Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 107/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski]
SSN Wojciech Jan Katner
w sprawie ze skargi G.D. i U.D.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym nakazem zapłaty
Sądu Okręgowego w O. z dnia 16 sierpnia 2006 r., sygn. akt [...],
wydanego w sprawie z powództwa I.C. i A.K.
przeciwko U.D. i G.D.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2009 r.,
skargi kasacyjnej skarżących od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 września 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu
Okręgowego w O. z dnia 2 października 2007 r., sygn. akt [...]
oraz orzekającej o kosztach zastępstwa procesowego w
postępowaniu apelacyjnym (punkty 1 i 3) i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Nakazem zapłaty z dnia 16 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy zasądził solidarnie
od pozwanych, G.D. i U.D., na rzecz powodów, I.C. i A.K., kwotę 100 000 zł z
odsetkami ustawowymi na podstawie dołączonego do pozwu weksla własnego,
którego pozwani byli wystawcami. Nakaz ten uprawomocnił się.
Po wznowieniu postępowania na skutek skargi pozwanych Sąd Okręgowy
wyrokiem z dnia 2 października 2007 r. uchylił nakaz zapłaty, a powództwo oddalił.
Sąd Apelacyjny w wyniku apelacji powodów zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty i zasądził od pozwanych
solidarnie na rzecz powodów kwotę 100 000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia
25 stycznia 2007 r.; w pozostałym zakresie powództwo oddalił. Ponadto orzekł
o kosztach oraz oddalił apelację w pozostałej części.
U podstaw sporu leży umowa zawarta przez strony w dniu 25 marca 2005 r.
W umowie tej pozwani zobowiązali się do odpłatnego udostępnienia powodom
obiektu budowlanego składającego się z części biurowej, hotelowej i pomieszczeń
przyległych. Umowa nakładała na pozwanych obowiązek przystosowania
i wyposażenia pomieszczeń tak, aby powodowie mogli w nich świadczyć usługi
hotelowe, organizować imprezy okolicznościowe, konferencje, szkolenia.
Powodowie mieli natomiast zgodnie z umową podjąć starania zmierzające do
uzyskania decyzji o dopuszczeniu do wykonywania usług hotelarskich.
Zabezpieczeniem każdej ze stron umowy był wręczony jej przez drugą stronę
weksel in blanco „na kwotę 100 000 zł”, którego sposób realizacji określała
dołączona do niego deklaracja wekslowa (§ 14 umowy). W swojej deklaracji
pozwani upoważnili powodów do wypełnienia wręczonego im weksla in blanco
(podpisanego w charakterze wystawców) w przypadku, gdyby nie dotrzymali
umowy.
Zaadaptowane przez pozwanych pomieszczenia miały być udostępnione
powodom, zgodnie z ostatecznymi uzgodnieniami stron, w następujących
terminach: część kuchenna - do 1 czerwca 2005 r., część restauracyjna – do 31
grudnia 2005 r., a część hotelowa – do 31 grudnia 2006 r. Zarówno część
3
kuchenna, jak restauracyjna zostały udostępnione w ustalonych terminach.
Doszło też do odbioru sanitarnego kuchni i restauracji. Na przełomie 2005/2006 r.
odbyła się w prowadzonej przez powodów restauracji zabawa sylwestrowa.
Jednakże w dniu 28 lutego 2006 r., a więc jeszcze przed nadejściem terminu
oddania powodom części hotelowej, powodowie złożyli pozwanym oświadczenie
o „rozwiązaniu umowy (…) w związku z nie wywiązaniem się przez pozwanych
z terminów oddania do użytku pomieszczeń, braku jednej ze ścian ruchomych
w części konferencyjnej oraz braków w wyposażeniu przekazanych pomieszczeń”.
Powołali się także na usterki w kuchni.
W dniu 5 maja 2006 r. powodowie wypełnili otrzymany od pozwanych weksel
in blanco na kwotę 100 000 zł, płatną na rzecz powodów w dniu 26 maja 2006 r.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, który uwzględnił powództwo niemal w całości
(tylko odsetki zasądził od daty późniejszej niż wskazana w pozwie), umowa zawarta
przez strony nie była umową najmu, jak przyjął Sąd Okręgowy, lecz umową
nienazwaną, z elementami umowy najmu i umowy o dzieło albo umowy o roboty
budowlane. Ponieważ adaptacja pomieszczeń nie może stanowić samowoli
budowlanej, obowiązek zgłoszenia zgodnie z prawem budowlanym obiektu do
używania i zmiany sposobu jego użytkowania, a wcześniej uzyskania pozwolenia
na budowę, spoczywał na pozwanych. Należy przyjąć wobec nieudowodnienia
okoliczności przeciwnej, że zamiar stron obejmował zawarcie umowy na takich
właśnie warunkach. Ponieważ pozwani nie wystąpili do organów administracji
architektoniczno-budowlanej o jakiekolwiek pozwolenia ani nie dokonali w tych
organach żadnych zgłoszeń, należało uznać, że nie wywiązali się z umowy
względem powodów; w uzgodnionych terminach nie udostępnili powodom części
kuchennej i części restauracyjnej zaadaptowanych zgodnie z prawem, lecz
„wyłącznie samowole budowlane”. W rezultacie powodowie mogli się domagać od
pozwanych zapłaty kwoty 100 000 zł tytułem kary umownej zastrzeżonej w § 14
umowy i tym samym wypełnić weksel in blanco na tę kwotę.
