Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 312/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa Z.L.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta
m. W.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 marca 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powoda kwotę 5 400 (pięć tysięcy czterysta) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Pozwem z dnia 30 października 2001 r. Z.L. wniósł o zobowiązanie Skarbu
Państwa do złożenia oświadczenia woli o nabyciu własności nieruchomości o
powierzchni 20 a 773 m2
, położonej w W. przy ul. B., za cenę w wysokości 492 000
zł, płatną w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku. Jako podstawę
prawną dochodzonego roszczenia wskazał art. 84 ustawy z dnia 31 stycznia 1980
r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r. nr 49, poz.
196 ze zm. – dalej także: „u.o.k.ś.”) oraz art. 26 ust. 5 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.
o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 100, poz. 1085 ze zm. – dalej także:
„u.w.p.o.ś.”) w związku z art. 129-134 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo
ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627 – dalej także: u.p.o.ś.”; obecnie: jedn.
tekst: Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 ze zm.).
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 21 czerwca 2007 r., wydanym po ponownym
rozpoznaniu sprawy, uwzględnił powództwo. Apelacja strony pozwanej w zakresie
kwestionującym zasadność dochodzonego roszczenia została oddalona wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 13 marca 2008 r.
Z ustaleń stanowiących podstawę obu wyroków wynika, że powód
odziedziczył oznaczoną w pozwie nieruchomość po J.C., która ją nabyła w dniu 7
sierpnia 1943 r. w celu wybudowania domu. W latach pięćdziesiątych
nieruchomość ta została ogrodzona i właściciel nie mógł z niej w istocie korzystać.
Łączyło się to z utworzeniem na terenie, na którym była ona położona, rezerwatu
przyrody. Na terenie rezerwatu zabroniono wznoszenia budowli. Analogiczne
ograniczenia w wykonywaniu własności, wynikające z przepisów o ochronie
przyrody, istniały odtąd nieprzerwanie w stosunku do tej nieruchomości.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ustalony stan faktyczny uzasadnia, w świetle
art. 84 u.o.k.ś., nieprzedawnione w myśl art. 8 u.w.p.o.ś., roszczenie powoda
w stosunku do Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta W. o wykup oznaczonej w
pozwie nieruchomości. Według art. 84 ust. 1 u.o.k.ś., właściciel nieruchomości
położonej na obszarze objętym ochroną, o której mowa w art. 72, albo na terenach
3
zieleni miejskiej lub w obrębie parku wiejskiego może żądać wykupu lub zamiany
nieruchomości na inną, jeżeli korzystanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby
związane z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami. W ocenie Sądu
Apelacyjnego, art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. dotyczył również obszarów objętych ochroną
przed wejściem w życie tej ustawy, zatem to, że ograniczenia w korzystaniu z
nieruchomości, której właścicielem jest powód, wykluczające możliwą wcześniej jej
zabudowę, nastąpiły przed wejściem w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu
środowiska nie pozbawiło powoda prawa domagania się wykupu tej nieruchomości
na podstawie art. 84 ust. 1 tej ustawy.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zarzuciła wyrokowi Sądu
Apelacyjnego naruszenie art. 3 k.c. w związku z art. 84 ust. 1 u.k.k.ś. w pierwotnym
brzmieniu, naruszenie art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. w brzmieniu obowiązującym
bezpośrednio przed jego uchyleniem oraz naruszenie art. 328 § 2 w związku z art.
391 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. w pierwotnym brzmieniu, właściciel
nieruchomości położonej w strefie ochronnej (art. 71 ust. 1) lub na obszarze
objętym ochroną, o której była mowa w art. 72, albo na terenach zieleni miejskiej
lub w obrębie parku wiejskiego, może żądać wykupu lub zamiany nieruchomości na
inną, jeżeli korzystanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby związane z istotnymi
ograniczeniami lub utrudnieniami. W wyniku zmiany dokonanej przez art. 1 pkt 50
lit. a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu
środowiska oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 133, poz. 885 – dalej:
u.z.u.o.k.ś.) przepisowi art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. nadano z mocą od 1 stycznia 1998 r.
