Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 239/08
POSTANOWIENIE
Dnia 16 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku D.S-S. i Michała S.
przy uczestnictwie R.R.
o wpis prawa własności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 16 listopada 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2007 r. Sąd Rejonowy uchylił wpis prawa
własności nieruchomości i oddalił wniosek o wpis. Wpis prawa własności dokonany
został przez referendarza na wniosek wnioskodawców (D.S – S. i M. S.) na
podstawie umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 20 stycznia 2006 r.
Postanowienie Sądu Rejonowego zapadło w wyniku wniesienia skargi przez
uczestniczkę postępowania na orzeczenie referendarza. W skardze tej
uczestniczka podniosła, że w dniu 23 stycznia 2006 r. złożyła oświadczenie
o uchyleniu się od skutków prawnych umowy sprzedaży nieruchomości z dnia
20 stycznia 2006 r., co spowodowało ustanie z mocą wsteczną materialno-
prawnych skutków tej umowy. W aktach księgi wieczystej znajduje się ponadto
wniosek uczestniczki z dnia 24 stycznia 2006 r. o wpis w księdze wieczystej „nr [...]
ostrzeżenia oraz nie ujawniania w księdze wieczystej kupującego, jako nowego
właściciela zgodnie z załącznikami”. Uznając skargę za trafną, Sąd Rejonowy
uznał, że badanie zasadności i podstaw uchylenia się od skutków oświadczenia
woli wykracza poza kognicję sądu wieczystoksięgowego. Referendarz sądowy, w
chwili dokonywania zaskarżonego wpisu, nie wiedział i nie mógł wiedzieć o złożeniu
przez skarżącą oświadczenia kształtującego uczestniczki postępowania. Sąd
wieczystoksięgowy bada także materialno-prawną skuteczność czynności prawnej i
musi wziąć pod uwagę, iż takie oświadczenie zostało złożone. Gdyby sąd cywilny
rozstrzygnął o niezasadności uchylenia się od skutków prawnych złożonego
oświadczenia woli, to sąd wieczystoksięgowy mógłby dokonać żądanego wpisu
tylko na podstawie umowy sprzedaży i prawomocnego rozstrzygnięcia Sądu.
Apelacja wnioskodawców (nabywców nieruchomości) została uwzględniona
i Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że utrzymał
w mocy wpis prawa własności z dnia 24 stycznia 2006 r., dokonany na podstawie
orzeczenia referendarza. Analizując zakres kognicji Sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym, przewidziany w art. 6298
§ 2 k.p.c., Sąd drugiej instancji
stwierdził, że Sąd taki nie jest uprawniony do weryfikowania skuteczności
oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych dokonanej czynności prawnej
3
z punktu widzenia spełnienia przesłanek groźby, przewidzianej w art. 87 k.c.
W odniesieniu do umowy o skutku zobowiązująco – rozporządzającym
oświadczenie kształtujące sprzedającego wywołuje jedynie skutek obligacyjny i nie
powoduje automatycznego przejścia prawa własności nieruchomości z powrotem
na zbywcę.
