Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 października 2009 r., III CZP 82/09
Sędzia SN Wojciech Katner (przewodniczący)
Sędzia SN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzyciela Banku
Zachodniego WBK S.A. w W. przeciwko dłużnikom Elżbiecie I. i Zbigniewowi I. o
egzekucję świadczeń pieniężnych, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 29 października 2009 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Tarnowie postanowieniem z dnia 30
kwietnia 2009 r.:
"Czy, a jeśli tak to w jakiej wysokości opłatę stosunkową pobiera komornik w
przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela, od
należności uiszczonej przez dłużnika bezpośrednio do rąk wierzyciela już po
wszczęciu egzekucji:
– 5%, uznając spełnione świadczenie pieniężne za pozostałe do
wyegzekwowania w rozumieniu art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji,
– 15%, traktując to świadczenie jak wyegzekwowane w rozumieniu art. 49 ust.
1 tej ustawy,
czy też może opłata egzekucyjna od tej należności w ogóle nie powinna być
pobierana?"
podjął uchwałę:
W przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek
wierzyciela po zawiadomieniu dłużnika o wszczęciu egzekucji, od świadczenia
spełnionego przez dłużnika bezpośrednio wierzycielowi, komornik pobiera
opłatę określoną w art. 49 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr
167, poz. 1191 ze zm.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 maja 2007 r. o
zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 112, poz. 769).
Uzasadnienie
Zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia powstało przy
rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w Tarnowie zażalenia na postanowienie Sądu
Rejonowego w Tarnowie rozstrzygającego skargę dłużników na postanowienie
komornika z dnia 1 sierpnia 2008 r. o ustaleniu kosztów postępowania
egzekucyjnego wszczętego w dniu 21 stycznia 2008 r.
Zaskarżonym postanowieniem, wydanym w związku z umorzeniem
postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela zgłoszony przed doręczeniem
dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, komornik ustalił te koszty na
sumę 25 559,45 zł obejmującą opłatę stosunkową przewidzianą w art. 49 ust. 1
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jedn. tekst:
Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm. – dalej: "u.k.s.e.") i wezwał dłużników do
uiszczenia brakującej kwoty 23 575,05 zł.
Sąd Rejonowy, uwzględniając częściowo skargę dłużników, zmienił
zaskarżone postanowienie w ten sposób, że koszty postępowania egzekucyjnego
ustalił na kwotę 9986,92 zł, brakującą zaś ich część – podlegającą pobraniu od
dłużnika – na kwotę 7847,58 zł. Stwierdził, że komornik był uprawniony do pobrania
od dłużnika opłaty stosunkowej w wysokości 5% wartości kwoty pozostałej do
wyegzekwowania na dzień złożenia wniosku o umorzenie postępowania. Opłata
stosunkowa w wysokości 15% może być pobrana tylko od kwot faktycznie
wyegzekwowanych. Nie podzielił zapatrywania skarżących, że do wartości
świadczenia pozostałego do wyegzekwowania w rozumieniu art. 49 ust. 2 u.k.s.e.
nie wlicza się kwoty uiszczonej przez dłużnika do rąk wierzyciela (163 000 zł) i z
tego względu oddalił dalej idącą skargę dłużników.
Sąd Okręgowy, rozpoznając zażalenie komornika na postanowienie Sądu
Rejonowego, przedstawił zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.
Wyraził pogląd, że komornik jest uprawniony do pobrania opłaty egzekucyjnej
określonej w art. 49 ust. 2 u.k.s.e.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne wiąże się z wykładnią art. 49 u.k.s.e. w
brzmieniu określonym ustawą z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 112,
poz. 769), która weszła w życie z dniem 28 grudnia 2007 r. Postępowanie
egzekucyjne, w toku którego wyłoniło się to zagadnienie, zostało wszczęte w dniu
21 stycznia 2008 r., według zaś z art. 15 zdanie pierwsze ustawy z dnia 24 maja
2007 r., koszty w sprawach egzekucyjnych wszczętych po wejściu w życie tej
regulacji rozlicza się według przepisów nowych.
