Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 56/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 grudnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie ze skargi Syndyka L.B. o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego […]
z dnia 7 lutego 2007 r., wydanego
w postępowaniu upadłościowym U. D. Spółki z o.o. w W.
w przedmiocie wyznaczenia innego syndyka,
po rozpoznaniu z udziałem skarżącej i kuratora upadłego A. G.
na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 grudnia 2008 r.,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
L. B. wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem postanowienia
Sądu Okręgowego z dnia 7 lutego 2007 r., oddalającego zażalenie przez nią
wniesione na postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 20 grudnia 2006 r., którym
odwołana ona została z funkcji syndyka upadłości U. D. spółki z o.o. w W. i na jej
miejsce wyznaczona została K. U.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy uznał, że wybranie skarżącej
na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego oraz skreślenie z listy
kandydatów na syndyka nie spowodowało, że z mocy prawa przestała być
syndykiem i że zbędnym było wydanie postanowienia o jej odwołaniu. Stwierdził
zasadność postanowienia Sądu pierwszej instancji, które wydane zostało
z powołaniem się na art. 101 § 1 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia
24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz.U. z 1991 r. Nr 118,
poz. 512 ze zm.; dalej – „pr. upadł.”). Uznał, że zachodziła podstawa do odwołania
skarżącej z funkcji syndyka „w trybie dyscyplinarnym”, gdyż dopuściła się ona
dwóch, bardzo poważnych uchybień: 1) nie wykonała zaleceń sędziego-komisarza
i nie rozwiązała niezwłocznie nasuwających wątpliwości co do bezstronności
syndyka zawartych przez siebie umów o zastępstwo procesowe upadłego
z adwokatem M. C., wspólnikiem spółki C. , Adwokaci i Radcowie Prawni sp.k. w
W., której sama jest wspólnikiem i 2) przekazała sędziemu-komisarzowi, a później
sądowi informacje o rozwiązaniu umowy z adwokatem C., co było niezgodne z
prawdą, czym naruszyła zaufanie sądu. Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutów
zażalenia co do wadliwości postępowania przed Sądem pierwszej instancji, w
szczególności co do nieważności tego postępowania ze względu na pozbawienie
skarżącej możności obrony swych praw.
Podstawą skargi jest naruszenie prawa materialnego i przepisów
postępowania:
- art. 2, 7, 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 – w zw. z art. 8 ust.
2 Konstytucji,
- art. 6 ust. 1 i 3 pkt a i b Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności,
3
- art. 87 § 1, art. 97 § 2 i art. 101 § 1 pr. upadł.,
- art. 56 i 60 k.c.,
- art. 1, 2 i 166 k.p.c. a contrario – w zw. z art. 68 pr. upadł.,
- art. 125 § 1 w zw. z art. 130 § 2 a contrario – oraz art. 228 § 1 i 2 – w zw.
z art. 397 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 68 pr. upadł.,
- art. 230, 236, 355 § 1 i art. 385 – w zw. z art. 397 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c.
oraz art. 68 pr. upadł.,
- art. 316 § 1 w zw. z art. 361, art. 397 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 68
pr. upadł.,
- art. 325, 328 § 2 i art. 352 – w zw. z art. 361, art. 397 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c.
oraz art. 68 pr. upadł.,
- art. 328 § 2 w zw. z art. 361 § 1, art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 68
pr. upadł.,
- art. 360 i 378 § 1 – w zw. z art. 379 pkt 1 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. oraz art.
68 pr. upadł.,
- art. 360 w zw. z art. 397 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 68 pr. upadł.,
- art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 1 i 5 i art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 68
pr. upadł.,
- art. 379 pkt 5 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., art. 76 § 5 pr. upadł., art. 394 § 2
k.p.c. oraz art. 68 pr. upadł.,
- art. 382 w zw. z art. 397 § 2, art. 235 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 68
pr. upadł.,
- art. 386 § 2 w zw. z art. 397 § 2, 361 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 68
pr. upadł.,
- art. 386 § 3 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 68 pr. upadł.
