Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 kwietnia 2009 r.
I UK 320/08
W sprawie z odwołania od decyzji dotyczącej ubezpieczenia społecznego
rolników organem rentowym (art. 476 § 4 pkt 4 k.p.c.) jest Prezes Kasy Rolni-
czego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) i to on jest pozwanym, a nie jed-
nostka organizacyjna KRUS, której kierownik albo inny pracownik, wydał z
upoważnienia Prezesa KRUS decyzję w sprawach wymienionych w art. 36 ust.
1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 kwietnia
2009 r. sprawy z odwołania Jacentego O. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpiecze-
nia Społecznego o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników, na skutek
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia
22 lipca 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z 2 czerwca 2005 r., wydaną w imieniu Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego, kierownik Placówki Terenowej KRUS w W. podlegają-
cej Oddziałowi Regionalnemu KRUS w B.-B. (działając z upoważnienia Prezesa
KRUS, co wyraźnie zaznaczono w treści decyzji) orzekł o ustaniu ubezpieczenia
społecznego rolników w stosunku do ubezpieczonego Jacentego O. w zakresie
ubezpieczeń emerytalno-rentowego, wypadkowego, chorobowego i macierzyńskie-
go, poczynając od 1 lipca 2001 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
4 grudnia 2006 r. [...] oddalił odwołanie ubezpieczonego Jacentego O. od powyższej
2
decyzji organu rentowego - Prezesa KRUS. Sąd Okręgowy przyjął za bezsporne, że
odwołujący się Jacenty O. (urodzony 14 lipca 1962 r.) od 15 sierpnia 1996 r. podlegał
ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy jako właściciel gospodarstwa
rolnego o powierzchni 1,43 ha przeliczeniowych. Od 8 maja 2000 r. do 30 kwietnia
2002 r. odwołujący się był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, zawartej z Je-
rzym S., na stanowisku kierowcy zaopatrzeniowca w wymiarze 1/4 etatu. Przez cały
okres zatrudnienia jego praca polegała głównie na transporcie - własnym samocho-
dem - butów, przyjmowaniu reklamacji i pakowaniu towaru. Ponadto od 1 maja 2001
r. odwołujący się podjął działalność gospodarczą, której przedmiotem były: pośred-
nictwo, handel, import-export oraz transport. Sąd pierwszej instancji uznał za niewia-
rygodne zawarte pomiędzy stronami stosunku pracy porozumienie z 1 maja 2001 r.,
zmieniające umowę o pracę w umowę o świadczenie usług akwizycyjnych, oraz nie
dał wiary zeznaniom odwołującego się i jego pracodawcy Jerzego S., że zawarta
przez nich umowa nie była umową o pracę, lecz umową cywilnoprawną o świadcze-
nie usług akwizycyjnych. Dowody te (porozumienie z 1 maja 2001 r. zawarte na pi-
śmie oraz zeznania osób zainteresowanych) Sąd Okręgowy ocenił jako sprzeczne z
pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym, w tym przede wszystkim z
dokumentami w postaci umowy o pracę, świadectwa pracy i zgłoszeń odwołującego
się do ubezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia pracowniczego.
Sąd Okręgowy - powołując się na treść art. 3a ust. 1 oraz art. 5a ust. 1 ustawy
z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity:
Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) - uznał, że odwołanie ubezpieczonego nie za-
sługuje na uwzględnienie, gdyż zaskarżona decyzja organu rentowego jest prawi-
dłowa. Sąd Okręgowy ustalił i ocenił, że ubezpieczony od 8 maja 2000 r. do 30
kwietnia 2002 r. podlegał pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, a fakt zatrud-
nienia na podstawie umowy o pracę stanowi przesłankę do wyłączenia go z ubezpie-
czenia społecznego rolników. W ocenie Sądu Okręgowego, ubezpieczony - podej-
mując pozarolniczą działalność gospodarczą w dniu 1 maja 2001 r. - był pracowni-
kiem, i podlegał ubezpieczeniu pracowniczemu z tytułu zatrudnienia na podstawie
umowy o pracę, słusznie zatem został wyłączony z rolniczego ubezpieczenia spo-
łecznego od 1 lipca 2001 r.
Apelację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony, zarzucając: 1) naru-
szenie art. 245 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c., poprzez odmowę Sądu dania wiary poro-
zumieniu zawartemu 1 maja 2001 r. z Jerzym S., którego przedmiotem było świad-
3
czenie przez ubezpieczonego usług akwizytorskich, a także nieuwzględnienie faktu
wystawienia przez odwołującego się kilkunastu faktur VAT na rzecz Jerzego S., oraz
2) naruszenie art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników, poprzez jego niezastosowanie jako podstawy prawnej do
uwzględnienia odwołania. Skarżący podniósł, że przyczyną wyłączenia go z ubezpie-
czenia społecznego rolników był ustalony przez Sąd fakt podjęcia przez niego poza-
rolniczej działalności gospodarczej oraz pozostawania w stosunku pracy. Tymcza-
sem art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje, że osoba
ubezpieczona w pełnym zakresie z mocy ustawy jako rolnik nieprzerwanie przez po-
nad 1 rok może podjąć pozarolniczą działalność gospodarczą, nie będąc pracowni-
kiem. Jak wynika z porozumienia zawartego z Jerzym S., poczynając od 1 maja 2001
r. (czyli od daty podjęcia przez odwołującego się działalności gospodarczej) ubezpie-
czony świadczył usługi akwizytorskie, rozliczając się ze zleceniodawcą na podstawie
faktur VAT, czyli w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, a nie - jak błęd-
nie przyjął Sąd pierwszej instancji - jako zatrudniony pracownik, otrzymując wyna-
grodzenie z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Pomiędzy stronami
umowy o pracę doszło do przekształcenia stosunku pracy w umowę o świadczenie
usług w ramach prowadzonej przez ubezpieczonego działalności gospodarczej. W
konsekwencji, spełniał on przesłanki do objęcia go rolniczym ubezpieczeniem spo-
łecznym na podstawie art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z 22 lipca 2008 r. [...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny stwierdził, że zaskarżony wy-
rok został wydany na podstawie prawidłowo ustalonego stanu faktycznego i nie naru-
sza prawa materialnego. Przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie była kwestia,
czy odwołujący się, podlegający od 1996 r. ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym za-
kresie z mocy ustawy, po dniu 1 lipca 2001 r. - w związku z rozpoczęciem pozarolni-
czej działalności gospodarczej - podlegał nadal ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków, czy też ubezpieczeniu pracowniczemu z tytułu pozostawania w zatrudnieniu na
podstawie stosunku pracy u pracodawcy Jerzego S. Sąd Apelacyjny podzielił w tej
kwestii ustalenia i oceny Sądu Okręgowego, że Jacenty O. od 8 maja 2000 r. podjął
zatrudnienie na podstawie umowy o pracę zawartej z Jerzym S. na stanowisku kie-
rowcy zaopatrzeniowca w wymiarze 1/4 etatu i zatrudnienie to kontynuował do czasu
rozwiązania umowy o pracę, a więc do 30 kwietnia 2002 r. Sąd drugiej instancji uznał
za chybiony zarzut apelacji dotyczący naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art.
4
233 k.p.c. przy dokonywaniu ustalenia istotnych faktów. Zdaniem Sądu Apelacyjne-
go, Sąd pierwszej instancji właściwie ocenił zgromadzony materiał dowodowy. W
szczególności trafnie przyjął Sąd Okręgowy, że o pracowniczym charakterze sporne-
go zatrudnienia odwołującego się świadczyły nie tylko umowa o pracę oraz świa-
dectwo pracy, ale także szereg innych okoliczności, jak na przykład korzystanie
przez niego z urlopu wypoczynkowego (co w przypadku świadczenia pracy na pod-
stawie umowy cywilnoprawnej nie jest możliwe), objęcie go obowiązkowym pracow-
niczym ubezpieczeniem społecznym, opłacanie przez pracodawcę składek na to
ubezpieczenie oraz odprowadzanie comiesięcznych zaliczek na podatek dochodowy
od wynagrodzenia za pracę. Powyższe wnioski płyną również z dopuszczonych
przez Sąd drugiej instancji, na podstawie art. 232 k.p.c., dowodów w postaci akt oso-
bowych Jacentego O. oraz informacji Urzędu Skarbowego o uzyskaniu przez niego
przychodu z tytułu wynagrodzenia za pracę w latach 2001 i 2002. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji słusznie odmówił wiarygodności zeznaniom
zainteresowanych osób (samego odwołującego się i jego pracodawcy), a także poro-
zumieniu z 1 maja 2001 r. Oceny tej nie zmieniają przedłożone przez apelującego
faktury VAT wystawione na pracodawcę Jerzego S., ponieważ nie świadczą one o
cywilnoprawnym stosunku łączącym apelującego z pracodawcą. Potwierdzają one,
że również odwołujący się nie traktował swojego zatrudnienia jako stosunku cywilno-
prawnego, w przeciwnym razie powinien on po wystawianiu tych faktur samodzielnie
obliczać i przekazywać co miesiąc składki na ubezpieczenia społeczne od kwot od-
płatności za usługi, czego nie czynił, pomimo obowiązku wynikającego z art. 17 ust.
