Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 października 2009 r.
II UK 83/09
Użyte w art. 116 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) pojęcie „postę-
powanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości” obejmuje także postępowanie
restrukturyzacyjne dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpie-
czenie zdrowotne oraz innych należności Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, pro-
wadzone w oparciu o przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restruktury-
zacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (Dz.U. Nr
155, poz. 1287 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 paź-
dziernika 2009 r. sprawy z wniosku Józefa D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w K. o zapłatę składek, na skutek skargi kasacyjnej wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 2 października 2008 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Szczecinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K. decyzją wydaną 10 sierpnia
2006 r. ustalił, że Józef D. jest odpowiedzialny za zobowiązania Regionalnej Agencji
Promocji Turystyki Spółki z o.o. w K. w łącznej kwocie 183.641,05 zł, na którą skła-
dają się należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne,
2
ubezpieczenie zdrowotne oraz składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowa-
nych Świadczeń Pracowniczych.
Józef D. złożył odwołanie od powyższej decyzji.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyrokiem
z 27 grudnia 2007 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, iż od-
wołujący się Józef D. nie jest odpowiedzialny za zobowiązania Regionalnej Agencji
Promocji Turystyki Spółki z o.o. w K. za okres od grudnia 2000 r. do kwietnia 2001 r.,
a w pozostałym zakresie oddalił odwołanie.
Sąd Okręgowy ustalił, że Regionalna Agencja Promocji Turystyki Spółka z o.o.
w K. (Spółka) miała jednoosobowy zarząd, który sprawował Józef D. (odwołujący
się). Sąd Rejonowy w Koszalinie postanowieniem z 25 marca 2003 r., po rozpozna-
niu wniosku Miasta K., ogłosił upadłość tej Spółki. Postępowanie upadłościowe zo-
stało ukończone 19 września 2005 r., a wykreślenie Spółki z Krajowego Rejestru Są-
dowego nastąpiło 15 listopada 2005 r. W wyniku postępowania upadłościowego
zgłoszona przez organ rentowy wierzytelność z tytułu należności składkowych zo-
stała zaspokojona z masy upadłości w granicach 15%.
Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołanie Józefa D. jest częściowo uzasadnione.
Solidarna odpowiedzialność członków zarządu spółki - jako osób trzecich - za zobo-
wiązania spółki obejmuje zaległości podatkowe (według art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych także zaległości składkowe) z tytułu zobowiązań, które
powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu (art. 116 § 2
Ordynacji podatkowej). Podstawą przypisania odpowiedzialności za zobowiązania
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością członkowi zarządu spółki jest łączne speł-
nienie dwóch przesłanek: 1) powstanie zobowiązań w czasie, gdy osoba ta pełniła
obowiązki członka zarządu spółki, 2) stwierdzenie bezskuteczności egzekucji wobec
spółki. W ocenie Sądu w rozpoznawanej sprawie obydwie te przesłanki zostały speł-
nione. Publicznoprawne zobowiązania Spółki z tytułu zaległych składek na ubezpie-
czenia społeczne - powstałe w okresie, gdy obowiązki członka zarządu pełnił Józef
D., będąc jednocześnie wspólnikiem Spółki - nie zostały wykonane. Zgłoszenie wnio-
sku o ogłoszenie upadłości Spółki powinno było nastąpić najpóźniej do 30 kwietnia
2001 r. Odwołujący się - jako członek zarządu obowiązany do zgłoszenia wniosku o
ogłoszenie upadłości - nie złożył takiego wniosku; wniosek o ogłoszenie upadłości
złożyło natomiast Miasto K. jako jeden ze wspólników Spółki. Sąd Okręgowy przyjął,
że spełniona została również przesłanka w postaci bezskuteczności egzekucji pro-
3
wadzonej do majątku Spółki, co jednoznacznie wynikało ze sposobu ukończenia po-
stępowania upadłościowego.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, Józef D., jako członek zarządu Spółki, nie
wykazał żadnej okoliczności uwalniającej go od odpowiedzialności za zobowiązania
składkowe. Sąd Okręgowy nie uwzględnił zgłoszonego przez odwołującego się za-
rzutu przedawnienia roszczenia, ponieważ - zgodnie z art. 118 § 1 Ordynacji podat-
kowej - termin przedawnienia zobowiązania osoby trzeciej wynosi pięć lat, przy czym
art. 24 ust. 5c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że ogłoszenie
upadłości przerywa bieg terminu przedawnienia, jednocześnie bieg tego terminu roz-
poczyna się na nowo od dnia następnego po dniu uprawomocnienia się postanowie-
nia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu. Sąd Okręgowy
ustalił, że postanowienie o ukończeniu postępowania upadłościowego wydane zo-
stało 19 września 2005 r., a zaskarżona decyzja organu rentowego - 10 sierpnia
2006 r., czyli niecały rok po ukończeniu postępowania upadłościowego, które wyka-
zało brak możliwości zaspokojenia wierzytelności organu rentowego w całości. Sąd
pierwszej instancji przyznał, że popełnił błąd przyjmując, iż odpowiedzialność odwo-
łującego się jako członka zarządu Spółki obejmuje jedynie okres, kiedy Spółka trwale
zaprzestała płacenia długów.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł organ rentowy, zarzucając na-
ruszenie przepisów prawa materialnego - art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz sprzeczność ustaleń Sądu Okręgowego z
zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Organ rentowy wniósł o zmianę za-
skarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł również Józef D., zarzucając
wadliwość ustaleń faktycznych Sądu i wyrokowanie w całkowitym oderwaniu od tre-
ści umowy Spółki ujawnionej w KRS. Zdaniem odwołującego się, granice jego odpo-
wiedzialności za zobowiązania Spółki były wyznaczone także umową Spółki, nie zaś
wyłącznie przepisami Kodeksu spółek handlowych i Ordynacji podatkowej. Apelujący
podniósł, że Sąd pierwszej instancji wadliwie pominął przy rozstrzyganiu sporu treść
art. 151 § 3 k.s.h., który stanowi, że wspólnicy są zobowiązani jedynie do świadczeń
określonych w umowie Spółki. Zarzucił wadliwość rozstrzygnięcia w przedmiocie
przedawnienia. Uznał za błędne pominięcie przy wyrokowaniu istotnej okoliczności,
że Spółka miała status podmiotu podlegającego restrukturyzacji zadłużenia wobec
4
ZUS na podstawie stosownych decyzji, a zatem zadłużenie z tytułu składek nie było
niezwłocznie wymagalne.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyro-
kiem z 2 października 2008 r. [...] uwzględnił apelację organu rentowego i zmienił
zaskarżony wyrok, oddalając w całości odwołanie, a ponadto oddalił apelację ubez-
pieczonego. Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne poczy-
nione przez Sąd pierwszej instancji, jak również powołaną w uzasadnieniu zaskarżo-
nego wyroku podstawę prawną rozstrzygnięcia, stwierdził jednakże konieczność we-
ryfikacji przyjętej przez Sąd Okręgowy wykładni niektórych przepisów prawa stano-
wiących podstawę wyrokowania.
