Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 marca 2009 r.
II PK 200/08
Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie
art. 471 k.c. za uniemożliwienie spadkobiercy uprawnionego pracownika reali-
zacji ekspektatywy prawa do nieodpłatnego nabycia akcji (art. 63 ust. 2 ustawy
z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, jednolity tekst: Dz.U.
z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm. w związku z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13
lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. Nr 51, poz.
298 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 marca 2009 r. sprawy
z powództwa Katarzyny K., Celiny S., Elżbiety B., Justyny M. przeciwko Skarbowi
Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa o zapłatę, na skutek
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Bydgoszczy z dnia 11 marca 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Bydgoszczy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódki, po rozszerzeniu powództwa, wniosły ostatecznie o zasądzenie od
pozwanego Skarbu Państwa na rzecz powódki Katarzyny K. 38.736,45 zł tytułem
odszkodowania za 531 akcji nieprzyznanych jej w procesie prywatyzacji Przedsię-
biorstwa Państwowego Zakładów Celulozy i Papieru „C." w Ś. i na rzecz powódek
Celiny S., Elżbiety B. i Justyny M. po 38.663,50 zł tytułem odszkodowania za 530
akcji nieprzyznanych im w procesie prywatyzacji wskazanego wyżej Przedsiębior-
stwa, z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu i kosztami zastępstwa pro-
2
cesowego według norm przepisanych. W odrębnej sprawie przeciwko Skarbowi Pań-
stwa powódki wniosły o zasądzenie od pozwanego na rzecz Katarzyny K. 12.260,79
zł, a na rzecz Celiny S., Elżbiety B. i Justyny M. po 12.237,70 zł tytułem odszkodo-
wania za utracone przez nie uprawnienia do corocznej dywidendy wypłacanej akcjo-
nariuszom przez Spółkę Akcyjną F.Ś. (późniejsza nazwa M.P.P. Ś. SA) z ustawowy-
mi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.
Powyższe dwie sprawy Sąd Rejonowy w Świeciu połączył do łącznego rozpo-
znania i rozstrzygnięcia.
Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódek
kosztów procesu według norm przepisanych.
Dwoma nakazami zapłaty z 26 czerwca 2006 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Świeciu uwzględnił w całości żądanie pozwów, a po wniesieniu przez stronę pozwa-
ną sprzeciwów od nakazów zapłaty, wyrokiem z 27 marca 2007 r. zasądził od po-
zwanego na rzecz Katarzyny K. 50.997,24 zł z ustawowymi odsetkami i na rzecz po-
zostałych powódek po 50.901,20 zł z ustawowymi odsetkami oraz rozstrzygnął o
kosztach procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, że Edward N. był zatrudniony w Zakładach Celulozy i
Papieru w Ś. (ZCiP) od 19 lutego 1968 r. do 20 sierpnia 1991 r., kiedy zmarł. Powód-
ki nabyły po nim spadek. Powódki nie złożyły w terminie oświadczenia o woli nabycia
akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa ZCiP. W 1997 r., w trakcie udostępniania
akcji ZCiP Katarzyna K. w porozumieniu z pozostałymi powódkami udała się do sie-
dziby Spółki po informacje o możliwości realizacji prawa do akcji po zmarłym Edwar-
dzie N. Odmówiono jej wtedy uznania prawa do akcji, wskazując, że uprawnione do
ich nabycia są jedynie osoby, które dożyły rozpoczęcia procesu udostępniania akcji.
Takich też instrukcji Skarb Państwa udzielił Spółce powstałej w miejsce ZCiP, na
którą nałożono obowiązek przeprowadzenia tego procesu. Sąd Rejonowy ustalił
także, że od 1997 r. F. SA w Ś. i następnie M.P. SA w Ś., będący następcami praw-
nymi ZCiP, wypłacają coroczne dywidendy, których wysokość na jedną akcję wyno-
siła: w 1997 r. - 0,2 zł, 1998 r. - 0,2 zł, 1999 r. - 1 zł, 2000 r. - 8,83 zł, 2001 r. - 1,68
zł, 2002 r.- 4,79 zł, 2003 r. - 5 zł, 2004 r. - 4 zł, 2005 r. - 4,9 zł. Ponadto Sąd ustalił,
że powódki mają stabilną sytuację życiową, nie mają zobowiązań, mają własne
mieszkania, a Celina S. ma mieszkanie komunalne, nie mają wymagalnych wierzy-
telności i w ostatnim czasie nie doświadczyły zdarzeń, które zmuszałyby je do wy-
przedawania majątku.
3
Mając na uwadze powyższe ustalenia, Sąd Rejonowy zważył, że na podstawie
art. 24 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
(Dz.U. Nr 51 poz. 298 ze zm.) w związku z art. 63 ust. 2 i art. 2 pkt 5 lit. b ustawy z
dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwo-
wych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.), Edward N. należał do osób uprawnionych do
nabycia akcji. Jednakże warunkiem nabycia akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa
było zgodnie z ustawą z 1996 r. złożenie oświadczenia o woli nabycia akcji. Do
czasu złożenia tego oświadczenia pracownik nie nabywał prawa, pozostając jednak
w sytuacji prawnie uzasadnionego oczekiwania na nabycie uprawnień. Przysługiwała
więc mu ekspektatywa prawa podlegająca dziedziczeniu. Przepis art. 38 ust. 1
ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji wskazuje, że warunkiem realizacji prawa jest
złożenie stosownego oświadczenia, którego Edward N. nie złożył, ponieważ nie do-
żył terminu z art. 38 ust. 1 ustawy z 1996 r. Oświadczenia tego nie złożyły także po-
wódki. Jednakże Katarzyna K. zwracała się do ZCiP z zapytaniem, ale jednoznacz-
nie wskazano jej, że ona i pozostałe spadkobierczynie nie są uprawnione do nabycia
akcji i złożenia oświadczenia o ich nabyciu. Wobec tego Sąd Rejonowy uznał, że
niezłożenie oświadczenia nie było zaniechaniem powódek, lecz wynikało z uniemoż-
liwienia im jego złożenia przez ZCiP, kierujące się praktyką opartą na błędnej inter-
pretacji prawa dokonanej przez pozwanego.
