Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 251/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSA Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa A.B., W. Z.,
M. B. i K.O.
przeciwko K. P. - Spółce Akcyjnej w P.
z udziałem interwenientów ubocznych po stronie powodów: P. H.,
i innych o uchylenie uchwały ,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 30 października 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda M. B.
oraz skargi kasacyjnej interwenienta ubocznego P. J.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 grudnia 2006 r.,
1) oddala obie skargi kasacyjne;
2) zasądza od powoda M. B. oraz interwenienta ubocznego P.
J. na rzecz pozwanej kwoty po 180 zł (sto osiemdziesiąt
2
złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
3
Powód A. B. wniósł pozew przeciwko K. P. Spółce Akcyjnej w P. żądając
uchylenia uchwał Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy pozwanej podjętych w
dniu 31 lipca 2001 r.: nr 6/01 w sprawie przymusowego wykupu akcji, uchwały nr
12b/01 w sprawie zmiany statutu spółki oraz uchwały nr 12a/01b w sprawie zmiany
projektu statutu spółki. Po wniesieniu pozwu (zarejestrowanego w sprawie IX GC
…/01) pismem procesowym z dnia 10 stycznia 2002 r. powód ograniczył żądanie
wnosząc jedynie o stwierdzenie nieważności uchwały nr 6/01, a w razie
nieuwzględnienia tego żądania, wniósł o uchylenie uchwały jako sprzecznej z
dobrymi obyczajami i mającej na celu pokrzywdzenie akcjonariusza ze względu na
nieprawidłowość wyceny ceny akcji podlegających przymusowemu wykupowi. Z
takimi samymi pozwami wystąpili także powodowie W. Z. (sprawa zarejestrowana
pod sygnaturą IX GC …/01), M. B. (sprawa zarejestrowana pod sygnaturą IX GC
…/01) i K. O. (sprawa zarejestrowana pod sygnaturą IX GC …/01). Zarządzeniami
Sądu Okręgowego w P. z dnia 23 kwietnia i 13 czerwca 2002 r. sprawy te
połączono ze sprawą o sygnaturze IX GC …/01.
Wyrokiem z dnia 8 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy w P. uchylił uchwałę nr
6/01 Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy K. P. S.A. w P. z dnia 31 lipca 2001 r ,
umorzył postępowania w zakresie powództw o uchylenie uchwał nr 12a/01 i 12b/01
Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy K. P. S.A. w P. z dnia 31.07.2001 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana spółka powstała w dniu 25 czerwca
1991 r. pod firmą B. T. Spółka Akcyjna z siedzibą w T. W dniu 30 września 1996 r.
podpisano umowę prywatyzacyjną tej spółki i w oparciu o tę umowę powodowie na
podstawie art. 37 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 118, poz. 561 z późn. zm.) nabyli
nieodpłatnie akcje spółki. Powód M. B. nabył je w dniu 7 kwietnia 1998 r. Uchwałą
Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy B. T. S.A. nr 6/99 z dnia
9 marca 1999 r. dokonano zmiany statutu spółki poprzez podział każdej akcji spółki
na trzy nowe akcje. W jej efekcie powodowi A. B. przysługiwały 20.202 akcje, W. Z.
9.183 akcje, M.B. 9.183 akcje, a K. O. 11.019 akcji. Uchwałą nr 7/99 z dnia 9 marca
1999 r. dokonano połączenia spółki B. T. S.A. z siedzibą w T. ze spółką L. B. S.A. z
siedzibą w P. poprzez przeniesienie całego majątku spółki L. B. S.A. na spółkę B.
T. S.A., w następstwie czego utworzona została spółka K. P. Spółka Akcyjna z
4
siedzibą w T. Uchwałą nr 2/99 z dnia 17.06.1999 r. siedzibę spółki przeniesiono do
P. W dniu 31 lipca 2001 r. w W. odbyło się Zwyczajne Walne Zgromadzenie
Akcjonariuszy K. P. S.A. z siedzibą w P. Jego zwołanie zostało ogłoszone w
Monitorze Sądowym i Gospodarczym z dnia 9 lipca 2001 r. Podano również tekst
jednolity statutu pozwanej spółki uwzględniający planowane zmiany w jej statucie.
Na powyższym zgromadzeniu podjęto szereg uchwał, m.in. na podstawie art. 418
k.s.h. podjęto w jawnym i imiennym głosowaniu uchwałę nr 6/01 w przedmiocie
przymusowego wykupu akcji należących do mniejszościowych akcjonariuszy
reprezentujących łącznie 1,56% kapitału akcyjnego (m.in. powodów w
przedmiotowych sprawach), przez trzech akcjonariuszy reprezentujących łącznie
98,44% kapitału. Cena jednej akcji w ramach przymusowego wykupu została
ustalona przez biegłego rewidenta na kwotę 90 zł. Przeciwko tej uchwale głosowali
m.in. powodowie, których sprzeciw został zaprotokołowany. Powyższa uchwała
została ogłoszona w Monitorze Sądowym i Gospodarczym z dnia 20 sierpnia 2001
r. nr 160/2001 r. W dniu 21 września 2001 r. E.A. C. S.A. z siedzibą w W. oraz w
dniu 24 września 2001 r. L. H. B.z siedzibą w R. w Holandii dokonały wpłat kwot
należnych z tytułu nabycia akcji pozwanej spółki od jej mniejszościowych
akcjonariuszy w wyniku przeprowadzenia procedury przymusowego wykupu tych
akcji w trybie art. 418 k.s.h. i w wykonaniu uchwały Zwyczajnego Walnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy pozwanej spółki z dnia 31 lipca 2001 r. nr 6/01.
