Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 lipca 2008 r.
I PK 2/08
Wynikający z art. 100 § 2 pkt 6 k.p. obowiązek przestrzegania zasad
współżycia społecznego w zakładzie pracy obejmuje również powstrzymywanie
się poza miejscem i czasem pracy od takich zachowań, które wywołują lub po-
tęgują wzajemnie negatywny stosunek współpracowników i konflikty w środo-
wisku pracy na tle przynależności do różnych działających u pracodawcy orga-
nizacji związkowych.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Zbigniew Hajn, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 lipca
2008 r. sprawy z powództwa Jarosława B. przeciwko P. SA. w B. o przywrócenie do
pracy oraz zapłatę wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, na skutek skargi
kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Białymstoku z dnia 19 lipca 2007 r. [...]
I. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
II. zasądził od Jarosława B. na rzecz P. SA w B. kwotę 120 (sto dwadzieścia)
zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2007 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białymstoku
zasądził od pozwanego P. SA w B. na rzecz Jarosława B. kwotę 3.854,40 zł i oddalił
powództwo w części dotyczącej żądania przywrócenia do pracy. Podstawę rozstrzy-
gnięcia stanowiły następujące ustalenia. Powód był zatrudniony w oparciu o umowę
o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy, ostatnio na stanowi-
sku pracownika produkcji przetwórczej. W 2004 r. został wybrany na członka Komisji
Międzyzakładowej Związku Zawodowego „Solidarność 80" na kadencję 2004-2008, o
czym pozwana Spółka została powiadomiona. W dniu 11 marca 2005 r. pracownik
2
strony pozwanej, Włodzimierz G. został pobity przez powoda poza zakładem pracy.
W trakcie zdarzenia powód kierował również groźby karalne wobec pokrzywdzonego
i drugiego pracownika pozwanej Spółki, Mikołaja P. O powyższym zdarzeniu poszko-
dowani pracownicy poinformowali stronę pozwaną pismami z dnia 14 marca 2005 r.
W dniu 30 marca 2005 r. pracodawca rozwiązał z powodem umowę o pracę z za-
chowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę wypowiedzenia
wskazano „naruszenie w sposób rażący zasad współżycia społecznego" z powoła-
niem się na zdarzenie z dnia 11 marca 2005 r. oraz wskazaniem, że strona pozwana
nie widzi możliwości dalszego zatrudniania powoda z uwagi na to, iż jego postępo-
wanie w sposób oczywisty i rażący godzi w porządek i atmosferę w miejscu pracy,
zasady współżycia społecznego w zakładzie pracy, w tym w bezpieczeństwo zatrud-
nionych w nim pracowników wykonujących pracę głównie przy pomocy noży. Wyro-
kiem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 21 listopada 2005 r. [...] powód został
uznany winnym tego, że: 1) w dniu 11 marca 2005 r. w B. przy ul. S., koło restauracji
„G.” wspólnie i w porozumieniu z nieustalonymi osobami dokonał pobicia Włodzimie-
rza G. w ten sposób, że uderzali go pięściami w twarz i kopali nogami powodując
obrażenia w postaci pęknięcia kości nosa, podbiegnięć krwawych grzbietu nosa, rany
tłuczonej podbródka, podbiegnięcia krwawego wargi górnej i uszkodzenia kła
szczęki, które naruszyły czynności narządu ciała pokrzywdzonego na czas poniżej 7
dni - to jest popełnienia czynu z art. 158 § 1 k.k.; 2) tego samego dnia w tym samym
miejscu groził Włodzimierzowi G. pobiciem i spowodowaniem obrażeń ciała, przy
czym groźby te wzbudziły w pokrzywdzonym uzasadnioną obawę ich spełnienia - to
jest popełnienia czynu z art. 190 § 1 k.k.; 3) tego samego dnia w tym samym miejscu
groził Mikołajowi P. za pośrednictwem Włodzimierza G., wypowiadając słowa zawie-
rające w swojej treści groźbę zabójstwa, co wzbudziło w pokrzywdzonym uzasadnio-
ną obawę jej spełnienia - to jest popełnienia czynu z art. 190 § 1 k.k. Za czyny te
orzeczono wobec powoda karę pozbawienia wolności w wymiarze 6 miesięcy z wa-
runkowym zawieszeniem jej wykonania oraz grzywny w wymiarze 100 stawek dzien-
nych. Wyrok ten został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Białym-
stoku z dnia 16 lutego 2006 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym, rozpoznając żądanie wynikające z art. 45
§ 1 k.p. Sąd Rejonowy uznał, że prawomocne skazanie powoda wyrokiem w sprawie
karnej ma - z mocy art. 11 k.p.c. - moc wiążącą co do osoby sprawcy i przypisanego
mu czynu. W takich okolicznościach należy przyjąć, że powód dopuścił się zachowań
3
wskazanych przez pracodawcę jako uzasadniające wypowiedzenie umowy o pracę
oraz że wskazana przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę była
uzasadniona i rzeczywista. W tej sytuacji nie można uznać za wiarygodne twierdzeń
powoda, jakoby dokonane mu wypowiedzenie zostało oparte na zarzutach, które „nie
mają żadnego potwierdzenia w rzeczywistości, są zmyślone i pozorne”. Brak jest
również podstaw do przyjęcia, że pracodawca - wypowiadając powodowi umowę o
pracę - kierował się złą wolą, dążąc do jego eliminacji jako członka władz związko-