Sąd Rejonowy uznał, że obowiązek udostępnienia akcji stawiał Skarb Pań-
stwa w sytuacji zobowiązanego, a uchybienia w tym zakresie muszą być uznane za
niewłaściwe wykonanie zobowiązania w rozumieniu art. 471 k.c. Negując prawa
spadkobierców, Skarb Państwa dokonał samodzielnego doboru uprawnionych, do
czego nie miał uprawnień. Dlatego podniesiony przez pozwanego w oparciu o art.
442 k.c. zarzut przedawnienia okazał się nieuzasadniony, ponieważ do okresów
przedawnienia należało zastosować art. 118 k.c., przyjmujący 10 letni okres
przedawnienia roszczenia, który wobec wniesienia pozwu 6 maja 2005 r. jeszcze nie
upłynął. Ponadto obowiązek udostępnienia akcji został nałożony wprost na Skarb
Państwa i w zakresie czynności powierzonych innym podmiotom odpowiada on na
zasadzie art. 474 k.c. Wprawdzie obowiązek przyjmowania oświadczeń i sporządza-
nia list osób uprawnionych przekazany został prywatyzowanym przedsiębiorstwom,
jednakże nieprawidłowości w rozpoznawanej sprawie ZCiP w Ś. były wynikiem błęd-
nej interpretacji prawa dokonanej przez pozwanego i narzuconej przedsiębiorcom.
Sąd uznał, że takie działania i zaniechania Skarbu Państwa, mające charakter nie-
4
należytego wykonania zobowiązania udostępnienia akcji uprawnionym osobom,
spowodowało szkodę po stronie powódek wynikającą z niemożliwości realizacji
prawa do nabycia akcji.
Ustalając odszkodowanie Sąd Rejonowy wskazał, że rzeczywista strata po-
wódek to suma nienabytych 2.121 akcji po Edwardzie N. Skoro, zgodnie z art. 363 §
2 k.c. wysokość odszkodowania w pieniądzu musi być ustalona w oparciu o ceny z
daty ustalenia odszkodowania, to na uznanie zasługuje wyliczenie szkody przez po-
wódki, które odnosiły ją do ceny akcji M. SA w Ś. na dzień wniesienia pozwu. Powo-
łując się na ustaloną praktykę Sąd przyjął średnią cenę akcji z ostatnich 52 tygodni
ustaloną w oparciu o publikacje dziennika Rzeczpospolita z dnia orzekania, tj. 79,60
zł. i ustalił odszkodowanie jako iloczyn tej ceny i liczby akcji (79,60 x 2121), co po
uwzględnieniu równych praw powódek do spadku dało 42.207,9 zł. przypadające
każdej z nich.
Sąd uznał również, że powódkom przysługuje odszkodowanie z tytułu utraco-
nych dywidend, ponieważ ich żądanie w tym zakresie mieści się w pojęciu utraco-
nych korzyści. Sąd stwierdził, że zgodnie z art. 38 ust. 3 ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, nie mogły one zbywać akcji przez dwa
lata i na pewno uzyskałyby dywidendy. Zaś w następnych latach, mając stabilną sy-
tuację życiową nie pozbyłyby się ich czerpiąc zyski z dywidend.
W apelacji pozwany zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w całości. Powódki
wnosiły o oddalenie apelacji.
Wyrokiem z 11 marca 2008 r. (zaskarżonym rozpoznawaną obecnie skargą
kasacyjną) Sąd Okręgowy w Bydgoszczy zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w
ten sposób, że obniżył zasądzone na ich rzecz od pozwanego kwoty do 39.372,75 zł
w przypadku Katarzyny K. i do 39.299,50 zł w przypadku pozostałych powódek, od-
dalił powództwo co do różnic pomiędzy tymi kwotami i oddalił częściowo powództwo
o zapłatę odsetek ustawowych od roszczenia głównego za okres od 29 listopada
2006 r. do 26 marca 2007 r. oraz zmienił pkt 3 zaskarżonego wyroku w ten sposób,
że zasądził od pozwanego na rzecz powódek łącznie 900 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa prawnego. Apelację w pozostałej części Sąd oddalił i rozstrzygnął o
kosztach zastępstwa prawnego w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadniając orzeczenie w części uwzględniającej apelację, Sąd Okręgowy
wskazał, że odszkodowanie za utracone dywidendy przysługiwało powódkom tylko
za lata 1998 i 1999, kiedy ze względu na unormowanie zawarte w art. 38 ust. 3
5
ustawy z 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji nie mogłyby zbyć akcji. Natomiast
uzupełniające postępowanie dowodowe przeprowadzone w postępowaniu apelacyj-
nym wykazało, że zachowanie przez nie akcji w pozostałym okresie nie było wystar-
czająco prawdopodobne. Za nietrafny Sąd Okręgowy uznał jednak zarzut przedaw-
nienia roszczeń o odszkodowanie za utracone dywidendy. W ocenie Sądu roszcze-
nia te przedawniają się w terminie 10-letnim, o którym mowa w art. 118 k.c. Powódki
nie żądały zapłaty dywidendy, lecz odszkodowania w wysokości dywidend wypłaco-
nych akcjonariuszom, które nie może być utożsamiane z samą dywidendą. Źródłem
szkody powódek było bowiem ostatecznie bezprawne zachowanie strony pozwanej
polegające na nienależytym wykonaniu zobowiązania, a szkoda w rozumieniu art.
361 § 2 k.c. obejmuje zarówno rzeczywistą stratę, jak i utracone korzyści. Roszcze-
nie o jej naprawienie przedawnia się w jednym dziesięcioletnim terminie. Z tych
względów uzasadnione było orzeczenie reformatoryjne w zakresie roszczeń głów-
nych w części dotyczącej odszkodowania za utracone dywidendy przez obniżenie
zasądzonych przez Sąd Rejonowy kwot.
Sąd Okręgowy podzielił także zarzuty pozwanego dotyczące odsetek ustawo-
wych od roszczeń głównych oraz kosztów procesu, co uzasadniało zmianę wyroku
Sądu pierwszej instancji w tej części.