W ocenie Sądu Okręgowego nie doszło do naruszenia przepisów
proceduralnych podczas podejmowania zaskarżonej uchwały. Statut pozwanej
spółki nie przewidywał surowszych warunków przymusowego wykupu akcji
mniejszościowych od przewidzianych w przepisach k.s.h.. Brak było podstaw do
kwestionowania ustalonej ceny wykupu akcji na kwotę 90 zł. Wprawdzie strona
powodowa podniosła, że wysokość ceny jednej akcji kształtuje się w granicach
310 zł, ale nie przedstawiła na tę okoliczność żadnych dowodów. W trakcie
rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego
o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisu art. 418 k.s.h.. Uwzględniając
treść wyroku, który został wydany przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 21 czerwca
2005 r. w sprawie P 25/02, Sąd Okręgowy uznał, że w sytuacji, gdy zaskarżona
uchwała nie wskazuje w swej treści przyczyn, dla których została podjęta,
5
obowiązek wykazania okoliczności uzasadniających jej uchwalenie spoczywa,
zgodnie z art. 6 k.c. na pozwanej spółce, która powinna wykazać istnienie
rzeczywistych i realnych przyczyn jej podjęcia. Pozwana nie wykazała przyczyn, dla
których podjęto uchwałę o przymusowym wykupie akcjonariuszy mniejszościowych
i dlatego Sąd Okręgowy na podstawie art. 422 § 1 k.s.h. uchylił zaskarżoną
uchwałę z dnia 31 lipca 2001 r. nr 6/01. Ponieważ wszyscy powodowie cofnęli
pozwy i zrzekli się roszczenia o żądanie uchylenia uchwał nr 12a/01 i 12b/01, Sąd
Okręgowy w tym zakresie umorzył postępowanie.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w P. wniosła pozwana. Na etapie
postępowania apelacyjnego do procesu wstąpiło łącznie 22 interwenientów
ubocznych po stronie powoda, w tym P. J. Na skutek uwzględnienia apelacji
pozwanej Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 grudnia 2006 r. zmienił zaskarżony
wyrok Sądu Okręgowego w połączonych sprawach o sygnaturach: […]w ten
sposób, że w każdej ze spraw oddalił powództwo nadto odrzucił apelację
w pozostałym zakresie. Wyrokiem tym Sąd Apelacyjny zmienił także
rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji o kosztach procesu i orzekł o kosztach
postępowania apelacyjnego w ten sposób, że koszty te zasądził od powodów na
rzecz pozwanej.
Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe i przyjął za własne ustalenia faktyczne
Sądu Okręgowego, stwierdził jednak, że Sąd ten dokonał błędnej wykładni oraz
niewłaściwie zastosował przepisy prawa materialnego, tj. art. 418 § 1 k.s.h. oraz
art. 422 § 1 k.s.h. w związku z art. 6 k.c. niezasadnie uznając, że skuteczność
uchwały o przymusowym wykupie akcji, podjętej na podstawie art. 418 k.s.h.,
zależy od istnienia rzeczywistych i racjonalnych przyczyn uzasadniających wykup
akcji od akcjonariuszy mniejszościowych. Wskazał, że przepis art. 418 k.s.h. nie
zawiera, ani wymogu przedstawienia walnemu zgromadzeniu pisemnego
uzasadnienia uchwały, ani wymogu by uchwała została podjęta „z ważnych
przyczyn” lub „w interesie spółki”, jak również żadnych innych sformułowań, które
wskazywałyby na konieczność istnienia konkretnych, obiektywnych przesłanek
uzasadniających podjęcie uchwały o przymusowym wykupie.
Stwierdził, że art. 418 k.s.h. wyznacza niezbędne minimum ochrony
akcjonariuszy mniejszościowych pozwalając na jej zwiększenie w drodze regulacji
6
dokonywanych przez same strony, które w statucie spółki akcyjnej mogą przyjąć
zasadę jednomyślności lub surowsze warunki podjęcia uchwały przez walne
zgromadzenie akcjonariuszy w przedmiocie wykupu akcji. Celem uchwały
o przymusowym wykupie akcji jest wyłączenie akcjonariuszy mniejszościowych,
a zatem nie można uznać, że stanowi ona formę kary za nielojalne zachowanie
tych akcjonariuszy wobec spółki albowiem subiektywne przesłanki jej podjęcia nie
podlegają ocenie. Z punktu widzenia ochrony interesów akcjonariuszy
podlegających „wyciśnięciu” istotne jest ustalenie na właściwym poziomie ceny
wykupu akcji, co powierzono biegłemu rewidentowi. Odpowiednie zastosowanie art.
312 k.s.h. pozwala akcjonariuszom mniejszościowym na zgłaszanie zastrzeżeń do
wyceny dokonanej przez biegłego rewidenta, a w przypadku sporu, daje im prawo
odwołania się do sądu rejestrowego. Akcjonariusz mniejszościowy zachowuje
uprawnienie do żądania uchylenia uchwały o przymusowym wykupie z powołaniem
się na przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz pokrzywdzenia.
Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd Okręgowy naruszył przepis art. 422 § 1 k.s.h.
w związku z art. 418 § 1 k.s.h. nie wskazując w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
co stanowiło podstawę przyjęcia, że podjęcie uchwały nastąpiło z pokrzywdzeniem
akcjonariuszy mniejszościowych oraz z jakimi dobrymi obyczajami jest ona
sprzeczna bądź w jaki sposób je narusza. Przepis art. 6 k.c. w związku z art. 422
§ 1 k.s.h., zaś został naruszony przez to, że Sąd Okręgowy przeniósł ciężar
dowodu na pozwaną w zakresie wykazania „rzeczywistych i racjonalnych przyczyn
przemawiających za wykupem akcji”. Brak uzasadnienia zaskarżonej uchwały nie
przenosił ciężaru dowodu na pozwaną. To powodów, zgodnie z art. 6 k.c. obciążał
ciężar dowodu przesłanek z art. 422 § 1 k.s.h.. Brak było w sprawie dowodów na
potwierdzenie tezy powodów o ich pokrzywdzeniu bądź na okoliczność, że
zaskarżona uchwała narusza dobre obyczaje. Sąd Okręgowy obciążając pozwaną
konsekwencjami nie wykazania przez powodów okoliczności faktycznych
uzasadniających żądanie pozwu naruszył, zdaniem Sądu Apelacyjnego, art. 232
k.p.c., jak również art. 233 § 1 k.p.c.
Sąd drugiej instancji wskazał, że pełnomocnik powodów dopiero po
orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego powołał nowe podstawy uzasadniające
żądanie uchylenia uchwały zarzucając brak jej pisemnego uzasadnienia oraz
7
merytorycznych przyczyn jej podjęcia. Brak podstaw do uznania, że powodowie nie
mogli powołać się na takie zarzuty wcześniej. Dopuszczając do rozszerzenia
zarzutów wbrew dyspozycji art. 47912
§ 1 k.p.c. sąd pierwszej instancji naruszył
zasadę prekluzji dowodowej i w konsekwencji orzekł o uchyleniu uchwały na innej
podstawie niż ta, która została wskazana w pozwie. Tym samym wyrok został
oparty na podstawie, która nie została skutecznie przez powodów powołana,
a zatem z naruszeniem art. 321 k.p.c.
