoznania i dlatego uzasadnienie przyjęcie skargi ka-
sacyjnej do rozpoznania nie jest tożsame z uzasadnieniem podstaw kasacyjnych.
Sąd podkreślił, że dla spełnienia wymogu wskazanego w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.
konieczne jest zawarcie w skardze odrębnego wniosku o jej przyjęcie do rozpoznania
zawierającego profesjonalny wywód prawny nawiązujący do przesłanek wynikają-
cych z art. 3989
§ 1 pkt 1 - 4 k.p.c.
W konkluzji Sąd stwierdził, że skarga nie zawiera uzasadnienia wniosku o jej
przyjęcie do rozpoznania odpowiadającego wyżej opisanym standardom i dlatego
podlega odrzuceniu na mocy art. 3986
§ 2 k.p.c.
W zażaleniu na powyższe postanowienie ubezpieczony zarzucił naruszenie
art. 3989
§ 1 pkt 3 k.p.c. w związku z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. i wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia.
W uzasadnieniu zażalenia skarżący nie zgodził się ze stanowiskiem Sądu
Apelacyjnego stwierdzając, że wskazał na występujące w sprawie zagadnienie
prawne, mianowicie „dotyczące ustalenia, czy opinia biegłego sądowego powołanego
do sprawy odmienna niż opinia będąca w aktach rentowych, a dotycząca stanu
zdrowia wnioskodawcy, może być jedynym źródłem materiału faktycznego sprawy”.
Jego zdaniem, tak sformułowane uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej
do rozpoznania jest wystarczające, bowiem nawiązuje do przesłanek „przesądu” za-
wartych w przepisie art. 3989
§ 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione. Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wy-
nika, że stanowisko Sądu Apelacyjnego o braku uzasadnienia wniosku o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania wynika z oceny treści tego wniosku, bowiem
stwierdził on, że skarżący nie zawarł w nim profesjonalnego wywodu prawnego na-
wiązującego do przesłanek wynikających z art. 3989
§ 1 pkt 1 - 4 k.p.c., uzasadnienie
zaś samej skargi nie wskazuje, że odnosi się ono do przedmiotowego wniosku.
3
W dotychczasowym orzecznictwie zostało wyjaśnione, że spełnienie wymaga-
nia z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. nie może polegać tylko na odwołaniu się do treści uza-
sadnienia podstaw kasacyjnych, lecz powinno przybrać formę wyodrębnionego wy-
wodu prawnego, w którym skarżący wskaże, jakie występujące w sprawie okoliczno-
ści pozwalają zakwalifikować skargę do rozpoznania i jednocześnie uzasadni, dla-
czego odpowiadają one ustawowemu katalogowi przesłanek usprawiedliwiających
przyjęcie skargi kasacyjnej. Dlatego nie może on ograniczyć się do powtórzenia
ustawowej formuły, w jakiej zostały ujęte w art. 3989
§ 1 k.p.c. okoliczności mające
uzasadniać przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Skarżący powinien wypełnić
tę formułę odpowiednią treścią, przytaczając szczegółową argumentację prawną,
wykazującą, że w przyjętych ustaleniach faktycznych, stanowiących podstawę za-
skarżonego orzeczenia, zachodzi przynajmniej jedna z wymienionych w art. 3989
§ 1
k.p.c. przesłanek, uzasadniających zakwalifikowanie skargi do merytorycznego roz-
poznania. Samo powtórzenie sformułowań użytych w tym przepisie, bez należytego
uzasadnienia odwołującego się do stanu faktycznego sprawy i bez argumentacji
prawnej, wykazującej, że przytoczona przyczyna przyjęcia skargi kasacyjnej rzeczy-
wiście zachodzi, nie wystarczy więc do uznania, że obowiązek z art. 3984
§ 1 pkt 3
k.p.c. został spełniony i tym samym może prowadzić do odrzucenia skargi.
Niewątpliwie uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpo-
znania uzasadnione tym, iż w sprawie występuje zagadnienie prawne „dotyczące
ustalenia, czy opinia biegłego sądowego powołanego do sprawy odmienna niż opinia
będąca w aktach rentowych, a dotycząca stanu zdrowia wnioskodawcy, może być
jedynym źródłem materiału faktycznego sprawy”, bez wskazania jakiegokolwiek
przepisu prawa i bez jakiejkolwiek argumentacji jurydycznej - wedle przedstawionego
wyżej poglądu - nie wystarczyło do uznania, że skarżący wypełnił obowiązek wyni-
kający z obowiązek z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.
