Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 168/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z powództwa W. G.
przeciwko Pierwszemu Urzędowi Skarbowemu w K.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 18 czerwca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Powód W. G., pozwem z dnia 14 listopada 2007 r., wnosił o uznanie za
bezskuteczne oświadczenia woli pracodawcy o zmianie warunków pracy i płacy,
2
które to roszczenie zmodyfikował w trakcie procesu na roszczenie o przywrócenie
poprzednich warunków pracy. Wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2008 r. w sprawie IV P
387/07, Sąd Rejonowy w K. oddalił powództwo.
Rozstrzygając sprawę Sąd Rejonowy w K. poczynił następujące ustalenia
faktyczne. Powód został zatrudniony w dniu 1 kwietnia 1996 r. na stanowisku
Zastępcy Naczelnika Urzędu Skarbowego w Pierwszym Urzędzie Skarbowym w K.
na podstawie umowy o pracę.
Pismem z dnia 25 kwietnia 2007 r. Naczelnik Pierwszego Urzędu
Skarbowego w K. wystąpił do Dyrektora Izby Skarbowej w P. z wnioskiem o
odwołanie powoda z dniem 14 maja 2007 r. z funkcji zastępcy naczelnika urzędu.
W uzasadnieniu wskazano, że powodem odwołania są nieprawidłowości w
realizacji zadań przez podległe powodowi komórki organizacyjne Urzędu, co
zostało potwierdzone w toku kontroli przeprowadzonej przez Izbę Skarbową oraz w
ramach nadzoru przez pełniącego obowiązki Naczelnika Urzędu. W związku z tym
pismem Dyrektor Izby Skarbowej w P. zadecydował o odwołaniu powoda z
pełnionej funkcji z dniem 14 maja 2007 r.
Powód w okresie od 9 maja 2007 r. do 6 listopada 2007 r. przebywał na
zwolnieniu lekarskim. Pismo odwołujące powoda ze stanowiska doręczono mu z
tego względu w dniu 7 listopada 2007 r. Naczelnik Urzędu poinformował
jednocześnie powoda na piśmie o powierzeniu ma na okres do 31 grudnia 2007 r.
obowiązków starszego komisarza skarbowego w dziale podatków pośrednich.
Następnie poinformowano go, że powierzenie tych obowiązków obejmuje okres do
31 marca 2008 r.
W kolejnym piśmie, datowanym na 6 listopada 2007 r. Naczelnik Urzędu
wypowiedział powodowi warunki płacy jako przyczynę wskazując odwołanie ze
stanowiska zastępcy naczelnika Urzędu.
W tak ustalonym stanie faktycznym sąd I instancji uznał, że odwołanie
powoda ze stanowiska miało za podstawę art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 21 czerwca
1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (Dz. U. z 2004 r., Nr 121 poz. 1267 ze
zm.). Odwołanie to nie stanowi odwołania w rozumieniu art. 70 k.p., ponieważ
powód nie był pracownikiem powołanym, a jedynie skutkuje w sferze służbowej
pozbawieniem stanowiska. Nie było wobec tego podstaw do badania, czy
3
pozbawienie stanowiska zastępcy naczelnika urzędu pozostawało uzasadnione.
Możliwe było zatem jedynie badanie, czy powierzenie nowego stanowiska nie
stanowiło dyskryminacji urzędnika. Stan taki nie miał miejsca.
Wyrok ten został zmieniony wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 12
czerwca 2008 r. w ten sposób, że przywrócono powodowi poprzednie warunki
płacy, oddalając apelację w pozostałym zakresie.
Wyrok ten został uchylony zapadłym na skutek skierowania skargi
kasacyjnej wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2009 r. sygn. I PK 209/08.
Sąd Najwyższy wskazał w tym wyroku na potrzebę kategorycznego ustalenia
podstawy zatrudnienia powoda. Podniósł, że nie istnieją przepisy zobowiązujące
pracodawcę pracownika urzędu państwowego zatrudnionego na podstawie umowy
do utrzymania wynagrodzenia po odwołaniu ze stanowiska.
Rozpatrujący sprawę ponownie Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 18
września 2009 r. oddalił apelację.