W ocenie Sądu Apelacyjnego zaoferowane przez powodów dowody nie
wykazały zasadności powództw zarówno w zakresie sformułowanego żądania
uchylenia uchwały na podstawie przesłanek wynikających z art. 422 § 1 k.s.h.,
jak i alternatywnie sformułowanych żądań unieważnienia uchwały na podstawie art.
425 k.s.h., co uzasadniało zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództw
we wszystkich połączonych do wspólnego rozpoznania sprawach.
Za bezzasadny uznał Sąd Apelacyjny zarzut naruszenia art. 322 § 2 k.p.c.
i w tym zakresie apelację pozwanej odrzucił albowiem pozwana zamiast złożenia
wniosku o uzupełnienie wyroku, zaskarżyła nieistniejące orzeczenie w przedmiocie
umorzenia postępowania, w zakresie w jakim powód W. Z. cofnął pozew.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wnieśli: powód M. B. i
interwenient uboczny P. J., którzy zaskarżyli wyrok w całości. Powód M. B.
wskazał jako podstawę skargi kasacyjnej naruszenie prawa materialnego:
- art. 418 § 1 k.s.h. w zw. z art. 422 § 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, przez
błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że warunkiem podjęcia uchwały
o przymusowym wykupie akcji mniejszościowych akcjonariuszy nie jest
zaistnienie przesłanek merytorycznych, uzasadniających przymusowy wykup
akcji, gdy tymczasem prawidłowa wykładnia przepisów art. 418 § 1 k.s.h.
art. 422 § 1 k.s.h., dokonywana z uwzględnieniem treści art. 45 ust. 1
Konstytucji RP, prowadzi do wniosku, że podjęcie uchwały o przymusowym
wykupie akcji dopuszczalne jest tylko w przypadku zaistnienia określonych
przesłanek merytorycznych, ustalonych a priori w ustawie, związanych
z celami, jakie realizować ma instytucja przymusowego wykupu akcji, gdyż
tylko w przypadku przyjęcia takiego znaczenia tych przepisów istnieje
możliwość skutecznego wykonywania przysługującego akcjonariuszom
8
mniejszościowym i konstytucyjnie chronionego prawa do sądu, związanego
z zaskarżaniem uchwały o przymusowym wykupie akcji;
- art. 6 k.c. w zw. z art. 422 § 1 k.s.h., art. 418 § 1 k.s.h. i art. 45 ust. 1
Konstytucji RP przez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że na
spółce pozwanej w procesie o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia
akcjonariuszy o przymusowym wykupie akcji nie spoczywa ciężar
udowodnienia zaistnienia określonych przesłanek merytorycznych,
warunkujących podjęcie uchwały o przymusowym wykupie, gdy tymczasem
prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że w razie
zaskarżenia uchwały o przymusowym wykupie akcji to na spółce ciąży
obowiązek wykazania, że podjęcie uchwały było uzasadnione w świetle
określonych przesłanek merytorycznych.
Powód skargę kasacyjną oparł także na podstawie naruszenia przepisów
postępowania mogących mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 47912
§ 1
k.p.c. i art. 321 § 1 k.p.c. w związku z art. 193 Konstytucji RP, przez ich
niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że jeszcze przed
rozstrzygnięciem przez Trybunał Konstytucyjny wskazanych w pytaniu prawnym
sądu pierwszej instancji wątpliwości co do zgodności przepisu art. 418 § 1 k.s.h.
z postanowieniami Konstytucji, powód mógł powołać się na zarzuty dotyczące
braku merytorycznych przesłanek podjęcia uchwały nr 6/01, w związku z czym
zarzuty te zostały objęte prekluzją procesową i sąd pierwszej instancji nie był
uprawniony do ich badania, przyjmując zaś je za podstawę orzeczenia o uchyleniu
zaskarżonej uchwały orzekł na innej podstawie niż wskazana w pozwie. Wskazując
na te podstawy powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz orzeczenie co
do istoty sprawy przez uchylenie uchwały nr 6/01 z dnia 31 lipca 2001 r. Walnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy K.P. S.A., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
W skardze kasacyjnej interwenienta ubocznego wskazano jako jej podstawę
naruszenie przepisów prawa materialnego:
- art. 422 k.s.h. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
w sprawie: a) nie doszło do spełnienia przesłanek uchylenia skarżonej
uchwały w postaci naruszenia dobrych obyczajów i pokrzywdzenia
9
akcjonariusza w sytuacji, gdy jako cenę za przymusowo wykupione akcje
akcjonariuszy mniejszościowych przyjęto wycenę sporządzoną na dzień
30 czerwca 2001 r., tj. na datę poprzedzającą o ponad jeden miesiąc
uchwalenie i wejście w życie uchwały walnego zgromadzenia pozwanej
w przedmiocie przymusowego wykupu akcji, które miało miejsce w dniu
31 lipca 2001 r.; b) nie doszło do spełnienia przesłanek uchylenia skarżonej
uchwały w postaci naruszenia dobrych obyczajów i pokrzywdzenia
akcjonariusza w sytuacji, gdy wycena akcji służąca określeniu należności za
wykupione przymusowo akcje sporządzona została w sposób wadliwy,
z pominięciem jako czynnika kształtującego cenę akcji wysokości dywidendy
z tej akcji;
- art. 418 w zw. z art. 417 k.s.h. przez błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu prawidłowości dokonania wyceny akcji przeznaczonych do
przymusowego wykupu w sytuacji, gdy wycena - raport z wyceny 1,564%
akcji K. P. S.A. na dzień 30 czerwca 2001 r. jako datę wyceny wskazuje 30
czerwca 2001 r., a więc dzień przypadający na 30 dni przed walnym
zgromadzeniem pozwanej spółki i na klika dni przed ukazaniem się
ogłoszenia o walnym zgromadzeniu K. P. S.A., a nie jak być powinno na
dzień powzięcia uchwały o przymusowym wykupie lub dzień ogłoszenia
oświadczenia o przymusowym wykupie.
