II CSK 470/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:30-09-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 470/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Państwowego Gospodarstwa Leśnego
Lasów Państwowych Nadleśnictwa T.
przeciwko E. Spółce Akcyjnej w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 14 maja 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 maja 2008 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 18 lutego 2008 r. w ten sposób, że oddalił powództwo Skarbu
Państwa reprezentowanego przez Nadleśniczego Nadleśnictwa T.o, skierowane
przeciwko „E.” S.A., o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z gruntów. U podłoża
tego rozstrzygnięcia legł pogląd, że powód zawarł z poprzednikiem prawnym
pozwanej umowę cywilnoprawną, której przedmiotem było bezterminowe, nie
podlegające cofnięciu bez zgody uprawnionego, obciążenie nieruchomości prawem
do zainstalowania i eksploatacji odpowiednich urządzeń, o jakich mowa w art. 49
k.c.
Skarga kasacyjna powoda – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. –
zawiera zarzut naruszenia art. 60, 65 § 2 k.c., art. 352 § 2 k.c. w zw. z 224 § 2 k.c.
i 225 k.c., a także art. 230, 231 k.p.c., i zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku
oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zobowiązania polegające na trwałym ograniczeniu prawa właściciela do
korzystania z gruntu wiążące każdoczesnego nabywcę nieruchomości, którego
źródłem jest umowa stron o charakterze cywilnoprawnym, to zobowiązania
o charakterze obligacji realnej. Zobowiązania te mogą być ustanawiane tylko
wówczas, gdy przewiduje je ustawa, ponieważ wyznaczają one jednocześnie
obowiązki dla osób trzecich pozostających poza powołanym do życia stosunkiem
prawnym. Treść wzajemnych uprawnień i obowiązków składających się na
obligację realną musi być zatem określona w przepisie rangi ustawowej i w żadnym
razie nie może być ustanowiona mocą woli stron, tj. w drodze umowy. Oznacza to,
że niedopuszczalne jest konstruowanie zobowiązań formalnie o charakterze
względnym (w istocie obligacji realnych), które swoją treścią odpowiadałyby
ograniczonemu prawu rzeczowemu (służebności gruntowej) i wiązały
każdoczesnego właściciela gruntu obciążonego. Prowadziłoby to bowiem do
obejścia zasady numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych.
3
Rację przeto ma skarżący, że przyjęta przez Sąd Apelacyjny interpretacja
woli stron domniemanej umowy prowadząca do wykreowania zobowiązania
o charakterze obligacji realnej bez podstawy normatywnej (przepisu rangi
ustawowej) skutkuje naruszeniem art. 60 k.c. oraz art. 65 § 2 k.c.
Z tych już przyczyn zaskarżony wyrok nie mógł się ostać.
Przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do
ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania
urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązane
jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. W orzecznictwie
prezentowany jest trafny pogląd, według którego władztwo przedsiębiorstwa
eksploatującego urządzenia przesyłowe odpowiada władztwu wynikającemu
z prawa służebności, co pozwala uznać je za posiadacza służebności, do którego
na podstawie art. 352 § 2 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy
w tym art. 224 § 2 k.c. oraz art. 225 k.c. (por. postanowienie Sądu najwyższego
z dnia 22 października 2002 r. III CZP 64/ 02, wyrok z dnia 17 czerwca 2005 r.,
III CK 685/04, nie publ. oraz z dnia 11 maja 2005 r. III CK 556/04, nie publ.).
Jednocześnie jako ugruntowane można uznać stanowisko, że roszczenia
przewidziane w art. 224 i 225 k.c. mogą być dochodzone także, gdy nie nastąpiło
jeszcze wydania nieruchomości (por wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego
1998 r., III CKN 354/97, nie publ.; z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CK 502/03,
nie publ.; 24 lutego 2006 r. II CSK 139/05, nie publ.; z dnia 8 grudnia 2006 r.,
V CSK 296/06, nie publ.; z dnia 25 listopada 2008 r., II CSK 346/08, nie publ.).
Na koniec, jeśli nawet założyć, że ze względu na obowiązującą w owym
czasie zasadę jednolitej własności państwowej (art. 128 k.c.) przedsiębiorstwo
energetyczne podjęło czynności budowy urządzeń przesyłowych w dobrej wierze
i korzystało z tych urządzeń jako należących do Skarbu Państwa, to przymiot
dobrej wiary rozumianej, jako błędne, ale usprawiedliwione w danych
okolicznościach przeświadczenie posiadacza służebności o przysługującym mu
prawie do korzystania z cudzej nieruchomości, w zakresie roszczeń
uzupełniających, musi obejmować cały okres eksploatacji urządzeń, także wtedy,
gdy zmienił się właściciel nieruchomości, na których zostały założone urządzenia
4
przesyłowe. Dobra wiara w chwili stawiania urządzeń nie oznacza powstania po
stronie przedsiębiorstwa energetycznego prawa do korzystania z nieruchomości
skutecznego wobec każdoczesnego jej właściciela, odpowiadającego treści
służebności przesyłowej. Dobrą wiarę wyłącza bowiem ujawnienie takich
okoliczności, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzić poważne
wątpliwości, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy
w dotychczasowym zakresie. Według art. 224 § 2 k.c., podobne konsekwencje
w zakresie roszczeń uzupełniających wywołuje uzyskanie przez posiadacza
w dobrej wierze informacji o wytoczeniu powództwa o wydanie rzeczy.