Jednakże przy rozstrzyganiu niniejszego zażalenia Sąd Najwyższy miał na
uwadze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 lipca 2008 r., SK 40/07 (Dz.U. Nr
120, poz. 779), który stwierdził, że art. 3986
§ 2 i 3 w związku z art. 3984
§ 1 pkt 3
k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie - bez wezwania do usunięcia bra-
ków - skargi kasacyjnej niespełniającej wymagań określonych w art. 3984
§ 1 pkt 3
k.p.c., jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.
Przepisy art. 190 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowią, że orze-
czenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są osta-
4
teczne, a ponadto w sprawach wymienionych w art. 189 Konstytucji podlegają
niezwłocznemu ogłoszeniu we właściwym organie urzędowym. Z kolei art. 190 ust. 3
Konstytucji postanawia, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z
dniem ogłoszenia, lecz Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy
obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu
miesięcy - gdy chodzi o ustawę oraz dwunastu miesięcy - gdy chodzi o inny akt nor-
matywny. W świetle przytoczonego unormowania nie może być wątpliwości co do
tego, że nadanie przez Konstytucję mocy powszechnie obowiązującej orzeczeniom
Trybunału Konstytucyjnego oznacza, iż jest nimi związany także Sąd Najwyższy. Jak
wynika z art. 190 ust. 1 Konstytucji, utrata mocy obowiązującej aktu ustawodawcze-
go następuje ex lege, z chwilą ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
stwierdzającego sprzeczność tego aktu z aktem normatywnym wyższej rangi. Owo
stanowcze i bezwarunkowe określenie chwili utraty mocy obowiązującej aktu norma-
tywnego (jego konkretnego przepisu bądź konkretnych przepisów) oznacza, że przed
tą datą zakwestionowany akt normatywny obowiązywał.
Odrębną kwestię stanowi to, czy i jakie skutki wywołuje utrata mocy obowiązu-
jącej przez określony akt ustawodawczy w zakresie praw i obowiązków stron po-
wstałych przed terminem utraty mocy obowiązującej tego aktu. Zagadnienie mocy
wstecznej orzeczeń Trybunału stwierdzających niezgodność aktu normatywnego lub
jego części z aktem wyższego rzędu było wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi
Sądu Najwyższego, który zdecydowanie opowiadał się za przyznaniem skutków się-
gających w przeszłość (ex tunc), między innymi w uchwale z dnia 23 stycznia 2001
r., III ZP 30/00 (OSNAPiUS 2001 nr 23, poz. 685), w wyroku z dnia 10 listopada 1999
r., I CKN 204/98 (OSNC 2000 nr 5, poz. 94), w postanowieniu z dnia 7 grudnia 2000
r., III ZP 27/00 (OSNAPUS 2001 nr 10, poz. 331) i potwierdzał to stanowisko w uza-
sadnieniach późniejszych orzeczeń, np. z dnia 18 kwietnia 2002 r., III RN 4/01
(OSNP 2003 nr 2, poz. 25) z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 419/01 (OSNAPiUS
2002 nr 23, poz. 580), z dnia 27 września 2002 r., II UKN 581/01 (OSNAPiUS 2002
nr 23, poz. 581) oraz z dnia 15 stycznia 2003 r., IV CKN 1639/00 (niepublikowane).
W uchwale III ZP 30/00 podkreślono, że w myśl art. 188 Konstytucji Trybunał Kon-
stytucyjny orzeka między innymi w sprawach zgodności ustaw i umów międzynaro-
dowych z Konstytucją oraz zgodności przepisów prawa, wydawanych przez cen-
tralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodo-
wymi i ustawami. Stosownie zaś do art. 177 ust. 1 Konstytucji, do sądów należy
5
wymiar sprawiedliwości. Wykonywanie przez sądy tego zadania polega na rozpatry-
waniu i orzekaniu w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, prawa
pracy, ubezpieczeń społecznych, prawa karnego oraz innych dziedzin prawa i wy-
maga nie tylko stosowania przepisów prawa, ale także ich wykładni. Z art. 178 ust. 1
Konstytucji wynika, że sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i
podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Natomiast przepis art. 8 ust. 1 Konstytucji sta-
nowi, że jest ona najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle przyto-
czonego unormowania nie ulega więc wątpliwości, że według przepisów Konstytucji i
z punktu widzenia zgodności z nią należy oceniać akty normatywne niższej rangi
podlegające zastosowaniu w konkretnej sprawie. Również z art. 8 ust. 1 i art. 178
ust. 1 Konstytucji wynika dla sądów powinność odmowy zastosowania przepisów
niezgodnych z Konstytucją. Przepis art. 8 ust. 2 Konstytucji stanowi, że przepisy
Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Zasa-
dzie zawartej w tej normie dał wyraz Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 maja
1998 r., III SW 1/98 (OSNAPiUS 1998 nr 17, poz. 528), stwierdzając w jego tezie, że
od dnia wejścia w życie Konstytucji sądy są uprawnione do niestosowania ustaw z
nią sprzecznych, zaś w uzasadnieniu podniósł, że w razie stwierdzenia sprzeczności
przepisu ustawy z Konstytucją, sąd orzeka na podstawie Konstytucji. Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu uchwały z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 45/03 (OSNC 2004 nr 9, poz.
