Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 czerwca 2009 r.
III SK 42/08
1. Po wejściu w życie nowej taryfy nie można żądać zmiany taryfy po-
przedniej, jednakże przedsiębiorca energetyczny ma interes prawny w rozstrzy-
gnięciu przez sąd, czy odmowa zmiany decyzji taryfowej była zasadna.
2. Po upływie terminu obowiązywania decyzji o zatwierdzeniu taryfy, sąd
rozpoznający odwołanie od decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o od-
mowie zmiany taryfy może jedynie orzec o tym, czy odmowa zmiany decyzji o
zatwierdzeniu była zasadna.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 czerwca 2009 r.
sprawy z powództwa Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA w W. prze-
ciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki o zmianę taryfy, na skutek skargi ka-
sacyjnej strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z
dnia 19 czerwca 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Apelacyj-
nemu w Warszawie do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postę-
powania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (dalej jako „Prezes Urzędu” lub „pozwa-
ny") decyzją z dnia 17 marca 2006 r. zatwierdził ustaloną przez Polskie Górnictwo
Naftowe i Gazownictwo SA w W. (dalej jako „powód”) taryfę dla paliw gazowych, któ-
rej okres obowiązywania kończył się z dniem 31 grudnia 2006 r. W maju 2006 r. po-
wód złożył u pozwanego wniosek o zmianę tej taryfy przez podwyższenie cen paliw
gazowych o 12%. Decyzją z dnia 20 czerwca 2006 r. Prezes Urzędu odmówił zmiany
taryfy. W dniu 14 lipca 2006 r. powód ponownie wniósł o zatwierdzenie zmiany taryfy
2
poprzez podniesienie cen o 4,9% i wprowadzenie jej w życie z dniem 1 września
2006 r. W ocenie powoda podniesienie cen paliw gazowych uzasadnione było nie-
przewidywalną, istotną zmianą warunków prowadzenia działalności gospodarczej,
wynikającą ze znacznego wzrostu kosztów pozyskania gazu w stosunku do kosztów
przyjmowanych do kalkulacji ceny zawartej w obowiązującej taryfie i niezależnych od
powoda zmian w postaci wzrostu cen zakupu gazu importowanego wyrażonych w
walutach i wyższych kosztów zakupu walut transakcyjnych.
Prezes Urzędu decyzją z dnia 20 września 2006 r. odmówił zatwierdzenia
wnioskowanej przez powoda zmiany taryfy dla paliw gazowych na 2006 r. zatwier-
dzonej decyzją z dnia 17 marca 2006 r. Zdaniem pozwanego nie wystąpiły uzasad-
niające zmianę tej ostatniej decyzji przesłanki określone w art. 155 k.p.a.
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wy-
rokiem z dnia 8 sierpnia 2007 r. [...] oddalił odwołanie powoda od powyższej decyzji
Prezesa Urzędu z dnia 20 września 2006 r. Sąd uznał między innymi, że przedsię-
biorstwo energetyczne może wnioskować o korektę cen ustalonych w taryfie tylko w
przypadku istotnej zmiany warunków prowadzenia przez to przedsiębiorstwo działal-
ności gospodarczej. Zmiana taka musi mieć charakter nieprzewidywalny, co ozna-
cza, że jej wystąpienie nie było możliwe do przewidzenia w czasie dokonywania kal-
kulacji cen i stawek przyjętych w taryfie przedstawianej do zatwierdzenia Prezesowi
Urzędu. W ocenie Sądu pierwszej instancji, przytaczane przez powoda okoliczności
co do kursu walut oraz cen zakupu gazu w 2006 r. wskazują, że powód miał ugrun-
towaną wiedzę na ten temat przy składaniu wniosku o zatwierdzenie taryfy decyzją z
17 marca 2006 r. i już w styczniu tego roku przewidywał poziom pozyskiwania gazu
importowanego. Nie można zatem uznać, że zmiana warunków prowadzenia działal-
ności gospodarczej miała charakter nieprzewidywalny, a zatem nie została spełniona
jedna z przesłanek określonych w § 30 rozporządzenia taryfowego, który to przepis
ma charakter przepisu szczególnego w stosunku do art. 155 k.p.a. Zdaniem Sądu,
zmiana zatwierdzonej taryfy nie leży także w interesie społecznym, ponieważ to od-
biorcy indywidualni ponoszą skutki wzrostu cen i opłat taryfowych. W interesie spo-
łecznym jest utrzymywanie kontroli Prezesa Urzędu, aby przedsiębiorca energetycz-
ny, który działa na rynku konkurencyjnym, nie przerzucał na odbiorców nieuzasad-
nionych kosztów działalności gospodarczej.
Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 19 czerwca 2008 r. [...]
uchylił zaskarżony apelacją pozwanego powyższy wyrok Sądu pierwszej instancji i
3
umorzył postępowanie w sprawie z odwołania Polskiego Górnictwa Naftowego i Ga-
zownictwa SA w W. przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki o zmianę ta-
ryfy. Sąd uznał, że zmiana okoliczności, jaka wystąpiła w toku postępowania apela-
cyjnego, polegająca na zatwierdzeniu nowej taryfy dla paliw gazowych na rok 2008
decyzją Prezesa Urzędu z dnia 10 kwietnia 2008 r. i wprowadzeniu jej w życie, co
oznaczało wygaśnięcie decyzji z dnia 17 marca 2006 r., powoduje, że postępowanie
w sprawie, wywołane wnioskiem o zmianie tej decyzji, a następnie odwołaniem po-
woda od decyzji odmawiającej jej zatwierdzenia, stało się bezprzedmiotowe i tym
samym stało się zbędne wydanie wyroku. Stosownie bowiem do art. 47 ust. 2c
Prawa energetycznego, dotychczasowa taryfa, a więc również i zatwierdzająca ją
decyzja, obowiązuje do dnia wejścia w życie nowej taryfy. W związku z tym, że w
sprawie niniejszej zatwierdzona została nowa taryfa dla paliw gazowych, która we-
szła w życie z dniem 25 kwietnia 2008 r., przestała również funkcjonować w obrocie
prawnym decyzja o zatwierdzeniu taryfy poprzedniej, o zmianę której wnosił powód.
Zmiana taryfy może być zaś skutecznie dokonana jedynie w okresie jej obowiązywa-
nia. W sytuacji, gdy decyzja z dnia 17 marca 2006 r. wygasła i nie obowiązuje, nie
może być rozpoznany merytoryczny wniosek o jej zmianę.
Powód zaskarżył przedmiotowe postanowienie skargą kasacyjną w całości,
zarzucając naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik
sprawy, to jest: 1) art. 321 § 1 oraz 378 § 1 k.p.c., poprzez naruszenie zasad, zgod-
nie z którymi sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żąda-
niem, zaś sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, ponieważ
Sąd Apelacyjny ustosunkował się w zaskarżonym postanowieniu do żądania zmiany
decyzji Prezesa Urzędu z dnia 17 marca 2006 r., podczas gdy przedmiotem odwoła-
nia wszczynającego postępowanie przed Sądem Okręgowym oraz przedmiotem
apelacji było żądanie uchylenia decyzji pozwanego z 20 września 2006 r.; 2) art. 328
§ 2 k.p.c. w związku z art. 361 i 391 § 1 k.p.c., poprzez niewskazanie podstawy fak-
tycznej rozstrzygnięcia; 3) art. 386 § 3 w związku z art. 355 § 1 k.p.c., poprzez uchy-
lenie wyroku Sądu pierwszej instancji i umorzenie postępowania wobec upływu
okresu obowiązywania decyzji Prezesa Urzędu z 17 marca 2006 r., w sytuacji gdy
powód niezmiennie posiada interes prawny w merytorycznym rozstrzygnięciu jego
apelacji i odwołania, 4) art. 47916
w związku z art. 361 oraz 391 § 1 k.p.c., poprzez
odmowę rozpoznania apelacji w okresie obowiązywania decyzji Prezesa Urzędu z
dnia 17 marca 2006 r.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Niniejsza sprawa dotyczy sporu między przedsiębiorcą energetycznym a re-
gulatorem rynku w przedmiocie zasadności odmowy zmiany decyzji o zatwierdzeniu
taryfy. Rozpoznając niniejszą sprawę sądy powinny były rozstrzygnąć, czy w ustalo-
nym stanie faktycznym odmowa zmiany wcześniejszej decyzji była, w świetle infor-
macji przedstawionych przez przedsiębiorcę energetycznego we wniosku o zmianę
decyzji, merytorycznie uzasadniona.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza możliwość zmiany decyzji o za-
twierdzeniu taryfy na podstawie art. 155 k.p.a. (wyroki Sądu Najwyższego: z 19
stycznia 2005 r., III SK 36/04; z 4 marca 2004 r., III SK 7/04; z dnia 5 czerwca 2007
r., III SK 7/07) na podstawie zawartego w art. 30 ust. 1 Prawa energetycznego ode-
słania do stosowania do postępowania przed Prezesem URE, z zastrzeżeniem ust.