3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst
jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.). W ocenie Sądu drugiej instancji,
gdyby odwołujący się nie pozostawał nadal w zatrudnieniu u Jerzego S., pracodawca
przez okres roku nie odprowadzałby za niego składek na ubezpieczenia społeczne
(od kwot odpowiadających wysokości wynagrodzenia za pracę), a on sam nie zgła-
szałby w zeznaniach podatkowych dochodów z tytułu zatrudnienia na podstawie
umowy o pracę. Wszelkie próby tłumaczenia ex post takiego zachowania stron sto-
sunku pracy - jako nieracjonalne - nie zasługują na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny
uznał za niepodważone ustalenia Sądu pierwszej instancji co do zatrudnienia wnio-
skodawcy na podstawie umowy o pracę w okresie od 8 maja 2000 r. do 30 kwietnia
2002 r.
5
W konsekwencji Sąd Apelacyjny przyjął, że nie było podstaw prawnych do
dalszego pozostawania odwołującego się w ubezpieczeniu społecznym rolników,
zgodnie z art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, albowiem nie-
zbędną tego przesłanką było, aby rolnik podjął pozarolniczą działalność gospodar-
czą, nie będąc pracownikiem, której to przesłanki wnioskodawca nie spełnił.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł pełnomocnik wnio-
skodawcy, zaskarżając wyrok ten w całości.
Skarga kasacyjna została oparta na podstawach: 1) nieważności postępowania
apelacyjnego - ocenionej według art. 379 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. -
ponieważ w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym „pozwana Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego nie miała organu powołanego do jej reprezentowania”.
Pełnomocnik skarżącego podniósł, że przed Sądem pierwszej instancji pozwany miał
reprezentanta, którym był Oddział Regionalny KRUS w B.-B., który występował w
imieniu podległej mu Placówki Terenowej KRUS w W., jednak z początkiem 2008 r.
uległy likwidacji Oddziały Regionalne i struktura organizacyjna pozwanego to obecnie
Oddziały Wojewódzkie i podległe mu placówki w terenie. Od początku 2008 r. nie
istniał już Oddział Regionalny pozwanego w B.-B., lecz istniała tam jedynie placówka
terenowa, która była przez Sąd Apelacyjny powiadamiana o terminach rozpraw w
dniach 17 stycznia 2008 r. i 27 marca 2008 r., w których uczestniczył przedstawiciel
tej placówki i składał wnioski dowodowe, oraz o terminie rozprawy w dniu 22 lipca
2008 r., na którą nie zgłosił się już żaden przedstawiciel pozwanego. O terminach
rozpraw przed Sądem Apelacyjnym nie był natomiast powiadamiany Oddział Woje-
wódzki pozwanego w K., „pod który” obecnie podlega placówka pozwanego w W.,
która wydała decyzję o wyłączeniu wnioskodawcy z ubezpieczenia społecznego rol-
ników, będącą przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie. Pełnomocnik skarżą-
cego powołał się na postanowienie Sądu Najwyższego z 20 maja 1987 r., I CZ 59/87,
LEX nr 8827 (dotyczące Państwowego Zakładu Ubezpieczeń), stwierdzając, że w
przypadku, kiedy za pozwanego działał Oddział Wojewódzki, a w tym wypadku był to
Oddział Regionalny w B.-B., to wszelkie pisma i orzeczenia sądowe adresuje się i
doręcza bezpośrednio tylko do Oddziału Wojewódzkiego, tymczasem Sąd Apelacyj-
ny wysyłał „wezwania o rozprawach" i przyjmował pisma skierowane do Sądu przez
placówkę w B.-B., która jest równorzędna z placówką w W., „pod którą” podlega
wnioskodawca terytorialnie. Pełnomocnik skarżącego podniósł, że stosownie do art.
133 § 2a k.p.c. wszelkie pisma, a więc i „wezwania o rozprawach", jak również pisma
6
przedstawicieli pozwanego, powinny być kierowane na adres Oddziału Wojewódz-
kiego pozwanego w K., a nie można było zawiadamiać bądź nieistniejącego Oddziału
Regionalnego w B.-B., bądź placówki w B.-B. i uwzględniać w sprawie wniosków do-
wodowych kierowanych przez nieuprawnionego do reprezentowania pozwanego
przedstawiciela placówki w B.-B., który nie był umocowany do reprezentowania po-
zwanego. Ponadto, występowanie w charakterze pełnomocnika procesowego osoby,
która nie może być pełnomocnikiem, oznacza brak należytego umocowania, powo-
dujący nieważność postępowania stosownie do art. 379 pkt 2 k.p.c. Skoro wobec
likwidacji Oddziału Regionalnego w B.-B. w rozprawach przed Sądem Apelacyjnym
nie mógł występować przedstawiciel placówki w B.-B., a tymczasem był on obecny
na rozprawach 17 stycznia i 27 marca 2008 r., składając wnioski dowodowe
uwzględnione przez Sąd, to tym samym doszło do nieważności postępowania sto-
sownie do art. 379 pkt 2 k.p.c.; 2) naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie:
a) art. 245 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c., przez odmowę przypisania mocy dowo-
dowej porozumieniu zawartemu pomiędzy Jerzym S., prowadzącym działalność go-
spodarczą jako PPHU „D.” w S. oraz skarżącym Jacentym O., prowadzącym działal-
ność gospodarczą jako „E.”, sprzedaż detaliczna i hurtowa obuwia, wyrobów skórza-
nych, odzieży oraz działalność agencyjna w tym zakresie, mocą którego od 1 maja
2001 r. skarżący na rzecz przedsiębiorstwa Jerzego S. świadczył usługi akwizytor-
skie, a zatem była to umowa o świadczenie usług, oraz nieuwzględnienie faktu zwią-
zanego z wystawianiem przez skarżącego Jacentego O. jako prowadzącego przed-
siębiorstwo „E.” faktur VAT na rzecz Jerzego S. jako prowadzącego PPHU „D.” za
usługi akwizycyjne, co dowodziło, że skarżący w ramach prowadzonej działalności
gospodarczej świadczył na rzecz Jerzego S. w okresie od 1 maja 2001 r. do 30
kwietnia 2002 r. wyłącznie usługi akwizytorskie, nie pracując w tym okresie u niego w
ramach stosunku pracy wynikającego z umowy o pracę, która wobec tego trwała je-
dynie od 8 maja 2000 r. do 30 kwietnia 2001 r., a potem była to umowa o świadcze-
nie usług akwizytorskich od 1 maja 2001 r. do 30 kwietnia 2002 r. Zdaniem pełno-
mocnika skarżącego w sprawie było sporne, czy w okresie od 1 maja 2001 r., kiedy
to skarżący podjął działalność gospodarczą, do 30 kwietnia 2002 r., kiedy to ustała
umowa zawarta między skarżącym a Jerzym S., skarżący wykonywał usługi na rzecz
Jerzego S. na podstawie umowy o świadczenie usług akwizytorskich, czy też na
podstawie umowy o pracę; b) art. 245 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c. w
związku z art. 382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., poprzez odmowę dania wiary przez
7
Sądy pierwszej i drugiej instancji porozumieniu dotyczącemu świadczenia przez
skarżącego usług akwizytorskich na rzecz Jerzego S., w kontekście wystawiania
faktur VAT, które były rozliczane w Urzędzie Skarbowym w W. i na podstawie których
następowała w tym czasie zapłata przez Jerzego S. na rzecz skarżącego wynagro-
dzenia za świadczone usługi. Zdaniem pełnomocnika skarżącego, Sądy - wbrew tre-
ści art. 245 k.p.c. - „twierdzą odwrotnie niźli treść tego dokumentu, mimo że w drodze
orzeczenia karnego nie zostało stwierdzone jego zafałszowanie, ani też Sąd nie za-
wiadomił organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa jego sfałszowa-
nia”; 3) naruszeniu prawa materialnego, a mianowicie art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity: Dz.U. z 1998 r.
Nr 7, poz. 25 ze zm.), przez jego niezastosowanie jako podstawy prawnej uwzględ-
nienia odwołania skarżącego, co nastąpiło przez niewłaściwe zastosowanie oraz
błędną wykładnię tego przepisu.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyj-
nego i zniesienie postępowania odwoławczego toczącego się przed tym Sądem, oraz
o przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach związanych z wniesieniem skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i z tej przyczyny podlegała
oddaleniu.