treść, którą miał na względzie Sąd Apelacyjny wydając zaskarżony wyrok; po tej
zmianie przepis ten stanowił mianowicie, że właściciel nieruchomości położonej na
obszarze objętym ochroną, o której była mowa w art. 72, albo na terenach zieleni
miejskiej lub w obrębie parku wiejskiego może żądać wykupu lub zamiany
nieruchomości na inną, jeżeli korzystanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby
związane z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami. W chwili wytoczenia
powództwa wszczynającego niniejszą sprawę przepis ten już jednak nie
4
obowiązywał, został bowiem uchylony wraz z całą ustawą, w której się znajdował,
z dniem 1 października 2001 r. przez ustawę o wprowadzeniu ustawy –
Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw
(art. 2 pkt 1).
W Prawie ochrony środowiska, które weszło w życie w dniu 1 października
2001 r., art. 84 u.o.k.ś. został zastąpiony art. 129. Według art. 129 ust. 1 u.p.o.ś.,
jeżeli w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości korzystanie
z niej lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym
przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone, właściciel
nieruchomości może żądać wykupienia nieruchomości lub jej części, w myśl zaś
art. 129 ust. 4 u.p.o.ś. z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1-3, można wystąpić
w okresie 2 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego
powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Jak widać,
w regulacji tej, inaczej niż w art. 84 ust. 1 u.o.k.ś., odróżniono korzystanie
z nieruchomości w dotychczasowy sposób i korzystanie z nieruchomości zgodnie
z dotychczasowym jej przeznaczeniem, oraz ustanowiono stosunkowo krótki,
dwuletni termin przedawnienia roszczeń, biegnący od dnia wprowadzenia danego
ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości.
Lecz zgodnie z art. 8 u.w.p.o.ś., do roszczeń łączących się z ograniczeniami
sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska,
powstałych przed dniem wejścia w życie Prawa ochrony środowiska, tj. przed
dniem 1 października 2001 r., stosuje się przepisy dotychczasowe; roszczenia te
zaś przedawniają się dopiero z dniem 30 czerwca 2004 r. Z przytoczonego
przepisu wynika więc, że jeżeli w czasie obowiązywania art. 84 ust. 1 u.o.k.ś.
powstało na jego podstawie roszczenie o wykup, to roszczenie to mogło być
dochodzone także po uchyleniu tego przepisu, a przedawniało się dopiero
z upływem 30 czerwca 2004 r. Sąd Apelacyjny trafnie więc uznał za podstawę
oceny żądania powoda ze względu na okoliczności uzasadniające to żądanie
przepis art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. Rozstrzygnięcie sprawy zależało więc przede
wszystkim od ustalenia przesłanek roszczenia o wykup nieruchomości
wynikających z art. 84 ust. 1 u.o.k.ś.
5
Z art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. w brzmieniu, które miał na względzie Sąd Apelacyjny,
znajdującym wyraz także w pierwotnym tekście tego przepisu, wynikało, że aby
powstało roszczenie o wykup nieruchomości, nieruchomość musiała być położona
na obszarze objętym ochroną, o której była mowa w art. 72 u.o.k.ś. Niezmieniany
podczas swego obowiązywania art. 72 u.o.k.ś. stanowił, że przy wprowadzaniu,
przewidzianej przepisami o ochronie środowiska, ochrony zasobów przyrody żywej,
niektórych tworów przyrody lub obszarów o cennych walorach krajobrazowych
określa się zasady korzystania z nich oraz niezbędne zakazy i nakazy dostosowane
do przedmiotu ochrony i jej zakresu, umożliwiające zachowanie chronionych
wartości przyrodniczych lub krajobrazowych. Przez przepisy o ochronie środowiska
należało tu rozumieć, zgodnie z art. 3 pkt 10 u.o.k.ś., nie tylko przepisy tej ustawy,
ale i przepisy innych ustaw regulujących ochronę środowiska, np. przepisy
o ochronie przyrody. Artykuł 84 ust. 1 w związku z art. 72 u.o.k.ś. wymagał więc do
powstania roszczenia o wykup, aby nieruchomość była położona na obszarze
objętym ochroną w rozumieniu tej ustawy, przy czym podstawą tej ochrony mogły
być nie tylko jej przepisy, ale i przepisy innych ustaw, w szczególności przepisy
o ochronie przyrody. W związku z tym obszarami objętymi ochroną w rozumieniu
art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. były również tereny chronione przed wejściem w życie tej
ustawy na podstawie przepisów innych ustaw, w szczególności przepisów
o ochronie przyrody. W chwili wejścia w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu
środowiska obowiązywała ustawa o ochronie przyrody z dnia 7 kwietnia 1949 r.