Sąd Apelacyjny stwierdził odpowiedzialność odwołującego się Józefa D. za
zobowiązania Spółki w stosunku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu nie-
uiszczonych należności składkowych w zakresie zgodnym z decyzją organu rento-
wego z 10 sierpnia 2006 r. Sąd podkreślił, że zdarzenia będące przedmiotem bada-
nia w niniejszej sprawie miały miejsce w latach 2000-2002, a zatem do ich oceny
materialnoprawnej należy zastosować przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczy-
pospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (tekst jednolity: Dz.U.
z 1991 r. Nr 118, poz. 512), albowiem ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upa-
dłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535) weszła w życie dopiero w dniu 1 paź-
dziernika 2003 r. (art. 546). Dla oceny zachowania Józefa D. w okresie pełnienia
przez niego funkcji członka zarządu Spółki, w aspekcie zawinionego niezgłoszenia
przez niego we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości, kluczowe zna-
czenie miały art. 1, art. 2 oraz art. 5 Prawa upadłościowego z 1934 r. Według tych
przepisów, przedsiębiorca, który zaprzestał płacenia długów, będzie uznany za upa-
dłego (art. 1 § 1 Prawa upadłościowego). Upadłość przedsiębiorcy będącego osobą
prawną będzie ogłoszona także wówczas, gdy jego majątek nie wystarcza na zaspo-
kojenie długów (art. 1 § 2). Przedsiębiorca jest zobowiązany, nie później niż w termi-
nie dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów, zgłosić w sądzie wniosek o
ogłoszenie upadłości (art. 5 § 1). Sąd Apelacyjny podkreślił, że każda z dwóch przy-
czyn upadłości ma samodzielny charakter, co oznacza, że sytuacja, w której majątek
spółki nie wystarcza na zaspokojenie jej długów, już sama uzasadnia ogłoszenie
upadłości, niezależnie od tego, czy zaprzestanie płacenia długów spółki jest już
trwałe (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2002 r., V CKN 342/01,
LEX nr 75360). Odpowiedzialność za zaległości z tytułu składek ponosi osoba, która
5
pełniła funkcję członka zarządu w czasie, w którym przypadały terminy ich płatności,
zaś egzekucja prowadzona przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.
Sąd Apelacyjny przyjął za bezsporne, że Józef D. jednoosobowo pełnił funkcję
członka zarządu Regionalnej Agencji Promocji Turystki Spółki z o.o. w K. zarówno w
grudniu 2000 r., jak i w latach 2001-2002, kiedy to powstały objęte zaskarżoną decy-
zją organu rentowego zaległości z tytułu nieuiszczenia składek na ubezpieczenia
społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Ponadto, żadna ze stron nie kwestionowała ustalenia w
przedmiocie łącznej kwoty zadłużenia Spółki w wysokości 183.641,05 zł oraz opisa-
nych w decyzji organu rentowego poszczególnych tytułów zadłużenia, w tym okre-
sów, w jakich zaległości te powstały. Okoliczności te wynikały z akt organu rento-
wego dotyczących Spółki, jak też zgromadzonej w aktach postępowania sądowego
dokumentacji, a jednocześnie zostały potwierdzone w opinii biegłego sądowego. Sąd
drugiej instancji przyjął, powołując się na wnioski opinii biegłego, że już w dniu 1
stycznia 2000 r. majątek Spółki nie wystarczał na pokrycie jej długów, a w okresie
następującym po tej dacie aż do dnia 31 grudnia 2002 r. stan ten ulegał w sposób
istotny stałemu pogorszeniu. Zgodnie z treścią opinii biegłego sądowego, w dniu 31
grudnia 1999 r. Spółka nie posiadała majątku wystarczającego na pokrycie jej dłu-
gów, a zadłużenie z tytułu nieuiszczonych składek nie znajdowało pokrycia w ma-
jątku Spółki także w okresach późniejszych, wykazując tendencję wzrostową.
W ocenie Sądu drugiej instancji brak było podstaw do zakwestionowania pra-
widłowości ustalenia, że postępowanie upadłościowe dotyczące Spółki zostało zaini-
cjowane dopiero na wniosek Miasta K. jako wierzyciela, zaś ogłoszenie upadłości
nastąpiło na mocy postanowienia z 25 marca 2003 r. Postępowanie upadłościowe
zakończyło się 19 września 2005 r. Do tego dnia z masy upadłości zaspokojono je-
dynie 34,5% wierzytelności zgłoszonych w kategorii pierwszej. Spółka została wykre-
ślona z Krajowego Rejestru Sądowego 15 listopada 2005 r. Sąd Apelacyjny uznał za
prawidłowe ustalenie, że postępowanie egzekucyjne - prowadzone od 2001 r. w sto-
sunku do Spółki z inicjatywy naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w K. w
związku z zaległościami podatkowymi - zostało formalnie umorzone w kwietniu 2003
r. wobec bezskuteczności egzekucji, dlatego nie budziło wątpliwości, że podjęte
przez organ rentowy działania zmierzające do wyegzekwowania długu okazały się
nieskuteczne.
6
Sąd Apelacyjny stwierdził, że z całokształtu materiału dowodowego wynika, iż
już w grudniu 1999 r. Spółka, w której odwołujący się był jedynym członkiem zarzą-
du, nie posiadała majątku wystarczającego na zaspokojenie długów, a zatem już
wówczas zaistniały podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie jej upadłości.