Odnośnie do przyczyn oddalenia apelacji w pozostałej części, Sąd Okręgowy
wyjaśnił że powódki, jako spadkobierczynie Edwarda N., były osobami uprawnionymi
w rozumieniu art. 38 ust. 1 ustawy z 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, które
mogą skorzystać z prawa do nabycia akcji przypadających pracownikom nieodpłat-
nie, o ile w ciągu sześciu miesięcy od dnia wpisania spółki do rejestru złożą pisemne
oświadczenie o zamiarze nabycia akcji. Sąd przypomniał utrwalony w judykaturze
pogląd, że prawo do nabycia akcji należących do Skarbu Państwa stwarza po stronie
właściciela tych akcji ustawowy obowiązek udostępnienia ich pracownikom spółek, a
niewykonanie tego obowiązku rodzi po stronie uprawnionych bądź roszczenie o na-
wiązanie umowy (złożenie oświadczenia o nieodpłatne udostępnienie konkretnej
liczby akcji), bądź - po upływie czasu ich udostępnienia - roszczenie odszkodowaw-
cze. W orzecznictwie przeważył też kierunek ujmowania więzi prawnej powstającej
pomiędzy zbywcą i nabywcą akcji pracowniczych w kategoriach obligacyjnych i
uznania art. 471 k.c. za podstawę prawną odpowiedzialności Skarbu Państwa wobec
osoby uprawnionej, która utraciła prawo do nieodpłatnego nabycia akcji. Ma to
istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, albowiem podniesiony przez
6
stronę pozwaną zarzut przedawnienia powinien być analizowany nie na podstawie
przepisów o odpowiedzialności deliktowej (art. 442 k.c.), lecz kontraktowej. W konse-
kwencji zarzut przedawnienia uznać należy za bezzasadny, albowiem do roszczeń
powódek zastosowanie ma 10-letni termin przedawnienia z art. 118 k.c.
W ocenie Sądu zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadnia tezę, że
strona pozwana w nienależyty sposób wykonała zobowiązanie do nieodpłatnego wy-
dania powódkom akcji. W 1997 r. reprezentujący stronę pozwaną jako statio fisci Mi-
nister Skarbu Państwa prezentował wadliwy prawnie pogląd, zgodnie z którym prawo
uprawnionego pracownika do nieodpłatnego nabycia akcji jest prawem osobistym,
niezbywalnym i wygasającym z chwilą śmierci pracownika i taki pogląd Ministerstwo
Skarbu Państwa przekazało spółkom, które wykonywały czynności techniczne, pole-
gające na sporządzaniu i wywieszaniu list uprawnionych pracowników. W okresie
przyznawania pracownikom w sposób nieodpłatny akcji firmy Ś. SA powódka Kata-
rzyna K. domagała się u pracowników działu kadr tej firmy akcji po swoim mężu i
ojcu pozostałych powódek, ci jednak informowali ją, że akcje należą się tylko żyją-
cym pracownikom. W rezultacie przyczyną utraty przez powódki możliwości nabycia
akcji firmy Ś. SA było wprowadzenie powódki Katarzyny K. w błąd, wskutek błędnej
wykładni przepisów ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwo-
wych przekazanej przedsiębiorstwu Ś. SA przez Ministerstwo Skarbu Państwa. Wo-
bec tego, w ocenie Sądu, wyłączną przyczyną niedokonania przez powódki czynno-
ści zachowawczych koniecznych do nabycia prawa do nieodpłatnego nabycia akcji
było działanie pozwanego polegające na wydaniu dezinformującej także Spółkę F.
SA opinii prawnej w przedmiocie osobistego charakteru tego prawa.
Skoro na pozwanym ciążył ustawowy obowiązek zawarcia z powódkami
umowy, to powyższe okoliczności wyraźnie wskazują, że szkoda, którą poniosły, jest
następstwem okoliczności, o których mowa w art. 471 k.c. Związek przyczynowy
między opisanym działaniem pozwanego a szkodą powódek nie może być kwestio-
nowany, co wydaje się oczywiste także z punktu widzenia konstytucyjnej zasady za-
ufania obywateli do państwa i jego organów.
Sąd zaznaczył również, że strona pozwana odpowiada - stosownie do art. 474
k.c. - za osoby, z których pomocą wykonywała swoje zobowiązania lub którym jego
wykonanie powierzyła w całości lub w części, a więc za Spółkę Akcyjną F.Ś. Od tej
odpowiedzialności mogłaby się uwolnić gdyby wykazała, że niewykonanie zobowią-
zania wobec powódek stanowiło następstwo okoliczności, za które odpowiedzialno-
7
ści nie ponosi (art. 471 k.c. in fine). W toku niniejszego procesu strona pozwana ta-
kiej próby nie podjęła i nie wykazała w tym względzie żadnej inicjatywy dowodowej. Z
powyższego wynika bezzasadność zarzutów apelacyjnych kwestionujących zasadę
odpowiedzialności pozwanego za szkodę powstałą w mieniu powódek. Oczywiste
jest bowiem, że zarzut naruszenia art. 38 ust. 1 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o ko-
mercjalizacji i prywatyzacji, przez przyznanie powódkom uprawnienia do nieodpłat-
nego nabycia akcji, mimo niezłożenia wymaganych w tym przepisie oświadczeń,
pomijał istotę sporu. Nienależyte wykonanie przez stronę pozwaną jej ustawowych
obowiązków polegało bowiem właśnie na takim jej zawinionym zachowaniu, które w
efekcie doprowadziło do niezłożenia przez powódki tych oświadczeń. W tej sytuacji
podniesienie przez stronę pozwaną zarzutu braku legitymacji biernej uznać należy za
oczywiście bezzasadne.
W przekonaniu Sądu Okręgowego nietrafne były też zarzuty apelacji dotyczą-
ce obliczenia wysokości należnego powódkom odszkodowania. Sąd Rejonowy pra-
widłowo zastosował art. 363 § 2 k.c., a przyjęta przez niego metoda odwołująca się
do średniego kursu akcji obowiązującego w okresie 52 tygodni przed dniem wyroko-
wania pozwoliła na zobiektywizowanie szkody powódek, między innymi przez zmini-
malizowanie ryzyka kursowego występującego w obrocie giełdowym.