W skardze kasacyjnej pozwani zarzucili Sądowi Apelacyjnemu naruszenie
art. 101 pkt 2 pr. weksl. w związku z art. 58 § 1 k.c. (wymienienie w skardze
kasacyjnej art. 58 § 2 k.c. nosi znamiona oczywistej omyłki), naruszenie art. 65 § 1
4
i 2 k.c. w związku z art. 10 pr. weksl. i art. 483 k.c., naruszenie art. 471 w związku
z art. 65 § 2 k.c., naruszenie art. 71 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane
(jedn. tekst: Dz. U. z 2006 r. nr 156, poz. 1118 ze zm.), naruszenie art. 321 § 1
w związku z art. 378 § 2 i art. 383 k.p.c., naruszenie art. 328 § 2 w związku z art.
391 § 1 i 39319
k.p.c., naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 382 i 391 § 1 k.p.c.
oraz naruszenie art. 381 w związku z art. 378 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z przytoczonych podstaw kasacyjnych podstawowe znaczenie ma zarzut
naruszenia art. 101 pkt 2 pr. weksl. w związku z art. 58 § 1 k.c. przez
nieuwzględnienie tego, że dołączony do pozwu dokument nie czynił zadość
wszystkim koniecznym wymaganiom przewidzianym w art. 101 pr. weksl.,
a mianowicie nie określał waluty sumy wekslowej, ponieważ została ona oznaczona
jedynie przy słownym wskazaniu sumy wekslowej przez podanie, że chodzi o „sto
tysięcy złotych”, natomiast nie oznaczono jej przy cyfrowym wskazaniu sumy
wekslowej, gdyż napisano tu – w górnym prawym roku - jedynie: „Na 100 000”.
Z zarzutem tym łączy się zarzut naruszenia art. 381 w związku z art. 378 § 2 k.p.c.
przez nierozpoznanie zawartego w apelacji twierdzenia o nieważności dołączonego
do pozwu weksla. Pozostałe liczne zarzuty kasacyjne zostały podniesione na
wypadek, gdyby zapatrywanie pozwanych o nieważności tego weksla okazało się
nieuzasadnione.
Dłużnikiem wekslowym może być w zasadzie tylko osoba, która złożyła
podpis na dokumencie mającym cechy weksla trasowanego (art. 1 i 2 pr. weksl.)
lub weksla własnego (art. 101 i 102 pr. weksl.). Według art. 101 i 102 pr. weksl.,
aby dokument mógł być uważany za weksel własny, musi zawierać m.in. (pkt 2
pierwszego z wymienionych przepisów) bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty
oznaczonej sumy pieniężnej. Spełnienie tego wymagania w zakresie odnoszącym
się do oznaczenia przyrzeczonej sumy pieniężnej zakłada przyrzeczenie
w dokumencie zapłaty oznaczonej słownie lub cyframi (por. art. 6 pr. weksl.)
sumy wyrażonej w określonej walucie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
8 września 1995 r., III CZP 105/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 174, oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 września 2005 r., I CK 71/05, LEX nr 186994), będącej
5
w obiegu w chwili wystawienia dokumentu w którymkolwiek państwie świata
(por. art. 41 pr. weksl., a co do tego przepisu – wyrok Sądu Najwyższego z dnia
1 grudnia 2006 r., I CSK 299/06, OSNC 2007, nr 10, poz. 157).
Wymaganie to będzie więc spełnione np. w razie przyrzeczenia „zapłaty za
ten weksel sumy stu tysięcy zł.” lub „zapłaty za ten weksel sumy 100 000 zł”, jak
też „zapłaty za ten weksel” – jeżeli powyżej w górnym prawym rogu zamieszczono
zastrzeżenie: „Na 100 000 zł.” W takim przypadku, jak ostatnio wymieniony,
przyrzeczenie „zapłaty za ten weksel” oznacza przyrzeczenie zapłaty sumy
wekslowej oznaczonej zgodnie z ustaloną praktyką cyframi w prawym górnym rogu
dokumentu.