Ponadto jako podstawę skargi kasacyjnej wskazano naruszenie przepisów
postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy:
- art. 210 § 2 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 391 k.p.c. poprzez pominięcie
przy orzekaniu faktu, że pozwana nie złożyła oświadczenia procesowego co
do twierdzeń powodów o wartości akcji na 310 zł nie zaprzeczając wartości
akcji w takiej kwocie;
- art. 230 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 391 k.p.c. poprzez nieuznanie
przez sądy obydwu instancji twierdzeń powódki co do wartości akcji
w wysokości „w granicach” 310 zł w sytuacji, gdy strona pozwana nie
wypowiedziała się merytorycznie co do tych twierdzeń i nie zaprzeczyła im;
- art. 232 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 391 k.p.c. poprzez przyjęcie, że
strona powodowa winna była zgłosić wniosek o przeprowadzenie dowodu
10
z opinii biegłego z zakresu wyceny akcji, udziałów, spółek i przedsiębiorstw
w sytuacji gdy strona pozwana nie zaprzeczała twierdzeniom strony
powodowej wartości akcji w kwocie 310 zł;
- art. 47912
w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 391 k.p.c. poprzez uznanie, że powód
nie przedstawił w odpowiedni sposób i we właściwym terminie twierdzeń
i dowodów na ich poparcie w sytuacji gdy powód pismem z dnia 7 stycznia
2002 r. ukształtował powództwo w trakcie procesu w trybie art. 193 k.p.c.
i przedstawił uporządkowane żądania pozwu oraz swoje twierdzenia
w zakresie pokrzywdzenia akcjonariuszy mniejszościowych i naruszenia
dobrych obyczajów;
- art. 47914
w zw. z art. 382 i art. 391 k.p.c. poprzez uznanie, że powodowie
nie kwestionowali wyceny akcji w sytuacji, gdy przedstawili swoje
twierdzenie procesowe, iż akcje przymusowo wykupywane warte są
„w granicach” 310 zł za sztukę oraz przez przyjęcie, że pozwany zaprzeczył
tym twierdzeniom powodów, co powodowałoby konieczność zgłoszenia
przez powodów wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego
z zakresu wyceny akcji, w sytuacji gdy pozwana spółka nie złożyła w tym
przedmiocie oświadczenia procesowego;
- art. 227, art. 278 w zw. z art. 382 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu
z opinii biegłego z zakresu wyceny akcji i przedsiębiorstw w sytuacji gdy
interwenienci uboczni samoistni zgłosili taki wniosek po przystąpieniu do
sprawy na etapie postępowania apelacyjnego i bez zwłoki. Opinię biegłego
co do wartości akcji oraz wykazania wadliwości wyceny akcji sporządzonej
przez biegłego rewidenta wyznaczonego przez walne zgromadzenie K. P.
ocenić należy jako fakt istotny dla rozstrzygnięcia sprawy. Wykazania tego
faktu w drodze przeprowadzenia omówionego dowodu strona powodowa
została pozbawiona;
- naruszenie art. 354 k.p.c. w zw. z art. 236 k.p.c. i 391 k.p.c. poprzez
nieorzeczenie co do wniosku interwenientów ubocznych o przeprowadzenie
dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny akcji przed zamknięciem
rozprawy w drugiej instancji.
11
Interwenient uboczny wniósł o uchylenie w całości wyroku Sądu Apelacyjnego i
przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powodowie, których sprawy zostały połączone do wspólnego rozpoznania,
wnieśli powództwo o uchylenie uchwały nr 6/01 z dnia 31 lipca 2001 r. Walnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy pozwanej spółki, oparte o przepis art. 422 § 1 k.s.h.
Zgodnie z art. 4791
§ 2 pkt 1 k.p.c. sprawy ze stosunku spółki, a więc i sprawy
obejmujące powództwo oparte na art. 422 § 1 k.s.h., są sprawami gospodarczymi.
Ma to istotne konsekwencje procesowe dla obu stron w zakresie obowiązku
przedstawiania faktów istotnych dla rozstrzygnięcia powództwa, jak również
dowodów na ich poparcie i zarzutów, co wynika z art. 47912
§ 1 k.p.c. (w stosunku
do powoda) oraz z art. 47914
§ 1 i 2 k.p.c. (w stosunku do pozwanego). Z art. 47912
§ 1 k.p.c. wynika obowiązek przedstawienia przez powoda w pozwie wszystkich
twierdzeń i dowodów na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich
w toku postępowania, chyba że powód wykaże, iż ich powoływanie w pozwie nie
było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W przypadku
zaniechania przez powoda przedstawienia już w pozwie okoliczności faktycznych
i dowodów na ich poparcie, następują skutki wynikające z prekluzji dowodowej
polegające na utracie prawa powoływania nowych twierdzeń i dowodów w dalszym
postępowaniu. Zważywszy na treść art. 47912
§ 1 k.p.c. powodowie byli
zobowiązani do przedstawienia już w pozwie okoliczności faktycznych i dowodów
dla uzasadnienia wniesionych powództw o uchylenie uchwały Walnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy nr 6/01 z dnia 31 lipca 2001 r. W uzasadnieniu
złożonych pozwów powodowie twierdzili jedynie, że zaskarżona uchwała, podjęta
na podstawie art. 418 § 1 k.s.h., narusza przepisy Konstytucji RP. Podstawą
uzasadniającą wniesione powództwa nie był więc fakt zaniżenia ceny wykupu akcji.
Twierdzenia powodów, że ustalona cena wykupu akcji jest zaniżona, zostały
sformułowane dopiero w kolejnych pismach procesowych powodów.
W szczególności powód M. B., który wniósł skargę kasacyjną, zawarł twierdzenie o
zaniżeniu ceny wykupu akcji, która powinna wynosić co najmniej 310 zł, dopiero w
piśmie procesowym z dnia 15 listopada 2001 r. oraz w piśmie procesowym z dnia 7
12
stycznia 2002 r. (k. 74 i 157 akt IX GC …/01), natomiast pozostali powodowie
uczynili to w piśmie procesowym z dnia 7 stycznia 2002 r.