1. Najpoważniejszy zarzut kasacyjny dotyczył nieważności postępowania
przed Sądem Apelacyjnym, co pełnomocnik skarżącego wiązał z brakiem należytej
reprezentacji strony pozwanej w postępowaniu apelacyjnym. W szczególności peł-
nomocnik skarżącego podniósł, że w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym „po-
zwana Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie miała organu powołanego
do jej reprezentowania", a ponadto w jej imieniu występował pełnomocnik proceso-
wy, który nie mógł być jej pełnomocnikiem, co oznaczało brak należytego umocowa-
nia. Pełnomocnik skarżącego twierdził przy tym, że nieważność postępowania wyni-
kała z przesłanek wymienionych w art. 397 pkt 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, że nie-
ważność postępowania zachodzi, jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub pro-
cesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawo-
wego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany. W istocie zarzut
8
skargi kasacyjnej sprowadzał się zatem do tego, że w postępowaniu apelacyjnym
strona pozwana nie miała organu powołanego do jej reprezentowania oraz że peł-
nomocnik strony pozwanej nie był należycie umocowany. W taki sposób skonstru-
owany zarzut jest bezpodstawny. Skarżący ani nie wykazał, że w postępowaniu
apelacyjnym pozwany nie miał organu powołanego do jego reprezentowania, ani
skutecznie nie podważył umocowania pełnomocników procesowych występujących w
postępowaniu apelacyjnym w imieniu pozwanego (czyli skutecznie nie zakwestiono-
wał, że występujący w postępowaniu apelacyjnym pełnomocnicy procesowi zostali
należycie umocowani). Rozważania dotyczące zasadności przytoczonego zarzutu
należy poprzedzić ustaleniem, dokonanym w oparciu o obowiązujące przepisy, kto
jest pozwanym w sprawie dotyczącej ubezpieczenia społecznego rolników i kto może
tego pozwanego reprezentować w postępowaniu sądowym.
W sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych jako strony występują przede
wszystkim ubezpieczony i organ rentowy (niekiedy mogą też występować inne pod-
mioty - por. art. 47711
k.p.c. - co jednak nie dotyczy niniejszej sprawy). W sprawie
dotyczącej ubezpieczenia społecznego rolników organem rentowym jest Prezes
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. I to on jest pozwanym w sprawie z
zakresu ubezpieczenia społecznego rolników. Wynika to jednoznacznie i w sposób
niebudzący wątpliwości, bezpośrednio i wprost z art. 476 § 4 k.p.c., zgodnie z którym
przez organy rentowe rozumie się: 1) jednostki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, właściwe
do wydawania decyzji w sprawach świadczeń, 2) kolejowe jednostki organizacyjne,
3) wojskowe organy emerytalne oraz organy emerytalne resortów spraw wewnętrz-
nych i sprawiedliwości, a także inne organy wojskowe i organy resortów spraw we-
wnętrznych i sprawiedliwości, a także 4) Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego. W sprawie dotyczącej ubezpieczenia społecznego rolników organem
rentowym nie jest zatem - jak to ma miejsce w przypadku Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych - jednostka organizacyjna Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego, właściwa do wydawania decyzji w sprawie świadczeń, ale bezpośrednio sam
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, ponieważ to on jest organem
rentowym, który wydaje decyzje w sprawach dotyczących ubezpieczenia społeczne-
go rolników. Potwierdza to również ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników. Zgodnie z jej art. 36 ust. 1, Prezes KRUS wydaje decyzje w
sprawach dotyczących, między innymi: podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubez-
9
pieczenia, a także wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenie; przedłu-
żenia prawa do renty rolniczej szkoleniowej; ustalenia prawa do świadczeń pienięż-
nych z ubezpieczenia i ich indywidualnego wymiaru; zawieszenia prawa do świad-
czeń, zawieszenia lub wstrzymania wypłaty świadczeń oraz wznowienia zawieszonej
lub wstrzymanej wypłaty; zwrotu nienależnie pobranych świadczeń; przyznania od-
setek za opóźnienie w wypłacie świadczeń; potrącenia składek na ubezpieczenie lub
innych należności ze świadczeń z ubezpieczenia. Nie jest oczywiście możliwe, aby
Prezes KRUS wydawał osobiście wszystkie decyzje w sprawach dotyczących ubez-
pieczenia społecznego rolników. Zgodnie z art. 36 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, Prezes KRUS może upoważniać do wydawania decyzji w
sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1, pracowników KRUS. Każda decyzja w
sprawach dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników wydawana jest w imie-
niu i z upoważnienia Prezesa KRUS. Wydaje ją upoważniony pracownik - albo od-
działu regionalnego albo placówki terenowej. W taki właśnie sposób została wydana
decyzja z 2 czerwca 2005 r. o ustaniu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków w stosunku do ubezpieczonego Jacentego O. w zakresie ubezpieczeń wypad-
kowego, chorobowego, macierzyńskiego i emerytalno-rentowego, będąca przedmio-
tem odwołania i rozpoznania w niniejszej sprawie. Decyzję tę wydał kierownik Pla-
cówki Terenowej w W. z upoważnienia Prezesa KRUS. Nie zmienia to jednak oceny,
że przed sądem ubezpieczeń społecznych pozwanym w sprawie dotyczącej odwoła-
nia od decyzji Prezesa KRUS jest on sam jako organ rentowy (art. 476 § 4 k.p.c.), a
nie jednostka organizacyjna KRUS, której kierownik (albo inny upoważniony pracow-
nik) wydał - z upoważnienia Prezesa - decyzję w sprawach wymienionych w art. 36
ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Organem rentowym jest zatem
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Twierdzenie pełnomocnika
skarżącego, że w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym "pozwana Kasa Rolni-
czego Ubezpieczenia Społecznego nie miała organu powołanego do jej reprezento-
wania", jest całkowicie chybione. W toku całego postępowania przed Sądem Apela-
cyjnym istniały i działały oddziały regionalne i placówki terenowe Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego, które mogły - o czym szerzej w dalszych rozważaniach
- reprezentować Prezesa KRUS w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecz-
nych.
Zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, od de-
cyzji w sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1, a także w przypadku niewydania
10
decyzji, przysługuje odwołanie do sądu w terminach i na zasadach określonych w
przepisach Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu odrębnym w sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników
nie określa jednoznacznie, kto (jaka jednostka organizacyjna Kasy) reprezentuje
Prezesa KRUS w postępowaniu sądowym. Kwestię tę reguluje art. 67 § 1 k.p.c.,
zgodnie z którym osoby prawne, inne jednostki organizacyjne oraz organizacje spo-
łeczne mające zdolność sądową dokonują czynności procesowych przez swoje or-
gany albo przez osoby uprawnione do działania w ich imieniu. O tym, kto może dzia-
łać w imieniu Prezesa KRUS jako pozwanego organu rentowego w procesie cywil-
nym (w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych),
decydują przede wszystkim przepisy ustrojowe - czyli ustawa o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników, regulująca organizację Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego, oraz akty wykonawcze do tej ustawy.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników w art. 61 stanowi jedynie, że w
ramach KRUS wyodrębnia się: 1) centralę, 2) oddziały regionalne, 3) placówki tere-
nowe oraz 4) inne jednostki organizacyjne, a Minister właściwy do spraw rozwoju wsi,
w drodze zarządzenia, po zasięgnięciu opinii Rady Rolników, nadaje Kasie statut,
określając w nim wewnętrzną organizację Kasy. Aktualnie Kasa Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego działa na podstawie statutu, stanowiącego załącznik do zarzą-
dzenia nr 10 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 maja 2008 r. w sprawie na-
dania statutu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dziennik Urzędowy
MRiRW Nr 10 poz. 12) oraz regulaminu organizacyjnego, nadanego zarządzeniem nr
134 Prezesa KRUS z dnia 13 sierpnia 2008 r. w sprawie nadania regulaminu organi-
zacyjnego Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (regulamin dostępny na
stronach internetowych KRUS www.krus.gov.pl). W czasie, gdy toczyło się postępo-
wanie apelacyjne (apelacja została wniesiona 18 stycznia 2007 r., rozprawy apela-
cyjne odbyły się 17 stycznia 2008 r., 27 marca 2008 r. oraz 22 lipca 2008 r., kiedy to
został również wydany wyrok zaskarżony skargą kasacyjną), obowiązywało najpierw
zarządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie nadania
statutu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Dziennik Urzędowy MPS Nr
1, poz. 1), a następnie zarządzenie nr 27 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5
września 2007 r. w sprawie nadania statutu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego (Dziennik Urzędowy MRiRW Nr 25, poz. 36 ze zm.). Na podstawie tego
ostatniego zarządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zostały wydane zarządze-
11
nie nr 133 Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 13 listopada
2007 r. oraz zarządzenie Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nr
175 z dnia 13 grudnia 2007 r., obydwa w sprawie nadania regulaminu organizacyjne-
go Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (obydwa regulaminy dostępne na
stronach internetowych KRUS www.krus.gov.pl).
Każdy kolejny statut Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - poczyna-
jąc od zarządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 26 lipca 2005 r. - przewidywał i
przewiduje (w kolejnych wersjach § 2), że Prezes Kasy kieruje Kasą przy pomocy -
między innymi - dyrektorów oddziałów regionalnych oraz kierowników placówek tere-
nowych. Z kolei zadania, sposób tworzenia, zakres działania oraz terytorialny zasięg
działania, strukturę oddziału regionalnego i podległych mu placówek terenowych re-
gulował i reguluje obecnie § 5 statutu.