Sąd II instancji uznał, że dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne
pozostawały prawidłowe i przyjął je za swoje. Podzielił dokonaną ocenę prawną,
wskazując, że zatrudnionego na podstawie umowy o pracę pracownika urzędu
skarbowego można było odwołać ze stanowiska. Złożone takiemu pracownikowi
wypowiedzenie zmieniające może zostać uzasadnione odwołaniem ze stanowiska.
Należy bowiem uregulować sytuację określonego pracownika w sytuacji, gdy nie
jest możliwe dalsze zatrudnianie na dotychczasowym stanowisku.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł pełnomocnik powoda, zarzucając
naruszenie prawa procesowego - art. 328 § 2 k.p.c. przez niewłaściwe
uzasadnienie podstawy prawnej i faktycznej wyroku, art. 385 k.p.c. przez jego
niezastosowanie mimo zasadności apelacji, art. 386 § 1 k.p.c. przez jego
niezastosowanie mimo faktu, że wyrok należało zmienić z uwagi na zasadność
apelacji, art. 244 § 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie – dokonanie błędnej
wykładni dokumentów zgromadzonych w sprawie a także naruszenie prawa
materialnego – art. 42 § 1 k.p. przez przyjęcie, że pracodawca ma prawo do zmiany
warunków pracy tylko ze względu na odwołanie ze stanowiska, art. 30 § 4 k.p.
przez przyjęcie, że samo odwołanie stanowi przyczynę uzasadniającą
wypowiedzenie zmieniające bez potrzeby dodatkowego uzasadnienia
4
zaproponowanych warunków pracy i płacy, art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 42 § 1 k.p.
przez przyjęcie, że wypowiedzenie było uzasadnione, art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 21
czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych przez przyjęcie, że przepis ten nie
określa katalogu przyczyn uzasadniających odwołanie ze stanowiska, § 1 i § 2 ust.
1 i 2 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 października 1999 r. w
sprawie określenia stanowisk urzędniczych, wymaganych kwalifikacji zawodowych,
stopni służbowych urzędników służby cywilnej, mnożników do ustalania
wynagrodzenia oraz szczegółowych zasad ustalania i wypłacania innych świadczeń
przysługujących członkom korpusu służby cywilnej przez przyjęcie, że powierzone
powodowi po odwołaniu stanowisko starszego komisarza skarbowego jest
najwyższym stanowiskiem w hierarchii urzędu skarbowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna powoda nie zasługuje na uwzględnienie.
Przede wszystkim nie są zasadne zarzuty naruszenia prawa procesowego.
Skarżący jest zresztą w tym zakresie niekonsekwentny, stawiając wniosek o
merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd Najwyższy, mimo postawionych
zarzutów procesowych skargi. Model sądu kasacyjnego i jego normatywny kształt
nie przewidywał, ani nie przewiduje bowiem jakiejkolwiek możliwości
przeprowadzenia dowodów w postępowaniu kasacyjnym. Wyraża to powszechnie
znane stwierdzenie, iż Sąd Najwyższy - jako sąd kasacyjny, jest sądem prawa, a
nie faktów (art. 39816
k.p.c.).
Przechodząc do oceny zarzutów naruszenia przez sąd drugiej instancji
przepisów procesowych, generalnie trzeba stwierdzić, że zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić podstawę skargi kasacyjnej, jednakże wyjątkowo.
Zależy to od treści wydanego orzeczenia oraz w dużym stopniu od przebiegu
postępowania apelacyjnego, a także od działań procesowych podjętych przez sąd
odwoławczy Zarzut wadliwie sporządzonego uzasadnienia jest bowiem zasadny
tylko wówczas, gdy zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej, tj.
w sytuacji, w której treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji
uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do
5
wydania orzeczenia (wyrok SN z dnia 18 listopada 2005 r., IV CK 202/05 niepubl.;
wyrok SN z dnia 24 lutego 2006 r. II CSK 136/05 -LEX nr 200973; wyrok SN z
dnia 9 lipca 2008, I PK 2/08 -LEX nr 497691)
W tym kontekście trzeba przypomnieć, że sprawa niniejsza była już raz
rozpoznawana przez Sąd Najwyższy, który uchylił wyrok sądu drugiej instancji do
ponownego rozpoznania w marcu 20009 r., nakazując temu sądowi ocenę dwóch
kwestii, a mianowicie:
a) ocenę podstawy prawnej zatrudnienia powoda
b) ocenę zgodności wypowiedzenia zmieniającego z punktu widzenia art.11 i
art. 18 3a
– art. 183c
k.p.