W znowelizowanym art. 49 ust.1 u.k.s.e. utrzymana została reguła, że w
sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych komornik pobiera od dłużnika opłatę
stosunkową ustaloną od wartości wyegzekwowanego świadczenia, z zastrzeżeniem
jej minimalnej oraz maksymalnej wysokości. Wprowadzono jedynie zróżnicowanie
tej opłaty w zależności od zastosowanego sposobu egzekucji, zmniejszając jej
wysokość w przypadku świadczeń wyegzekwowanych z rachunku bankowego i z
wynagrodzenia za pracę.
Z treści powołanego przepisu wynika jednoznacznie, że określone w nim
zasady pobierania opłaty stosunkowej i określenia jej wysokości odnoszą się
wyłącznie do świadczenia wyegzekwowanego, tj. świadczenia uzyskanego –
według zapatrywania prezentowanego konsekwentnie w orzecznictwie Sądu
Najwyższego – w wyniku realnych działań komornika będących rezultatem
efektywnej egzekucji (por. uzasadnienia uchwał z dnia 14 lipca 1998 r., III CZP
28/98, OSNC 1998, nr 12, poz. 202, z dnia 26 września 2000 r., III CZP 26/00,
OSNC 2001, nr 4, poz. 54, z dnia 16 grudnia 2005 r., III CZP 115/05, OSNC 2006,
nr 12, poz. 196, z dnia 16 października 2008 r., III CZP 90/08, OSNC 2009, nr 9,
poz. 123, z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP 142/08, OSNC 2009, nr 12, poz. 163
oraz uzasadnienia postanowień z dnia 6 listopada 2003 r., III CZP 57/03, nie publ. i
z dnia 14 lipca 2005 r., III CZP 42/05, "Biuletyn SN" 2005, nr 10, poz. 14). W
uchwale z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP 142/08, Sąd Najwyższy podkreślił, że
spełnienie świadczenia przez dłużnika bezpośrednio wierzycielowi w toku
wszczętego wcześniej postępowania egzekucyjnego oznacza, iż to nie działanie
komornika doprowadziło do zaspokojenia wierzyciela, ponieważ stan taki został
osiągnięty na skutek pozaegzekucyjnej czynności samego dłużnika. Stan zawisłości
postępowania egzekucyjnego nie pozbawia bowiem dłużnika możliwości
dokonywania czynności wywołujących skutki materialnoprawne, mających wpływ na
bieg tego postępowania w wyniku wniosków wierzyciela.
Na ścisłe powiązanie opłaty przewidzianej w art. 49 ust. 1 zdanie pierwsze
u.k.s.e. z efektywnością i skutecznością egzekucji wskazał również Trybunał
Konstytucyjny w wyrokach z dnia 17 maja 2005 r., P 6/04 (OTK-A Zb.Urz. 2005, nr
5, poz. 50) i z dnia 8 maja 2006 r., P 18/05 (OTK-A Zb.Urz. 2006, nr 5, poz. 63).
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że odmienne rozwiązanie, przyjęte w art. 49 ust. 1
zdanie trzecie u.k.s.e. w brzmieniu określonym ustawą z dnia 24 września 2004 r. o
zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy –
Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz. 2356), uprawniające
komornika do pobrania pełnej opłaty stosunkowej w każdym przypadku umorzenia
postępowania i bez względu na czas prowadzenia egzekucji, po którym
postępowanie zostało umorzone, jest niezgodne z art. 2 Konstytucji.
