Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 września 2009 r.
II PK 48/09
Przepis art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębior-
stwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm. w
brzmieniu obowiązującym od 15 stycznia 2003 r.) w związku z art. 40 § 2 k.c. nie
stanowi podstawy prawnej odpowiedzialności Skarbu Państwa za zobowiąza-
nia zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski, Zbi-
gniew Hajn (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 września
2009 r. sprawy z powództwa Mirosława Z. przeciwko Skarbowi Państwa reprezento-
wanemu przez Ministra Skarbu Państwa o zasiłek chorobowy, ekwiwalent za urlop
wypoczynkowy, wynagrodzenie za pracę, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwa-
nej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w War-
szawie z dnia 6 października 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Mirosław Z. wniósł o zasądzenie od przedsiębiorstwa państwowego
Przedsiębiorstwa Projektowania i Modernizacji Przemysłu Automatyki i Aparatury
Pomiarowej M.: 933 zł tytułem zasiłku chorobowego za okres od 1 do 4 stycznia
2002 r., 3.500 zł tytułem ekwiwalentu za 11 dni niewykorzystanego urlopu wypoczyn-
kowego z ustawowymi odsetkami od 7 października 2002 r. do dnia zapłaty oraz:
6.066,67 zł z ustawowymi odsetkami od 30 stycznia 2002 r. do dnia zapłaty, 7.000 zł
z ustawowymi odsetkami od 30 lutego 2002 r. do dnia zapłaty; 7.000 zł z ustawowy-
mi odsetkami od 30 marca 2002 r. do dnia zapłaty, 7.000 zł z ustawowymi odsetkami
2
od 30 kwietnia 2002 r. do dnia zapłaty - tytułem wynagrodzenia za pracę za okres od
5 stycznia 2002 r. do 30 kwietnia 2002 r. Ponadto, powód wniósł o zasądzenie na
jego rzecz od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych.
W odpowiedzi na pozew pozwane przedsiębiorstwo państwowe wniosło o od-
dalenie powództwa oraz o zasądzenie na swą rzecz kosztów procesu według norm
przepisanych.
Postanowieniem z 28 lipca 2006 r. Sąd, na mocy art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., za-
wiesił postępowanie w sprawie z uwagi na utratę zdolności sądowej pozwanego
przedsiębiorstwa w związku jego likwidacją. Postanowieniem z 19 lutego 2007 r. Sąd
podjął zawieszone postępowanie przeciwko Skarbowi Państwa-Ministrowi Skarbu
Państwa jako następcy prawnemu zlikwidowanego przedsiębiorstwa.
Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w
całości, podnosząc, między innymi, zarzut nieważności umowy o pracę zawartej z
powodem i zarzut braku legitymacji biernej po swojej stronie, argumentując, że nie
ponosi odpowiedzialności za długi zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego.
Wyrokiem z 4 lutego 2008 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w pkt 1 zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa
na rzecz powoda 3.500 zł z ustawowymi odsetkami od 7 października 2002 r. tytułem
ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy za rok 2001 oraz w pkt 2 zasądził od pozwane-
go na rzecz powoda następujące kwoty: 6.066,67 zł brutto z ustawowymi odsetkami
od 11 lutego 2002 r. tytułem wynagrodzenia za styczeń 2002 r., 7.000 zł brutto z
ustawowymi odsetkami od 11 marca 2002 r. tytułem wynagrodzenia za luty 2002 r.,
7.000 zł brutto z ustawowymi odsetkami od 11 kwietnia 2002 r. tytułem wynagrodze-
nia za marzec 2002 r., 7.000 zł brutto z ustawowymi odsetkami od 11 maja 2002 r.
tytułem wynagrodzenia za kwiecień 2002 r. Sprawę w zakresie roszczenia o zapłatę
zasiłku chorobowego za okres od 1 stycznia 2002 r. do 4 stycznia 2002 r. oraz od-
setek od tego świadczenia Sąd Rejonowy przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych celem wydania decyzji jako organowi właściwemu do rozpoznania sprawy.
W pozostałym zakresie Sąd Rejonowy powództwo oddalił. Ponadto, Sąd Rejonowy
zasądził od pozwanego na rzecz powoda 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów postępo-
wania oraz wyrokowi w pkt 1 i 2 nadał rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty
7.000 zł.