Nie będzie natomiast spełnione to wymaganie, gdy w dokumencie podano,
słownie lub cyframi, określoną sumę (np. „zapłacę za ten weksel 100 000”,
„Na 100 000”), nie zamieszczając jednak nigdzie w nim dodatku wskazującego
walutę (złote, euro, dolary amerykańskie albo jakąkolwiek inną), jak też, gdy raz
podano sumę wekslową w jednej walucie, a drugi raz w innej: np. raz w złotych,
a drugi raz w euro.
Jeżeli więc, tak jak w niniejszej sprawie, dokument zawiera przyrzeczenie
zapłaty oznaczonej słownie sumy w określonej wyraźnie walucie, będącej w obiegu
w chwili jego wystawienia, przewidziane w art. 101 pkt 2 pr. weksl. wymaganie
oznaczenia przyrzeczonej sumy pieniężnej jest niewątpliwie spełnione.
Zamieszczenie ponadto liczby wyrażonej cyframi, równej tej sumie, bez dodatku
określającego walutę, nie mogło mieć wpływu na ocenę zachowania
rozpatrywanego wymagania. Liczba ta stanowiła w istocie zbyteczny dodatek do
słownego oznaczenia sumy wekslowej w określonej walucie. Ponadto, jeżeli w razie
cyfrowego tylko oznaczenia w górnej części dokumentu sumy w określonej walucie,
przyjmuje się, że zmieszczone poniżej przyrzeczenie zapłaty za weksel bez
wyraźnego wskazania sumy wekslowej dotyczy tej właśnie sumy, to tym bardziej
można przyjąć, że omawiany cyfrowy dodatek odnosi się do określonej słownie
sumy wekslowej.
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 101 pkt 2 jest więc
nietrafny. Należy także zauważyć, że sankcję uchybienia temu przepisowi określa
6
nie art. 58 § 1 k.c., lecz art. 102 pr. weksl. Co więcej, art. 101 pr. weksl. reguluję
kwestię formy oświadczenia woli wystawcy, jeżeliby więc nawet sankcja
niezachowania przewidzianych w nim wymagań nie została odrębnie unormowana
w art. 102 pr. weksl. i w związku tym jej podstaw należałoby poszukiwać
w kodeksie cywilnym, to tę podstawę musiałby stanowić dotyczący formy czynności
prawnej (oświadczenia woli) art. 73 § 2 k.c., a nie norma art. 58 k.c., określająca
skutki niezgodności z ustawą treści czynności prawnej. Jakkolwiek wyrażona w art.
102 pr. weksl. sankcja: „ nie będzie uważany za weksel własny dokument, któremu
brak jednej z cech, wskazanych w artykule poprzedzającym”, jest w istocie
jednoznaczna z nieważnością, co potwierdza art. 33 ust. 2 pr. weksl.
W rezultacie nie mogły także odnieść zamierzonego skutku związane
z zarzutem naruszenia art. 101 pkt 2 pr. weksl. i art. 58 § 1 k.c. twierdzenia
pozwanych o naruszeniu art. 381 w związku z art. 378 § 2 k.p.c.
Trafne są natomiast niektóre z pozostałych podniesionych w skardze
kasacyjnej zarzutów.
Od reguły, że dłużnikiem wekslowym może być tylko osoba, która złożyła
podpis na dokumencie mającym cechy weksla trasowanego (art. 1 i 2 pr. weksl.)
lub weksla własnego (art. 101 i 102 pr. weksl.), dopuszcza wyjątek art. 10 pr. weksl.
Zawarta w nim regulacja jest oparta na założeniu, że podpis na dokumencie
niemającym wszystkich cech weksla własnego lub weksla trasowanego może
wywołać skutki w sferze prawa wekslowego, jeżeli został złożony w zamiarze
wywołania takich skutków i składający podpis wręczając dokument udzielił odbiorcy
upoważnienia - podlegającego wykładni w sposób przewidziany w art. 65 k.c. –
do uzupełnienia dokumentu o niezbędne elementy weksla własnego lub
trasowanego. Zobowiązanie wekslowe podpisującego i odpowiadająca temu
zobowiązaniu wierzytelność powstają wprawdzie dopiero po uzupełnieniu weksla
in blanco zgodnie z udzielonym upoważnieniem, ale ze skutkiem już od chwili
wydania weksla in blanco odbiorcy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21
września 2006 r., I CSK 116/06, OSNC 2007, nr 5, poz. 76, z dnia 21 września
2006 r., I CSK 130/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 93, z dnia 26 stycznia 2001 r., II CKN
7
25/00, OSNC 2001, nr 7-8, poz. 117, i z dnia 28 maja 1998 r., III CKN 531/97,
OSNC 1999, nr 1, poz. 13).