(Dz. U. nr 25, poz. 180 ze zm.). W rezultacie obszarami objętymi ochroną
w rozumieniu art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. były również rezerwaty przyrody utworzone na
podstawie wymienionej ustawy o ochronie przyrody, a więc także rezerwat przyrody
im. [,...]. Rezerwatów przyrody dotyczyły przepisy tej ustawy przewidujące różne
ograniczenia w wykonywaniu prawa własności (por. w szczególności art. 18 w
związku z art. 11 pkt 2 i art. 13). Z dniem 12 grudnia 1991 r. ustawę o ochronie
przyrody z 1949 r. zastąpiła ustawa z dnia 16 października 1991 r. (Dz. U. nr 114,
poz. 492). Ona również ustanawiała różne, podobne do przewidywanych
poprzednio formy ochrony przyrody (por. art. 13), łączące się z ograniczeniem
własności (por. w szczególności art. 36), a zatem uzasadniające istnienie obszarów
objętych ochroną w rozumieniu art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. Zgodnie z art. 64 tej ustawy,
6
do czasu wydania nowych przepisów wykonawczych, zachowywały moc przepisy
dotychczasowe. Nawiasem mówiąc na zasadzie kontynuacji oparto również
obecnie obowiązującą ustawę o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.
U. nr 92, poz. 880 ze zm.); por. w szczególności art. 6, 23 i 153; zgodnie z ostatnio
wymienionym przepisem: określone w nim formy ochrony przyrody utworzone lub
wprowadzone przed dniem wejścia w życie wymienionej ustawy stają się formami
ochrony przyrody w jej rozumieniu.
W takich okolicznościach, jak występujące w sprawie, przesłanką powstania
przewidzianego w art. 84 u.o.k.ś. roszczenia o wykup było więc przede wszystkim
położenie nieruchomości na obszarze objętym ochroną przyrody - który mógł być
utworzony także przed wejściem w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu
środowiska. Ta przesłanka w sprawie niewątpliwie ziściła się.
Drugą przesłankę powstania tego roszczenia stanowiło istotne, wskutek
położenia nieruchomości na obszarze objętym ochroną przyrody, ograniczenie lub
utrudnienie korzystania z nieruchomości w dotychczasowy sposób. Nasuwała się
jednak wątpliwość – i to stanowi istotę sporu na obecnym etapie postępowania –
czy art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. uzależniał roszczenie o wykup nieruchomości od tego,
aby ograniczenie lub utrudnienie w korzystaniu z nieruchomości w dotychczasowy
sposób nastąpiło po wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska,
czy też ograniczenie to lub utrudnienie, uzasadniające omawiane roszczenie,
mogło nastąpić także wcześniej, tj. przed wejściem w życie tej ustawy.
Opowiedzenie się za pierwszą ewentualnością oznaczałoby, że w razie
objęcia danego obszaru ochroną przyrody przed datą wejścia w życie ustawy
o ochronie i kształtowaniu środowiska, roszczenie o wykup nie mogłoby powstać
wskutek ograniczających własność środków ochrony przyrody podjętych przed tą
datą, a po niej jedynie kontynuowanych. Środków tych nie można by uznać za
powodujące ograniczenie lub utrudnienie dotychczasowego sposobu korzystania
z nieruchomości. Dopiero nowe ograniczające własność środki ochrony, podjęte po
wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, mogłyby uzasadniać
powstanie roszczenia o wykup nieruchomości.