Skarżąca wniosła o stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego
postanowienia, uchylenie tego postanowienia oraz poprzedzającego go
postanowienia Sądu pierwszej instancji i umorzenie postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
1. Postanowieniem z dnia 12 października 2007 r., I CNP 56/07 Sąd
Najwyższy odrzucił wniesioną przez skarżącą skargę o stwierdzenie niezgodności
z prawem tego samego postanowienia, którego dotyczy rozpoznawana skarga,
z tego powodu, że skarga jest niedopuszczalna, jako wniesiona od orzeczenia
niekończącego postępowanie (art. 4241
§ 1 k.p.c.). Sam fakt odrzucenia
poprzedniej skargi nie czyni niedopuszczalną skargi ponownie wniesionej. Wobec
zmiany stanu prawnego rozpoznawana skarga jest obecnie dopuszczalna.
Wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2008 r., SK 77/06 (OTK-A 2008, nr 3, poz. 39) Trybunał
Konstytucyjny stwierdził, że art. 4241
§ 1 i 2 k.p.c. w części obejmującej słowa
"kończącego postępowanie w sprawie", jest niezgodny z art. 32 ust. 1 i art. 77 ust.
1 i 2 Konstytucji. Z chwilą wejścia w życie tego wyroku (9 kwietnia 2008 r.) art. 4241
§ 1 k.p.c. utracił zatem moc obowiązująca w zakresie określonym tym wyrokiem
(art. 190 ust. 3 Konstytucji), co oznacza, że skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje także od orzeczenia
niekończącego postępowanie. Przysługuje ona zatem od prawomocnego
postanowienia sądu drugiej instancji o wyznaczeniu innego syndyka w miejsce
syndyka, który nie pełni należycie swoich obowiązków (art. 101 § 1 pr. upadł.).
Za niepotrzebne dla rozstrzygnięcia o dopuszczalności skargi należało
zatem uznać – o co wniosła skarżąca – przekazanie powiększonemu składowi
Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego „czy postanowienie
sądu II instancji oddalające zażalenie na postanowienie sądu I instancji
w przedmiocie odwołania syndyka masy upadłości na podstawie przepisów prawa
upadłościowego z 1934 r. jest postanowieniem kończącym postępowanie
w sprawie ?”.
2. Wbrew zarzutom skarżącej jest oczywiste, że odwołanie syndyka
upadłości jest sprawą cywilną (art. 1 k.p.c.), należącą do drogi sądowej (art. 2
k.p.c.). Według art. 101 § 1 w zw. z art. 64 pr. up., mającego zastosowanie
w sprawie na podstawie art. 536 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), do wyznaczenia innego
syndyka w miejsce syndyka, który nie pełni należycie swoich obowiązków,
co oznacza odwołanie tego syndyka, właściwy jest sąd, który ogłosił upadłość.
5
Bezzasadny jest zarzut, że zaskarżone postanowienie zapadło w warunkach
nieważności ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej (art. 379 pkt 1 k.p.c.).
3. Nie ma racji skarżąca zarzucając, że Sąd Okręgowy nie wziął z urzędu
pod uwagę nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji z powodu
pozbawienia jej możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Okoliczność,
że skarżąca, z przyczyn usprawiedliwionych, nie uczestniczyła w rozprawie
przed sądem pierwszej instancji, nie świadczy, że pozbawiono ją możności obrony
swych praw ani nawet że naruszono jej prawo do obrony. Na rozprawie tej
reprezentowana była bowiem przez dwóch swoich pełnomocników i nie wnosili oni
o odroczenie rozprawy z powodu usprawiedliwionej nieobecności ich
mocodawczyni. Jeden z nich nawet oświadczył, że „nie wnosi o odroczenie
posiedzenia”. Uczestniczenie w rozprawie pełnomocników skarżącej będących
adwokatami zapewniało należytą ochronę jej interesów.