W skardze kasacyjnej pozwany, zastępowany przez Prokuratorię Generalną
Skarbu Państwa, zaskarżył w całości wyrok Sądu Okręgowego, zarzucając mu naru-
szenie przepisów prawa materialnego przez: 1) błędną wykładnię art. 36 ust. 1 i art.
38 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji w związku z art. 353 k.c., polegającą
na uznaniu, że powódki i pozwanego łączył stosunek zobowiązaniowy i w związku z
tym przysługuje im, na podstawie art. 471 k.c., odszkodowanie za nieprzyznanie
praw do akcji, pomimo niezłożenia wymaganych oświadczeń; 2) niewłaściwe zasto-
sowanie art. 471 k.c., wyrażające się w przyjęciu, że przepis ten stanowi podstawę
odpowiedzialności pozwanego wobec powódek, podczas gdy pozwanego z powód-
kami nie łączył stosunek zobowiązaniowy i w sprawie nie wystąpiły przesłanki uza-
sadniające powstanie jego odpowiedzialności, co stanowi naruszenie tego przepisu;
3) niewłaściwe zastosowanie art. 471 k.c. w związku z § 6 rozporządzenia Ministra
Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału
uprawnionych pracowników na grupy, ustalenia liczby akcji przypadających na każdą
z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników, polegające
na przyjęciu, że pozwany jest legitymowany biernie w niniejszej sprawie; 4) niewła-
8
ściwe zastosowanie art. 474 k.c. w związku z § 6 wyżej wymienionego rozporządze-
nia Ministra Skarbu Państwa, polegające na uznaniu, że za niewykonanie lub niena-
leżyte wykonanie obowiązków ciążących z mocy powszechnie obowiązujących prze-
pisów na F.Ś. SA odpowiada Skarb Państwa; 5) niewłaściwe zastosowanie art. 363 §
2 k.c. w związku z art. 361 § 2 k.c., polegające na uznaniu, że w niniejszej sprawie
nie wystąpiły szczególne okoliczności uzasadniające ustalenie odszkodowania we-
dług cen z innej daty niż z daty wyrokowania i ustaleniu wysokości odszkodowania w
oparciu o średni kurs akcji z ostatnich 52 tygodni; 6) niewłaściwe zastosowanie art.
361 § 1 i 2 w związku z art. 471 k.c., wynikające z przyjęcia, że w pojęciu szkody wy-
rządzonej powódkom mieści się wartość dywidend wypłaconych na rzecz akcjonariu-
szy w okresie po wydaniu akcji oraz że między niewydaniem akcji a szkodą w postaci
dywidendy wypłaconej akcjonariuszom przez Spółkę w latach 1998 - 1999 istnieje
adekwatny związek przyczynowy.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący
wskazał, po pierwsze, na potrzebę wykładni art. 36 ust. 1 i art. 38 ust. 1 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, w związku z art. 353
k.c., w celu ustalenia momentu powstania między Skarbem Państwa i uprawnionymi
pracownikami (lub ich spadkobiercami) stosunku zobowiązaniowego, którego niewy-
konanie lub nienależyte wykonanie może uzasadniać na podstawie art. 471 k.c. od-
szkodowawczą odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu nieprzeniesienia praw do
akcji w trybie określonym w rozdziale 2 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przed-
siębiorstw państwowych i - po drugie - na występowanie w sprawie istotnego zagad-
nienia prawnego, sprowadzającego się do odpowiedzi na pytanie, czy w sytuacji, gdy
powszechnie obowiązujące przepisy prawa nakładają na spółkę powstałą w wyniku
komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego określone obowiązki, można uznać
za uzasadnione przyjęcie, w szczególności na postawie art. 474 k.c., istnienia odpo-
wiedzialności Skarbu Państwa za działania tej spółki.
W uzasadnieniu zarzutu naruszenia art. 36 ust. 1 i art. 38 ust. 1 ustawy o ko-
mercjalizacji i prywatyzacji w związku z art. 353 k.c., przez uznanie, że powódki i po-
zwanego łączył stosunek zobowiązaniowy oraz zarzutu naruszenia art. 471 k.c.,
przez przyjęcie, że stanowi on podstawę odpowiedzialności pozwanego wobec po-
wódek, skarżący wskazał, że wobec niezłożenia przez powódki oświadczeń o za-
miarze nabycia akcji, o którym mowa w art. 38 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i pry-
watyzacji, nie powstało między nimi i pozwanym zobowiązanie, którego treścią była-
9
by możliwość żądania przez nie zawarcia umowy o przeniesienie praw do akcji. Nie
można bowiem uznać, że źródłem takiego zobowiązania był art. 36 ust. 1 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji. Przepis ten konstruuje wyłącznie ogólny, nieskonkrety-
zowany i niezaktualizowany obowiązek. Warunkiem przekształcenia się tego obo-
wiązku w zobowiązanie było wystąpienie zdarzenia prawnego w postaci złożenia
zgodnie z art. 38 ust. 1 oświadczenia o zamiarze nabycia akcji. Jego brak wykluczył
możliwość powstania zobowiązania, a tym samym pociągnięcie Skarbu Państwa do
odpowiedzialności w oparciu o art. 471 k.c. Nie można bowiem przypisać Skarbowi
Państwa odpowiedzialności za naruszenie nieistniejącego zobowiązania.
Skarżący podkreślił także, że ewentualne roszczenia powódek o naprawienie
szkody w oparciu o inną niż art. 471 k.c. podstawę odpowiedzialności uległy
przedawnieniu (art. 442 k.c.).