Według § 5 statutu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Polityki
Społecznej z 26 lipca 2005 r., jednostkami organizacyjnymi KRUS powołanymi do
bezpośredniej realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników były
oddziały regionalne i podległe im placówki terenowe. Prezes KRUS tworzył, prze-
kształcał i likwidował oddziały regionalne i placówki terenowe oraz określał ich zakres
działania i terytorialny zasięg działania. Zakres działania oraz terytorialny zasięg
działania każdego oddziału regionalnego i każdej placówki terenowej Prezes Kasy
określał w zarządzeniu o utworzeniu oddziału lub placówki. Strukturę oddziału regio-
nalnego i podległych mu placówek terenowych Prezes Kasy określał indywidualnie
dla każdego oddziału regionalnego w regulaminie organizacyjnym oddziału.
Z kolei § 5 statutu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Rolnictwa i
Rozwoju Wsi z 5 września 2007 r. stanowił, że oddziały regionalne oraz podlegające
im placówki terenowe są jednostkami organizacyjnymi Kasy służącymi do bezpo-
średniej realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników oraz innych
zadań powierzonych Kasie do realizacji na podstawie odrębnych przepisów (ust. 1).
Oddziały regionalne obejmują swoim zasięgiem działania obszar poszczególnych
województw (ust. 2). Siedzibami oddziałów regionalnych są miasta będące siedzibą
wojewody z wyjątkiem oddziałów regionalnych obejmujących swoim zasięgiem dzia-
łania obszary województw śląskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego (ust. 3).
Prezes Kasy tworzy, przekształca i znosi oddziały regionalne i placówki terenowe w
drodze zarządzenia (ust. 4). Organizację wewnętrzną oraz szczegółowy zakres za-
dań poszczególnych oddziałów regionalnych i placówek terenowych, a także teryto-
12
rialny zasięg działania poszczególnych placówek terenowych obejmujący obszar jed-
nej lub większej liczby gmin, Prezes Kasy określa w drodze zarządzenia (ust. 5).
Jednocześnie § 5 ust. 6 statutu przewidywał, że Prezes Kasy może powierzyć wyko-
nywanie niektórych zadań, o których mowa w ust. 1, oddziałowi regionalnemu lub
placówce terenowej bez względu na ich właściwość terytorialną. Oznaczało to, że
placówka terenowa, w której obszarze właściwości znajdowało się gospodarstwo
rolne albo miał miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu jego posiadacz, wcale nie
musiała - zgodnie ze swoją właściwością terytorialną - ani wydać w imieniu Prezesa
KRUS decyzji, ani reprezentować go w postępowaniu sądowym, ponieważ Prezes
zawsze mógł powierzyć innej placówce terenowej pewne zadania, nawet poza jej
właściwością terytorialną. Odnosząc powyższą regulację do stanu faktycznego roz-
poznawanej sprawy można stwierdzić, że według § 5 ust. 6 statutu KRUS z 5 wrze-
śnia 2007 r. Prezes Kasy mógł powierzyć Placówce Terenowej w B.-B. reprezento-
wanie go przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawie z zakresu ubezpieczenia
społecznego rolników, nawet jeśli zaskarżoną do sądu decyzję wydał z jego upoważ-
nienia kierownik Placówki Terenowej w W. Pełnomocnik skarżącego nie wykazał w
postępowaniu kasacyjnym, że było inaczej.
Wreszcie, § 5 statutu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Rolnic-
twa i Rozwoju Wsi z 30 maja 2008 r. przewiduje, że oddziały regionalne oraz podle-
gające im placówki terenowe są jednostkami organizacyjnymi Kasy służącymi do
bezpośredniej realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników oraz
innych zadań powierzonych Kasie do realizacji na podstawie odrębnych przepisów
(ust. 1). Oddziały regionalne obejmują swoim zasięgiem działania obszar poszcze-
gólnych województw (ust. 2). Siedzibami oddziałów regionalnych są miasta będące
siedzibą wojewody z wyjątkiem oddziałów regionalnych obejmujących swoim zasię-
giem działania obszar województw zachodniopomorskiego, śląskiego i lubuskiego
(ust. 3). Prezes Kasy tworzy, przekształca i znosi oddziały regionalne i placówki tere-
nowe, w drodze zarządzenia, po zasięgnięciu opinii Rady Ubezpieczenia Społecz-
nego Rolników (ust. 4). Prezes Kasy określa, w drodze zarządzenia, organizację
wewnętrzną oraz szczegółowy zakres zadań oddziałów regionalnych i placówek te-
renowych, a także terytorialny zasięg działania placówek terenowych obejmujących
obszar jednej lub większej liczby gmin (ust. 5). Prezes Kasy określa, w regulaminie
organizacyjnym oddziału, strukturę organizacyjną oddziału regionalnego i podległych
mu placówek terenowych (ust. 6). Także w obowiązującym statucie przewidziano, w
13
§ 5 ust. 7, że Prezes Kasy może powierzyć wykonywanie niektórych zadań, o których
mowa w ust. 1, oddziałowi regionalnemu lub placówce terenowej bez względu na jej
właściwość terytorialną.
Uzupełnieniem regulacji statutowych były i są regulacje regulaminowe. W re-
gulaminie organizacyjnym Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stanowią-
cym załącznik do zarządzenia nr 133 Prezesa KRUS z 13 listopada 2007 r. w spra-
wie nadania regulaminu organizacyjnego Kasie stwierdzono, między innymi, że Kasą
kieruje Prezes przy pomocy - między innymi - dyrektorów oddziałów regionalnych i
kierowników placówek terenowych, którzy są odpowiedzialni wobec Prezesa za ca-
łość spraw objętych ich zakresem działania (§ 5). Do kompetencji Prezesa należą w
szczególności: podejmowanie decyzji w sprawach - między innymi - ustalania obo-
wiązku ubezpieczenia, obejmowania i wyłączenia z ubezpieczenia społecznego
rolników oraz udzielanie pełnomocnictw lub upoważnień do działania w jego imieniu
(§ 6). Do zadań oddziału regionalnego należy w szczególności reprezentowanie
Kasy w postępowaniu sądowym dotyczącym odwołań od wydawanych decyzji (§ 24
ust. 3 pkt 11). Prezes Kasy może powierzyć niektórym placówkom terenowym wyko-
nywanie zadań przypisanych oddziałom regionalnym, w placówkach tych zadania
poszczególnych komórek określa § 24 (§ 26 ust. 6). Analogiczne regulacje dotyczące
kompetencji Prezesa Kasy oraz zadań oddziałów regionalnych i placówek tereno-
wych zawierał regulamin organizacyjny Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społeczne-
go stanowiący załącznik do zarządzenia nr 175 Prezesa KRUS z 13 grudnia 2007 r.
w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Kasie. Także ten regulamin przewi-
dywał, że do zadań oddziału regionalnego należy, między innymi, reprezentowanie
Kasy w postępowaniu sądowym dotyczącym odwołań od wydawanych decyzji (§ 24
ust. 3 pkt 11) oraz że Prezes Kasy może powierzyć niektórym placówkom terenowym
wykonywanie zadań przypisanych oddziałom regionalnym, w szczególności w zakre-
sie określonym w § 24, czyli także w zakresie reprezentowania go w postępowaniu
sądowym (§ 26 ust. 6).
Z przytoczonych wyżej regulacji, przewidzianych w § 26 ust. 6 regulaminów
organizacyjnych KRUS z 13 listopada i z 13 grudnia 2007 r., wynikało, że Prezes
Kasy mógł powierzyć Placówce Terenowej w B.-B. reprezentowanie go przed sądem
ubezpieczeń społecznych w sprawie z zakresu ubezpieczenia społecznego rolników,
niezależnie od tego, kto wydał z jego upoważnienia decyzję zaskarżoną do sądu.
14
Pełnomocnik skarżącego nie wykazał, że w odniesieniu do decyzji stanowiącej
przedmiot rozpoznania w niniejszej sprawie takiego upoważnienia nie było.
Zmiany w treści regulaminu nastąpiły dopiero w związku z wprowadzeniem
regulaminu organizacyjnego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stano-
wiącego załącznik do zarządzenia nr 134 Prezesa KRUS z 13 sierpnia 2008 r. w
sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Kasie, w którym przewidziano, że do
kompetencji Prezesa Kasy należy w szczególności udzielanie pełnomocnictw i upo-
ważnień do działania w jego imieniu, w tym do wydawania decyzji w zakresie ubez-
pieczenia społecznego rolników (§ 6 ust. 2), do podstawowych zadań oddziału regio-
nalnego należy, między innymi, reprezentowanie Kasy w postępowaniu sądowym
dotyczącym odwołań od decyzji wydawanych przez Prezesa (§ 28 ust. 3 pkt 11) oraz
że pracownicy placówek terenowych wydają decyzje w ramach imiennych upoważ-
nień udzielonych im przez Prezesa (§ 30 ust. 6), nie przewidziano natomiast ogólnej
możliwości powierzenia przez Prezesa niektórym placówkom terenowym wykonywa-
nia zadań przypisanych oddziałom regionalnym. Podkreślenia wymaga jednak, że
regulamin z 13 sierpnia 2008 r. wszedł w życie już po wydaniu przez Sąd Apelacyjny
wyroku z 22 lipca 2008 r., zaskarżonego skargą kasacyjną, a zatem nie ma on zasto-
sowania do oceny możliwości powierzenia Placówce Terenowej KRUS w B.-B. - na
podstawie ogólnego lub indywidualnego upoważnienia Prezesa KRUS - reprezento-
wania Prezesa w postępowaniu sądowym wszczętym w wyniku wniesienia odwołania
od decyzji wydanej z upoważnienia Prezesa KRUS przez kierownika Placówki Tere-
nowej w W.