Zmiana powództwa w sprawie gospodarczej jest uregulowana art. 4794
§ 2
k.p.c., który jednak nie obowiązywał w takim brzmieniu w czasie, gdy sprawa,
w której wniesiono skargi kasacyjne, była rozpoznawana przez sąd pierwszej
instancji. W tym czasie przepisy o postępowaniu odrębnym w sprawach
gospodarczych nie zawierały przepisu dotyczącego zmiany powództwa. Wobec
braku przepisów szczególnych do zmiany powództwa także w sprawach
gospodarczych miał zastosowanie ogólny przepis art. 193 k.p.c. (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 143/05, niepubl. oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 października 2005 r., IV CK 298/05, niepubl.). Przez zmianę
powództwa należy także rozumieć zmianę jego podstawy faktycznej przy
niezmienionej treści żądania. Do pisma powoda modyfikującego podstawę
faktyczną powództwa w sprawie gospodarczej miał także zastosowanie art. 47912
§ 1 k.p.c., więc powód był zobowiązany przedstawić w piśmie modyfikującym
powództwo nie tylko wszystkie fakty uzasadniające zmienione powództwo, ale
także dowody na ich poparcie, chyba że powołanie ich w piśmie procesowym –
zawierającym zmienione powództwo – nie było możliwe albo potrzeba powołania
wynikła później (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 r.,
IV CK 298/05, niepubl.). Pismo modyfikujące podstawę faktyczną powództwa
spełnia bowiem podobną funkcję jak pozew. Sąd Apelacyjny, podobnie jak Sąd
Okręgowy, nie zakwestionował możliwości powołania w procesie przez powodów
nowej okoliczności faktycznej - w stosunku do okoliczności podanych w pozwie –
a mianowicie ustalenia zaniżonej ceny wykupu akcji. Sąd Apelacyjny zaakceptował
stanowisko sądu pierwszej instancji, że powodowie, podnosząc tę okoliczność
faktyczną, do czasu zakończenia postępowania przed sądem pierwszej instancji,
nie zgłosili dowodów dla wykazania tej istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy
okoliczności faktycznej, w szczególności nie wnieśli o przeprowadzenie dowodu
z opinii biegłego rewidenta, który mógłby zweryfikować prawidłowość wyceny akcji.
Sąd Apelacyjny nie zakwestionował także oceny sądu pierwszej instancji, że jedyny
dowód, powołany przez powodów dla wykazania twierdzenia o zaniżeniu wyceny
akcji, w postaci sprawozdania finansowego pozwanej za okres obrotowy od
13
1 stycznia 2000 r. do 31 marca 2001 r. nie był przydatny dla ustalenia wartości akcji
na dzień powzięcia uchwały o ich przymusowym wykupie. Dlatego za bezzasadny
należy uznać zarzut naruszenia art. 47912
k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. i art.
391 k.p.c. przez przyjęcie, że powód w odpowiednim terminie nie zgłosił twierdzeń
i dowodów na okoliczność zaniżenia wyceny wartości akcji dla potrzeb ustalenia
ceny wykupu tych akcji. Sąd Apelacyjny nie przyjął bowiem, że powodowie
z opóźnieniem powołali się na zaniżenie wyceny wartości akcji, lecz przyjął –
podobnie jak Sąd Okręgowy – że twierdzenia tego powodowie nie udowodnili.
Podstawą takiej oceny nie było więc zastosowanie przez Sąd Apelacyjny art. 47912
§ 1 k.p.c. – co prowadziłoby do pominięcia zgłoszonych przez powodów dowodów
– lecz ocena biernej postawy procesowej powodów przed sądem pierwszej instancji
w zakresie inicjatywy dowodowej zmierzającej do wykazania twierdzenia
o zaniżeniu wyceny wartości akcji. Stanowisko Sądu Apelacyjnego było zasadne
albowiem samo wskazanie nowego faktu – zaniżenia wyceny wartości akcji - nie
zwalniało powodów od konieczności przedstawienia odpowiednich dowodów
wykazujących ten fakt. Taki wniosek dowodowy mający na celu wykazanie,
że przyjęta wartość akcji dla potrzeb ustalenia ceny ich wykupu została zaniżona,
został zgłoszony dopiero na etapie postępowania apelacyjnego – w piśmie
procesowym części interwenientów ubocznych z dnia 13 listopada 2006 r.
(k. 1145). Pominięcie tego dowodu przez Sąd Apelacyjny było zasadne.
Zgodnie z art. 79 k.p.c. interwenienci uboczni są uprawnieni do wszelkich czynności
procesowych dopuszczalnych według stanu sprawy. Interwenient nie może mieć
więcej uprawnień procesowych od strony, do której przystąpił. Taką wykładnię
potwierdza treść przepisu art. 82 k.p.c. Uznanie, że interwenienci uboczni mogliby
zgłaszać w procesie na etapie postępowania apelacyjnego nowe twierdzenia
i dowody, których nie zgłosili w terminie powodowie, naruszałoby zasadę symetrii
w zakresie praw i obowiązków procesowych pomiędzy powodem i pozwanym,
której wyrazem jest choćby art. 47912
§ 1 k.p.c. i art. 47914
§ 2 k.p.c. W takim
wypadku interwenienci uboczni mogliby zgłaszać nowe twierdzenia i dowody, mimo
że praw tych byłyby już pozbawione same strony. Sytuacji interwenienta ubocznego
P. J., który wniósł skargę kasacyjną, nie zmieniało to, że jego interwencja uboczna
po stronie powodowej miała charakter interwencji samoistnej. Jak bowiem stanowi
14
art. 81 k.p.c. do stanowiska interwenienta w procesie stosuje się wówczas
odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym, co oznacza stosowanie
w takim wypadku przepisu art. 73 § 2 k.p.c. Interwenient uboczny samoistny może
więc dokonywać czynności procesowych nawet sprzecznych z czynnościami
strony, do której przystąpił, a ponadto zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia
albo uznanie powództwa przez stronę, do której przystąpił wymaga także zgody
tego interwenienta ubocznego. W konsekwencji wniosek interwenientów ubocznych
o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego zgłoszony dopiero na etapie
postępowania apelacyjnego należało uznać za spóźniony, skoro wniosku tego sami
powodowie nie zgłosili nie tylko w terminie przewidzianym w art. 47912
§ 1 k.p.c.,
ale także do czasu wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji. Pominięcie tego
wniosku dowodowego przez sąd drugiej instancji było więc także uzasadnione
w świetle art. 381 k.p.c. Wobec powyższego nie można uznać za uzasadniony
zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c. i art. 278 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. przez
pominięcie przez Sąd Apelacyjny dowodu z opinii biegłego na okoliczność
zaniżenia wartości akcji podlegających przymusowemu wykupowi w sytuacji, gdy
zachodziły przesłanki do pominięcia tego dowodu jako spóźnionego. Zaniechanie
wydania przez Sąd Apelacyjny postanowienia oddalającego wniosek dowodowy
zgłoszony przez interwenientów ubocznych, co zasadnie podniesiono w skardze
kasacyjnej w ramach zarzutu naruszenia przepisów art. 354 k.p.c. w związku z art.