W kwestii zarzutu naruszenia art. 471 k.c. w związku z § 6 rozporządzenia Mi-
nistra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. polegającego na przyjęciu przez Sąd
Okręgowy w Bydgoszczy, że legitymowany biernie w niniejszej sprawie jest pozwa-
ny, skarżący zauważył, że Sąd ten przyjął odpowiedzialność Skarbu Państwa jedynie
w oparciu o reprezentowanie przez Ministra Skarbu Państwa wadliwego prawnie po-
glądu, zgodnie z którym prawo uprawnionego pracownika do nieodpłatnego nabycia
akcji jest prawem osobistym, niezbywalnym i wygasającym z chwilą śmierci pracow-
nika. W ocenie pozwanego dokonana przez Ministra Skarbu Państwa wykładnia
prawa nie miała większej mocy wiążącej niż interpretacja dokonana przez F.Ś. SA
lub powódki. Dlatego, nie można jego zachowania uznać za przesłankę uzasadniają-
cą powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Odpowiedzial-
ność można wiązać bowiem wyłącznie z błędnym stosowaniem prawa (np. wskutek
błędnej interpretacji), a prawo w tym zakresie stosowała F.Ś. SA, która udzieliła po-
wódkom błędnej informacji. Czynności związane ze sporządzaniem listy uprawnio-
nych do nabycia akcji, stosownie do § 6 rozporządzenia, były samodzielnym obo-
wiązkiem Spółki. W tej sytuacji należy przyjąć, że prawodawca nakładając na F.Ś.
SA obowiązek wykonania określonych czynności zwolnił z niego pozwanego. Pod-
stawy odpowiedzialności Skarbu Państwa za działania F.Ś. SA nie może stanowić
art. 474 k.c. Skarżący nie powierzył bowiem Spółce wykonania tych czynności i
Spółka nie może zostać uznana za pomocnika. W rezultacie po stronie pozwanego
występuje brak legitymacji biernej do występowania w niniejszym postępowaniu.
10
Postawienie zarzutu naruszenia art. 363 § 2 w związku z art. 361 § 2 k.c.
skarżący wyjaśnił tym, że Sąd Rejonowy (co akceptował Sąd drugiej instancji), usta-
lając odszkodowanie w oparciu o średni kurs akcji z ostatnich 52 tygodni odstąpił od
zasady z art. 363 § 2 k.c., zgodnie z którą wysokość odszkodowania powinna być
ustalona według cen z daty wyrokowania. Nie skorzystał również z możliwości przy-
jęcia za podstawę ustalenia odszkodowania cen z innej chwili. Możliwość odstąpienia
od zasad określonych w art. 363 § 2 przewiduje art. 322 k.p.c., zgodnie z którym,
jeżeli sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader
utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny. Sąd
Rejonowy jednak nie wykazał, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania było nie-
możliwe lub nader utrudnione. Zdaniem skarżącego ustalenie odszkodowania po-
winno nastąpić zgodne z wyrokiem Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2000 r., I PKN
563/99, według cen akcji ustalonych dla osób fizycznych obywateli polskich, ofero-
wanej w pierwszym dniu sprzedaży.
Na koniec skarżący stwierdził, że przyjęcie przez Sąd Okręgowy, iż w pojęciu
szkody wyrządzonej powódkom mieści się wartość dywidend wypłaconych na rzecz
akcjonariuszy w okresie po wydaniu akcji oraz że między niewydaniem akcji a
szkodą w postaci dywidendy wypłaconej akcjonariuszom przez spółkę w latach 1998
- 1999 istnieje adekwatny związek przyczynowy, narusza art. 361 § 1 i 2 w związku z
art. 471 k.c., ponieważ stoi w sprzeczności z zasadą, że naprawienie szkody ma za-
pewnić całkowitą kompensatę doznanego uszczerbku, bez nieuzasadnionego wzbo-
gacenia poszkodowanego. Przyznanie powódkom świadczeń wykraczających ponad
granicę wyznaczoną iloczynem należnych im akcji i ich ceny giełdowej z pierwszego
dnia obrotu prowadzi do nieuprawnionego ich wzbogacenia kosztem pozwanego.
Wynika to stąd, że rynkowa cena akcji odzwierciedla jej pełną wartość, łącznie z
spodziewaną przez inwestorów giełdowych wypłatą dywidendy. Poza tym nie można
zbudować związku przyczynowego między szkodą w postaci dywidendy wypłacanej
przez Spółkę w latach 1998 - 1999, której nie uzyskały powódki, a zachowaniem
Skarbu Państwa, skoro powódki nie złożyły oświadczenia o zamiarze nabycia akcji i
nie mogły wystąpić z roszczeniem o ich wydanie.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódki wniosły o jej oddalenie i zasą-
dzenie od pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
11
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok, ponieważ trafny okazał się zarzut
naruszenia art. 363 § 2 k.c. w związku z art. 361 § 2 k.c. Przepis art. 363 § 2 k.c. sta-
nowi, że jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowa-
nia powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że
szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej
chwili. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 2 kwietnia 2008 r., II PK 279/07
(dotyczącym również odszkodowania przysługującego spadkobiercom zmarłego pra-
cownika w związku z uniemożliwieniem im nabycia akcji pracowniczych) z przepisu
tego wynika, że zasadą jest, że wysokość odszkodowania pieniężnego wylicza się
według cen z daty ustalenia odszkodowania, która z reguły jest zbieżna z datą orze-
kania przez Sąd. Jedynie wyjątkowo, gdy przemawiają za tym szczególne okoliczno-
ści (przyjęcie cen z daty ustalenia odszkodowania powodowałoby albo pokrzywdze-
nie, albo bezpodstawne wzbogacenie poszkodowanego), za podstawę odszkodowa-
nia Sąd może przyjąć ceny istniejące w innej chwili. Należy wskazać, że wykładnia ta
wyraża powszechnie przyjmowany w orzecznictwie i doktrynie pogląd. Ustalając wy-
sokość odszkodowania należnego powódkom, Sąd Okręgowy nie zastosował zasady
wyrażonej w art. 363 § 2 k.c. Sąd nie wyjaśnił, dlaczego zasada ta nie mogła znaleźć
zastosowania. Ponadto, ustalając odszkodowanie w oparciu o średni kurs akcji z
okresu 52 tygodni przed dniem wyrokowania, Sąd nie zastosował również dopusz-
czalnego przez ten przepis ustalenia jego wysokości według cen istniejących w innej
chwili. Przyjęta przez Sąd metoda nie mieści się więc w zakresie zastosowania tego
przepisu, a w każdym razie Sąd tego nie wykazał. Jej przyjęcia nie usprawiedliwia
ogólnikowe stwierdzenie, że umożliwia ona „zobiektywizowanie szkody powódek,
między innymi przez zminimalizowanie ryzyka kursowego występującego w obrocie
giełdowym”.