Z przytoczonych powyżej przepisów (ustawy, statutów i regulaminów) wynika,
że Prezes KRUS może być reprezentowany w postępowaniu sądowym przed sądem
ubezpieczeń społecznych przez dowolną jednostkę organizacyjną KRUS - zarówno
oddział regionalny jak i placówkę terenową, choć zasadą jest reprezentowanie go
przez oddział regionalny. Wynika stąd domniemanie prawidłowej reprezentacji Pre-
zesa KRUS w postępowaniu sądowym, jeżeli w sprawie występuje (działa) istniejący
oddział regionalny albo istniejąca placówka terenowa. Pełnomocnik skarżącego nie
przedstawił jakichkolwiek dowodów, a także przekonującego wywodu prawnego
opartego na obowiązujących regulacjach prawnych, z których wynikałby brak możli-
wości reprezentowania Prezesa KRUS w postępowaniu w niniejszej sprawie po 6
września 2007 r. (czyli po przekształceniu Oddziału Regionalnego w B.-B.) przez
Placówkę Terenową w B.-B. Sąd Najwyższy ze swej strony nie widział powodów, aby
15
takie dowody prowadzić z urzędu. W orzecznictwie przyjmuje się, że Sąd Najwyższy
może w postępowaniu kasacyjnym przeprowadzić dowody dla ustalenia, czy nie za-
chodzi nieważność postępowania w drugiej instancji. Sąd Najwyższy może w tym
zakresie dopuścić także dowód z urzędu, ale tylko w sytuacji wyjątkowej, która nie
występuje wówczas, gdy domniemane uchybienie procesowe dotyczące strony prze-
ciwnej w żaden sposób nie wpłynęło na uprawnienia strony skarżącej (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2006 r., I PK 124/06, OSNP 2008 nr 3-4, poz. 27). Z
taką sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Przytoczone wcześniej
regulacje prawne pozwalały na przyjęcie domniemania, że Placówka Terenowa w B.-
B. po 6 września 2007 r. i do 22 lipca 2008 r. działała w postępowaniu apelacyjnym w
granicach upoważnienia do reprezentowania Prezesa KRUS w postępowaniu sądo-
wym, a pracownicy tej placówki - działając na podstawie pełnomocnictwa proceso-
wego udzielonego im w granicach art. 91 k.p.c. przez jej kierownika - byli należycie
ustanowieni. Pełnomocnik skarżącego w żaden sposób domniemania tego nie obalił,
a Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw prawnych dla ustalania z urzędu, czy Prezes
KRUS nie podjął działań (czynności), które obalałyby domniemania wynikające z
przytoczonych regulacji prawnych. Eksponowane w skardze kasacyjnej przez pełno-
mocnika skarżącego ewentualne naruszenie właściwości terytorialnej po stronie re-
prezentujących pozwany organ rentowy (Prezesa KRUS) oddziałów regionalnych lub
placówek terytorialnych KRUS nie mogły wpłynąć w jakikolwiek sposób na uprawnie-
nia strony skarżącej.
Przede wszystkim jednak podkreślić należy, że brak jest podstaw do przyjęcia
istnienia istotnych uchybień w kwestii reprezentacji pozwanego po stronie Sądu
Apelacyjnego. We wrześniu 2007 r. doszło do przekształceń organizacyjnych w
KRUS. Zarządzeniem nr 64 Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z
6 września 2007 r. w sprawie zmiany struktury organizacyjnej KRUS ustalono, że w
skład Kasy wchodzi 16 oddziałów regionalnych i określono ich siedziby (w przypadku
województwa małopolskiego oddział regionalny miał mieć siedzibę w K.), a pozostałe
dotychczas funkcjonujące oddziały regionalne - między innymi Oddział Regionalny w
B.-B. - zostały przekształcone w placówki terenowe. Jednocześnie w zarządzeniu
tym wyraźnie przewidziano (w § 2), że placówki terenowe powstałe z przekształcenia
oddziałów regionalnych - a zatem także Placówka Terenowa w B.-B. - realizują za-
dania, jakie realizowały będąc oddziałami regionalnymi. Zarządzenie to weszło w
życie z dniem podpisania, czyli 6 września 2007 r. (wielokrotnie powtarzane w skar-
16
dze kasacyjnej twierdzenia pełnomocnika skarżącego, że do przekształceń organiza-
cyjnych powodujących likwidację Oddziału Regionalnego w B.-B. doszło z począt-
kiem 2008 r. oraz że doszło do likwidacji oddziałów regionalnych i utworzenia w ich
miejsce oddziałów wojewódzkich nie odpowiadają rzeczywistości). Z przytoczonego
§ 2 zarządzenia nr 64 Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z 6
września 2007 r. w sprawie zmiany struktury organizacyjnej KRUS jednoznacznie
wynika, że wolą Prezesa KRUS było powierzenie Placówce Terenowej w B.-B. dal-
szej realizacji tych samych zadań, jakie realizowała, będąc jeszcze Oddziałem Re-
gionalnym w B.-B. Przeczy to tezie pełnomocnika skarżącego, że z chwilą tego prze-
kształcenia Placówka Terenowa w B.-B. utraciła możliwość reprezentowania Prezesa
KRUS w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawie z odwoła-
nia od decyzji, która została wydana w czasie, gdy Oddział Regionalny w B.-B. miał
w obszarze swojej właściwości terytorialnej Placówkę Terenową w W., której kierow-
nik wydał z upoważnienia Prezesa KRUS zaskarżoną do sądu decyzję.
Potwierdzeniem powyższych wniosków - o braku wpływu przekształceń orga-
nizacyjnych na ewentualną nieważność postępowania - jest również pogląd wyrażo-
ny przez Sąd Najwyższy w wyroku z 8 czerwca 2000 r., II UKN 580/99, OSNAPiUS
2001 nr 23, poz. 698 oraz w postanowieniu z 16 maja 2002 r., II UKN 462/01, OSNP
2004 nr 1, poz. 11. W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy przyjął, że zmiany we wła-
ściwości miejscowej oddziałów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie prowadzą do
nieważności postępowania wskutek niewłaściwej reprezentacji organu rentowego
(art. 379 pkt 2 k.p.c.), jeżeli przed sądem ubezpieczeń społecznych występuje od-
dział ZUS, który wydał zaskarżoną decyzję, choćby w chwili rozpoznania sprawy w
drugiej instancji, oddział ten nie był już właściwy. Mimo że obydwa te orzeczenia do-
tyczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a nie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego, pogląd w nich wyrażony może być bezpośrednio odniesiony do sytu-
acji, z jaką mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Chociaż od 6 września
2007 r. nastąpiła zmiana właściwości terytorialnej oddziałów regionalnych KRUS,
dalsze występowanie w sprawie - na etapie postępowania apelacyjnego - Placówki
Terenowej w B.-B. powstałej z przekształcenia Oddziału Regionalnego w B.-B. nie
prowadzi do nieważności postępowania, jeżeli zaskarżona decyzja została wydana
przez kierownika placówki terenowej podległej w chwili jej wydania Oddziałowi Re-
gionalnemu w B.-B.
17
W świetle powyższych rozważań, przedstawione przez pełnomocnika skarżą-
cego istotne zagadnienie prawne, sprowadzające się do pytania, czy istnieje nieważ-
ność postępowania na etapie postępowania apelacyjnego - oceniana według art. 379
pkt 2 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. - gdy w postępowaniu przed Sądem Apelacyj-
nym „pozwana Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie miała organu po-
wołanego do jej reprezentowania" - należy skomentować w ten sposób, że pozwany
organ rentowy Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego mógł być repre-
zentowany w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych przez jakikolwiek
oddział regionalny albo placówkę terenową, której na podstawie § 5 ust. 6 statutu z 5
września 2007 r. i § 5 ust. 7 statutu z 30 maja 2008 r. oraz § 26 ust. 6 regulaminów
organizacyjnych z 13 listopada i 13 grudnia 2007 r. mógł powierzyć wykonywanie
niektórych zadań, o których mowa w § 5 ust. 1 statutu i § 24 regulaminu organizacyj-
nego, bez względu na jej właściwość terytorialną. Pełnomocnik skarżącego nie wy-
kazał w skardze kasacyjnej lub w jej uzupełnieniu, że w rozpoznawanej sprawie sy-
tuacja taka (powierzenia przez Prezesa KRUS Placówce Terenowej w B.-B. repre-
zentowania go przed sądem ubezpieczeń społecznych w niniejszej sprawie) nie
miała miejsca - tymczasem z § 2 zarządzenia nr 64 Prezesa Kasy Rolniczego Ubez-
pieczenia Społecznego z 6 września 2007 r. w sprawie zmiany struktury organizacyj-
nej KRUS jednoznacznie wynika, że do czasu zakończenia postępowań sądowych
wszczętych przed przekształceniami organizacyjnymi Kasy Rolniczego Ubezpiecze-
nia Społecznego i przed zmianą właściwości terytorialnej poszczególnych oddziałów
regionalnych i podległych im placówek terenowych Prezesa KRUS powinna repre-
zentować w postępowaniu sądowym ta placówka terytorialna powstała z przekształ-
cenia oddziału regionalnego, na której obszarze działania została wydana - z upo-
ważnienia Prezesa KRUS - decyzja w sprawie wymienionej w art. 36 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników, zaskarżona następnie do sądu ubezpieczeń
społecznych.