Oceny te zostały sformułowane w zaskarżonym wyroku, zgodnie z art. 233 k.p.c.
Brakuje zatem podstaw dla skutecznego skarżenia wyroku z powołanie się na art.
328 § 2 k.p.c. Analogiczne Sąd Najwyższy w orzekającym składzie ocenia
sformułowany przez skarżącego zarzut naruszenia art.385 k.p.c. oraz art. 386§ 1
k.p.c. Ocena stanu faktycznego sprawy dokonana – jak stwierdzono zgodnie z art.
233 k.p.c. - i podana przez sąd drugiej instancji subsumcja wyklucza trafność tych
zarzutów.
Przechodząc do zarzutów materialnoprawnych, Sąd Najwyższy orzekający w
sprawie uznaje, że także one nie uzasadniają merytorycznego zakwestionowania
wyroku Sądu Okręgowego w K.. Z oceny, iż strony wiązał stosunek pracy zawarty
na podstawie umowy wynika, iż do powoda nie mają zastosowania żadne
szczególne unormowania dotyczące pracowników mianowanych, które w specjalny
sposób chroniłyby jego wynagrodzenie i miejsce pracy. Powód był powołany na
stanowisko zastępcy naczelnika, które to powołanie nie było jednak podstawą
nawiązania stosunku pracy dla powoda. Odwołanie ze stanowiska rodziło
konieczność nowego ukształtowania stosunku pracy powoda, tak w zakresie
stanowiska jak i wynagrodzenia. Jak trafnie zauważył Sąd Najwyższy w orzeczeniu
I PK 209/08 wydanym w tym sporze „Kodeks pracy nie zwiera przepisu
zobowiązującego pracodawcę do zachowania pracownikowi urzędu państwowego
po jego odwołaniu ze stanowiska.”
6
Sąd Najwyższy w składzie rozstrzygającym niniejszą skargę przychyla się do
stanowiska sądu drugiej instancji, że owo odwołanie stanowi rodzaj zmiany
organizacyjnej dla pozwanego, bowiem rodziło konieczność nowego zatrudnienia
powoda i dostosowania do tego zatrudnienia jego statusu pracowniczego .
Zaproponowane warunki pracy i płacy nie były tez dyskryminujące pracownika i nie
naruszały art. 78 k.p., co wynika z oceny zebranego materiału dowodowego w
sprawie.
Przyczyny, które w świetle art. 45 k.p. mogą być uznane za dające podstawę
do wypowiedzenia treści umowy o pracę na czas nieokreślony mają różną naturę i
z oczywistych względów nie należy ich redukować do przypadków zawinionego
zachowania się pracownika. Przy ich ocenie istotny jest między innymi rodzaj i
charakter pracy wykonywanej przez danego pracownika, czy też charakter
stanowiska, które on zajmuje u pracodawcy. Z tego punktu widzenia szczególnie
ważne jest to, że powód był zastępcą naczelnika urzędu skarbowego, na które to
stanowisko jest się powoływanym w specjalnym trybie i które to stanowisko wiąże
się ze szczególnym zakresem kompetencji. Do treści jego obowiązków jako strony
stosunku pracy należało właśnie wykonywanie pracy w charakterze owego
zastępcy. W przypadku, gdy z zastępcą naczelnika urzędu skarbowego nawiązuje
się stosunek pracy na podstawie umowy, to jego obowiązki wynikają z piastowania
owej funkcji. Innymi słowy z funkcją sprzężony jest stosunek pracy. Skoro
odwołanie z funkcji jest równoznaczne z odebraniem danej osobie prawa do
dokonywania czynności objętych zakresem działania zastępcy naczelnika urzędu
skarbowego, a celem umowy o pracę w danym przypadku było zasadniczo
umożliwienie uzyskiwania wynagrodzenia pracowniczego z tytułu pełnienia tego
typu czynności (pracy) i uznanie, że ich wykonywanie stanowi jednocześnie
zasadniczy element stosunku pracy, to oznacza to, iż pracownik zatrudniony w
charakterze zastępcy naczelnika urzędu skarbowego, z chwilą jego odwołania traci
możliwość wykonywania swojej podstawowej powinności pracowniczej