2-4, przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Ponieważ przepis art. 155
k.p.a. stanowi wyjątek od reguły trwałości ostatecznej decyzji administracyjnej przyj-
muje się, że zmiana decyzji o zatwierdzeniu taryfy możliwa jest w przypadku przed-
stawienia odpowiednio przekonujących dowodów we wniosku o zmianę takiej decyzji
(wyrok Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2005 r., III SK 36/04).
Restrykcyjne stosowanie art. 155 k.p.a. podyktowane jest także zasadą rocz-
nej trwałości decyzji Prezesa URE w sprawie zatwierdzenia taryfy (wyrok Sądu Naj-
wyższego z 26 lutego 2004 r., III SK 5/04), która stanowi gwarancję pewności warun-
ków zakupu energii elektrycznej dla tzw. odbiorcy końcowego. Dzięki trwałości decy-
zji Prezesa URE w sprawie zatwierdzenia taryfy każdy odbiorca energii elektrycznej
(na rynku regulowanym) może na okres co najmniej roku obowiązywania taryfy w
sposób racjonalny i pewny zarazem planować w swoim budżecie środki finansowe,
jakie będzie zmuszony wydatkować z tytułu kosztów zużycia energii elektrycznej.
W dotychczasowym orzecznictwie przyjmuje się, że postępowania w sprawie z
odwołania od decyzji Prezesa Urzędu o odmowie zmiany decyzji zatwierdzającej ta-
ryfę umarza się, jeżeli upłynął okres obowiązywania taryfy, która miałaby zostać
zmieniona wskutek wniesienia odwołania od decyzji o odmowie zmiany decyzji o
zatwierdzeniu taryfy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2007 r., III SK
7/07 - przedsiębiorca energetyczny wniósł 17 lipca 2001 o zatwierdzenie zmiany ta-
ryfy dla energii elektrycznej zatwierdzonej decyzją z 20 czerwca 2001 r., ze względu
5
na zatwierdzenie przez Prezesa Urzędu, nowej taryfy dla Polskich Sieci Energetycz-
nych. Sąd Okręgowy zmienił w 2005 r. decyzję pozwanego w całości w ten sposób,
że zatwierdził zmianę taryfy dla energii elektrycznej obejmującą określone w senten-
cji ceny za energię elektryczną i stawki opłat za usługi przesyłowe. Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2006 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił
decyzję, ponieważ wprowadzenie i zatwierdzenie zmian do taryfy zatwierdzonej de-
cyzją z 20 czerwca 2001 r. po upływie terminu obowiązywania taryfy jest bezprzed-
miotowe).
Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2005 r., III SK 36/04 (wnio-
sek o zmianę decyzji o zatwierdzeniu taryfy został złożony na 9 dni przed końcowym
terminem. Prezes Urzędu wskazywał, że taryfa może obowiązywać nie wcześniej niż
po upływie 14 dni od dnia jej publikacji, zatem niemożliwe byłoby dokonanie ewentu-
alnej zmiany decyzji zatwierdzającej przedłużenie okresu obowiązywania taryfy dla
ciepła przed końcem terminu. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie) przyjęto, że „niedo-
puszczalne jest „reaktywowanie” taryf energetycznych, które wygasły z upływem
rocznego okresu ich obowiązywania”. Mimo to Sąd Najwyższy orzekł, że postępowa-
nie z odwołania od decyzji o odmowie zmiany decyzji o zatwierdzeniu taryfy nie staje
się bezprzedmiotowe wskutek upływu terminu „w jakim miałaby obowiązywać po-
przednia taryfa ... nie tylko ze względu na długość trwających postępowań sądowych
w sprawie z odwołania od decyzji Prezesa URE, które z reguły wykraczają poza - co
do zasady roczne - okresy obowiązywania dotychczasowych, w tym zaskarżanych
taryf energetycznych”.
Wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2009 r., III SK 23/08 nie ma zastoso-
wania w niniejszej sprawie, ponieważ wniosek o zmianę decyzji zatwierdzającej ta-
ryfę został złożony w okresie obowiązywania decyzji o zatwierdzeniu taryfy, a zatem
inaczej niż w sprawie III SK 23/08, w której wniosek taki wniesiono w okresie, gdy
dotychczasowa taryfa obowiązywała z mocy art. 47 ust. 2 lit. c Prawa energetycz-
nego, ze względu na brak nowej taryfy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że „decyzja o zatwierdzeniu ta-
ryfy dla przedsiębiorstwa energetycznego jest decyzją administracyjną „okresową”,
która wygasa z ostatnim dniem okresu, na jaki została zatwierdzona taryfa” (wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 5 czerwca 2007 r., III SK 7/07; z dnia 26 lutego 2004 r., III
SK 5/04; uchwała z 15 czerwca 2004 r., III SZP 2/04, OSNP 2005 nr 9, poz. 132; wy-
rok z dnia 4 marca 2004 r., III SK 7/04).
6
W niniejszej sprawie powód skarży decyzję Prezesa Urzędu o odmowie
zmiany decyzji taryfowej. Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że skutkiem wejścia w życie
nowej taryfy, nie można żądać zmiany taryfy poprzedniej. Przedsiębiorca energe-
tyczny ma jednak interes prawny w rozstrzygnięciu przez sąd, czy odmowa zmiany
decyzji taryfowej była zasadna. Należy bowiem przyjąć, że obowiązywanie lub nie-
obowiązywanie decyzji taryfowej w dniu wydania wyroku przez Sąd nie ma przesą-
dzającego znaczenia dla orzekania przez Sąd o prawidłowości rozstrzygnięcia pod-
jętego w decyzji o odmowie zmiany decyzji taryfowej, ponieważ mogła ona wywołać
dla powoda niekorzystne skutki o charakterze majątkowym w okresie dalszego obo-
wiązywanie zatwierdzonej wcześniej taryfy i jest to wystarczający powód by uznać,
że wydanie wyroku nie stało się zbędne.
Ponadto, zaskarżona decyzja Prezesa Urzędu, odmawiająca zmiany decyzji
taryfowej, nie wygasła ani nie utraciła mocy obowiązującej. Wygasła jedynie decyzja
taryfowa, która ma charakter terminowy. Aczkolwiek Sąd Apelacyjny trafnie przyjął,
że po wydaniu decyzji zatwierdzającej nową taryfę, zmiana decyzji o zatwierdzeniu
poprzedniej taryfy nie jest możliwa, nie wpływa to na możliwość dokonania oceny
zasadności decyzji odmawiającej zmiany decyzji o zatwierdzeniu taryfy. W przeciw-
nym razie kontrola sądowa działalności Prezesa Urzędu byłaby iluzoryczna.
Przedmiotem niniejszego postępowania jest rozstrzygnięcie sporu między
przedsiębiorcą energetycznym a organem regulacyjnym w przedmiocie tego, czy
odmowa zmiany decyzji o zatwierdzeniu taryfy była zasadna. Przedmiot ten istnieje
pomimo zatwierdzenia nowej taryfy wskutek wydania nowej decyzji określającej
prawa i obowiązki przedsiębiorcy energetycznego. Gdyby przedsiębiorca żądał
zmiany decyzji Prezesa URE w ten sposób, aby to sąd określił wysokość nowych
stawek, postępowanie takie stałoby się bezprzedmiotowe wskutek upływu terminu
obowiązywania taryfy zatwierdzonej decyzją, która wbrew wnioskowi przedsiębiorcy
nie została zmieniona. Natomiast w niniejszej sprawie przedsiębiorca żądał uchylenia
decyzji Prezesa o odmowie zmiany decyzji o zatwierdzeniu taryfy. Jeżeli sąd stwier-
dziłby, że zmiana taka powinna mieć miejsce, ponieważ zaistniały w sprawie okolicz-
ności relewantne z punktu widzenia art. 155 k.p.a. oraz rynku energetycznego, wów-
czas powód dysponowałby orzeczeniem wskazującym, że odmowa zmiany była bez-
zasadna.
W tych okolicznościach należy przyjąć, że do momentu upływu terminu obo-
wiązywania decyzji o zatwierdzeniu taryfy, sąd rozpoznający odwołanie od decyzji o
7
odmowie zmiany taryfy może - uwzględniając odwołanie - zmienić decyzję o zatwier-
dzeniu taryfy. Natomiast po upływie tego terminu, sąd może jedynie orzec, czy od-
mowa zmiany decyzji o zatwierdzeniu taryfy była zasadna. Nie może już bowiem
zmienić taryfy, gdyż decyzja o jej zatwierdzeniu wygasła.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================