Skarżąca nie została pozbawiona możności obrony swych praw także
w związku z wydaniem i ogłoszeniem postanowienia przez Sąd Rejonowym
oraz sporządzeniem i doręczeniem jego pisemnego uzasadnienia. Wobec złożenia
w dniu 20 grudnia 2006 r. przez pełnomocnika skarżącej wniosku o sporządzenie
uzasadnienia postanowienia ogłoszonego na posiedzeniu jawnym i doręczenia go
wraz z uzasadnieniem, termin do zaskarżenia tego postanowienia biegł
dla skarżącej od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem jej
pełnomocnikowi i był to termin tygodniowy (art. 79 pr. upadł. oraz art. 357 § 1
i art. 394 § 2 w zw. z art. 68 pr. upadł.). Okoliczność, że postanowienie wydane
i ogłoszone w dniu 20 grudnia 2006 r. nie zostało jednocześnie z wydaniem
uzasadnione na piśmie, jak tego wymaga art. 76 § 5 pr. upadł., a doręczone zostało
wraz z uzasadnieniem pełnomocnikowi skarżącej w dniu 22 grudnia 2006 r., nie
pozbawiła skarżącej możliwości jego zaskarżenia zażaleniem, ani nie spowodowała
skrócenia ustawowego terminu do jego wniesienia.
4. Do zastosowania przez sąd przepisu art. 101 § 1 pr. upadł. i orzeczenia
na jego podstawie o wyznaczeniu w miejsce syndyka, który nie pełni należycie
swoich obowiązków, innego syndyka, ustawa nie wymaga wniosku sędziego-
komisarza. Podjęcie przez Sąd Rejonowy, jako przez sąd, w którym toczy się
postępowanie upadłościowe, postępowania zmierzającego do zastosowania art.
6
101 § 1 pr. upadł. bez wniosku sędziego-komisarza nie stanowiło zatem
uchybienia.
5. Niezasadny jest zarzut skarżącej, że sprawa została rozpoznana w trybie
procesowym. O trybie rozpoznania sprawy nie świadczy bowiem to, że Sąd
pierwszej instancji przeprowadził rozprawę i że zaskarżone postanowienie zapadło
po przeprowadzeniu rozprawy.
Według art. 69 pr. upadł. w postępowaniu upadłościowym sąd orzeka na
posiedzeniu niejawnym, jeżeli prawo to nie stanowi inaczej. Przepis art. 101
pr. upadł., dotyczący wyznaczenia innego syndyka w miejsce syndyka, który
nie pełni należycie swoich obowiązków, „nie stanowi inaczej”. O odwołaniu
dotychczasowego syndyka i wyznaczeniu innego, sąd orzeka zatem
na posiedzeniu niejawnym. W razie potrzeby wysłuchania, np. syndyka, może to
nastąpić – stosownie do art. 73 pr. upadł. – bądź przez spisanie protokołu bądź
przez oświadczenie na piśmie.
O ile uchybieniem jest rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym,
gdy ustawa przewiduje wyznaczenie rozprawy, uchybieniem nie jest rozpoznanie
sprawy na rozprawie, gdy ustawa tego nie wymaga. Rozprawa jest bowiem formą
postępowania pozwalającą na najpełniejsze, z udziałem zainteresowanych,
wyjaśnienie wszelkich istotnych kwestii potrzebnych do rozstrzygnięcia sprawy.
Jeżeli w ocenie sądu sprawa tego wymaga, sąd może rozpoznać ją na rozprawie,
mimo że takiego obowiązku nie ma.
6. Przepis art. 101 § 1 pr. upadł. nie uzależnia jego zastosowania
od uprzedniego wysłuchania syndyka, któremu zarzucono, że nie pełni należycie
swoich obowiązków. Jego wysłuchanie zależy od uznania przez sąd, że zachodzi
taka potrzeba (zob. art. 73 pr. upadł.). W sytuacji, gdy skarżąca była
reprezentowana na rozprawie przez swoich pełnomocników – adwokatów, którzy
mogli przedstawić jej stanowisko co do okoliczności stanowiących podstawę
zarzutu nienależytego pełnienia przez nią obowiązków syndyka i uzasadniających
ten zarzut, niewysłuchanie jej przez sąd nie może być uznane za uchybienie.