W pozostałym zakresie skarga jest nieuzasadniona. Przede wszystkim nie są
trafne zarzuty naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 36 ust. 1 i art. 38 ust. 1 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji w związku z art. 353 k.c. oraz art. 471 k.c., przez uzna-
nie, że powódki i pozwanego łączył stosunek zobowiązaniowy, pomimo niezłożenia
przez nie wymaganych oświadczeń. Jak przypomniał Sąd Najwyższy w pkt 2 uza-
sadnienia uchwały składu siedmiu sędziów z 15 października 2008 r., II PZP 10/08
(OSNP 2009 nr 9-10, poz. 112), w utrwalonym orzecznictwie jednolicie przyjmuje się,
że z mocy przepisów dotyczących nieodpłatnego nabycia akcji powstaje między
12
uprawnionym pracownikiem a Skarbem Państwa oraz prywatyzowaną spółką stosu-
nek prawny o charakterze zobowiązaniowym i niewykonanie (nienależyte wykonanie)
wynikających z niego obowiązków może prowadzić do odpowiedzialności odszkodo-
wawczej na podstawie art. 471 k.c. (wyrok z dnia 6 sierpnia 1998 r., III ZP 24/98,
OSNAPiUS 1999 nr 17, poz. 545; OSP 2000 nr 2, poz. 31, z glosą J. Brola: Glosa
2000 nr 1, s. 16, z glosą M. Przychodzkiego; wyrok z dnia 22 stycznia 2004 r., I PK
291/03, OSNP 2004 nr 23, poz. 397; uchwała z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CZP
19/04, OSNC 2005 nr 6, poz. 105; por. też uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 26
czerwca 2003 r., III PZP 22/02, OSNP 2003 nr 21, poz. 511). Dotyczy to niewykona-
nia (nienależytego wykonania) obowiązków w różnych etapach udostępniania akcji,
np. w zakresie wezwania do składania oświadczeń o zamiarze nieodpłatnego naby-
cia akcji (wyrok z dnia 22 sierpnia 2003 r., I PK 272/02, OSNP 2004 nr 17, poz. 296)
lub na etapie rozdzielania akcji (uchwała z dnia 6 lutego 1997 r., III ZP 14/96,
OSNAPiUS 1997 nr 18, poz. 334). Odpowiedzialność jest przy tym wiązana nie tyle z
utratą prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, co z utratą (także przez spadkobierców
uprawnionego) prawa do akcji (wyrok z dnia 10 września 2004 r., I PK 441/03, Gaze-
ta Prawna 2004 nr 185, s. 25; wyrok z 9 grudnia 2003 r., I PK 75/03, Monitor Prawa
Pracy 2004 nr 6, poz. 6). Zostało to jednoznacznie stwierdzone w wyroku z 22 sierp-
nia 2003 r., I PK 272/02 (OSNP 2004 nr 17, poz. 296), według którego nienależyte
wykonanie obowiązku niezwłocznego wezwania uprawnionych pracowników do
składania oświadczeń o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji może uzasadniać
żądanie naprawienia szkody powstałej wskutek utraty prawa do akcji ze względu na
przekroczenie terminu do złożenia tego oświadczenia.
Pogląd o odpowiedzialności Skarbu Państwa w rozważanych przypadkach na
podstawie art. 471 k.c. podtrzymuje także najnowsze orzecznictwo (np. wyroki SN z:
15 listopada 2007 r., II PK 64/07, 22 stycznia 2008 r., II PK 131/07 i 11 marca 2008
r., II PK 198/07). Przy tym orzeczenia te, a także wcześniejsze wyroki z 9 grudnia
2003 r., I PK 75/03 (Monitor Prawa Pracy-wkładka 2004 nr 6, s. 6) oraz z 10 wrześ-
nia 2004 r., I PK 441/03 (Gazeta Prawna 2004 nr 185, s. 25) zostały wydane w oko-
licznościach faktycznych podobnych do zachodzących w niniejszej sprawie. W spra-
wach tych Sąd Najwyższy uznał, że błędna informacja o nieprzysługiwaniu prawa do
nieodpłatnego nabycia akcji, powodująca rezygnację przez uprawnionych pracowni-
ków (spadkobierców) ze złożenia oświadczenia w tym przedmiocie, uzasadnia od-
powiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa (art. 471 k.c.).
13
W tym stanie rzeczy, niezależnie od złożoności zagadnienia i możliwości róż-
nych interpretacji wchodzących w grę przepisów prawa, odstąpienie od jednolitego i
utrwalonego stanowiska Sądu Najwyższego i sądów powszechnych wymagałoby
argumentów jurydycznych szczególnie doniosłych i dostatecznie przekonujących,
aby przeciwstawić je dotychczas prezentowanemu stanowisku. Sąd Najwyższy przy
rozpoznawaniu niniejszej sprawy takich argumentów nie znalazł.
Odmienny pogląd w rozważanej kwestii skarżący uzasadnia tym, że powstanie
zobowiązania pozwanego do zawarcia z powódkami umowy o nieodpłatne nabycie
przez nie akcji, którego niewykonanie uzasadniałoby odpowiedzialność Skarbu Pań-
stwa na podstawie art. 471 k.c., można wiązać jedynie ze złożeniem przez powódki
oświadczenia o zamiarze nabycia akcji. Dochodzenie roszczeń wynikających z
ewentualnych wcześniejszych naruszeń przepisów ustawy w związku z procesem
udostępniania akcji może mieć jedynie oparcie w przepisach o odpowiedzialności
deliktowej. W tym okresie nie ma natomiast podstaw do konstruowania stosunku zo-
bowiązaniowego o charakterze kontraktowym, bowiem nieokreślone są jego strony, a
obowiązki Skarbu Państwa wynikają jedynie z przepisów prawa przedmiotowego
(mają charakter ogólny i potencjalny), a nie z istniejącego stosunku zobowiązanio-
wego o charakterze względnym. W szczególności dotyczy to nieprawidłowości zwią-
zanych z informowaniem o warunkach uzyskania akcji. Wobec tego nawet, gdyby
przyjąć naruszenie obowiązków wynikających z ustawy przez Skarb Państwa, to
roszczenia z tego tytułu uległy już przedawnieniu. Pogląd ten nie jest trafny.