Nie można wyprowadzać nieważności postępowania - jak to czyni pełnomoc-
nik skarżącego - tylko z tego faktu, że chociaż przed Sądem pierwszej instancji Pre-
zesa KRUS reprezentował Oddział Regionalny w B.-B., występujący za podległą mu
Placówkę Terenową w W., której kierownik wydał z upoważnienia Prezesa KRUS
zaskarżoną decyzję, to już przed Sądem drugiej instancji Prezesa KRUS powinien
reprezentować Oddział Regionalny w K., „pod który" po przekształceniach organiza-
cyjnych - od września 2007 r.- podlega Placówka Terenowa w W. Faktycznie, we
18
wrześniu 2007 r. uległy likwidacji niektóre oddziały regionalne (w tym Odział Regio-
nalny w B.-B.) i obecnie struktura organizacyjna KRUS opiera się na oddziałach re-
gionalnych (a nie oddziałach wojewódzkich, jak twierdzi pełnomocnik skarżącego)
obejmujących swoim zasięgiem działania obszar poszczególnych województw (za-
pewne dlatego pełnomocnik skarżącego nieprawidłowo określa je jako „oddziały wo-
jewódzkie", choć nadal zachowały one nazwę „oddziały regionalne" zarówno w usta-
wie o ubezpieczeniu społecznym rolników, jak i w statucie KRUS), w związku z czym
od września 2007 r. nie istnieje już w B.-B. Oddział Regionalny KRUS, lecz jedynie
Placówka Terenowa KRUS. Placówka ta była przez Sąd Apelacyjny powiadamiana o
terminach rozpraw w dniach 17 stycznia 2008 r., 27 marca 2008 r. i 22 lipca 2008 r.,
a na rozprawach była reprezentowana przez pełnomocnika procesowego ustanowio-
nego przez jej kierownika. Nie był natomiast o terminach rozpraw powiadamiany Od-
dział Regionalny KRUS w K., „pod który" - jak twierdził pełnomocnik skarżącego,
choć twierdzenia tego w żaden sposób nie udowodnił - podlega obecnie Placówka
Terenowa w W., której kierownik 2 czerwca 2005 r. wydał decyzję o wyłączeniu
wnioskodawcy z ubezpieczenia społecznego rolników, będącą przedmiotem rozpo-
znania w niniejszej sprawie. Z faktów tych nie wynika jeszcze nieważność postępo-
wania z przyczyn przewidzianych w art. 379 pkt 2 k.p.c. (jak twierdzi pełnomocnik
skarżącego - z powodu braku organu powołanego do reprezentowania strony po-
zwanej lub nienależytego umocowania pełnomocnika). Placówka Terenowa KRUS w
B.-B. nie jest organem pozwanego Prezesa KRUS, może natomiast reprezentować
go w postępowaniach sądowych - na podstawie regulacji ustawowych (ustawa o
ubezpieczeniu społecznym rolników), statutowych (statut KRUS) i regulaminowych
(regulamin organizacyjny KRUS).
Powołane przez pełnomocnika skarżącego postanowienie Sądu Najwyższego
z 20 maja 1987 r., I CZ 59/87, LEX nr 8827, nie ma jakiegokolwiek związku z ewen-
tualnym problemem reprezentacji pozwanego Prezesa KRUS w niniejszej sprawie.
Zgodnie z tezą tego postanowienia, z chwilą podjęcia w toczącej się sprawie cywilnej
czynności procesowych za Państwowy Zakład Ubezpieczeń przez oddział woje-
wódzki tego Zakładu zamiast wskazanego w pozwie inspektoratu, z którego działa-
niem wiąże się będące przedmiotem sporu roszczenie, pisma i orzeczenia sądowe
adresuje się i doręcza bezpośrednio tylko do oddziału wojewódzkiego. Teza tego
postanowienia nie odpowiada sytuacji procesowej istniejącej w rozpoznawanej spra-
wie. Gdyby w sprawie tej - przed Sądem Apelacyjnym - podjął czynności w toczącej
19
się sprawie Oddział Regionalny (a nie Oddział Wojewódzki) w K., „pod który" - we-
dług niepotwierdzonych w żaden sposób twierdzeń pełnomocnika skarżącego - pod-
lega obecnie Placówka Terenowa w W., której kierownik wydał z upoważnienia Pre-
zesa KRUS zaskarżoną decyzję, wówczas można byłoby mówić o ewentualnej nie-
ważności postępowania (jednak tylko na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c., a nie na
podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c.), będącej następstwem niezawiadamiania Oddziału
Regionalnego w K. o kolejnych rozprawach przed Sądem Apelacyjnym. Tymczasem
Oddział Regionalny w K. nie podjął żadnych czynności w toczącej się sprawie, a
czynności te podejmował aż do zakończenia postępowania przed Sądem Apelacyj-
nym Oddział Regionalny w B.-B. przekształcony we wrześniu 2007 r. w Placówkę
Terenową w B.-B. Skoro z przytoczonych wcześniej przepisów statutowych i regula-
minowych wynika, że każdy oddział regionalny i każda placówka terenowa mogły w
czasie toczącego się postępowania apelacyjnego w niniejszej sprawie (zakończone-
go wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 22 lipca 2008 r.) reprezentować Prezesa KRUS w
postępowaniu sądowym, a pełnomocnik skarżącego nie wykazał, że w rozpoznawa-
nej sprawie reprezentowanie Prezesa KRUS przed Sądem Apelacyjnym przez Pla-
cówkę Terenową w B.-B. naruszało któryś z przepisów ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników, statutu KRUS albo regulaminu organizacyjnego KRUS (wprost
przeciwnie, z przepisów tych wynikała jednoznacznie możliwość reprezentacji w tym
czasie Prezesa KRUS przez Placówkę Terenową w B.-B.), to zarzut nieważności
postępowania okazał się całkowicie chybiony. Placówkę Terenową KRUS w B.-B. w
postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym reprezentował pełnomocnik tej placówki
należycie umocowany (ustanowiony) przez kierownika tej placówki.
Pełnomocnik skarżącego błędnie przyjął założenie, że skoro w postępowaniu
przed Sądem Okręgowym działał Oddział Regionalny KRUS w B.-B., to również w
postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym powinien działać oddział regionalny, a nie
placówka terenowa, tymczasem w postępowaniu apelacyjnym działała Placówka Te-
renowa w B.-B., powstała z przekształcenia Oddziału Regionalnego w B.-B. w Pla-
cówkę Terenową w B.-B. Tego rodzaju zmiana organizacyjna - polegająca na swo-
istej degradacji rangi jednostki organizacyjnej w strukturze Kasy - nie może być jedy-
ną przyczyną nieważności postępowania. Błędne oznaczenie w wyroku Sądu Apela-
cyjnego strony pozwanej podlega sprostowaniu z urzędu na podstawie art. 350 k.p.c.
(w chwili wydawania zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku nie istniał już bowiem
Oddział Regionalny w B.-B., a w postępowaniu apelacyjnym za pozwany organ ren-
20
towy pisma procesowe składała i czynności procesowe podejmowała Placówka Te-
renowa w B.-B., co wynika z treści złożonych przez nią pism procesowych). Okolicz-
ność, że Placówka Terenowa w B.-B. poczynając od września 2007 r. jest równo-
rzędna Placówce Terenowej w W., której kierownik wydał zaskarżoną decyzję i której
podlega terytorialnie wnioskodawca, nie może być rozważana w kategoriach nieważ-
ności postępowania opisanych w art. 379 pkt 2 k.p.c. Placówka Terenowa w B.-B.
jest istniejącą jednostką organizacyjną KRUS, która mogła do 22 lipca 2008 r. po-
dejmować działania (wydawać decyzje i dokonywać czynności procesowych) w imie-
niu Prezesa KRUS. Pełnomocnik skarżącego nie wykazał w skardze kasacyjnej, że
takich kompetencji ta jednostka organizacyjna Kasy nie posiadała. Zmiany właściwo-
ści terytorialnej jednostek organizacyjnych KRUS nie mogą być rozważane w katego-
riach nieważności postępowania z przyczyn określonych w art. 379 pkt 2 k.p.c.