3
Sąd Rejonowy ustalił, że od 31 stycznia 1979 r. powód był dyrektorem przed-
siębiorstwa państwowego M. W związku z nabyciem uprawnień emerytalnych poin-
formował radę pracowniczą o rezygnacji ze stanowiska dyrektora i wniósł o rozwią-
zanie stosunku pracy za porozumieniem stron, na co rada pracownicza wyraziła
zgodę. Na zebraniu 11 stycznia 2001 r. rada pracownicza zaproponowała mu konty-
nuację zatrudnienia i tego dnia powód zawarł z przedsiębiorstwem reprezentowanym
przez pełnomocnika dyrektora (powoda) umowę o pracę na stanowisku głównego
specjalisty do spraw organizacyjno-prawnych w pełnym wymiarze czasu pracy za
wynagrodzeniem 7.000 zł. Dnia 19 stycznia 2001 r. powód rozpoczął w przedsiębior-
stwie M. pracę na stanowisku głównego specjalisty. Tego samego dnia rada pracow-
nicza powierzyła mu pełnienie obowiązków dyrektora z zachowaniem wynagrodzenia
określonego w umowie o pracę z 11 stycznia 2001 r. Po wskazaniu przez organ za-
łożycielski - M. Urząd Wojewódzki - że ustawa o przedsiębiorstwach państwowych
stanowi o wyznaczeniu tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa, a nie o powie-
rzeniu obowiązków dyrektora, rada pracownicza w drodze uchwały wyznaczyła po-
woda do pełnienia funkcji tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa. Powód sta-
wiał się codziennie do pracy, pozostawał w miejscu pracy 8 godzin, wykonując obo-
wiązki pracownicze, odpowiadające zasadniczo obowiązkom, jakie wykonywał on na
stanowisku dyrektora pozwanego przedsiębiorstwa. Dnia 15 lipca 2001 r. Wojewoda
M. ustanowił zarządcę komisarycznego, a powód przestał pełnić funkcję tymczaso-
wego kierownika. Wojewoda M. nie podważał decyzji o powierzeniu powodowi peł-
nienia obowiązków dyrektora. Dnia 11 stycznia 2002 r. powód został poinformowany
przez zarządcę komisarycznego pozwanego, że zawarta z nim umowa o pracę z 11
stycznia 2001 r. dotknięta była wadami prawnymi z uwagi na to, że „jako piastun
osoby prawnej" zawarł on ze sobą umowę o pracę na stanowisku głównego specjali-
sty do spraw organizacyjno-prawnych. Z powodem nie rozwiązano formalnie stosun-
ku pracy i nie wydano mu świadectwa pracy. Powodowi nie wypłacono wynagrodze-
nia za pracę za okres od stycznia do kwietnia 2002 r. ani ekwiwalentu za 11 dni nie-
wykorzystanego urlopu wypoczynkowego.
Przedsiębiorstwo państwowe M. zostało postawione w stan likwidacji zarzą-
dzeniem Wojewody M. z 30 czerwca 2005 r. i zostało uznane za zlikwidowane z
dniem 31 października 2005 r. Postanowieniem Sądu Rejonowego dla miasta sto-
łecznego Warszawy w Warszawie z 22 czerwca 2006 r. przedsiębiorstwo zostało
wykreślone z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Protokołem
4
zdawczo-odbiorczym przekazania mienia pozostałego po likwidacji przedsiębiorstwa
państwowego pod nazwą: Przedsiębiorstwo Projektowania i Modernizacji Przemysłu
Automatyki i Aparatury Pomiarowej M. w likwidacji z 17 lipca 2007 r. działający w
imieniu Skarbu Państwa Dyrektor Delegatury Ministra Skarbu Państwa w C. przejął
mienie pozostałe po likwidacji tego przedsiębiorstwa państwowego.