Inicjatywy takiej nie podjął odwołujący się jako jedyny członek zarządu, uprawniony i
zobowiązany do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, co przy bezskuteczno-
ści egzekucji zaległości składkowych z majątku Spółki doprowadziło do jego odpo-
wiedzialności za powstały dług Spółki.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko organu rentowego, że wnioskodawca w
żaden sposób nie wykazał okoliczności uwalniających go od odpowiedzialności za
zaległości składkowe; po pierwsze - że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o
ogłoszenie upadłości, po drugie - że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości
nastąpiło bez jego winy, oraz po trzecie - że wskazano mienie Spółki, z którego eg-
zekucja umożliwiłaby zaspokojenie zobowiązań Spółki w znacznej części. W ocenie
Sądu, w stosunku do odwołującego się nie została spełniona żadna z powyższych
przesłanek uwalniających od odpowiedzialności. W szczególności Józef D. nie wska-
zał żadnego mienia Spółki, z którego Zakład Ubezpieczeń Społecznych mógłby za-
spokoić swoje należności. Wnioskodawca przyznał, że nie złożył wniosku o ogłosze-
nie upadłości, podczas gdy z opinii biegłego sądowego wynikało, że podstawy do
wystąpienia z takim wnioskiem istniały już w grudniu 1999 r., ponieważ już wówczas
majątek Spółki nie wystarczał na zaspokojenie jej wymagalnych zobowiązań. W oce-
nie Sądu Apelacyjnego, okoliczność, że postanowienie o ogłoszeniu upadłości zo-
stało wydane dopiero 25 marca 2003 r. na skutek wniosku zgłoszonego przez wie-
rzyciela Spółki, dowodzi, że odwołujący się nie tylko nie zgłosił we właściwym czasie
wniosku o ogłoszenie upadłości, ale również niezgłoszenie tego wniosku było przez
niego zawinione.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, w związku z kondycją finansową Spółki już od
grudnia 1999 r. istniała przesłanka - w postaci braku majątku Spółki na spłatę wyma-
galnych długów - uzasadniająca wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki. W czasie,
gdy funkcję członka zarządu pełnił Józef D., nie było przesłanek ku temu, aby uznać,
że majątek Spółki był wystarczający do zaspokojenia wszystkich jej zobowiązań, a
zatem zarząd powinien był złożyć stosowny wniosek o ogłoszenie upadłości. W oce-
nie Sądu Apelacyjnego niezłożenie tego wniosku miało po stronie odwołującego się
charakter zawiniony. Zawinienie przejawiało się w tym, że nie dołożył on należytej
7
staranności w prowadzeniu spraw Spółki, do których na mocy, między innymi, art.
204 i 208 k.s.h. był jednocześnie uprawniony i zobowiązany. Wbrew twierdzeniom
zgłoszonym w jego apelacji, nie było żadnej uchwały zgromadzenia wspólników,
która zwalniałaby go od odpowiedzialności za zachowanie dyscypliny finansowej w
Spółce. Wnioskodawca nie wykazał - zgodnie z ogólną zasadą rozkładu ciężaru do-
wodu wyrażoną w art. 232 k.p.c. - aby do końca okresu sprawowania przez niego
funkcji członka zarządu był on w jakimkolwiek stopniu pozbawiony wpływu na dzia-
łalność Spółki.
Sąd drugiej instancji uznał za nieuzasadnione twierdzenia wnioskodawcy, z
których wynikało, że treść umowy Spółki - na gruncie okoliczności spornych w niniej-
szej sprawie - powinna mieć znaczenie nadrzędne, powodując niestosowanie przepi-
sów Kodeksu spółek handlowych i Ordynacji podatkowej przytoczonych jako pod-
stawa prawna rozstrzygnięcia. Powołane regulacje prawne, normujące kwestię od-
powiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zo-
bowiązania spółki, mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących, a tym samym
brak jest swobody w odmiennym kształtowaniu tej materii postanowieniami umowy
spółki. W ocenie Sądu drugiej instancji, odpowiedzialności odwołującego się jako
członka zarządu nie uchylała okoliczność, że Spółka prowadziła działalność gospo-
darczą w celach niezarobkowych. Sąd uznał za chybioną argumentację odwołującą
się do art. 151 § 3 i 4 k.s.h., albowiem przepisy te nie regulują kwestii odpowiedzial-
ności członków zarządu spółki za jej zobowiązania, a jedynie określają zakres zobo-
wiązań wspólników względem spółki oraz ich odpowiedzialność za zobowiązania
spółki. Z samej nazwy rodzaju spółki - z ograniczoną odpowiedzialnością - wynika,
że odpowiedzialność wspólników jest ograniczona, co nie oznacza, że za zobowią-
zania tego podmiotu, w razie jego niewypłacalności, nikt nie ponosi odpowiedzialno-
ści - prowadziłoby to do pokrzywdzenia wierzycieli spółki, a ponadto pozostawałoby
w oczywistej sprzeczności z przepisami prawa, z których wynika wprost, że w takiej
sytuacji odpowiedzialność ponoszą właśnie członkowie zarządu spółki, niezależnie
od tego czy są wspólnikami spółki. Odwołujący się ponosi odpowiedzialność za zo-
bowiązania spółki nie jako jej wspólnik, ale jako członek jej zarządu
Sąd Apelacyjny uznał za niezasadny zarzut błędnej oceny przez Sąd Okrę-
gowy kwestii przedawnienia roszczeń dochodzonych przez organ rentowy.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu odwołują-
cego się jego pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w całości.
8
Skarga kasacyjna została oparta na podstawach: 1) naruszenia przepisów
prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 116 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. Ordynacja podatkowa, polegającego na błędnym przyjęciu, że złożenie przez
odwołującego się wniosku o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego zgodnie z
art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należno-
ści publicznoprawnych od przedsiębiorców nie stanowi przesłanki ekskulpacyjnej
uchylającej odpowiedzialność skarżącego; b) art. 116 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa w związku z art. 1 § 1 i 2 rozporządzenia Pre-
zydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe, pole-
gającego na błędnym przyjęciu, że skarżący mógł i powinien był złożyć wniosek o
ogłoszenie upadłości, mimo braku wymagalności wierzytelności organu rentowego
będących przedmiotem wyrokowania (w związku z wszczęciem postępowania re-
strukturyzacyjnego); c) art. 1 § 1 i 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z
dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe w związku z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo o działalności gospodarczej, polegającego na
błędnym przyjęciu, że Regionalna Agencja Promocji Turystyki Spółka z o.o. w K. była
przedsiębiorcą i posiadała zdolność upadłościową, a tym samym, że możliwe było
wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie jej upadłości, a tym samym przyjęcie, że nie-
zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło z winy odwołującego się; 2)
naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie: a) art. 378 § 1 k.p.c. oraz art.