7
Natomiast konsekwencją opowiedzenia się za drugą ewentualnością byłoby
powstanie roszczenia o wykup danej nieruchomości, także w razie kontynuowania
po dniu wejścia w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska
w odniesieniu do tej nieruchomości środków ochrony przyrody podjętych przed tą
datą. Przy ocenie, czy doszło do wymaganego przez art. 84 ust. 1 u.o.k.ś.
ograniczenia lub utrudnienia korzystania z nieruchomości w dotychczasowy
sposób, można by więc uwzględniać także przeznaczenie nieruchomości w okresie
przed wejściem w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska.
Artykuł 84 ust. 1 u.o.k.ś. w pierwotnym brzmieniu przyznawał
roszczenie o wykup również właścicielowi nieruchomości położonej w strefie
ochronnej. Nie ulega wątpliwości, że roszczenie o wykup nieruchomości położonej
w tej strefie mogło powstać tylko wskutek zdarzeń zaistniałych po wejściu w życie
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, ponieważ utworzenie tej strefy mogło
nastąpić jedynie na podstawie powoływanej ustawy (por. art. 71).
Ta okoliczność mogłaby więc prima facie przemawiać za tym, aby także roszczenie
o wykup nieruchomości położonej na obszarze objętym ochroną przyrody
przysługiwało wyłącznie wtedy, gdy ograniczające własność środki ochrony zostały
podjęte po wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska
(druga ewentualność). Taki wniosek byłby jednak nieuzasadniony.
Skoro strefy ochronne w rozumieniu art. 71 u.o.k.ś., inaczej niż obszary
objęte ochroną, o której była mowa w art. 72 u.o.k.ś., nie mogły być utworzone
przed wejściem w życie tej ustawy, to możliwość powstania roszczenia o wykup
nieruchomości położonej w tej strefie jedynie wskutek zdarzeń zaistniałych po
wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska wynikała ze specyfiki
omawianej strefy, odróżniającej ją w istotny sposób od obszaru objętego ochroną
wskazaną w art. 72 u.o.k.ś. Ta różnica sprzeciwia się mechanicznemu
przenoszeniu rozwiązań dotyczących roszczenia o wykup nieruchomości położonej
w strefie ochronnej w odniesieniu do roszczenia o wykup nieruchomości objętej
ochroną, o której była mowa w art. 72 u.o.k.ś. Potwierdzają to odrębne regulacje
zawarte, z jednej strony, w art. 8 ust. 4 u.z.o.k.ś. i art. 26 ust. 5 u.w.p.o.ś.,
a z drugiej, w art. 8 u.w.p.o.ś. W art. art. 8 ust. 4 u.z.o.k.ś. postanowiono,
że właściciel nieruchomości położonej w strefie ochronnej może do 2005 r. żądać
8
wykupu lub zamiany nieruchomości na inną, na zasadach określonych w art. 84
ust. 2 u.o.k.ś. jeżeli korzystanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby związane
z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
16 stycznia 2002 r., III ZP 34/00, OSNP 2003, nr 5, poz. 110, i z dnia 29 listopada
2005 r., III CK 250/05, LEX nr 271663). W art. 26 ust. 5 u.w.p.o.ś. podtrzymano to
rozwiązanie z tą jedynie różnicą, że określając zasady żądania wykupu
wymieniono, nie art. 84 ust. 2 u.o.k.ś., lecz art. 129-134 p.o.ś. (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 6 czerwca 2007 r., III CSK 464/06, OSNC 2008, nr 7-8, poz.
93). Ze względu na ustanowienie oddzielnych, przytoczonych wyżej przepisów,
dotyczących roszczeń o wykup lub zamianę nieruchomości, która stanowiła strefę
ochronną w rozumieniu art. 71 u.o.k.ś., roszczenia te należy wyłączyć z zakresu
zastosowania art. 8 u.w.p.o.ś., a przez wskazane w art. 8 u.w.p.o.ś., powstałe
przed 1 października 2001 r. roszczenia łączące się z ograniczeniami sposobu
korzystania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska, należy
rozumieć przede wszystkim roszczenia łączące się z ograniczeniem własności
nieruchomości położonej na obszarze objętym ochroną, o której była mowa w art.