Zdaniem Sądu Rejonowego powództwo co do zasady zasługiwało na
uwzględnienie. Sąd Rejonowy nie zgodził się z podnoszonym przez stronę pozwaną
zarzutem braku podstaw prawnych odpowiedzialności Skarbu Państwa w niniejszej
sprawie i zarzutem braku jego legitymacji biernej. Sąd wskazał, że zgodnie z art. 49
ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym od 15
stycznia 2003 r., z dniem wykreślenia przedsiębiorstwa państwowego z rejestru są-
dowego mienie pozostałe po tym przedsiębiorstwie, w tym środki finansowe, przej-
muje, z zastrzeżeniem ust. 5, minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. Jak wyni-
ka z art. 49a ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, nabycie mienia na podsta-
wie art. 46 ust. 3a i art. 49 ust. 1 następuje zgodnie z zasadami Kodeksu cywilnego i
jest nieodpłatne. Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 44 § 2 k.c., w razie nieod-
płatnego przejęcia określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na
rzecz Skarbu Państwa, ten ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobo-
wiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej,
do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a
według cen z chwili zapłaty. Na gruncie poprzedniego stanu prawnego wskazywano,
że zobowiązania zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego, powstałe w czasie
przed przejęciem pozostałego po likwidacji mienia, obciążają Skarb Państwa do
wartości przejętego składnika mienia określonej według ceny sprzedaży zgodnie z
art. 40 § 2 k.c. W ocenie składu orzekającego Sądu Rejonowego, w niniejszej spra-
wie, powyższe poglądy zachowały aktualność, mimo zmiany brzmienia art. 49
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Nie może ulegać wątpliwości, że przej-
mujący ponosi odpowiedzialność za te zobowiązania i obciążenia, które związane są
z prowadzeniem przejętego przez siebie przedsiębiorstwa, a przejmując mienie zli-
kwidowanego przedsiębiorstwa Skarb Państwa przejął nie tylko aktywa ale też i pa-
sywa. Sąd Rejonowy wskazał, że brak jest jakiejkolwiek normy prawnej, która wyłą-
czałaby odpowiedzialność Skarbu Państwa za zobowiązania przejętego przedsię-
biorstwa, zaś podstawą jego odpowiedzialności pozostaje nadal art. 40 § 2 k.c. Istoty
5
tego przepisu nie stanowi bowiem solidarność odpowiedzialności Skarbu Państwa,
lecz kwestia odpowiedzialności Skarbu Państwa w ogóle, jako wyjątku od zasady
wyrażonej w § 1 art. 40 k.c. Sąd Rejonowy nie podzielił również zarzutu pozwanego
odnośnie do nieważności umowy o pracę z 11 stycznia 2001 r., uznając że między
powodem a przedsiębiorstwem M. doszło do skutecznego nawiązania stosunku
pracy. Sąd Rejonowy uznał także, że w okolicznościach sprawy żądania powoda za-
sługiwały na uwzględnienie w zakresie objętym wyrokiem.
Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zarzucając w
szczególności wyrokowi Sądu Rejonowego naruszenie art. 40 § 1 i 2 k.c. w związku
z art. 49 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, przez przyjęcie, że Skarb
Państwa-Minister Skarbu Państwa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania Przed-
siębiorstwa M., a nadto art. 108 k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c., przez przyjęcie, że z
powodem został nawiązany skutecznie stosunek pracy z dniem 19 stycznia 2001 r.
na podstawie umowy zawartej z nim w dniu 11 stycznia 2001 r.
Zaskarżonym rozpoznawaną skargą wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił apelację
i zasądził od pozwanego Skarbu Państwa na rzecz powoda 900 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa prawnego powoda w instancji odwoławczej. Sąd Okręgowy
uznał, że Sąd Rejonowy wszechstronnie rozważył zebrany w sprawie materiał dowo-
dowy, dokonując prawidłowych ustaleń stanu faktycznego, które Sąd Okręgowy
przyjął za własne i podzielił ocenę prawną wysnutą z tych ustaleń.
W skardze kasacyjnej, odniesionej do całego wyroku Sądu Okręgowego,
Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Skarbu Państwa zastępowanego
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, zarzucił temu wyrokowi naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 40 § 2
k.c. w związku z art. 49 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, wnosząc o
jego uchylenie w całości i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa
w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanego od strony powodowej kosztów postę-
powania kasacyjnego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepi-
sanych.