Mając na uwadze powyższe orzeczono, jak w wyroku.
jz
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Państwowego Gospodarstwa Leśnego
Lasów Państwowych Nadleśnictwa T.
przeciwko E. Spółce Akcyjnej w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 14 maja 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 maja 2008 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 18 lutego 2008 r. w ten sposób, że oddalił powództwo Skarbu
Państwa reprezentowanego przez Nadleśniczego Nadleśnictwa T.o, skierowane
przeciwko „E.” S.A., o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z gruntów. U podłoża
tego rozstrzygnięcia legł pogląd, że powód zawarł z poprzednikiem prawnym
pozwanej umowę cywilnoprawną, której przedmiotem było bezterminowe, nie
podlegające cofnięciu bez zgody uprawnionego, obciążenie nieruchomości prawem
do zainstalowania i eksploatacji odpowiednich urządzeń, o jakich mowa w art. 49
k.c.
Skarga kasacyjna powoda – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. –
zawiera zarzut naruszenia art. 60, 65 § 2 k.c., art. 352 § 2 k.c. w zw. z 224 § 2 k.c.
i 225 k.c., a także art. 230, 231 k.p.c., i zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku
oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zobowiązania polegające na trwałym ograniczeniu prawa właściciela do
korzystania z gruntu wiążące każdoczesnego nabywcę nieruchomości, którego
źródłem jest umowa stron o charakterze cywilnoprawnym, to zobowiązania
o charakterze obligacji realnej. Zobowiązania te mogą być ustanawiane tylko
wówczas, gdy przewiduje je ustawa, ponieważ wyznaczają one jednocześnie
obowiązki dla osób trzecich pozostających poza powołanym do życia stosunkiem
prawnym. Treść wzajemnych uprawnień i obowiązków składających się na
obligację realną musi być zatem określona w przepisie rangi ustawowej i w żadnym
razie nie może być ustanowiona mocą woli stron, tj. w drodze umowy. Oznacza to,
że niedopuszczalne jest konstruowanie zobowiązań formalnie o charakterze
względnym (w istocie obligacji realnych), które swoją treścią odpowiadałyby
ograniczonemu prawu rzeczowemu (służebności gruntowej) i wiązały
każdoczesnego właściciela gruntu obciążonego. Prowadziłoby to bowiem do
obejścia zasady numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych.
3
Rację przeto ma skarżący, że przyjęta przez Sąd Apelacyjny interpretacja
woli stron domniemanej umowy prowadząca do wykreowania zobowiązania
o charakterze obligacji realnej bez podstawy normatywnej (przepisu rangi
ustawowej) skutkuje naruszeniem art. 60 k.c. oraz art. 65 § 2 k.c.
Z tych już przyczyn zaskarżony wyrok nie mógł się ostać.
Przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do
ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania
urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązane
jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. W orzecznictwie
prezentowany jest trafny pogląd, według którego władztwo przedsiębiorstwa
eksploatującego urządzenia przesyłowe odpowiada władztwu wynikającemu
z prawa służebności, co pozwala uznać je za posiadacza służebności, do którego
na podstawie art. 352 § 2 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy
w tym art. 224 § 2 k.c. oraz art. 225 k.c. (por. postanowienie Sądu najwyższego
z dnia 22 października 2002 r. III CZP 64/ 02, wyrok z dnia 17 czerwca 2005 r.,
III CK 685/04, nie publ. oraz z dnia 11 maja 2005 r. III CK 556/04, nie publ.).
Jednocześnie jako ugruntowane można uznać stanowisko, że roszczenia
przewidziane w art. 224 i 225 k.c. mogą być dochodzone także, gdy nie nastąpiło
jeszcze wydania nieruchomości (por wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego
1998 r., III CKN 354/97, nie publ.; z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CK 502/03,
nie publ.; 24 lutego 2006 r. II CSK 139/05, nie publ.; z dnia 8 grudnia 2006 r.,
V CSK 296/06, nie publ.; z dnia 25 listopada 2008 r., II CSK 346/08, nie publ.).
Na koniec, jeśli nawet założyć, że ze względu na obowiązującą w owym
czasie zasadę jednolitej własności państwowej (art. 128 k.c.) przedsiębiorstwo
energetyczne podjęło czynności budowy urządzeń przesyłowych w dobrej wierze
i korzystało z tych urządzeń jako należących do Skarbu Państwa, to przymiot
dobrej wiary rozumianej, jako błędne, ale usprawiedliwione w danych
okolicznościach przeświadczenie posiadacza służebności o przysługującym mu
prawie do korzystania z cudzej nieruchomości, w zakresie roszczeń
uzupełniających, musi obejmować cały okres eksploatacji urządzeń, także wtedy,
gdy zmienił się właściciel nieruchomości, na których zostały założone urządzenia
4
przesyłowe. Dobra wiara w chwili stawiania urządzeń nie oznacza powstania po
stronie przedsiębiorstwa energetycznego prawa do korzystania z nieruchomości
skutecznego wobec każdoczesnego jej właściciela, odpowiadającego treści
służebności przesyłowej. Dobrą wiarę wyłącza bowiem ujawnienie takich
okoliczności, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzić poważne
wątpliwości, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy
w dotychczasowym zakresie. Według art. 224 § 2 k.c., podobne konsekwencje
w zakresie roszczeń uzupełniających wywołuje uzyskanie przez posiadacza
w dobrej wierze informacji o wytoczeniu powództwa o wydanie rzeczy.
Mając na uwadze powyższe orzeczono, jak w wyroku.
jz