382 k.p.c. i art. 468 § 2 pkt 4 k.p.c., polegającego na całkowitym pominięciu przez
Sąd Apelacyjny zarzutu zgłoszonego w pkt 7 apelacji - dotyczącego nieuwzględnie-
nia faktu otwarcia wobec Regionalnej Agencji Promocji Turystyki Spółki z o.o. w K.
postępowania restrukturyzacyjnego prowadzonego w oparciu o ustawę z dnia 30
sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od
przedsiębiorców; b) art. 378 § 1 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. i art. 468 § 2 pkt 4 k.p.c.,
polegającego na nierozpoznaniu merytoryczne zarzutów apelującego o niezgłosze-
niu wniosku o ogłoszenie upadłości Regionalnej Agencji Promocji Turystyki Spółki z
o.o. w K. bez jego winy, zarzutów opartych na twierdzeniu o związaniu odwołującego
się przepisami aktu założycielskiego Regionalnej Agencji Promocji Turystyki Spółki z
o.o. (w szczególności § 5.2, § 5.3 oraz § 12 umowy Spółki) oraz przepisami ustawy z
dnia 19 listopada 1999 r. Prawo o działalności gospodarczej (art. 2 ust. 1 i 2 tej
ustawy).
9
Konieczność przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący uzasadnił
tym, że w sprawie występują istotne zagadnienia prawne. Zdaniem skarżącego,
pierwszym istotnym zagadnieniem prawnym, wymagającym rozstrzygnięcia, jest
ustalenie zakresu pojęciowego użytego w art. 116 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. Ordynacja podatkowa zwrotu „postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upa-
dłości (postępowanie układowe)”. Skarżący podniósł, że w okresie uchwalania
ustawy Ordynacja podatkowa jedynym praktycznie funkcjonującym postępowaniem
zapobiegającym ogłoszeniu upadłości było postępowanie układowe. Termin ten (po-
stępowanie układowe) był pojęciem ustawowym i oznaczał postępowanie (w pi-
śmiennictwie i orzecznictwie często określane przemiennie właśnie jako „postępowa-
nie zapobiegające ogłoszeniu upadłości”) prowadzone na podstawie przepisów roz-
porządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo o
postępowaniu układowym (Dz. U. Nr 93, poz. 836 ze zm.). W obecnym stanie praw-
nym nie funkcjonuje już postępowanie definiowane jako postępowanie układowe.
Prawu polskiemu znane są jednak różne rodzaje postępowań zapobiegających upa-
dłości - o charakterze zarówno epizodycznym jak i systemowym. Należą do nich np.
postępowanie układowe (regulowane przez przepisy rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo o postępowaniu układowym),
bankowe postępowanie ugodowe (regulowane przepisami ustawy z dnia 3 lutego
1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektó-
rych ustaw), postępowanie restrukturyzacyjne (regulowane przepisami ustawy z dnia
30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od
przedsiębiorców), postępowanie naprawcze (normowane przepisami ustawy z dnia
28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze), postępowanie zapobiegające
upadłości realizowane w oparciu o przepisy ustawy z dnia 14 lipca 2000 r. o restruk-
turyzacji górnictwa siarki. W ocenie skarżącego rozstrzygnięcia wymaga, czy użyty w
art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej zwrot „postępowanie zapobiegające ogło-
szeniu upadłości (postępowanie układowe)” można odnosić wyłącznie do postępo-
wania układowego, czy też do jakiegokolwiek z tzw. postępowań sanacyjnych, tj. po-
stępowań zapobiegających ogłoszeniu upadłości, a zwłaszcza do postępowania re-
strukturyzacyjnego regulowanego przepisami ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o restruk-
turyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców. Drugim istot-
nym zagadnieniem prawnym jest - zdaniem skarżącego - konieczność rozstrzygnię-
cia, czy w kontekście art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo o
10
działalności gospodarczej za przedsiębiorcę można było uznać osobę prawną -
spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością - utworzoną nie w celu prowadzenia dzia-
łalności gospodarczej i nie w celu osiągania zysku. Skarżący podniósł, że art. 2 ust. 1
tej ustawy podaje definicję działalności gospodarczej, a jej art. 2 ust. 2 definicję
przedsiębiorcy. Zdaniem skarżącego, na gruncie art. 158 Kodeksu handlowego,
obowiązującego do 31 grudnia 2001 r., istniała wątpliwość co do tego, czy spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością może być tworzona w celach innych niż gospodar-
cze i czy może prowadzić działalność non-profit. Wątpliwości te usunął art. 151 § 1
Kodeksu spółek handlowych. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą być
tworzone w każdym celu, również niegospodarczym i niezarobkowym. Zdaniem
skarżącego, definicja działalności gospodarczej zawarta w art. 2 ust. 1 Prawa o
działalności gospodarczej przesądza o tym, że przedsiębiorcą może być wyłącznie
podmiot prowadzący zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usłu-
gową bądź poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatację zasobów naturalnych, wyko-
nywaną w sposób zorganizowany i ciągły. W ocenie skarżącego powstaje wątpli-
wość, wymagająca wykładni art. 1 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z
dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe, czy spółka z ograniczoną odpo-
wiedzialnością, utworzona w celach innych niż wskazane w art. 2 ust. 1 ustawy z
dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej, mogła być uznana za
przedsiębiorcę w rozumieniu art. 2 ust. 2 tej ustawy, jak również w rozumieniu art. 1
§ 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r.
Prawo upadłościowe, a tym samym, czy posiadała tzw. zdolność upadłościową.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący podniósł rów-
nież, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Zostały bowiem naruszone
przez Sąd Apelacyjny w sposób oczywisty przepisy dotyczące kwestii elementarnych
- w tym rozstrzygania spraw w granicach apelacji i wykraczania poza te granice w
postępowaniach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz zdolności upadłościowej.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Szczecinie oraz zasądzenie kosz-
tów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy.