W uzasadnieniu podstaw skargi wskazano, że Sąd Okręgowy błędnie przyjął,
że podstawę prawną do uznania odpowiedzialności Skarbu Państwa za zobowiąza-
nia przedsiębiorstwa państwowego M. stanowić może art. 40 § 2 k.c. Przepis ten jest
6
wyjątkiem od uregulowanej w art. 40 § 1 k.c. zasady samodzielności państwowych
osób prawnych, zgodnie z którą „Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za
zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba, że przepis odrębny stanowi
inaczej". Z art. 40 § 2 k.c. wynika, że warunkiem odpowiedzialności Skarbu Państwa
konieczne jest istnienie dwóch bytów prawnych, Skarbu Państwa i państwowej osoby
prawnej. Skarb Państwa nie może więc ponosić odpowiedzialności za zobowiązania
pozostałe po zlikwidowanym przedsiębiorstwie państwowym, gdy przedsiębiorstwo to
już nie istnieje. Ponadto z przepisu tego wynika, że ma on zastosowanie do przejęcia
składników mienia „od" państwowej osoby prawnej, a nie „po" państwowej osobie
prawnej. Z tego względu Sąd Okręgowy za podstawę odpowiedzialności Skarbu
Państwa przyjął przepis art. 40 § 2 k.c., który w sprawie niniejszej nie znajduje zasto-
sowania. Przeciwko poglądowi Sądu Okręgowego o odpowiedzialności Skarbu Pań-
stwa za zobowiązania zlikwidowanych przedsiębiorstw państwowych przemawia
także art. 49 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (w brzmieniu obowią-
zującym od 15 stycznia 2003 r.), który stanowi, że z dniem wykreślenia przedsiębior-
stwa państwowego z rejestru sądowego mienie pozostałe po tym przedsiębiorstwie,
w tym środki finansowe, przejmuje, z zastrzeżeniem ust. 5, minister właściwy do
spraw Skarbu Państwa. Przejęcie mienia przez Skarb Państwa następuje zatem po
ustaniu bytu przedsiębiorstwa (wykreśleniu z rejestru). Przesłanka solidarnej odpo-
wiedzialności Skarbu Państwa z państwową osobą prawną nie może być zatem
spełniona. Ponadto art. 49 ust. 1 stanowi o przejęciu przez ministra właściwego do
spraw Skarbu Państwa mienia pozostałego po likwidowanym przedsiębiorstwie pań-
stwowym. Pojęcie mienia wyjaśnione jest w przepisie art. 44 k.c. jako własność i inne
prawa majątkowe. A zatem, jako aktywa przedsiębiorstwa, a nie jako jego pasywa
czyli zobowiązania. Zatem Skarb Państwa na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych nie przejmuje zobowiązań pozostałych po zlikwi-
dowanych przedsiębiorstwach państwowych. Wykładnię tę potwierdza art. 49 ust. 3
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, który stanowi, że środki finansowe prze-
jęte w trybie przepisu ust. 1 oraz uzyskane ze zbycia mienia, o którym mowa w ust.
1, stanowią przychód Funduszu Skarbu Państwa, o którym mowa w art. 56 ust. 1
ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji i które mogą być przeznaczone na uzupełnie-
nie środków brakujących na pokrycie kosztów procesów likwidacyjnych, postępowa-
nia upadłościowego oraz zarządu mieniem, o którym mowa w ust. 1. W ramach wy-
7
żej wymienionych postępowań (procesy likwidacyjne, zarząd mieniem) powód mógł
skutecznie dochodzić swoich roszczeń.
W odpowiedzi na skargę powód wniósł o jej oddalenie, popierając argumenta-
cję przedstawioną przez Sądy orzekające w sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. W pierwszej kolejności, zważywszy na
podstawę skargi, należy udzielić odpowiedzi na pytanie, czy art. 40 § 2 k.c. w
związku z art. 49 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych uzasadnia odpo-
wiedzialność Skarbu Państwa za zobowiązania ze stosunku pracy zlikwidowanego i
wykreślonego z rejestru przedsiębiorstwa państwowego, po którym mienie Skarb
Państwa nieodpłatnie przejął. Według 40 § 2 k.c., w razie nieodpłatnego przejęcia,
na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej
osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa, ten ostatni odpowiada solidarnie z osobą
prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej
osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili
przejęcia, a według cen z chwili zapłaty. Natomiast art. 49 ust. 1 ustawy o przedsię-
biorstwach państwowych stanowi, że z dniem wykreślenia przedsiębiorstwa pań-
stwowego z rejestru sądowego mienie pozostałe po tym przedsiębiorstwie, w tym
środki finansowe, przejmuje, z zastrzeżeniem ust. 5, minister właściwy do spraw
Skarbu Państwa. Przed 15 stycznia 2003 r., tj. przed datą wejścia w życie jego no-
welizacji (zob. art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o zasa-
dach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, ustawy o komer-
cjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz niektórych innych ustaw,
Dz.U. Nr 240, poz. 2055 ze zm.) przepis ten obowiązywał w brzmieniu, stosownie do
którego z dniem likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa mienie tego przedsiębior-
stwa pozostałe po likwidacji lub upadłości, w tym środki finansowe, przejmuje, z za-
strzeżeniem ust. 5, minister właściwy do spraw Skarbu Państwa albo Agencja Wła-
sności Rolnej Skarbu Państwa.