7. Uwzględniając to co powiedziano wyżej brak jest podstawy do zarzucenia,
że postępowanie, które doprowadziło do wydania zaskarżonego postanowienia
naruszało standardy wyznaczone przez przepisy Konstytucji i Konwencji
7
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, których naruszenie
skarżąca zarzuciła.
8. Stosownie do art. 37 § 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) w zw. z art. 6
ust. 4 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102,
poz. 643 ze zm.) sędziemu Trybunału Konstytucyjnego nie wolno podejmować
innego zajęcia ani sposobu zarobkowania, które przeszkadzałoby w pełnieniu
obowiązków sędziego, mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności
lub przynieść ujmę godności urzędu sędziego. Osoba wybrana na stanowisko
sędziego Trybunału Konstytucyjnego powinna zatem złożyć rezygnację
ze sprawowanej funkcji syndyka upadłości. Wybranie jej na stanowisko sędziego
Trybunału Konstytucyjnego nie oznacza, że z mocy prawa przestała być
syndykiem. Skutku takiego nie wywiera także skreślenie z listy kandydatów
na syndyka upadłości prowadzonej przez prezesa Sądu Okręgowego na podstawie
§ 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 1998 r. w sprawie
kwalifikacji oraz warunków wymaganych od kandydatów na syndyka upadłości
(Dz.U. Nr 55, poz. 359), ani złożenie rezygnacji z funkcji syndyka sprawowanej
w konkretnym postępowaniu upadłościowym. Wybranie w dniu 8 grudnia 2006 r.
przez Sejm RP Lidii B. na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego,
skreślenie jej w dniu 19 grudnia 2005 r. przez Prezesa Sądu Okręgowego w W. z
listy kandydatów na syndyka upadłości oraz złożenie przez nią w dniu 13 grudnia
2006 r. rezygnacji z funkcji syndyka upadłości U. D. spółki z o.o. w W. ze względu
na wybranie jej sędzią Trybunału Konstytucyjnego, nie spowodowało zatem, że
przestała być syndykiem tej upadłości i nie doszło – jak utrzymuje skarżąca – do
odwołania jej z funkcji syndyka, gdy tym syndykiem już nie była. Od oceny sądu,
który był właściwy do odwołania syndyka, zależało, czy L. B. odwołać z funkcji
syndyka na jej wniosek złożony w związku z wyborem jej na stanowisko Sędziego
Trybunału Konstytucyjnego (niewątpliwie uzasadniony), czy – w razie istnienia ku
temu przesłanek – na podstawie art. 101 § 1 pr. upadł
9. Stosownie do art. 4244
zd. drugie k.p.c. podstawą skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie mogą być zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Dla oceny zasadności
8
rozpoznawanej skargi miarodajne są zatem ustalenia faktyczne stanowiące
podstawę zaskarżonego postanowienia.
W świetle tych ustaleń nie można uznać, że zaskarżone postanowienie
zapadło z naruszeniem art. 101 § 1 pr. upadł. Oceny tej nie podważa wadliwe,
stanowiące zapewne skrót myślowy, stwierdzenie Sądu Okręgowego
utożsamiające wyznaczenie innego syndyka w miejsce syndyka, który nie pełni
należycie swoich obowiązków, z odwołaniem syndyka „w trybie dyscyplinarnym”.