11
1. Uzasadniony jest zwłaszcza zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382
k.p.c. w związku z całkowitym pominięciem w rozważaniach Sądu Apelacyjnego
kwestii wszczęcia w stosunku do Regionalnej Agencji Promocji Turystyki Spółki z
o.o. w K. postępowania restrukturyzacyjnego prowadzonego w oparciu o przepisy
ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publiczno-
prawnych od przedsiębiorców. Kwestia ta była podnoszona w apelacji. W osobiście
sporządzonej apelacji - w ostatnim z zarzutów apelacyjnych - odwołujący się zakwe-
stionował: „bezpodstawne pominięcie w wyrokowaniu istotnego dowodu, że spółka
miała status podmiotu podlegającego restrukturyzacji zadłużenia wobec ZUS na
podstawie stosownych decyzji i to zadłużenie nie było niezwłocznie wymagane”. Do
tego zarzutu apelacyjnego Sąd Apelacyjny nie odniósł się w uzasadnieniu zaskarżo-
nego wyroku, co stanowiło naruszenie art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. Zgodnie z
tym przepisem, sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego przepis ten jest interpretowany przy założeniu, że
wynikają z niego dwie podstawowe wskazówki dla sądu odwoławczego co do zakre-
su rozpoznania sprawy w drugiej instancji - po pierwsze, sąd ten jest związany grani-
cami apelacji i nie powinien wychodzić poza granice zaskarżenia (nie powinien orze-
kać co do niezaskarżonej części wyroku), chyba że przepis szczególny mu na to po-
zwala (np. 378 § 2 k.p.c.), jest także związany niektórymi zarzutami naruszenia prze-
pisów postępowania (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 31 stycznia
2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6 , poz. 55); po drugie, do obowiązków sądu
drugiej instancji należy odniesienie się do wszystkich (do każdego z osobna) zarzu-
tów apelacyjnych. Tej ostatniej wytycznej dotyczącej obowiązku rozpoznania sprawy
w granicach apelacji Sąd Apelacyjny nie uwzględnił.
W systemie apelacyjnym postępowanie prowadzone przez sąd drugiej instan-
cji - pozostając postępowaniem odwoławczym i kontrolnym - zachowuje walor postę-
powania rozpoznawczego, co oznacza, że sąd ten ma z jednej strony pełną, ograni-
czoną jedynie granicami zaskarżenia, swobodę jurysdykcyjną (rozpoznaje ponownie
„sprawę”, a nie „apelację”), z drugiej natomiast ciąży na nim obowiązek rozważenia
wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. Wynikający z art. 378 § 1
zdanie pierwsze k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza
zatem zarówno bezwzględny zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te
granice, jak i nakaz wzięcia pod uwagę i rozważenia wszystkich podniesionych w
apelacji zarzutów i wniosków. W konsekwencji, sąd drugiej instancji może - a jeżeli je
12
dostrzeże, powinien - naprawić wszystkie stwierdzone w postępowaniu apelacyjnym
naruszenia przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego, niezależnie od tego,
czy zostały wytknięte w apelacji, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach za-
skarżenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 lutego 2006 r., II CSK 132/05, LEX nr
189904). Wynikający z art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w grani-
cach apelacji powinien być rozumiany jako nakaz rozważenia wszystkich podniesio-
nych w apelacji zarzutów (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2006 r., III
CSK 5/05, LEX nr 191157). W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny nie rozważył
zarzutu dotyczącego wszczęcia w stosunku do Regionalnej Agencji Promocji Tury-
styki Spółki z o.o. w K. postępowania restrukturyzacyjnego prowadzonego w oparciu
o przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności
publicznoprawnych od przedsiębiorców.
Zgodnie z art. 382 k.p.c., sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.
Z przepisu tego wynika obowiązek sądu odwoławczego uwzględnienia całego mate-
riału dowodowego zebranego w sprawie do chwili zamknięcia rozprawy w sądzie
drugiej instancji (art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.). Sąd odwoławczy
ma nie tylko uprawnienie, ale obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w
sprawie materiału oraz jego własnej oceny, przy uwzględnieniu zasad wynikających z
art. 233 § 1 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r., I PK 169/05,
Wokanda 2006 nr 11, s. 23).
W aktach sprawy znajdują się dokumenty, z których wynika, że w dniu 15 li-
stopada 2002 r. zostało wszczęte - na wniosek Regionalnej Agencji Promocji Tury-
styki Spółki z o.o. w K. - postępowanie restrukturyzacyjne dotyczące należności tej
Spółki wobec Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Pracy i Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Postępowanie to zostało następnie
umorzone decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z 14 kwietnia
2003 r. [...]. Ta istotna okoliczność - wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego i
objęcie nim należności z tytułu składek, stanowiących przedmiot rozpoznawanej
sprawy - była eksponowana przez odwołującego się w toku postępowania przed Są-
dem Okręgowym, a następnie w postępowaniu apelacyjnym. Sąd Apelacyjny całko-
wicie pominął tę okoliczność w swoich ustaleniach faktycznych i rozważaniach.
Zasadność zarzutów naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. była wy-
starczająca do uwzględnienia skargi kasacyjnej. Wszczęcie postępowania restruktu-
13
ryzacyjnego i jego prowadzenie w oparciu o przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2002
r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców
(Dz. U. Nr 155, poz. 1287 ze zm.) jest okolicznością doniosłą (prawnie istotną) w
kontekście podjętych przez skarżącego prób wykazania istnienia po jego stronie
przesłanek egzoneracyjnych z art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, uchylających
jego odpowiedzialność za zaległości składkowe Regionalnej Agencji Promocji Tury-
styki Spółki z o.o. w K. Konieczne było zatem dokonanie przez Sąd Apelacyjny nie-
zbędnych ustaleń faktycznych (w oparciu o zebrany materiał dowodowy - art. 382
k.p.c., oceniony według reguł wynikających z art. 233 § 1 k.p.c.) oraz ocen prawnych,
czy możliwe jest uznanie, że zgłoszenie wniosku o wszczęcie postępowania restruk-
turyzacyjnego dotyczącego restrukturyzacji należności wobec Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych (z tytułu składek) miało znaczenie dla zastosowania art. 116 § 1 pkt 1
Ordynacji podatkowej - na przykład w wyniku przyjęcia, że odwołujący się wykazał, iż
we właściwym czasie wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości.