Z art. 49 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych wynikają dwa
istotne i zgodne z twierdzeniami skarżącego wnioski. Pierwszy, że od 15 stycznia
2003 r. Skarb Państwa uzyskuje prawa do mienia zlikwidowanego przedsiębiorstwa
dopiero po utracie przez nie bytu prawnego. Nie ma więc żadnego okresu, w którym
8
Skarb Państwa przejął to mienie, a przedsiębiorstwo nadal formalnie istnieje (jak
stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 15 grudnia 1992 r., I
PZP 56/92, OSNCP 1993 nr 4, poz. 50). Drugi, że Skarb Państwa nabywa mienie
pozostałe po przedsiębiorstwie. Oznacza to, mając na uwadze definicję mienia w art.
44 k.c., stanowiącym, że mieniem jest własność i inne prawa majątkowe, że art. 49
ust. 1 sam w sobie nie stanowi podstawy do przejęcia zobowiązań i obciążeń,
związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Wykładnię tę dodatkowo umacnia
definicja przedsiębiorstwa, zawarta w art. 551
k.c., w brzmieniu obowiązującym od 25
września 2003 r. (Dz.U. Nr 49, poz. 408, art. 1), która nie obejmuje wskazanych zo-
bowiązań i obciążeń.
Powyższe wnioski wpływają na kierunek odpowiedzi na postawione powyżej
pytanie w obecnym stanie prawnym. Należy wskazać, że orzecznictwo Sądu Naj-
wyższego, ukształtowane przede wszystkim wyżej wskazaną uchwałą składu sied-
miu sędziów z 15 grudnia 1992 r. i udzielające na to pytanie odpowiedzi pozytywnej
(wyroki Sądu Najwyższego z: 26 maja 1995 r., I PRN 18/95, OSNAPiUS 1995 nr 22,
poz. 275; 8 października 1999 r., II UKN 136/99, OSNAPiUS 2001 nr 8, poz. 279; 15
grudnia 1999 r., II UKN 260/99, OSNAPiUS 2001 nr 8, poz. 279; 22 października
2003 r., II UK 123/03, niepublikowany), zostały wydane na gruncie art. 49 ust. 1
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych w brzmieniu sprzed 15 stycznia 2003 r.
W uchwale z 15 grudnia 1992 r. Sąd Najwyższy wskazał, że zgodnie z art. 40 § 2
k.c., Skarb Państwa odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe
w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, wyprowadzając z
tego przepisu przejęcie zobowiązań dlatego, że - jak podkreślono w uzasadnieniu -
przejęcie mienia przedsiębiorstwa poprzedza wykreślenie go z rejestru. Jest więc
okres, w którym istnieją dwa podmioty, a więc możliwa jest, określona w art. 40 § 2
k.c. solidarna odpowiedzialność, która po utracie bytu prawnego przez jeden z tych
podmiotów, przekształca się w wyłączną odpowiedzialność drugiego z nich. Taka
konstrukcja prawna była więc uzasadnieniem do tezy o przejęciu zobowiązań zlikwi-
dowanego przedsiębiorstwa państwowego przez Skarb Państwa. Tymczasem, jak
wyżej wskazano, od 15 stycznia 2003 r. przepis ten, w wyniku jego nowelizacji, sta-
nowi, że minister właściwy do spraw Skarbu Państwa przejmuje mienie pozostałe po
tym przedsiębiorstwie z dniem jego wykreślenia z rejestru sądowego, a nie, jak
wcześniej, z dniem likwidacji lub upadłości. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z
22 lutego 2006 r., III CSK 4/06 (LEX nr 178259), jest to istotna zmiana, która wywo-
9
łuje określone następstwa prawne. Skoro bowiem przejęcie mienia w rozumieniu art.