136), również podzielił pogląd opowiadający się za przyznaniem skutków takiego
wyroku ex tunc. Sąd Najwyższy podniósł przy tym, iż w razie wydania wyroku ogło-
szonego niezwłocznie (art. 190 ust. 2 Konstytucji), za przyjęciem wstecznego jego
działania przemawia argument, że stan niezgodności ustawy z Konstytucją jest oko-
licznością obiektywną, istniejącą w całym okresie koegzystencji tych dwóch aktów, tj.
ustawy zasadniczej i ustawy „zwykłej”. Odmowa zastosowania wadliwego przepisu
do zdarzenia faktycznego sprzed ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego
może opierać się wprost na uznaniu jego skutków ex tunc, czyli w praktyce na uzna-
niu retroaktywności albo na przesłankach dominacji przepisów Konstytucji nad in-
nymi oraz wiążącym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z nią
przepisów ustawy, co prowadzi do odmowy zastosowania przepisu niezgodnego z
aktem wyższego rzędu, nawet gdyby wyrok Trybunału Konstytucyjnego miał działać
tylko na przyszłość.
Za tym stanowiskiem przemawia także przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji,
który stanowi, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytu-
6
cją, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego
zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyj-
na lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia
postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie
określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. W piśmiennictwie
dotyczącym wznowienia postępowania na wymienionej podstawie przyjmuje się, że
skutkiem pośrednim stwierdzenia niezgodności kontrolowanego aktu normatywnego
z Konstytucją, umową międzynarodową lub aktem normatywnym wyższego rzędu
jest - obok skutku bezpośredniego w postaci utraty przez akt normatywny mocy obo-
wiązującej - możliwość podważenia rozstrzygnięcia sądowego lub administracyjnego
podjętego na podstawie aktu normatywnego, którego w dacie rozstrzygania sprawy
dotyczyło domniemanie konstytucyjności, a który po prawomocnym rozstrzygnięciu
sprawy został uznany za niekonstytucyjny. Zatem jest oczywiste, że wznowienie po-
stępowania w takich sytuacjach ma doprowadzić do sanacji postępowania sądowego
(lub administracyjnego) opartego na niekonstytucyjnym akcie prawnym. Należy tym
samym przyjąć, że po wznowieniu postępowania będzie się ono toczyć z pominię-
ciem tych niekonstytucyjnych przepisów. W przeciwnym bowiem razie nieracjonalne
byłoby dopuszczenie do wznowienia postępowania, które miałoby się toczyć na pod-
stawie niekonstytucyjnego aktu prawnego, chociaż przez pewien czas obowiązujące-
go. Gdy natomiast chodzi o postępowanie sądowe, toczące się po stwierdzeniu
przez Trybunał Konstytucyjny utraty mocy obowiązującej przepisu, lecz dotyczące
roszczeń z okresu sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, to sąd
ani nie narusza kompetencji tego organu, ani nie wykracza poza swoje kompetencje,
gdy nie stosuje aktu normatywnego uznanego za sprzeczny z Konstytucją. Przeciw-
nie, działa niejako w poszanowaniu dla orzeczenia tego organu. Ponadto sąd roz-
strzyga o roszczeniach z zakresu sprzed utraty mocy obowiązującej przepisu, będąc
zobowiązany, a zarazem uprawniony do zbadania zgodności przepisów, które powi-
nien zastosować, z aktami wyższego rzędu. Jeżeli więc sąd nie zastosuje niekon-
stytucyjnych przepisów, to sytuacja będzie taka, jaka pojawia się przy wznowieniu
postępowania (por. uchwałę Sądu Najwyższego III ZP 30/00 ).
Tak więc stanowisko Sądu Najwyższego przyjmujące niestosowanie aktu
normatywnego, co do którego Trybunał Konstytucyjny stwierdził jego niekonstytucyj-
ność, należy uznać za utrwalone w orzecznictwie sądowym.
7
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejsze zażalenie po dacie ogłoszenia powyż-
szego wyroku Trybunału Konstytucyjnego - w myśl przedstawionego wyżej poglądu -
stwierdził, że odrzucenie skargi kasacyjnej przez Sąd Apelacyjny na podstawie art.
3986
§ 2 k.p.c. z uwagi na brak spełniającego ustawowe kryteria uzasadnienia wnio-
sku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania (3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.) nastąpiło na
podstawie przepisów, które nie mogą mieć zastosowania z uwagi na stwierdzoną ich
niekonstytucyjność.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. w
związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.
========================================