236 k.p.c. i art. 391 k.p.c., nie miało więc wpływu na treść zaskarżonego wyroku,
skoro wniosek ten jako spóźniony w świetle art. 47912
§ 1 k.p.c. i art. 381 k.p.c.
w związku z art. 79 k.p.c. powinien zostać przez Sąd oddalony.
Skoro w pozwach, wniesionych w połączonych do rozpoznania sprawach,
powodowie nie podnieśli twierdzeń co do zaniżenia ceny wykupu akcji od
mniejszościowych akcjonariuszy, niezasadny był zarzut naruszenia przez Sąd
Apelacyjny art. 47914
k.p.c. Przepis art. 47914
§ 1 k.p.c. dotyczy obowiązku
wniesienia przez pozwanego odpowiedzi na pozew w terminie dwutygodniowym.
Dochowanie przez pozwanego tego terminu nie było kwestionowane w skardze
kasacyjnej interwenienta ubocznego. Natomiast, zgodnie z art. 47914
§ 2 k.p.c.,
w odpowiedzi na pozew pozwany jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia,
zarzuty i dowody na ich poparcie, pod rygorem utraty prawa powoływania ich
15
w toku postępowania, chyba że wykaże, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew
nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. Skoro powodowie
w pozwie nie powołali się na fakt zaniżenia ceny wykupu akcji to tym samym
pozwany nie mógł ustosunkować się w odpowiedzi na pozew do nie powołanych
przez powodów twierdzeń faktycznych, ani też nie miał obowiązku zgłaszania na te
okoliczności dowodów. Natomiast pozwany ustosunkował się do zgłoszonego przez
powodów, dopiero w trakcie procesu, nowego twierdzenia faktycznego dotyczącego
zaniżenia ceny wykupu akcji, zaprzeczając tym twierdzeniom. Takie stanowisko
zawarte jest chociażby w piśmie procesowym pozwanego z dnia 15 marca 2002 r.
nadesłanym w odpowiedzi na pismo procesowe powoda A. B. z dnia 7 stycznia
2002 r. Pismo to zostało wniesione przez pozwanego do sprawy IX GC …/01 zanim
Sąd Okręgowy zarządzeniami z dnia 23 kwietnia i 13 czerwca 2002 r. połączył tę
sprawę z pozostałymi sprawami zawierającymi powództwa o uchylenie uchwały nr
6/01 z dnia 31 lipca 2001 r.
Wskazany w skardze kasacyjnej art. 210 § 2 k.p.c. określa obowiązek strony
złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności
faktycznych. Przepis ten – adresowany do stron – powinien być wyegzekwowany
przez sądy orzekające w sprawie. Skoro pozwany ustosunkował się do twierdzeń
faktycznych powodów co do zaniżenia ustalonej ceny wykupu akcji, nie jest
uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny tego przepisu. Tylko
w przypadku, gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń faktycznych strony
przeciwnej sąd – zgodnie z art. 230 k.p.c. – mając na uwadze wyniki całej
rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Taka sytuacja w sprawie nie miała
miejsca. W konsekwencji zasadnie przyjął Sąd Apelacyjny, że to na powodach –
zgodnie z art. 232 k.p.c. - spoczywał ciężar wykazania faktu, z którego wywodzili
skutki prawne – zaniżenia wyceny wartości akcji. Dlatego bezzasadny był zarzut
naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 232 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. i art.
391 k.p.c. przez przyjęcie, że to strona powodowa była zobowiązana zgłosić
wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego co do wskazanej przez
powodów wartości akcji w kwocie 310 zł.
Dalsze rozważania należy poprzedzić określeniem konsekwencji prawnych
dla rozpoznawanej sprawy, wynikających z wyroku Trybunału Konstytucyjnego
16
wydanego na skutek pytania prawnego przedstawionego Trybunałowi przez Sąd
Okręgowy w trakcie rozpoznawania sprawy. Zgodnie z art. 188 pkt 1 Konstytucji RP
Trybunał Konstytucyjny orzeka m.in. o zgodności ustaw z Konstytucją, w tym na
skutek przedstawienia, na podstawie art. 193 Konstytucji RP, pytań prawnych
sądów co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, jeżeli od odpowiedzi na
pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Jak
wynika z art. 190 ust. 1 Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają
moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Przez pojęcie „orzeczenia” należy
rozumieć – zważywszy na treść 71 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r.
o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 z późn. zm.) – jego
sentencję, obejmującą elementy wymienione w art. 71 ust. 1 tej ustawy, a nie jego
uzasadnienie, o którym mowa w art. 71 ust. 3 ustawy. Dlatego nie jest wiążąca dla
sądu powszechnego wykładnia przepisów prawa zawarta w uzasadnieniu
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Potwierdzeniem tego wniosku jest art. 239
ust. 3 Konstytucji RP stanowiący, że uchwały Trybunału Konstytucyjnego w sprawie
ustalenia wykładni ustaw utraciły moc powszechnie obowiązującą. Wykładnią
przepisów prawa dokonaną w uzasadnieniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
nie jest związany ani Sąd Najwyższy, ani inne sądy, skoro zgodnie z art. 178 ust. 1
Konstytucji RP sędziowie podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. W świetle tego
bezzasadne są zarzuty skargi kasacyjnej powoda, wywodzone z samego faktu, że
wykładnia przepisów prawa materialnego Sądu Apelacyjnego (art. 418 k.s.h. oraz
422 § 1 k.s.h.) mających zastosowanie w sprawie, jest sprzeczna z wykładnią tych
przepisów dokonaną w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
21 czerwca 2005 r. P 25/02 (OTK –A z 2005 r., nr 6, poz. 65). Sąd Apelacyjny
uwzględnił treść sentencji powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego uznając,
że zaskarżona uchwała Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy nr 6/01 z dnia
31 lipca 2001 r. o przymusowym wykupie akcji, może być zaskarżona w trybie
powództwa o uchylenie uchwały opartego na art. 422 § k.s.h., w ramach którego to
powództwa można badać przesłanki określone w tym przepisie jako podstawy do
ewentualnego uchylenia uchwały.