W tym kontekście przy ponownym rozpoznaniu sprawy należy rozważyć, między in-
nymi, następujące kwestie: kiedy Spółka stała się niewypłacalna (zaprzestała spła-
cania długów), kiedy najpóźniej odwołujący się - jako osoba pełniąca funkcję jej or-
ganu zarządzającego - miał obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości
(lub wniosku o wszczęcie innego postępowania zapobiegającego upadłości), kiedy
możliwe stało się zgłoszenie wniosku o restrukturyzację należności z tytułu składek
jako należności publicznoprawnych i czy zgłoszenie wniosku o restrukturyzację tych
należności może zwalniać odwołującego się z odpowiedzialności wynikającej z art.
116 § 1 Ordynacji podatkowej.
Nie jest natomiast uzasadniony kasacyjny zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.
i art. 382 k.p.c. odniesiony do rzekomego nierozpoznania przez Sąd Apelacyjny pod-
niesionych w apelacji zarzutów dotyczących niezawinionych przyczyn niezgłoszenia
przez odwołującego się wniosku o ogłoszenie upadłości Regionalnej Agencji Promo-
cji Turystyki Spółki z o.o. w K. Zarzut braku winy odwołującego się w odniesieniu do
tego zaniechania (niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki) opierał się
na jego twierdzeniu o związaniu go postanowieniami aktu założycielskiego Regional-
nej Agencji Promocji Turystyki Spółki z o.o. (w szczególności § 5.2, § 5.3 oraz § 12
umowy Spółki) oraz przepisami ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działal-
14
ności gospodarczej - art. 2 ust. 1 i 2 tej ustawy, z których miałoby podobno wynikać,
że Spółka nie była przedsiębiorcą i nie miała zdolności upadłościowej.
Wbrew przytoczonym twierdzeniom skarżącego, apelacyjny zarzut dotyczący
niezawinionych przyczyn niezgłoszenia przez odwołującego się wniosku o ogłosze-
nie upadłości został przez Sąd Apelacyjny rozpoznany i rozważony. Sąd Apelacyjny
stwierdził mianowicie, że nie ma racji skarżący twierdząc, iż treść umowy Spółki mo-
gła mieć znaczenie nadrzędne w stosunku do bezwzględnie obowiązujących przepi-
sów prawa stanowionego rangi ustawowej. Według Sądu Apelacyjnego, regulacje
prawne normujące kwestie odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczo-
ną odpowiedzialnością z tytułu publicznoprawnych zobowiązań spółki mają charakter
norm bezwzględnie obowiązujących, a tym samym brak jest podstaw do przyjęcia
swobody wspólników w odmiennym ukształtowaniu tej materii postanowieniami
umowy spółki. (Jest to pogląd oczywiście słuszny). Odpowiedzialności członka za-
rządu spółki nie uchyla także okoliczność, że spółka prowadziła działalność gospo-
darczą w celach niezarobkowych. Według Sądu Apelacyjnego Spółka miała zdolność
upadłościową. Jak wynika z przytoczonych wywodów Sądu Apelacyjnego, odniósł się
on do podniesionych w apelacji zarzutów dotyczących kwestii wpływu postanowień
aktu założycielskiego (umowy) Spółki na zakres odpowiedzialności odwołującego się
z tytułu jej zaległości składkowych oraz do kwestii niezarobkowego celu utworzenia
spółki.
Procesowy zarzut naruszenia art. 468 § 2 pkt 4 k.p.c. jest całkowicie chybiony.
Przepis ten stanowi, że czynności wyjaśniające mają na celu wyjaśnienie innych oko-
liczności, mających znaczenie dla prawidłowego i szybkiego rozstrzygnięcia sprawy.
Sąd Apelacyjny nie mógł naruszyć tego przepisu, ponieważ nie było powodów do
jego zastosowania w postępowaniu apelacyjnym. Jest to przepis mający zastosowa-
nie wyłącznie przed sądem pierwszej instancji. Sąd pierwszej instancji podejmuje
czynności wyjaśniające, jeżeli przemawiają za tym wyniki wstępnego badania
sprawy, chyba że czynności te nie przyspieszą postępowania lub są oczywiście nie-
celowe z innych przyczyn. Nie ma miejsca na stosowanie tego przepisu przed sądem
odwoławczym na etapie rozpoznawania apelacji.
2. Przyjęcie przez Sąd Najwyższy, że częściowo uzasadniona jest procesowa
podstawa skargi kasacyjnej - zwłaszcza zarzuty naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. i art.
382 k.p.c. w opisany powyżej sposób - wpływa na rozpoznanie kasacyjnych zarzutów
naruszenia prawa materialnego. Nie można podzielić zarzutu skarżącego dotyczące-
15
go naruszenia art. 116 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podat-
kowa przez rzekomo błędne przyjęcie, że złożenie przez odwołującego się wniosku o
wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego - zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z
dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych
od przedsiębiorców - nie stanowi „przesłanki ekskulpacyjnej”, uchylającej jego odpo-
wiedzialność za zaległości składkowe Spółki. Przede wszystkim Sąd Apelacyjny w
żadnym miejscu nie przyjął takiego założenia (nie wyraził takiego poglądu). Opisany
zarzut materialnoprawny pozostaje ponadto w logicznej sprzeczności z zarzutem o
charakterze procesowym, kwestionującym całkowite pominięcie w rozważaniach
Sądu Apelacyjnego faktu wszczęcia w stosunku do Regionalnej Agencji Promocji
Turystyki Spółki z o.o. w K. postępowania restrukturyzacyjnego prowadzonego w
oparciu o przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych
należności publicznoprawnych od przedsiębiorców. Sąd Apelacyjny w żaden sposób
nie ocenił złożenia przez skarżącego wniosku o wszczęcie postępowania restruktury-
zacyjnego i prowadzenia tego postępowania według ustawy z dnia 30 sierpnia 2002
r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców, a
także nie wypowiedział się w kwestii ewentualnego wpływu wszczęcia tego postępo-
wania na przypisanie (a raczej brak możliwości przypisania) odwołującemu się winy
w związku z niezgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki.