Zgodnie z art. 38 ust. 2 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, „prawo do nie-
odpłatnego nabycia akcji powstaje po upływie trzech miesięcy od dnia zbycia przez
Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych i wygasa z upływem dwuna-
stu miesięcy od dnia powstania tego prawa. Jeżeli zbycie akcji Skarbu Państwa na
zasadach ogólnych nastąpiło w okresie, o którym mowa w ust. 1, prawo do nieod-
płatnego nabycia akcji powstaje po trzech miesiącach od upływu terminu na złożenie
oświadczenia o zamiarze nabycia akcji”. Wynika stąd jasno, że zobowiązanie Skarbu
Państwa do zawarcia umowy mającej, jak to określa art. 38 ust. 4 ustawy o komer-
cjalizacji i prywatyzacji, za przedmiot zbycie akcji nabytych nieodpłatnie, powstaje w
terminie wskazanym w przytoczonym wyżej art. 38 ust. 2, a nadejście tego terminu
stanowi, jak trafnie wskazano w doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego „zda-
rzenie cywilnoprawne z mocy ustawy, będące podstawą powstania stosunku zobo-
wiązaniowego między Skarbem Państwa a uprawnionym pracownikiem, nakazują-
14
cego Skarbowi Państwa zawarcie umowy nieodpłatnego nabycia akcji” (glosa J.
Brola do wyroku Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 1998 r., III ZP 24/98, OSP 2000 nr
2, poz. 31; wyrok SN z 7 sierpnia 2002 r., I PKN 561/01; uchwała składu siedmiu sę-
dziów z dnia 26 czerwca 2003 r., III PZP 22/02, OSNP 2003 nr 21, poz. 511).
Tak określony moment powstania zobowiązania Skarbu Państwa do zawarcia
umowy o nieodpłatne zbycie akcji nie oznacza, że pracownik nie pozostaje już wcze-
śniej w sytuacji podlegającej ochronie prawnej. Należy zauważyć, że osoby będące
w dniu wykreślenia z rejestru komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego
pracownikami tego przedsiębiorstwa są od tego dnia „uprawnionymi pracownikami” w
rozumieniu art. 2 ust. 5 lit. a ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, którym, zgodnie
z art. 36 ust. 1 tej ustawy już od tego dnia przysługuje prawo do nieodpłatnego naby-
cia do 15% akcji objętych przez Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru.
Jak wynika z ustawy, prawo to przysługuje pod warunkami: 1. złożenia przez upraw-
nionego pracownika w ciągu sześciu miesięcy od dnia wpisania spółki do rejestru
pisemnego oświadczenia o zamiarze nabycia akcji (art. 38 ust. 1), 2. rozpoczęcia
procesu zbywania akcji spółki na zasadach ogólnych, 3. upływu trzech miesięcy od
dnia zbycia pierwszych akcji i 4. zawarcia umowy nieodpłatnego nabycia akcji przed
upływem dwunastu miesięcy od tego momentu (art. 38 ust. 2). Uregulowanie to wy-
raźnie wskazuje na istnienie chronionego prawnie stanu oczekiwania (ekspektatywy)
na nieodpłatne nabycie akcji, który sam ustawodawca określa jako prawo. Należy też
uznać, że ekspektatywa ta, jako ekspektatywa prawa względnego (prawa do zawar-
cia umowy o nieodpłatne nabycie akcji) od momentu powstania ma również charak-
ter uprawnienia względnego, chronionego w razie jego naruszenia, na podstawie art.
471 i nast. k.c. (por. K. Gandor: Prawa podmiotowe tymczasowe (ekspektatywy),
Ossolineum 1968, s. 90-91). Niesłuszne są też twierdzenia skarżącego, że strony
tego stosunku są nieokreślone, w stopniu uniemożliwiającym stwierdzenie istnienia
zobowiązania w rozumieniu art. 353 k.c. Z wymienionych wyżej przepisów jasno
wynika, że zobowiązany do realizacji prawa uprawnionego pracownika do zawarcia
umowy nieodpłatnego zbycia akcji, jak i zachowania umożliwiającego spełnienie wa-
runków ekspektatywy tego prawa, jest Skarb Państwa, jako właściciel akcji, czemu
nie przeczy posiadanie przez spółkę pewnych obowiązków w procesie realizacji tej
ekspektatywy. Osoba dłużnika w tych stosunkach jest więc od początku jasna, co
przeczy tezie o deliktowej naturze rozważanej odpowiedzialności. Nie ulega też wąt-
pliwości, że definicja uprawnionego pracownika dostatecznie jasno określa osobę
15
uprawnioną, która jeśli nie zawsze jest od początku oznaczona, to jest niewątpliwie
oznaczalna.