Za prawidłową należy uznać wykładnię art. 418 § 1 k.s.h. dokonaną przez
Sąd Apelacyjny, według której przepis ten określa wszystkie przesłanki normatywne
17
(podmiotowe i przedmiotowe) takiej uchwały o przymusowym wykupie akcji.
Do przesłanek materialnoprawnych takiej uchwały nie należy istnienie dostatecznie
usprawiedliwionych przyczyn uzasadniających jej podjęcie. Przyjęcie istnienia
takiego wymogu podjęcia uchwały na podstawie art. 418 § 1 k.s.h. byłoby uznaniem
istnienia pozanormatywnej (nie wynikającej z przepisów obowiązującego prawa)
dodatkowej przesłanki podjęcia uchwały o przymusowym wykupieniu akcji
mniejszościowych akcjonariuszy. Gdy do podjęcia uchwały przez organ spółki
handlowej wymagane jest istnienie określonej przesłanki, to wynika to wprost
z przepisów kodeksu spółek handlowych (por. art. 359 § 1 k.s.h., art. 199 § 1 k.s.h.,
art. 433 § 2 k.s.h.).
Konsekwencją powyższego stanowiska jest to, że uchwała podjęta na
podstawie art. 418 § 1 k.s.h., nie wymaga uzasadnienia. W art. 418 § 2 zd.
pierwsze k.s.h. ustawodawca w sposób wyczerpujący – w rozumieniu art. 304 § 4
k.s.h. - określił treść uchwały o przymusowym wykupie akcji i nie wymienił wśród
elementów tej uchwały jej uzasadnienia. Wniosek o braku konieczności
uzasadnienia uchwały podjętej na podstawie art. 418 § 1 k.s.h. potwierdza analiza
innych przepisów kodeksu spółek handlowych, w których – w odróżnieniu od art.
418 § 2 k.s.h. – przewidziano wymóg uzasadnienia uchwały organu spółki, bądź
przedstawienia opinii zarządu, przed podjęciem określonej uchwały. Taki wymóg
sporządzenia uzasadnienia uchwały bądź przedstawienia odpowiedniej opinii, jest
zsynchronizowany z tymi przepisami kodeksu spółek handlowych, w których
ustawodawca sam określił przesłanki normatywne warunkujące możliwość podjęcia
określonej uchwały (por. art. 359 § 4 k.s.h., art. 199 § 2 k.s.h., art. 433 § 2 k.s.h.).
Sporządzenie uzasadnienia uchwały podjętej na podstawie art. 418 § 1 k.s.h., jest
zbędne z punktu widzenia przesłanek warunkujących uwzględnienie powództwa
o uchylenie takiej uchwały walnego zgromadzenia. Wyartykułowana
w uzasadnieniu takiej uchwały przyczyna (motyw) jej uchwalenia, nie miałaby
charakteru normatywnego, innymi słowy przyczyny dostatecznie sprecyzowanej
w przepisach obowiązującego prawa, której istnienie byłoby badane przez sąd
w razie wniesienia powództwa z art. 422 § 1 k.s.h. jako przesłanka rozstrzygnięcia
o jego zasadności. Nawet obiektywnie istniejąca przyczyna podjęcia takiej uchwały,
podana w jej uzasadnieniu, nie miałaby znaczenia prawnego dla oceny zasadności
18
powództwa opartego o przepis art. 422 § 1 k.s.h. Udowodnienie istnienia takiej
przyczyny nie wykluczałoby możliwości dowodzenia przez akcjonariusza, że ze
względu na określone okoliczności uchwała ta jest sprzeczna z dobrymi obyczajami
i godzi w interes spółki lub ma na celu pokrzywdzenie akcjonariusza.
Przepis art. 422 § 1 k.s.h. nie określa na kim spoczywa ciężar dowodu
wystąpienia przesłanek roszczenia o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia
akcjonariuszy. Dlatego w odniesieniu do tego powództwa ma zastosowanie ogólny
przepis art. 6 k.c. w związku z art. 2 k.s.h., dotyczący ciężaru dowodu. Zgodnie
z art. 6 k.c., to na powodzie będzie spoczywał ciężar wykazania przesłanek
warunkujących uwzględnienie powództwa na podstawie art. 422 § 1 k.s.h. Istnienie,
bądź brak uzasadnienia uchwały podjętej na podstawie art. 418 § 1 k.s.h.,
pozostaje bez wpływu na ciężar dowodu, określony przepisem art. 6 k.c. w związku
z art. 2 k.s.h., w przypadku zaskarżenia takiej uchwały na podstawie art. 422 § 1
k.s.h. Wyprowadzanie z faktu braku uzasadnienia uchwały podjętej na podstawie
art. 418 § 1 k.s.h. niekorzystnych skutków prawnych dla spółki akcyjnej –
polegających na przejściu ciężaru dowodu na tę spółkę, to wyprowadzanie
niekorzystnych konsekwencji prawnych z nieistniejącej w przepisach prawa,
dodatkowej pozanormatywnej przesłanki podjęcia uchwały o przymusowym
wykupie akcji. Zmiana ciężaru dowodu, określonego art. 6 k.c. w związku z art. 2
k.s.h., w przypadku powództwa z art. 422 § 1 k.s.h., nie może być uzasadniona
jedynie trudnościami dowodowymi w wykazaniu przesłanek tego powództwa
w sporze sądowym pomiędzy drobnym akcjonariuszem a spółką akcyjną.
Za przyjętą wykładnią art. 418 § 1 k.s.h. i art. 422 § 1 k.s.h. przemawiają
także argumenty wykładni funkcjonalnej, wynikające z natury działania spółki
akcyjnej, w której obowiązuje zasada rządu większości (kapitałowej) nad
mniejszością i prymatu kapitału nad osobą. Spółka akcyjna to osoba prawna, której
celem jest koncentracja kapitału do osiągania wspólnego celu, a instytucja
przymusowego wykupu akcji od mniejszościowych akcjonariuszy, uregulowana
w art. 418 k.s.h., jest instrumentem ochrony praw akcjonariuszy większościowych,
umożliwia obniżenie kosztów działania spółki akcyjnej, usprawnienie działania jej
organów, zwiększenie atrakcyjności spółki dla inwestorów, umożliwia stworzenie
„zamkniętej” spółki akcyjnej i ułatwia przekształcenie spółki „otwartej” w spółkę
19
„prywatną” lub rodzinną (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia
20 lutego 2008 r. II CSK 441/07, niepubl. oraz uzasadnienie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 21 czerwca 2005 r., P 25/02, OTK-A, z 2005 r., nr 6, poz.