Rozpoznanie zasadności kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 116 § 1 pkt 1
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa w związku z art. 1 § 1 i 2
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo
upadłościowe, do czego miało dojść przez błędne przyjęcie, że skarżący mógł i po-
winien był złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, pomimo braku wymagalności wie-
rzytelności organu rentowego będących przedmiotem wyrokowania (w związku ze
złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego), jest niemożliwe
na obecnym etapie postępowania. Sąd Apelacyjny nie dokonał bowiem żadnych
ustaleń faktycznych dotyczących ewentualnego braku wymagalności wierzytelności
(należności) Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Pracy i Funduszu Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych (z tytułu składek) związanego z wszczęciem
postępowania restrukturyzacyjnego. Związek pomiędzy wszczęciem postępowania
restrukturyzacyjnego a wyłączeniem odpowiedzialności odwołującego się za zaległo-
ści składkowe Spółki nie był w ogóle przedmiotem ustaleń faktycznych i ocen praw-
nych Sądu Apelacyjnego.
16
Zgodnie z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, za zaległości podatkowe spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem
członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w
części bezskuteczna, a członek zarządu: 1) nie wykazał, że: a) we właściwym czasie
zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiega-
jące ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo b) niezgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu
upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy; 2) nie wskazuje mie-
nia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki
w znacznej części. Kwestia rozumienia użytego w art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji podat-
kowej pojęcia „postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie
układowe)” została już wyjaśniona w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz sądów
administracyjnych. Z orzeczeń tych sądów wynika, że pojęcie to obejmuje także po-
stępowanie restrukturyzacyjne wszczęte i prowadzone w oparciu o przepisy ustawy z
30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od
przedsiębiorców. Jako przykłady orzeczeń, w których przedstawiono ten punkt wi-
dzenia, można powołać wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z
24 lipca 2007 r., I SA/Gd 45/07 (LEX nr 284705) oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Gliwicach z 3 grudnia 2007 r., I SA/Gl 708/07 (LexPolonica nr
1798508). W pierwszym z tych wyroków WSA w Gdańsku stwierdził, że zastosowa-
nie w art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej określenia „postępowanie zapobiegają-
ce ogłoszeniu upadłości” nie może oznaczać tylko i wyłącznie wszczęcia postępowa-
nia układowego sensu stricto, lecz wszczęcie każdego postępowania, którego celem
jest zapobieżenie upadłości. Określenie „postępowanie zapobiegające ogłoszeniu
upadłości” należy rozumieć i interpretować sensu largo. Może ono dotyczyć każdego
prawem unormowanego postępowania naprawczego w stosunku do przedsiębiorcy.
Zdaniem WSA w Gdańsku, „poprzez samo złożenie wniosku o restrukturyzację zo-
bowiązań podatkowych przedsiębiorcy zaistniała przesłanka z art. 116 § 1 pkt 1a
Ordynacji podatkowej; wszczęto bowiem z całą pewnością postępowanie zapobie-
gające upadłości, jakim jest m.in. postępowanie restrukturyzacyjne oparte na przepi-
sach ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności pu-
blicznoprawnych od przedsiębiorców.” W drugim z powołanych wyroków WSA w Gli-
wicach stwierdził, że członka zarządu spółki kapitałowej, który nie zgłasza wniosku o
wszczęcie postępowania upadłościowego, bo przewiduje pomyślne zakończenie re-
17
strukturyzacji należności podatkowych, nie można obciążać odpowiedzialnością za
zaległości podatkowe spółki. W obydwu wyrokach sądów administracyjnych przyjęto,
że złożenie wniosku o restrukturyzację należności publicznoprawnych (w wyrokach
tych chodziło o należności podatkowe, ale to samo można odnieść do należności z
tytułu składek) wyłącza odpowiedzialność członka zarządu za zaległości na podsta-
wie art. 116 § 1 pkt 1a Ordynacji podatkowej. Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z 23
stycznia 2009 r., I UK 205/08 (OSNP 2010 nr 15-16, poz. 198) stwierdził, że w okre-
sie od dnia wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego do dnia zakończenia po-
stępowania restrukturyzacyjnego na składającym taki wniosek przedsiębiorcy (na
przykład spółce prawa handlowego) nie ciąży obowiązek wykonywania zobowiązań
publicznoprawnych wobec organu rentowego, objętych wnioskiem o wszczęcie po-
stępowania restrukturyzacyjnego i podlegających restrukturyzacji.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną przy-
chyla się do poglądu, że wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego w oparciu o
przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności
publicznoprawnych od przedsiębiorców spełnia przesłankę wszczęcia postępowania
zapobiegającego upadłości w rozumieniu art. 116 § 1 pkt 1a Ordynacji podatkowej.
Nie oznacza to jednak, że samo złożenie przez odwołującego się wniosku o wszczę-
cie postępowania restrukturyzacyjnego stanowi wystarczającą przesłankę egzonera-
cyjną, uchylającą jego odpowiedzialność za zaległości składkowe Spółki. Z art. 116 §
1 pkt 1a Ordynacji podatkowej wynika bowiem, że skuteczne uchylenie się od odpo-
wiedzialności za zaległości składkowe Spółki wymagałoby wykazania (udowodnienia)
przez odwołującego się, że wniosek o restrukturyzację należności publicznopraw-
nych zgłosił „we właściwym czasie”.
Chybiony jest kasacyjny zarzut naruszenia art. 1 § 1 i 2 rozporządzenia Pre-
zydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe w
związku z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności go-
spodarczej, co miało nastąpić przez błędne przyjęcie, że Regionalna Agencja Pro-
mocji Turystyki Spółka z o.o. w K. była przedsiębiorcą i posiadała zdolność upadło-
ściową (tym samym możliwe było wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie jej upadło-
ści), a w konsekwencji - że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości tej Spółki
nastąpiło z winy odwołującego się.
Nie może ulegać żadnej wątpliwości, że Regionalna Agencja Promocji Tury-
styki Spółka z o.o. w K. była przedsiębiorcą w rozumieniu Prawa upadłościowego z
18
1934 r. i zgodnie z przepisami tego aktu prawnego posiadała zdolność upadłościową.