Ustawodawca, uwzględniając dorobek judykatury w zakresie wykładni art. 49
ust.1 u.k.s.e., przede wszystkim zaś usunięcie z porządku prawnego z dniem 18
maja 2006 r. – wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 maja 2006
r., P 18/06 – normy przewidującej pobranie, w razie umorzenia postępowania
egzekucyjnego, opłaty stosunkowej w takiej samej wysokości jak w przypadku
ściągnięcia egzekwowanego świadczenia, uregulował zasady pobierania tej opłaty
w odmienny sposób. Przywrócona została reguła, że opłata (stosunkowa) może być
pobrana jedynie w przypadkach umorzenia postępowania egzekucyjnego na
wniosek wierzyciela oraz na podstawie art. 823 k.p.c., z tą jednak modyfikacją, iż
podstawę ustalenia wysokości tej opłaty stanowi – w zasadzie – wartość
świadczenia pozostałego do wyegzekwowania (art. 49 ust. 2 zdanie pierwsze
u.k.s.e.). Podstawa ta nie wchodzi w grę, gdy wniosek wierzyciela o umorzenie
postępowania zgłoszony został przed doręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o
wszczęciu egzekucji, gdyż w takiej sytuacji komornik pobiera od dłużnika opłatę w
wysokości 1/10 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (art. 49 ust. 2 zdanie
drugie u.k.s.e.). Opłaty stosunkowej od wartości świadczenia pozostałego do
wyegzekwowania nie pobiera się również w razie umorzenia postępowania
egzekucyjnego z innych przyczyn niż żądanie lub bezczynność wierzyciela (art. 49
ust. 5 u.k.s.e.).
Z treści art. 49 ust. 2 u.k.s.c. nie wynika, aby pobranie opłaty w przypadku
umorzenia postępowania na żądanie wierzyciela było uwarunkowane motywami
rezygnacji z dalszego prowadzenia egzekucji. Brak powiązania zasadności
pobrania opłaty od tej przesłanki harmonizuje z dyspozycją art. 825 pkt 1 in
principio k.p.c., pozostawiającego wierzycielowi pełną swobodę w zakresie
rozporządzania postępowaniem egzekucyjnym i – co za tym idzie – wyłączającym
możliwość dociekania przez organ egzekucyjny przyczyn żądania umorzenia
egzekucji.
Trzeba również zauważyć, że – zgodnie z art. 804 k.p.c. – organ egzekucyjny
nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego
tytułem wykonawczym. W świetle tego unormowania, gdy dłużnik w toku
postępowania egzekucyjnego spełni świadczenie do rąk wierzyciela, a ten nie
zażąda umorzenia postępowania, organ egzekucyjny zobligowany jest
kontynuować egzekucję zgodnie z treścią tytułu wykonawczego. Nieuzasadniony
jest zatem wniosek, że świadczenie spełnione przez dłużnika poza postępowaniem
egzekucyjnym nie wchodzi w zakres świadczenia pozostałego do wyegzekwowania
w rozumieniu art. 49 ust. 2 zdanie pierwsze u.k.s.e.
Na wolę ustawodawcy przyjęcia takiego rozwiązania wskazują także motywy
przytoczone w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 24 maja 2007 r. nowelizującej
art. 49 u.k.s.e. (Sejm V kadencji, druk nr 1287). Potrzebę zmiany unormowań
zawartych w tym artykule argumentowano zamiarem powiązania wysokości opłaty
pobieranej przez komornika z rzeczywistym nakładem jego pracy w danym
postępowaniu egzekucyjnym, koniecznością wprowadzenia instrumentów
sprzyjających poprawie efektywności i skuteczności egzekucji, w tym – co istotne z
punktu widzenia rozpatrywanego zagadnienia prawnego – mechanizmów zachęty
dla dłużnika do szybszego i dobrowolnego spełnienia egzekwowanego obowiązku,
premiowanych obniżeniem opłaty w razie dobrowolnego zaspokojenia wierzyciela w
toku egzekucji.
Wyniki wykładni językowej, systemowej oraz funkcjonalnej art. 49 ust. 1, 2 i 5
u.k.s.c. nie usprawiedliwiają zatem wniosku, że w sprawach o egzekucję świadczeń
pieniężnych w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na żądanie
wierzyciela – podyktowane dobrowolną zapłatą egzekwowanej należności –
zgłoszone przed doręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, nie
ma podstaw do pobrania od dłużnika opłaty stosunkowej od spełnionego w ten
sposób świadczenia. Przeciwnie, wskazują na to, że w takiej sytuacji od
świadczenia spełnionego przez dłużnika bezpośrednio do rąk wierzyciela komornik
pobiera opłatę przewidzianą w art. 49 ust. 2 zdanie pierwsze u.k.s.c.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.