(świadczenia pracy). Prowadzi to do wniosku, że z reguły takie odwołanie jest
równoznaczne z istnieniem przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o
pracę takiej osobie, lub wypowiedzenie jej warunków pracy i płacy. Oznacza to, że
wypowiedzenie warunków umowy o pracę było ad casum uzasadnione już tylko z
7
tej przyczyny, że pracownik został odwołany ze stanowiska i w następstwie tego nie
mógł wykonywać swojej pracy w charakterze zastępcy naczelnika, a na takim
właśnie stanowisku został zatrudniony. Odwołanie stanowiło zatem wystarczającą
przyczynę wypowiedzenia zmieniającego, którą była zmiana organizacyjną i mogła
zostać nazwana właśnie w ten ogólny sposób przez pozwanego pracodawcę. Było
to bowiem jednoznaczne i nie budzące wątpliwości ad casum, skoro powód
otrzymał pismo o odwołaniu z funkcji i musiał liczyć się z konsekwencjami
wynikającymi z owego odwołania właśnie w sferze organizacyjnej pracodawcy.
Powszechnie przyjmuje się w judykaturze, że przyczyna
wypowiedzenia/wypowiedzenia zmieniającego powinna być skonkretyzowana i
należy ją podać pracownikowi w taki sposób, by miał możliwość obrony przed
stawianymi mu zarzutami. Skonkretyzowanie przyczyny nie znaczy jednak
wyczerpującego powołania wszystkich faktów i zdarzeń, które stały się podstawą
podjęcia przez pracodawcę decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy. Konkretność
przyczyny nie polega na jej opisaniu w sposób szczegółowy. To przyczyna
wypowiedzenia musi być konkretna, a nie jej opis. Wymaganie konkretności
przyczyny może być spełnione przez wskazanie kategorii zdarzenia (tu zmiana
organizacyjna). Między ogólnością sformułowania przyczyny i jej konkretnością nie
ma sprzeczności. O potrzebie i stopniu skonkretyzowania opisu (wskazania)
przyczyny decydują indywidualne okoliczności każdego przypadku. Dlatego
spełnienie przewidzianego w art. 30 § 4 k.p. warunku „wskazania przyczyny" należy
oceniać z uwzględnieniem tych okoliczności, między innymi stanowiska
zajmowanego przez pracownika i związanego z nim dostępu do informacji. Tak
samo sformułowana przyczyna w jednych stanach faktycznych może być
zakwalifikowana jako wskazana wadliwie, w innych będzie ją można uznać za
podaną prawidłowo .
Podanie przyczyny wypowiedzenia zmieniającego jest elementem instytucji
prawnej, którą stanowi wypowiedzenie/wypowiedzenie zmieniające/ umowy o
pracę. Wykładnia poszczególnych przepisów tworzących tę instytucję lub
wyznaczających jej treść powinna uwzględniać wobec tego także warunki w jakich dana
instytucja funkcjonuje. Przyczyna wypowiedzenia podana pracownikowi nawet ogólnie,
jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że szczegółowe motywy są mu znane, czyni zadość
8
formalnemu wymogowi z art. 30 § 4 k.p. (por. wyrok SN z dnia 28 lipca 1999 r., I
PKN 175/99 - OSNP 2000/21/787). Niewątpliwie w sprawie niniejszej powód
wiedział – na co już wskazywano – że jest odwołany z funkcji zastępcy naczelnika i
w związku z tym jego zakres obowiązków powinien zostać zmodyfikowany. Zmiana
zaś zakresu obowiązków wymusza dokonanie korekty wynagrodzenia stosownie do
wymagań normy prawnej zamieszczonej w art. 78 k.p. Innymi słowy odwołanie
pracownika umownego z funkcji zastępcy naczelnika urzędu skarbowego stanowi
przyczynę organizacyjną, uzasadniającą w wystarczający sposób wypowiedzenie
pracownikowi warunków umowy o pracę.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
/tp/