W skardze kasacyjnej uczestniczki postępowania R.R. podniesiono zarzut
naruszenia art. 6288
§ 2 k.p.c. W ocenie skarżącej, Sąd Okręgowy bezpodstawnie
przyjął brak uprawnienia sądu wieczystoksięgowego przy rozpoznaniu wniosku o
wpis prawa własności do badania prawnej skuteczności oświadczenia zbywcy o
uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli (wyrażonego pod wpływem
groźby), jeżeli takie oświadczenie zostało złożone w sądzie wieczystoksięgowym
przed rozpoznaniem wniosku nabywców (kupujących) o wpis prawa własności na
ich rzecz i mimo istniejącej w księdze wieczystej wzmianki o złożeniu takiego
oświadczenia przez zbywcę. Skarżąca wnosiła o zmianę zaskarżonego
postanowienia i oddalenia apelacji wnioskodawców, ewentualnie – o uchylenie tego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis prawa własności,
sąd wieczystoksięgowy bada jedynie treść i formę wniosków dołączonych do
wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten jest odpowiednikiem
dawnego art. 46 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
(Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) i wyznacza możliwy zakres kognicji sądu
w postępowaniu wieczystoksięgowym. Chodzi tu o kognicję znacznie zawężoną,
ograniczoną jedynie do badania tych elementów, które zostały wyraźnie
wymienione w art. 6268
§ 2 k.p.c., tj. treści samego wniosku, formy dołączonych do
wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Tak zawężony zakres kognicji
Sądu wieczystoksięgowego wynika z celu tego postępowania w postaci
prawidłowego ustalenia prawno-rzeczowego stanu nieruchomości oznaczonej
w księdze wieczystej. Przepis art. 6266
§ 2 k.p.c. określa także zakres kognicji
sądu drugiej instancji rozpatrującego apelację (por. np. postanowienia Sądu
4
najwyższego: z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00, OSN 201, z. 12, poz. 183;
postanowienie z dnia 6 października 2006 r., V CSK 214/06, nieopubl.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego istotnie ukształtował się już pogląd,
zgodnie z którym sąd wieczystoksięgowy powinien badać czynność prawną
materialną stanowiącą podstawę wpisu do księgi wieczystej nie tylko pod względem
formalnym, ale także z punktu widzenia jej skuteczności materialnej (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2003 r., II CKN 1237/00,
nieopubl. i powołane tam inne orzeczenia). Reguła ta odnosi się także do
dołączonych do wniosku innych dokumentów (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2005 r., III CK 446/04, nieopubl.). Ocena istnienia
podstawy do dokonania wpisu obejmować powinna zawsze dwie płaszczyzny,
płaszczyznę formalną, dotyczącą samego dokumentu (czynności prawnej
materialnej), mających stanowić podstawę wpisu, i płaszczyznę materialną,
obejmującą samo prawo (prawo własności), które ma być ujawnione w księdze
wieczystej (zob. np. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
21 kwietnia 2005 r., III CK 446/04, nieopubl.; postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 372/00).
Kwestionowany przez skarżącą wpis prawa własności wnioskodawców
został dokonany niewątpliwie przy uwzględnieniu obu wspomnianych płaszczyzn
badania wniosku o wpis. Przedstawione przez wnioskodawców dokumenty,
zwłaszcza akt notarialny z dnia 20 stycznia 2006 r., mogły stanowić wystarczającą
– formalnie i materialnie – podstawę ujawnienia wnioskodawców jako nabywców
(właścicieli) nieruchomości. Skarżąca istotnie kilka dni po zawarciu umowy
sprzedaży złożyła oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego
wcześniej oświadczenia woli obejmującego zbycie nieruchomości (art. 88 k.c.)
i powołała się na wadę własnego oświadczenia woli w postaci groźby (art. 87 k.c.).
Niezależnie od tego, jakie konsekwencje prawne wywierałoby takie oświadczenie
sprzedającej w odniesieniu do dokonanej umowy sprzedaży z dnia 20 stycznia
2006 r., należało stwierdzić, że Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że sąd
wieczystoksięgowy w świetle art. 6288
§ 2 k.p.c. nie jest uprawniony do badania
tego, czy nastąpiły wszystkie niezbędne przesłanki wystąpienia groźby
w rozumieniu art. 87 k.c. Przed sądem wieczystoksięgowym nie mogłoby bowiem
5
toczyć się postępowania dowodowe, które miałoby wykazać istnienie takich
przesłanek. Kognicja sądu wieczystoksięgowego wyłącza możliwość prowadzenia
postępowania dowodowego i dokonywania na jego podstawie ustaleń faktycznych
(por. np. postanowienie Sądu najwyższego z dnia 21 czerwca 2006 r. I CSK
115/06, nieopubl.). Oznacza to niemożność weryfikowania w postępowaniu przed
tym sądem skuteczności prawnej oświadczenie woli skarżącej złożonego na
podstawie art. 88 k.c. w zw. z art. 87 k.c. Nie ma przy tym znaczenia to, że
oświadczenie na podstawie art. 88 k.c. zostało złożone jeszcze przed dokonaniem
wpisu prawa własności nabywców nieruchomości i dotarło do tych nabywców.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
uczestniczki postępowania jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).