72 u.o.k.ś.
Poza tym ani art. 84 ust. 1 u.o.k.ś., ani art. 8 u.w.p.o.ś. nie daje podstaw do
różnicowania ograniczeń lub utrudnień korzystania z nieruchomości położnej na
obszarze objętym ochroną, o której była mowa w art. 72 u.o.k.ś., w zależności od
tego, czy ograniczający własność środek ochrony przyrody został podjęty po
wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, czy też przed tą datą
- jeżeli po tej dacie był on kontynuowany, i przyznania właścicielowi wskazanych
w tych przepisach roszczeń jedynie w pierwszej sytuacji. Wypada zauważyć,
że w drugiej sytuacji, oddziaływanie po tej dacie na nieruchomość podjętego
wcześniej środka ochrony przyrody było uznane przez art. 72 w związku z art. art. 3
pkt 10 u.o.k.ś. w takim samym stopniu, jak w przypadku, w którym środek ochrony
został podjęty po wskazanej dacie. W związku z tym należało przyjąć, że powstanie
przewidzianych w art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. skutków prawnych, do których nawiązuje
także art. 8 u.w.p.o.ś., uzasadniały zarówno istotne ograniczenia lub utrudnienia
korzystania z nieruchomości spowodowane podjęciem środków ochrony przyrody
po wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, jak i istotne
9
ograniczenia lub utrudnienia korzystania z nieruchomości spowodowane
kontynuowaniem po wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska
środków ochrony przyrody podjętych wcześniej. W pierwszej sytuacji punkt
odniesienia przy ocenie, czy nastąpiły istotne ograniczenia lub utrudnienia
korzystania z nieruchomości powinno więc stanowić przeznaczenie nieruchomości
po wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, a w drugiej -
przeznaczenie nieruchomości przed wejściem w życie tej ustawy; w obu jednak
sytuacjach – z chwili podjęcie danego środkach ochrony przyrody. W drugiej
z rozpatrywanych sytuacji wejście w życie art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. oznaczało zatem
zmianę pozycji prawnej właściciela nieruchomości; przyznanie mu w związku
z ograniczeniem jego własności przez podjęte uprzednio środki ochrony przyrody
roszczeń cywilnoprawnych, których wcześniej nie miał, w tym dochodzonego
w sprawie roszczenia o wykup nieruchomości.
Nie można się zgodzić ze stroną pozwaną, że przyznanie w tej sytuacji
właścicielowi nieruchomości roszczenia o wykup oznaczałoby naruszenie
przewidzianego w art. 3 k.c. zakazu retroakcji. Artykuł 84 ust. 1 u.o.k.ś. byłby
stosowany z mocą wsteczną w omawianej sytuacji, gdyby roszczenie o wykup
powstawało na rzecz właściciela w chwili poprzedzającej wejście w życie ustawy
o ochronie i kształtowaniu środowiska (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19
września 2002 r., II CKN 329/01, OSNC 2003, nr 12, poz. 165), w przypadku zaś
przyjętej tu wykładni art. 84 ust. 1 u.o.k.ś., prowadzącej do przyznania właścicielowi
nieruchomości roszczenia o wykup dopiero z chwilą wejścia w życie tego przepisu,
chodzi jedynie o bezpośrednie stosowanie nowej ustawy.
Tego przypadku bezpośredniego stosowania nowej ustawy nie można też
zakwestionować ze względu na to, że prowadziłby on w istocie do konsekwencji
podobnych do tych, których chce się uniknąć przez zakaz retroakcji nowej ustawy.