O trybie dyscyplinarnym można mówić, gdy przewidziane jest odpowiednie
postępowanie prowadzące – w razie stwierdzenia przewinienia dyscyplinarnego –
do wymierzenia kary dyscyplinarnej. Odwołanie syndyka nie jest zaś karą. Niemniej
nie można nie dostrzec, że w ukształtowanym – pod wpływem orzeczenia
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie
Werner p-ko Polsce (skarga nr 26760) – wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 18 października 2004 r., P 8/04 (OTK-A 2004, nr 9, poz. 92) postępowaniu
prowadzonym na podstawie art. 101 § 1 pr. upadł., którego celem jest zmiana
syndyka jako organu postępowania upadłościowego, przyznana została syndykowi
pozycja procesowa taka jak w postępowaniu dyscyplinarnym. W każdym razie
odwołanie syndyka z powodu nienależytego pełnienia swoich obowiązków
świadczy o dokonaniu przez sąd negatywnej oceny jego pracy.
Trafnie Sąd Okręgowy uznał, że postanowieniem z dnia 21 stycznia 2005 r.
sędzia-komisarz, w ramach sprawowanego nadzoru nad czynnościami syndyka
(art. 87 § 1 pr. upadł.) wytknęła skarżącej, jako syndykowi, nasuwające wątpliwość
co do jej bezstronności zawarcie umów o zastępstwo procesowe z adwokatem
będącym wspólnikiem tej samej kancelarii prawniczej co syndyk i że postanowienie
to oznaczało zobowiązanie skarżącej do niezwłocznego rozwiązania tych umów.
Również późniejsze zachowania się skarżącej dawały podstawę do przyjęcia,
że wynikające z nich informacje o rozwiązaniu wymienionych umów nie były
prawdziwe. Oceny, że zdarzenia te uzasadniały stwierdzenie, iż syndyk „nie pełni
należycie swych obowiązków”, nie można potraktować za ocenę nieuprawnioną.
Sędzia-komisarz kieruje tokiem postępowania upadłościowego a syndyk
działa pod jego nadzorem (art. 87 § 1 pr. upadł.). Należyte pełnienie przez syndyka
swych obowiązków oznacza m.in. wykonywanie ich zgodnie z zaleceniami
9
sędziego-komisarza. Niewykonanie tych zaleceń przez syndyka i udzielanie
przez niego sędziemu-komisarzowi informacji niezgodnych z rzeczywistością
nie tylko że może powodować wadliwość jego czynności, ale podważa do niego
zaufanie sędziego-komisarza, konieczne we wzajemnych stosunkach pomiędzy
organami postępowania upadłościowego dla zapewnienia prawidłowego jego toku.
10. Według ugruntowanej już wykładni art. 4241
§ 1 k.p.c. orzeczenie jest
niezgodne z prawem w rozumieniu tego przepisu, gdy jest wynikiem oczywistych
błędów sądu, spowodowanych rażącym naruszeniem zasad wykładni
lub stosowania prawa (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 31 marca 2006 r.,
IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17 i z dnia 4 stycznia 2007 r., V CNP 132/06,
OSNC 2007, nr 11, poz. 207). Ani ze względu na przebieg postępowania
zakończonego zaskarżonym postanowieniem, ani ze względu na dokonaną nim
ocenę, że skarżąca, jako syndyk upadłości U. D. spółki z o.o. nie pełniła należycie
swoich obowiązków, nie można stwierdzić, że postanowienie to jest niezgodne z
prawem.
11. Przy ocenie zasadności skargi pominięte zostały wskazane w niej
działania sądu upadłościowego niedotyczące postępowania, które doprowadziło
do wydania zaskarżonego postanowienia, w szczególności mające miejsce
po wydaniu zaskarżonego postanowienia, oraz okoliczności niedotyczące jego
treści, jak i wszelkie zdarzenia niebędące działaniem sądu. Działania te,
okoliczności i zdarzenia, nie mogą bowiem stanowić podstawy oceny,
czy zaskarżone postanowienie jest niezgodne z prawem (art. 4241
§ 1 k.p.c.).
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy uznał, że brak jest podstaw
do stwierdzenia, że zaskarżone postanowienie jest niezgodne z prawem, wobec
czego orzekł jak w sentencji (art. 42411
§ 1 k.p.c.).