44 k.c. (a więc tylko aktywów) następuje z dniem wykreślenia przedsiębiorstwa pań-
stwowego z rejestru sądowego, to nie ma okresu, w którym istniałaby solidarna od-
powiedzialność dwóch podmiotów, tj. przedsiębiorstwa państwowego w likwidacji i
Skarbu Państwa. Upada więc koncepcja, że jeśli w ramach tej solidarnej odpowie-
dzialności kończy byt prawny jeden z podmiotów, to drugi odpowiada wyłącznie. Ta-
kie zaś założenie leży u podstaw konstrukcji art. 40 § 2 k.c. Skoro więc art. 49 ust. 1
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych w obecnym brzmieniu nie daje podstaw
do zastosowania art. 40 § 2 k.c. w zakresie zobowiązań zlikwidowanego przedsię-
biorstwa państwowego przez Skarb Państwa, a brak jest przepisu szczególnego, na
podstawie którego można byłoby uzasadnić takie przyjęcie, to obowiązuje reguła
wyrażona w art. 40 § 1 zdanie pierwsze k.c., zgodnie z którą Skarb Państwa nie po-
nosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że
przepis odrębny stanowi inaczej.
Należy także zauważyć, że stracił na ostrości argument, przedstawiony w
uchwale Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1992 r., odwołujący się do art. 11 Konwen-
cji nr 95 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ochrony płacy, ratyfikowanej
przez Polskę w dniu 18 września 1954 r. (Dz.U. z 1955 r. Nr 38, poz. 234) zobowią-
zującego do uprzywilejowanego traktowania wynagrodzeń pracowników w razie ban-
kructwa przedsiębiorstwa lub jego likwidacji sądowej. Podniesione w uchwale wyma-
ganie możliwie szerokiego zabezpieczenia interesu pracowników zlikwidowanego
przedsiębiorstwa, zostało bowiem, niezależnie od ochrony wynikającej z przepisów o
upadłości, zrealizowane w uchwalonej 29 grudnia 1993 r. ustawie o ochronie rosz-
czeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz.
1 ze zm.). Ustawa ta zapewniła, między innymi, ochronę roszczeń pracowników w ra-
zie ich niezaspokojenia z powodu braku środków finansowych przez pracodawcę,
wobec którego jest prowadzone postępowanie likwidacyjne (art. 3 ust. 2 pkt 2).
Ochrona ta od dnia wejścia w życie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych doty-
czyła (i nadal dotyczy - ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowni-
czych w razie niewypłacalności pracodawcy, Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.) ogółu
pracowników zatrudnionych przez przedsiębiorców, w tym także pracowników przed-
siębiorstw państwowych. Uwaga ta ma znaczenie dla oceny aktualności uchwały z
15 grudnia 1992 r. Podkreślenia jednak wymaga to, że zaspokojenie roszczeń, ob-
jęte wyżej wskazanymi ustawami o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewy-
10
płacalności pracodawcy, odnosi się tylko do przypadków likwidacji, w toku której wy-
stąpiło niezaspokojenie roszczeń pracowniczych przez pracodawcę z powodu braku
środków finansowych, co w niniejszej sprawie, jak można wnosić z ustaleń przyjętych
przez Sąd Okręgowy nie miało miejsca. Z ustaleń i rozważań tego Sądu, jak również
Sądu pierwszej instancji, nie wynika natomiast dlaczego postępowanie likwidacyjne
zostało zamknięte i przedsiębiorstwo M. wykreślone z rejestru 22 czerwca 2006 r.
bez zabezpieczenia (zgodnie z art. 18a ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach pań-
stwowych) roszczeń powoda o ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy
za rok 2001 i wynagrodzenia za pracę za styczeń, luty, marzec i kwiecień 2002 r.,
które dotyczyły jego uprawnień ze stosunku pracy powstałych (w kwestionowanym
rozpoznawaną skargą wyroku Sądu Okręgowego uprawnienia te zostały jedynie
potwierdzone) w okresie, gdy mienie przejęte przez Skarb Państwa stanowiło wła-
sność przedsiębiorstwa M., wobec którego powód pierwotnie wystąpił z powództwem
o ich zaspokojenie. Sądy nie rozważały również innych, niż podniesione w skardze
kasacyjnej, podstaw prawnych zaspokojenia roszczeń powoda.
Należy więc przyjąć, że Sąd Okręgowy, akceptując bez bliższego rozważenia,
argumentację Sądu pierwszej instancji, pomijającą zmiany prawa zaszłe od wydania
przez Sąd Najwyższy uchwały z 15 grudnia 1992 r., naruszył przepisy wskazane w
podstawie rozpoznawanej skargi.
Na tym etapie rozpoznania sprawy, wobec oparcia zaskarżonego wyroku na
błędnej podstawie prawnej, uzasadnione jest jego uchylenie.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
========================================