Pozwani wręczając powodom podpisany przez siebie weksel in blanco
upoważnili powodów do jego uzupełnienia w razie nie dotrzymania przez
pozwanych umowy zawartej w dniu 25 marca 2005 r. (§ 1 deklaracji wekslowej),
co oznaczało – uwzględniając także § 2 deklaracji wekslowej – możliwość
wypełnienia przez powodów weksla in blanco na kwotę odpowiadającą ich
roszczeniom względem pozwanych z tytułu niewykonania lub nienależytego
wykonania przez pozwanych wymienionej umowy. Powodowie nie mogli jednak
wypełnić otrzymanego blankietu wekslowego na kwotę wyższą niż sto tysięcy zł.
Takie ograniczenie wynikało, w świetle przewidzianych w art. 65 k.c. dyrektyw
wykładni oświadczeń woli, z § 14 umowy z dnia 25 marca 2005 r., w którym była
mowa o wekslu „na kwotę 100 000 zł” w związku z zabezpieczeniem wzajemnych
zobowiązań stron.
Umowa stron z dnia 25 marca 2005 r. była umową najmu. Takiej kwalifikacji
tej umowy nie sprzeciwiało się to, że jej przedmiotem było odpłatne korzystanie
z pomieszczeń użytkowych wraz z urządzeniami stanowiącymi ich wyposażenie
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2000 r., I CKN 924/98, OSNC
2001, nr 6, poz. 92), ani to, że pozwani mieli udostępnić powodom pomieszczenia
uprzednio przebudowane w celu przystosowania ich do prowadzenia zamierzonej
przez powodów działalności gospodarczej. Jeżeli w umowie jedna strona
zobowiązuje się oddać drugiej określoną rzecz do używania przez czas oznaczony
lub nieoznaczony, a ta druga strona do zapłaty wynagrodzenia za to używanie,
umowę tę należy kwalifikować jako umowę najmu (art. 659 k.c.) bez względu na to,
czy rzecz, której dotyczy umowa, istnieje już w chwili jej zawarcia i ma właściwości
określone przez strony, czy też ma ona dopiero powstać w ustalonym terminie lub
uzyskać odpowiednie właściwości. Dostrzeżenie w umowie stron sporu, oprócz
najmu, elementów umowy o dzieło lub umowy o roboty budowlane, stanowiło więc
wynik nieporozumienia.
Trafnie natomiast Sąd Apelacyjny przyjął, że zgodnie z wolą stron
warunkiem należytego wypełnienia umowy przez pozwanych było udostępnienie
8
powodom obiektów, co do których wydane zostały wymagane przez prawo
budowlane pozwolenia oraz dokonane nakazane tym prawem zgłoszenia. Zarazem
jednak Sąd Apelacyjny bezpodstawnie uznał, że § 14 umowy stron zastrzegał karę
umowną w wysokości 100 000 zł na wypadek nienależytego wykonania tej umowy
przez pozwanych. Jak wyżej wskazano, § 14 umowy stron ograniczał możliwość
wypełnienia przez powodów otrzymanego od pozwanych weksla in blanco na kwotę
wyższą niż sto tysięcy zł. Za taką wykładnią tego paragrafu przemawiały dyrektywy
interpretacyjne wywodzone z art. 65 k.c. (co do tych dyrektyw zob. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007 r., V CSK 63/07, OSNC 2008, nr 10, poz.
116), przede wszystkim uzasadniał taką wykładnię kontekst zawartego w tym
paragrafie zwrotu, w którym była mowa o wekslu „na kwotę 100 000 zł”.
Brak natomiast jakichkolwiek podstaw, aby zgodnie z wynikającymi z art. 65 k.c.
dyrektywami wykładni oświadczeń woli można było w tym paragrafie dostrzegać
zamiar zastrzeżenia kary umownej. Tym samym w sprawie nie ziściły się – inaczej
niż przyjął Sąd Apelacyjny – przesłanki zastosowania art. 483 k.c. O ewentualnej
odpowiedzialności pozwanych za nie wykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
z dnia 25 marca 2005 r. należało więc rozstrzygnąć, stosując ogólne zasady
dotyczące tej odpowiedzialności (co do relacji między art. 483 i 484 a art. 471 k.c.
por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2007 r., V CSK 139/07).
W konsekwencji, nie zostało wykazane, aby w świetle porozumienia stron
istniały podstawy do wypełnienia przez powodów otrzymanego od pozwanych
weksla in blanco na kwotę 100 000 zł., a jak wyżej wyjaśniono, w myśl art. 10 pr.
weksl. weksel in blanco powinien być wypełniony zgodnie z otrzymanym
upoważnieniem do jego uzupełnienia.
Ze względu na zasadność podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów
naruszenia art. 10 pr. weksl., art. 65, 471 i 483 k.c. Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.