Powyższe uwagi odnoszą się również do pracowników, którym, jak spadko-
dawcy powódek, przysługiwało na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca
1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, prawo zakupu na zasadach
preferencyjnych akcji spółki, należących do Skarbu Państwa, niezrealizowane do
dnia 8 kwietnia 1997 r., tj. do dnia wejścia w życie ustawy o komercjalizacji i prywaty-
zacji (art. 77 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji). Jak bowiem wyjaśnił Sąd Naj-
wyższy w uzasadnieniu powołanego już wcześniej wyroku z 9 grudnia 2003 r., eks-
pektatywa prawa nabycia akcji na zasadach preferencyjnych, niezrealizowana do
dnia 8 kwietnia 1997 r., po wejściu w życie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych nie wygasała, lecz ulegała przekształceniu w oczeki-
wanie realizacji prawa według nowych zasad, przewidujących nieodpłatne uzyskanie
akcji. Nowa ustawa umożliwiła pracownikom i ich spadkobiercom realizację ekspek-
tatywy prawa przekształconego w prawo do nieodpłatnego nabycia akcji, pod warun-
kiem, że należą do kręgu osób wymienionych w art. 2 pkt 5 tej ustawy. Krąg ten two-
rzyły dwie grupy podmiotów: pracownicy ujęci w art. 2 pkt 5 ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, którzy uzyskali prawo do nieodpłatnego
nabycia akcji, oraz - zgodnie z art. 63 tej ustawy - pracownicy oczekujący na udo-
stępnienie akcji na zasadach preferencyjnych, określonych w ustawie o prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych, które nie nastąpiło do dnia 8 kwietnia 1997 r., a także
ich spadkobiercy. Możliwość realizacji przez spadkobierców pracownika uprawnio-
nego do zakupu akcji na zasadach preferencyjnych (art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13
lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych), zmarłego przed dniem
wejścia w życie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, prawa do nieodpłatnego na-
bycia akcji na zasadach przewidzianych w tej ustawie (art. 63 ust. 2) została potwier-
dzona w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r.,
III ZP 20/00 (OSNAPiUS 2001 nr 16, poz. 504) i nie jest kwestionowana w rozpo-
znawanej skardze kasacyjnej.
Z dotychczasowych uwag wynika, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność
odszkodowawczą na podstawie art. 471 k.c. za uniemożliwienie spadkobiercy pra-
cownika uprawnionego w rozumieniu art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w związku z art. 63 ust. 2 ustawy o ko-
16
mercjalizacji i prywatyzacji realizacji ekspektatywy prawa do nieodpłatnego nabycia
akcji (zawarcia umowy w tym przedmiocie).
Nieuzasadnione okazały się również zarzuty naruszenia art. 471 k.c. w
związku z § 6 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w
sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy, usta-
lenia liczby akcji przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji
przez uprawnionych pracowników oraz art. 474 k.c. w związku z § 6 wymienionego
rozporządzenia.
Należy wskazać, że występująca w rozpoznawanej sprawie sytuacja, w której
Minister Skarbu Państwa prezentował wadliwy prawnie pogląd, że prawo uprawnio-
nego pracownika do nieodpłatnego nabycia akcji jest prawem osobistym, niezbywal-
nym i wygasającym z chwilą jego śmierci i taki pogląd przekazywał spółkom, wyko-
nującym techniczne czynności sporządzania i wywieszania list uprawnionych pra-
cowników była już przedmiotem wielu orzeczeń Sądu Najwyższego. W sprawach
tych Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjmuje, że skoro zawarcie umowy o nieod-
płatnym nabyciu akcji powinna poprzedzić procedura ustalona w art. 36 i art. 38
ustawy oraz w § 3 - 10 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia
1997 r., która obejmuje między innymi złożenie przez uprawnionych pracowników -
po uprzednim wezwaniu ich przez Ministra Skarbu Państwa - pisemnych oświadczeń
o zamiarze nabycia akcji w terminie prawem przewidzianym, pod rygorem utraty
prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, to przyjęcie takich oświadczeń jest obowiąz-
kiem Ministra Skarbu Państwa, zaś odmowa bądź błędna informacja o nieprzysługi-
waniu prawa do akcji, powodująca rezygnację uprawnionego pracownika ze złożenia
oświadczenia w tym przedmiocie uzasadnia odpowiedzialność odszkodowawczą
Skarbu Państwa na podstawie art. 471 k.c. Szkoda tego pracownika jest bowiem na-
stępstwem utraty możliwości nieodpłatnego nabycia akcji, a jej naprawienie może
mieć tylko formę pieniężną (np. wyrok z 10 września 2004 r., I PK 441/03, Gazeta
Prawna 2004 nr 185, s. 25 i tam powołane wcześniejsze orzeczenia Sądu
Najwyższego, z 9 grudnia 2003 r., I PK 75/03, Monitor Prawa Pracy 2004 nr 6, poz.
6, wyrok z 22 stycznia 2008 r., II PK 131/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 63).
Skarżący nie przedstawił argumentów uzasadniających odejście od stanowi-
ska wyrażonego w tych orzeczeniach. Poza tym nieprzekonujące jest twierdzenie o
naruszeniu przez Sąd drugiej instancji § 6 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z
dnia 3 kwietnia 1997 r., który dotyczy obowiązku spółki sporządzenia list uprawnio-
17
nych pracowników na podstawie wcześniej złożonych oświadczeń o zamiarze nieod-
płatnego nabycia akcji. Obowiązek ten ma, jak wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyż-
szy w orzeczeniach powołanych powyżej, charakter czysto techniczny. W szczegól-
ności spółka nie zamieszcza na liście osób, które wskutek mylnej informacji narzuco-
nej w stanie faktycznym sprawy przez Ministra Skarbu Państwa, nie złożyły wskaza-
nych wyżej oświadczeń woli.
W tej sytuacji twierdzenie skarżącego o naruszeniu art. 471 k.c. w związku z §
6 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. oraz art. 474
k.c. w związku z § 6 wymienionego rozporządzenia jest bezpodstawne.
Nietrafnie również skarżący zarzuca niewłaściwe zastosowanie art. 361 § 1 i 2 w
związku z art. 471 k.c. W kwestii tej Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela
gruntownie uzasadniony pogląd przyjęty w uchwale składu siedmiu sędziów z 15
października 2008 r., II PZP 10/08, zgodnie z którym utrata przez uprawnionego
prawa do nieodpłatnego nabycia akcji (art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r.
o komercjalizacji i prywatyzacji, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze
zm.), wskutek naruszenia przez Skarb Państwa obowiązku wskazania uprawnionych
pracowników, powoduje na podstawie art. 471 w związku z art. 361 k.c. odpowie-
dzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa z tytułu utraty dywidend wypłaconych
do czasu naprawienia szkody wynikającej z niewydania akcji, jeżeli poszkodowany
wykaże z odpowiednio wysokim prawdopodobieństwem, że byłby posiadaczem akcji
w dniu dywidendy (art. 348 § 2 k.s.h.).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
========================================