65). To akcjonariusze większościowi ponoszą zasadnicze ryzyko ekonomiczne,
własnym zaangażowanym kapitałem, związane z funkcjonowaniem spółki akcyjnej.
Z tych względów podjęcie uchwały na podstawie art. 418 § 1 k.s.h. o przymusowym
wykupie akcji akcjonariuszy mniejszościowych należy uznać za prawnie dozwolone
działanie akcjonariuszy większościowych w ramach ich praw podmiotowych
wynikających z posiadanych akcji.
W świetle powyższego za bezzasadne należy uznać zarzuty naruszenia
prawa materialnego podniesione w skardze kasacyjnej powoda, a mianowicie: art.
418 § 1 k.s.h. w związku z art. 422 § 1 k.s.h. oraz art. 6 k.c. w związku z art. 422
§ 1 k.s.h. i art. 418 § 1 k.s.h. w związku z art. 45 Konstytucji RP na skutek przyjęcia
przez Sąd Apelacyjny, że warunkiem podjęcia uchwały o przymusowym wykupie
akcji nie jest wykazanie przesłanek merytorycznych uzasadniających przymusowy
wykup akcji oraz że na pozwanej spółce akcyjnej, nie ciąży obowiązek wykazania,
iż podjęcie uchwały o przymusowym wykupie akcji było uzasadnione w świetle
określonych przesłanek merytorycznych. Przedstawiona wyżej wykładnia art. 418
§ 1 k.s.h. oraz art. 422 § 1 k.s.h. nie prowadzi do ograniczenia prawa do sądu
akcjonariuszy mniejszościowych, zagwarantowanego art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Realizacja uprawnienia akcjonariuszy większościowych przewidzianego w art. 418
§ 1 k.s.h. nie odbywa się bez instrumentów sądowej ochrony praw akcjonariuszy
mniejszościowych, którzy mają zapewnioną możliwość zarówno kwestionowania
ustalenia samej ceny wykupu akcji - w trybie przewidzianym w art. 312 § 8 k.s.h.
w związku z art. 417 § 1 k.s.h. i art. 418 § 3 k.s.h. – jak również możliwość
kwestionowania podjęcia uchwały w trybie przewidzianym w art. 422 § 1 k.s.h.
Zważywszy na powyższą ocenę prawną bez znaczenia dla wyniku sprawy
pozostaje zarzut skargi kasacyjnej powoda naruszenia przez Sąd Apelacyjny art.
47912
§ 1 k.p.c. i art. 321 k.p.c. w związku z art. 193 Konstytucji RP przez przyjęcie,
że powód jeszcze przed rozstrzygnięciem Trybunału Konstytucyjnego na skutek
pytania Sądu Okręgowego, miał obowiązek powołać zarzuty dotyczące braku
merytorycznych przesłanek podjęcia uchwały nr 6/01, w związku z czym zarzut ten
20
został objęty prekluzją procesową. Sąd Apelacyjny mimo stwierdzenia, że zarzut
ten został objęty prekluzją procesową dokonał jego merytorycznej oceny uznając,
że nie ma on znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy skoro skuteczne podjęcie
uchwały o przymusowym wykupie akcji na podstawie art. 418 § 1 k.s.h. nie jest
uzależnione od istnienia niewymienionych ustawą przyczyn uzasadniających jej
podjęcie. Nawet więc przyjęcie, że powołanie się przez powoda na brak
uzasadnienia zaskarżonej uchwały było możliwe także po wniesieniu pozwu
i wydaniu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny, ze względu na przyjętą
wykładnię przepisów art. 418 § 1 k.s.h. i art. 422 § 1 k.s.h., zajęte przez Sąd
Apelacyjny stanowisko co do prekluzji tego zarzutu, nie miało wpływu na wynik
sprawy.
Bezzasadne są także zarzuty naruszenia prawa materialnego zawarte
w skardze kasacyjnej interwenienta ubocznego. Zarzut naruszenia art. 422 k.s.h.
i art. 418 k.s.h. w związku z art. 417 k.s.h. interwenient uboczny uzasadnił błędną
wykładnią tych przepisów. Zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. podstawą skargi
kasacyjnej może być naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie. Błędna wykładnia może polegać na mylnym
pojmowaniu treści określonego przepisu lub na mylnym rozumieniu znaczenia tego
przepisu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2000 r., III CKN 250/00,
niepubl.). Bliższa analiza podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia
prawa materialnego uzasadnia wniosek, że interwenient uboczny nie kwestionuje
wykładni wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa materialnego, lecz ich
zastosowanie, skoro uzasadnieniem naruszenia tych przepisów jest twierdzenie
o błędnym przyjęciu przez Sąd Apelacyjny, że doszło do spełnienia przesłanek
w nich określonych w okolicznościach faktycznych podanych w skardze
kasacyjnej. Uzasadnieniem błędnej wykładni przepisu prawa materialnego nie
może być zarzut jego błędnego zastosowania albowiem są to dwie rozłączne formy
naruszenia prawa materialnego. Naruszenie prawa materialnego przez błędne
zastosowanie może być skutecznie podniesione w skardze kasacyjnej wówczas,
gdy został ustalony w sposób niewadliwy stan faktyczny sprawy. Zarzut naruszenia
prawa materialnego musi uwzględniać stan faktyczny ustalony przez sąd drugiej
instancji, a nie stan faktyczny projektowany przez stronę podnoszącą zarzut
21
naruszenia prawa materialnego. Taka sytuacja zachodzi w stosunku do zarzutów
prawa materialnego sformułowanych w skardze kasacyjnej interwenienta
ubocznego. Wszystkie zarzuty naruszenia prawa materialnego opierają się bowiem
na twierdzeniu interwenienta ubocznego co do wadliwości wyceny ceny akcji,
czego – jak przyjął Sąd Apelacyjny – powodowie nie wykazali. Sąd Najwyższy jest
natomiast związany w postępowaniu kasacyjnym ustaleniami faktycznymi
dokonanymi przez sąd drugiej instancji (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Z tego już tylko
względu nie są zasadne zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione
w skardze kasacyjnej interwenienta.
Wobec braku uzasadnionych podstaw, skargi kasacyjne podlegały oddaleniu
na podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art.
39821
k.p.c. przy uwzględnieniu przepisów § 2 ust. 2 w związku z § 10 ust. 1 pkt 21
i § 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).