Wbrew zarzutom pełnomocnika skarżącego zaskarżony wyrok nie jest
sprzeczny ani z postanowieniem Sądu Najwyższego z 20 maja 1987 r., I CZ 59/87,
LEX nr 8827 ani z uchwałą Sądu Najwyższego z 8 lipca 2008 r., III CZP 154/07,
OSNC 2008 nr 12, poz. 133.
2. Chybione są zarzuty kasacyjne dotyczące naruszenia przepisów postępo-
wania, a mianowicie: art. 245 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c.
i art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., co miało nastąpić
przez odmowę przypisania mocy dowodowej dokumentowi prywatnemu w postaci
porozumienia z 1 maja 2001 r. zawartego pomiędzy Jerzym S. prowadzącym działal-
ność gospodarczą jako PPHU „D.” w S. oraz skarżącym Jacentym O. prowadzącym
działalność gospodarczą jako „E.” sprzedaż detaliczna i hurtowa obuwia, wyrobów
skórzanych, odzieży oraz działalność agencyjna, z którego miało wynikać, że od 1
maja 2001 r. skarżący świadczył na rzecz Jerzego S. usługi akwizytorskie, a zatem
nie łączyła ich już umowa o pracę, lecz umowa prawa cywilnego, oraz odmowę przy-
pisania mocy dowodowej wystawionym przez skarżącego Jacentego O. jako prowa-
dzącego przedsiębiorstwo „E.” faktur VAT na rzecz Jerzego S. jako prowadzącego
PPHU „D.” za usługi akwizycyjne, co miało dowodzić tego, że skarżący w ramach
prowadzonej działalności gospodarczej świadczył na rzecz Jerzego S. w okresie od 1
maja 2001 r. do 30 kwietnia 2002 r. wyłącznie usługi akwizytorskie, nie pracując w
tym okresie u niego w ramach stosunku pracy wynikającego z umowy o pracę, która
wobec tego trwała jedynie od 8 maja 2000 r. do 30 kwietnia 2001 r.
21
W taki sposób uzasadnione zarzuty naruszenia art. 245 k.p.c. w związku z art.
382 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. i art.
391 § 1 k.p.c. uchylają się spod kontroli kasacyjnej. Sprowadzają się one bowiem w
istocie do kwestionowania oceny dowodów dokonanej przez Sąd Apelacyjny według
kryteriów określonych w art. 233 § 1 k.p.c. Dokumenty prywatne (art. 245 k.p.c.)
podlegają bowiem takiej samej ocenie jak inne środki dowodowe (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 23 listopada 2005 r., II CK 232/05, LEX nr 188541, zgodnie z którym
regulacja art. 245 k.p.c. i art. 253 k.p.c. nie wyłącza dopuszczalności, a nawet ko-
nieczności, dokonania oceny dokumentu prywatnego jako dowodu w sprawie, przy
zastosowaniu zasad art. 233 § 1 k.p.c.), a ocena ta - zarówno sądu pierwszej jak i
drugiej instancji - uchyla się spod kontroli w postępowaniu kasacyjnym.
Na uwzględnienie, a nawet samo rozważanie przez Sąd Najwyższy zasadno-
ści zarzutów odmowy dania wiary lub odmowy przypisania mocy dowodowej określo-
nym środkom dowodowym nie pozwala jednoznaczna treść art. 3983
§ 3 k.p.c.,
zgodnie z którym podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące usta-
lenia faktów lub oceny dowodów. Tymczasem art. 233 § 1 k.p.c. reguluje wprost i
bezpośrednio zasadę swobodnej oceny dowodów, co prowadzi do wniosku, że za-
rzut naruszenia tego przepisu nigdy nie może być podstawą skargi kasacyjnej. Za-
kres kompetencji jurysdykcyjnych sądu drugiej instancji, obejmujący rozważenie
mocy dowodowej zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie jest objęty
kognicją Sądu Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym. Pogląd ten jest ugrunto-
wany w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Wykładnia art. 3983
§ 3 k.p.c. prowadzi do
wniosku, że chociaż nie wskazuje on żadnego konkretnego przepisu prawa proceso-
wego, którego nie można powołać w ramach procesowej podstawy skargi kasacyjnej,
to jednak łatwość identyfikacji zarzutów jako dotyczących „ustalenia faktów lub oceny
dowodów" nie pozwala na rozważanie przez sąd kasacyjny naruszeń przepisów od-
noszących się bezpośrednio do sfery faktów.
Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy między innymi w postanowieniu z 23
września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006, nr 4, poz. 76, podnosząc w jego uza-
sadnieniu, że konstruując skargę kasacyjną i nadając jej charakter nadzwyczajnego
środka zaskarżenia, ustawodawca dokonał istotnych zmian w stosunku do kasacji,
wprawdzie specjalnego, ale jednak zwyczajnego środka odwoławczego, przysługują-
cego w toku instancji od orzeczeń nieprawomocnych. Jedną z takich zmian konstruk-
cyjnych jest wyraźne ograniczenie podstaw kasacyjnych, bo chociaż skarga kasacyj-
22
na - zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. - może być oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz na
podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy, to jednak podstawy te zostały w doniosły sposób zreformo-
wane. W odniesieniu do Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich
zaostrzono wymagania co do skutków, jakie spowodowały naruszenia prawa popeł-
nione przez sąd drugiej instancji (art. 3983
§ 2 k.p.c.), natomiast w stosunku do
wszystkich podmiotów wnoszących skargę wyłączono możliwość oparcia skargi na
zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). W
ten sposób doszło do ścisłego zharmonizowania podstaw kasacyjnych z charakterem
postępowania kasacyjnego i zakresem rozpoznania skargi, oznaczonym w art. 39813
§ 2 k.p.c., a także do jednoznacznego określenia funkcji Sądu Najwyższego jako
sądu prawa, sprawującego nadzór nad działalnością sądów powszechnych w zakre-
sie orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji). Ustawodawca wyszedł z założenia, że
ustalaniem faktów i oceną dowodów powinny zajmować się sądy meriti, czyli sąd
pierwszej i sąd drugiej instancji, natomiast Sąd Najwyższy jako sąd kasacyjny ma
kontrolować prawidłowość zaskarżonych orzeczeń jedynie z punktu widzenia naru-
szeń prawa, z pominięciem - co do zasady - możliwości kontrolowania prawidłowości
dokonanych ustaleń faktycznych.
Powyższe rozważania, mające na celu przypomnienie charakteru prawnego i
istoty skargi kasacyjnej jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia były konieczne,
ponieważ znaczna część uzasadnienia rozpoznawanej skargi została poświęcona
uzasadnieniu zarzutu naruszenia art. 245 k.p.c. (przed odmowę dania wiary porozu-
mieniu zawartemu 1 maja 2001 r. przez Jacentego O. i Jerzego S. oraz fakturom
VAT wystawionym przez Jacentego O.) oraz art. 233 § 1 k.p.c. Do zawartej w uza-
sadnieniu skargi argumentacji, sprowadzającej się przede wszystkim do kwestiono-
wania dokonanych przez Sąd Apelacyjny ustaleń faktycznych i oceny zebranych do-
wodów, Sąd Najwyższy odnieść się nie może, a przy ocenie zasadności zarzutów
naruszenia prawa materialnego jest związany dokonanymi ustaleniami (por. art.
39813
§ 2 k.p.c., zgodnie z którym Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycz-
nymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia).
3. Wreszcie, nie jest uzasadniony zarzut naruszenia prawa materialnego, a
mianowicie art. 5a ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), przez jego niezasto-
23
sowanie jako podstawy prawnej uwzględnienia odwołania skarżącego, co - zdaniem
pełnomocnika skarżącego - miało nastąpić przez niewłaściwe zastosowanie oraz
błędną wykładnię tego przepisu. W chwili wydawania zaskarżonej decyzji z 2
czerwca 2005 r., art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przewidywał,
że rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy
ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospo-
darczą nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega
nadal temu ubezpieczeniu. Rolnik lub domownik może podlegać innemu ubezpie-
czeniu społecznemu wówczas, gdy złoży Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub
Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że chce podlegać
innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej,
o ile spełnia w tym zakresie warunki określone w odrębnych przepisach. Przytoczony
przepis był wielokrotnie przedmiotem wykładni w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Spośród wielu orzeczeń można przytoczyć choćby wyrok z 3 sierpnia 2006 r., II UK
254/05, OSNP 2007 nr 116, poz. 234, zgodnie z którym: „1. Rolnicze ubezpieczenie
społeczne ustaje po upływie kwartału, w trakcie którego rolnik podjął zatrudnienie,
jeżeli kontynuuje zatrudnienie po upływie tego kwartału. 2. Rolnik, który w kwartale
wliczonym do okresu jednego roku poprzedzającego datę rozpoczęcia działalności,
podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia, nie spełnia warunków z
art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.)." Teza tego wyroku pasuje do sytu-
acji faktycznej i prawnej odwołującego się, ustalonej przez Sąd Apelacyjny. Zgodnie
z tymi ustaleniami, odwołujący się od 15 sierpnia 1996 r. podlegał ubezpieczeniu
społecznemu rolników z mocy ustawy jako właściciel gospodarstwa rolnego o po-
wierzchni 1,43 ha przeliczeniowych. W dniu 8 maja 2000 r. podjął zatrudnienie na
podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/4 etatu i aż do 30 kwietnia 2002 r. pozosta-
wał w stosunku pracy z Jerzym S. jako pracodawcą na stanowisku kierowcy zaopa-
trzeniowca. Ponadto - poczynając od 1 maja 2001 r. - odwołujący się podjął działal-
ność gospodarczą, której przedmiotem były pośrednictwo, handel, import-export oraz
transport. Z chwilą podjęcia zatrudnienia na podstawie umowy o pracę - choćby w
niepełnym wymiarze czasu pracy - odwołujący się z mocy ustawy zaczął podlegać
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu tego zatrudnienia.
Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze
24
zm.), obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fi-
zyczne, które są pracownikami. Według art. 11 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby wymie-
nione w art. 6 ust. 1 pkt 1 (czyli pracownicy), a według art. 12 ust. 1 tej ustawy, obo-
wiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3 (wyłą-
czenia te nie dotyczą pracowników), osoby podlegające ubezpieczeniom emerytal-
nemu i rentowym. Pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytal-
nemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy
do dnia ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1 tej ustawy). Biorąc pod uwagę ustalenia
faktyczne Sądu Apelacyjnego - którymi Sąd Najwyższy był związany w postępowaniu
kasacyjnym - należało przyjąć, że odwołujący się podlegał w okresie od 8 maja 2000
r. (gdy podjął zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/4 etatu) do 30
kwietnia 2002 r. (gdy zatrudnienie to ustało) obowiązkowo z mocy ustawy ubezpie-
czeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu przewidzianym w
ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych jako pracownik, czyli z tytułu zatrud-
nienia na podstawie stosunku pracy. W tym okresie nie miał możliwości dokonania
wyboru między ubezpieczeniem społecznym rolników a ubezpieczeniem społecznym
pracowników, ponieważ ubezpieczenia regulowane ustawą o systemie ubezpieczeń
społecznych wyprzedzają ubezpieczenia rolnicze. Dodatkowo potwierdzają to przepi-
sy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, na przykład art. 7 ust. 1, który (w
brzmieniu obowiązującym w czasie zatrudnienia odwołującego się na podstawie
umowy o pracę) przewidywał, że ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i
macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje
obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, jeżeli nie
podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytu-
ry lub renty. Odwołujący się od 8 maja 2000 r. do 30 kwietnia 2002 r. podlegał inne-
mu ubezpieczeniu społecznemu - z tytułu zatrudnienia na podstawie stosunku pracy.
Przedmiot rozpoznania w niniejszej sprawie wyznaczała zaskarżona decyzja z
5 czerwca 2005 r., w której stwierdzono ustanie ubezpieczenia społecznego rolników
w stosunku do odwołującego się z tej przyczyny, że nie spełniał warunku zawartego
w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ponieważ podejmując poza-
rolniczą działalność gospodarczą w dniu 1 maja 2001 r., nie podlegał co najmniej
jeden rok ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy, albowiem od 8 maja
2000 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia na podstawie sto-
25
sunku pracy (jako pracownik). Tymczasem art. 5a wyraźnie przewidywał, że tylko
rolnik, który podlegając ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym zakresie z mocy ustawy,
nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą,
nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu
ubezpieczeniu. Odwołujący się podjął pozarolniczą działalność gospodarczą - od 1
maja 2001 r. - będąc pracownikiem (od 8 maja 2000 r. do 30 kwietnia 2002 r.), co
jednoznacznie wykluczało możliwość skorzystania przez niego z ubezpieczenia rolni-
czego, a po stronie organu rentowego (Prezesa KRUS) stanowiło podstawę do wyłą-
czenia go z ubezpieczeń rolniczych (stwierdzenia ustania ubezpieczenia społeczne-
go na podstawie art. 3a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Zgodnie z art. 3a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ustanie
okoliczności uzasadniających podleganie ubezpieczeniu w rozumieniu tego przepisu
oznacza nie tylko ustanie przesłanek pozytywnych (na przykład zaprzestanie prowa-
dzenia działalności rolniczej), lecz także wystąpienie przesłanek negatywnych (na
przykład objęcie innym ubezpieczeniem społecznym - w tym ubezpieczeniem z tytułu
zatrudnienia na podstawie stosunku pracy). W obu wypadkach rolnicze ubezpiecze-
nie społeczne ustaje z końcem kwartału, w którym wystąpiły te okoliczności, a nie w
dacie ich wystąpienia. Dlatego rolnik podejmujący zatrudnienie w trakcie kwartału
następującego po okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników podlega
nadal temu ubezpieczeniu do końca kwartału. Po upływie tego kwartału, jeżeli za-
trudnienie jest kontynuowane, rolnicze ubezpieczenie społeczne ustaje. Tego rodzaju
regulacja wynika z zasady ustalania w jednostkach kwartalnych zarówno okresów
uprawniających do świadczeń przewidzianych w ustawie, jak i okresów podlegania
ubezpieczeniu. Skoro ubezpieczenie z innego tytułu następuje z chwilą spełnienia
warunków do objęcia tym ubezpieczeniem, może wystąpić sytuacja, że w niewielkim
przedziale czasowym (do końca kwartału) okresy ubezpieczenia rolniczego pokry-
wają się z innym ubezpieczeniem. Podleganie ubezpieczeniu rolniczemu do końca
kwartału równolegle z innym ubezpieczeniem nie ma dla rolnika żadnych ujemnych
skutków, w szczególności w zakresie wysokości składki. Zgodnie z art. 4 ust. 2
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników obowiązek opłacania składki powstaje
z pierwszym dniem kwartału, w którym powstało ubezpieczenie, a ustaje z ostatnim
dniem kwartału, w którym ustało ubezpieczenie (por. uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z 23 lutego 2005 r., III UK 213/04, OSNP 2005 nr 18, poz. 293). Z kolei
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników miał w stosunku do odwołują-
26
cego się zastosowanie do okresu obejmującego drugi kwartał 2001 r., ponieważ w
tym okresie wnioskodawca podjął pozarolniczą działalność gospodarczą; datę podję-
cia tej działalności Sąd Apelacyjny ustalił na 1 maja 2001 r.
Przepis art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników ma zastosowa-
nie do rolnika, który spełnia kumulatywnie następujące przesłanki: 1) podlega ubez-
pieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, 2) nieprzerwanie co najmniej przez 1
rok, 3) podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą, 4) nie jest pracownikiem i
nie pozostaje w stosunku służbowym w chwili podjęcia tej działalności. W niniejszej
sprawie spełniona nie została niewątpliwie czwarta z wymienionych wyżej przesła-
nek, albowiem podjęcie przez odwołującego się pozarolniczej działalności gospodar-
czej (od 1 maja 2001 r.) nastąpiło w czasie, gdy był pracownikiem (od 8 maja 2000 r.
do 30 kwietnia 2002 r.). Zarówno brzmienie art. 5a ustawy, jak i jego sens normatyw-
ny nakazują przyjąć, że obejmuje on swym zakresem wyłącznie te sytuacje faktycz-
ne, w których adresat tego przepisu podejmuje, czyli rozpoczyna działalność gospo-
darczą w czasie, gdy podlega ubezpieczeniu rolników w pełnym zakresie z mocy
ustawy, nieprzerwanie co najmniej przez 1 rok. Uprawnienie do kontynuowania rolni-
czego ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników przysługuje rolnikowi, który podejmuje pozarolniczą działalność
gospodarczą po upływie roku nieprzerwanego trwania ubezpieczenia rolniczego w
pełnym zakresie, czyli obowiązkowego ubezpieczenia emerytalno-rentowego okre-
ślonego w art. 16 oraz wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego określonego
w art. 7 ust. 1. Obowiązek ubezpieczenia powstaje w chwili spełnienia warunków do
objęcia ubezpieczeniem, jeżeli nie występują okoliczności wyłączające obowiązek
ubezpieczenia. Jako jedną z tych okoliczności powołane przepisy wymieniają podle-
ganie innemu ubezpieczeniu społecznemu, w szczególności ubezpieczeniu z tytułu
zatrudnienia na podstawie stosunku pracy. Sąd Apelacyjny ustalił i ocenił, że odwo-
łujący się podlegał ubezpieczeniu społecznemu uregulowanemu ustawą o systemie
ubezpieczeń społecznych (art. 6 ust. 1 pkt 1) i w związku z tym istniały podstawy do
stwierdzenia ustania ubezpieczenia społecznego rolników, co znajduje potwierdzenie
w ustalonej podstawie faktycznej i w prawidłowo zinterpretowanych i zastosowanych
przepisach prawa materialnego.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na pod-
stawie art. 39814
k.p.c.
========================================