W niektórych sytuacjach, np. wtedy, gdy na treść danego stosunku
cywilnoprawnego mają wpływ przede wszystkim okoliczności jego powstania –
w szczególności wola stron, nowa ustawa nie powinna mieć wpływu na jego treść
nawet ex nunc (od chwili jej wejścia w życie), gdyż – jak zauważono – „to byłoby już
do pewnego stopnia działaniem wstecznym”. Dlatego np., wychodząc z takich
założeń, w art. XLIX p.w.k.c. wykluczono stosowanie przepisów kodeksu cywilnego
10
do zobowiązań powstałych przed wejściem w życie tego kodeksu, jeżeli chodzi
o skutki prawne zdarzeń, które nastąpiły po dniu wejścia kodeksu w życie, a są
związane z istotą zobowiązania. Do takich sytuacji jednak nie zalicza się
przypadków, w których chodzi o treść dłużej trwającego stosunku prawnego albo
o skutki prawne dawniejszego zdarzenia, jeżeli to zdarzenie jest wprawdzie
przyczyną powstania stosunku prawnego, ale nie determinuje sposobu jego
unormowania. Przykładem na to jest art. XXXVIII p.w.k.c. Stanowi on, że treść praw
rzeczowych istniejących w chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego, jak również
przeniesienie, obciążenie, zmiana treści lub pierwszeństwa oraz zniesienie takich
praw podlega co do zasady od chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego przepisom
tego kodeksu (por. w związku z tym np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
13 kwietnia 2005 r., IV CK 469/04, LEX nr 277376). Do tego rodzaju przypadków
należy zaliczyć również zmianę w sferze skutków prawnych działań z zakresu
ochrony przyrody ograniczających własność nieruchomości. Przed wejściem
w życie art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. w rozpatrywanych sytuacjach mógł znaleźć
zastosowanie jedynie art. 35 ustawy o ochronie przyrody z 1949 r., przewidujący
nabycie i wywłaszczenie nieruchomości w celu realizacji tej ustawy przy
zastosowaniu „przepisów o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości,
potrzebnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych”. Ustanowienie art.
84 ust. 1 u.o.k.ś. zmieniło ten stan prawny. Zgodnie z wskazanym wyżej
założeniem intertemporalnym, ta nowa regulacja, poprawiająca sytuację prawną
właściciela nieruchomości przez przyznanie mu roszczeń, których wcześniej nie
miał, powinna więc być stosowana ex nunc.
Przedstawioną wykładnię art. 84 ust. 1 u.o.k.ś. potwierdza art. 8 u.w.p.o.ś.
W zawartym w nim postanowieniu o przedawnieniu się z dniem 30 czerwca 2004 r.
wszystkich niezaspokojonych dotąd roszczeń łączących się z ograniczeniami
sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska
powstałych przed 1 października 2001 r. z mocy obowiązujących wówczas
przepisów należy dostrzegać próbę ostatecznego zamknięcia spraw właścicieli
z tytułu tych naruszeń. Można przypuszczać, że takie niekonwencjonalne
określenie terminu przedawnienia się tych roszczeń zostało podyktowane
niejasnością wcześniejszego stanu prawnego i wynikających stąd trudności w ich
11
dochodzeniu. Stąd wniosek, że rozwiązaniu temu, podjętemu już w czasie
obowiązywania obecnej Konstytucji i po przystąpieniu Polski do protokołu nr 1 do
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1995 r. nr
36, poz. 175 ze zm.), przyświeca dążenie do ochrony praw właścicieli
nieruchomości poddanych wcześniej ograniczeniom, które nie zostały dotąd
należycie zrekompensowane. Dążeniu temu odpowiada też – wobec braku
odmiennych wskazówek – zaliczenie do wymienionych w omawianym przepisie
roszczeń także roszczeń z powodu ograniczających własność środków ochrony
przyrody podjętych przed dniem wejścia w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu
środowiska.
Nie mógł odnieść również skutku zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.,
ponieważ zgodnie z utrwalonym orzecznictwem podstawę kasacyjną może
stanowić tylko takie uchybienie temu przepisowi, które nie pozwala na
przeprowadzenie kontroli kasacyjnej, a jak wynika z powyższych wywodów,
kontrola taka była w sprawie możliwa.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną, a o kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnął
zgodnie z art. 98 w związku z art. 108 § 1 i art. 39821
k.p.c.
.