Świadczy o tym przede wszystkim ogłoszenie upadłości tej Spółki przez sąd gospo-
darczy na podstawie przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
24 października 1934 r. Prawo upadłościowe oraz prowadzenie w stosunku do niej
postępowania upadłościowego, które zostało merytorycznie zakończone po upływie
dwóch i pół roku. Również wszczęcie w stosunku do należności publicznoprawnych
tej Spółki postępowania restrukturyzacyjnego w oparciu o przepisy ustawy z dnia 30
sierpnia 2008 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od
przedsiębiorców musi dowodzić faktu, że była ona przedsiębiorcą w rozumieniu tej
ustawy zanim została wykreślona z rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze
Sądowym. Regionalna Agencja Promocji Turystyki Spółka z o.o. w K. była przedsię-
biorcą w rozumieniu obydwu tych aktów prawnych - zarówno sąd gospodarczy, jak i
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, uznały jej zdolność upadłościową i restrukturyza-
cyjną wynikającą z przypisania jej przymiotu przedsiębiorcy.
Sąd Apelacyjny przejął ustalenia Sądu Okręgowego, z których wynikało, że
Sąd Rejonowy w Koszalinie postanowieniem z 25 marca 2003 r., po rozpoznaniu
wniosku Miasta K. jako wierzyciela, ogłosił upadłość Regionalnej Agencji Promocji
Turystyki Spółki z o.o. w K. Postępowanie upadłościowe zostało ukończone 19 wrze-
śnia 2005 r., a wykreślenie Spółki z Krajowego Rejestru Sądowego nastąpiło 15 li-
stopada 2005 r. W wyniku postępowania upadłościowego zgłoszona przez organ
rentowy wierzytelność z tytułu należności składkowych została zaspokojona z masy
upadłości w granicach 15%. Z ustaleń tych wynika, że Sąd Rejonowy w Koszalinie
znalazł podstawy materialne i formalne do ogłoszenia upadłości Spółki, a jedną z
przesłanek ogłoszenia jej upadłości musiało być przypisanie jej zdolności upadło-
ściowej. Postępowanie upadłościowe było prowadzone w celu przynajmniej częścio-
wego zaspokojenia wierzycieli i wierzyciele zostali w jego toku częściowo zaspoko-
jeni. Wszczęcie postępowania upadłościowego nastąpiło przed wejściem w życie
ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, dlatego status
Spółki należało oceniać według przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypo-
spolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe, ponieważ nowa ustawa
Prawo upadłościowe i naprawcze weszła w życie dopiero 1 października 2003 r.,
czyli już po ogłoszeniu upadłości Spółki. Dla oceny zdolności upadłościowej Spółki
zasadnicze znaczenie miały art. 1, art. 2 oraz art. 5 Prawa upadłościowego z 1934 r.
Według tych przepisów, przedsiębiorca, który zaprzestał płacenia długów, będzie
19
uznany za upadłego (art. 1 § 1). Upadłość przedsiębiorcy będącego osobą prawną
będzie ogłoszona także wówczas, gdy jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie
długów (art. 1 § 2). Przedsiębiorca jest zobowiązany, nie później niż w terminie
dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów, zgłosić w sądzie wniosek o
ogłoszenie upadłości (art. 5 § 1). Sąd Rejonowy w Koszalinie - sąd upadłościowy nie
miał wątpliwości, że Spółka spełniała przewidziane w tych przepisach warunki do
ogłoszenia jej upadłości. Nie można zgodzić się ze skarżącym, że nie miał on obo-
wiązku zgłosić wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki, ponieważ nie była ona przed-
siębiorcą i nie miała zdolności upadłościowej.
Podobnie pozytywnie ocenił zdolność restrukturyzacyjną Regionalnej Agencji
Promocji Turystyki Spółki z o.o. jako przedsiębiorcy Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych wszczynając w stosunku do niej (do jej należności) postępowanie restruktury-
zacyjnego w oparciu o przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2008 r. o restrukturyzacji
niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców. Ustawa ta dotyczyła
tylko przedsiębiorców. Skarżący broni się przed przypisaniem mu odpowiedzialności
za zaległości składkowe Spółki argumentem, że Spółka miała status podmiotu podle-
gającego restrukturyzacji zadłużenia wobec ZUS i z tego powodu jej zadłużenie nie
było wymagalne. Jednocześnie powołuje się na to, że restrukturyzacja odbywała się
na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2008 r. o restrukturyzacji niektórych należno-
ści publicznoprawnych od przedsiębiorców. Nie kwestionuje zatem prawidłowości
wszczęcia w stosunku do Spółki postępowania restrukturyzacyjnego, a przecież jego
wszczęcie było możliwe tylko w stosunku do przedsiębiorców. W argumentacji skar-
żącego pojawia się zatem istotna sprzeczność - z jednej strony twierdzi on, że nie
miał obowiązku składać wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki, ponieważ nie była
ona przedsiębiorcą, z drugiej powołuje się na wszczęcie w stosunku do Spółki postę-
powania restrukturyzacyjnego (dotyczącego wyłącznie należności publicznopraw-
nych przedsiębiorców) jako okoliczność, która ma prowadzić do zastosowania art.
116 § 1 pkt 1a Ordynacji podatkowej.
W ocenie Sądu Najwyższego Regionalna Agencja Promocji Turystyki Spółka z
o.o. w K. była przedsiębiorcą i posiadała zdolność upadłościową, a na odwołującym
się (i skarżącym) jako na członku jej zarządu spoczywał obowiązek zgłoszenia we
właściwym czasie wniosku o ogłoszenie jej upadłości lub wykazania, że we właści-
wym czasie wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu jej upadłości. Kwe-
stia, czy Spółka ta spełniała jednocześnie warunki pozwalające na przypisanie jej
20
przymiotu przedsiębiorcy w rozumieniu art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 19 listopada
1999 r. Prawo działalności gospodarczej nie ma doniosłości prawnej. W systemie
prawa funkcjonowało i funkcjonuje wiele definicji przedsiębiorcy (por. art. 431
k.c., art.
36 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, art. 5 ust. 2
ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, art. 4 ustawy z
dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej). Definicja zawarta w
ustawie z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej była doniosła
tylko na potrzeby stosowania tej ustawy. Tymczasem zdolność upadłościową Spółki
należało oceniać według przepisów Prawa upadłościowego z 1934 r. obowiązują-
cego w chwili ogłaszania jej upadłości. Ocena dokonana w tej kwestii przez Sąd
Apelacyjny była prawidłowa.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
========================================