wych, oraz że faworyzował jedną ze stron konfliktu istniejącego między powodem a
Włodzimierzem G. Zgodnie z art. 100 § 2 pkt 6 k.p., pracownik jest między innymi
zobowiązany do przestrzegania zasad współżycia społecznego. Przypisane powo-
dowi zdarzenie w rażący sposób zasady te naruszyło, gdyż powód popełnił trzy prze-
stępstwa na szkodę współpracowników, a jego zachowanie cechował znaczny sto-
pień winy i naganności społecznej. W konsekwencji, wskazana przez stronę pozwa-
ną przyczyna uzasadniała wypowiedzenie powodowi umowy o pracę, a jego żądanie
przywrócenia do pracy, pomimo naruszenia przez pracodawcę art. 32 ust. 1 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, jest sprzeczne ze społeczno-gospo-
darczym celem ochrony działaczy związkowych i jako takie nie może być uważane
za wykonywanie prawa i nie może korzystać z ochrony (art. 8 k.p.). W tym zakresie
Sąd pierwszej instancji powołał się na wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 grudnia
1997 r., I PKN 17/97, z dnia 26 czerwca 1998 r., I PKN 215/98 i z dnia 22 grudnia
1998 r., I PKN 509/98, wskazując, że zachowanie powoda było w najwyższym stop-
niu naganne i nie znajdowało usprawiedliwienia. Konflikt pomiędzy związkiem zawo-
dowym, którego członkiem był powód, a związkiem, którego członkami byli poszko-
dowani pracownicy, nie uzasadniał „brutalnego i przestępnego zachowania powoda”,
niezależnie od tego, po której stronie leżała racja. W tej sytuacji za zasadne uznał
Sąd drugiej instancji zasądzenie na rzecz powoda odszkodowania w wysokości 3-
miesięcznego wynagrodzenia w oparciu o art. 45 § 2 w związku z art. 471
w związku
z art. 36 § 1 pkt 3 k.p.
Wyrokiem z dnia 19 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku oddalił apelację powoda od powyższego wyroku, po-
dzielając poczynione w sprawie ustalenia oraz dokonaną przez Sąd pierwszej instan-
cji ocenę prawną. Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że okoliczności, w jakich do-
szło do wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, uzasadniają nieuwzględnienie
żądania przywrócenia do pracy, gdyż brak jest po stronie pracodawcy możliwości i
4
celowości dalszego zatrudniania powoda. Przemawia za tym naruszenie przez niego
zasad współżycia społecznego względem innych pracowników (pobicie, grożenie)
oraz zasadność stawianych mu zarzutów przy niedochowaniu przez pracodawcę
jedynie wymagań formalnych dokonanego wypowiedzenia. Sąd drugiej instancji
podkreślił, że powód i pobity przez niego współpracownik należeli do konkurujących
ze sobą związków zawodowych działających w pozwanej Spółce. Występująca mię-
dzy nimi różnica zdań nie uprawniała powoda do tak nagannego zachowania, a obo-
wiązek przestrzegania zasad współżycia społecznego nie może być ograniczony
tylko do terenu zakładu pracy. Zdarzenie stanowiące przesłankę prawomocnego
skazania powoda wyrokiem karnym zostało prawidłowo zakwalifikowane przez pra-
codawcę jako rażące naruszenie zasad współżycia społecznego.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił: 1) naruszenie
przepisów postępowania, to jest art. 233 § 1 i 2 k.p.c., poprzez „przekroczenie granic
swobodnej oceny dowodów" w związku z art. 328 § 2, art. 382 i art. 380 k.p.c., po-
przez pominięcie wniosków i nieprzeprowadzenie dowodów z akt prawomocnie za-
kończonych spraw sądowych, zgłoszonych w pismach procesowych powoda z 31
maja i z 21 grudnia 2006 r. oraz oparcie częściowo orzeczenia na rozbieżnych fak-
tach powoływanych niespójnie przez pełnomocnika strony pozwanej i świadka Janinę
Ż., jak również naruszenie art. 4771
k.p.c.; 2) naruszenie prawa materialnego, przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów: a) art. 45 § 1, 2 i 3 k.p. w
związku z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, „przez uznanie przez Sądy
obu instancji, że powództwo co do zasady jest usprawiedliwione i należy się powo-
dowi odszkodowanie, ale powództwo jest niezasadne, pomimo że pozwany rozwiązał
umowę o pracę z powodem bez uzyskania zgody zakładowej organizacji związkowej,
bez potwierdzenia winy powoda w dniu rozwiązania umowy o pracę, oraz że naru-
szenie zasad współżycia społecznego może stanowić samoistną przyczynę rozwią-
zania umowy o pracę z działaczem związkowym objętym ochroną”, b) art. 100 § 2
pkt 6 k.p., przez uznanie przez Sądy obu instancji, że zachowanie powoda poza go-
dzinami pracy i poza miejscem pracy spełnia normę przytoczonego przepisu i stano-
wi naruszenie zasad współżycia społecznego, c) art. 8 k.p. w związku z art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych, przez uznanie przez Sądy obu instancji, że rosz-
czenie powoda o przywrócenie do pracy jest sprzeczne ze społeczno - gospodar-
czym celem ochrony działaczy związkowych i jako takie nie jest uważane za wyko-
nywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
5
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz uchylenie punktu drugiego poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie powództwa i przy-
wrócenie powoda do pracy na poprzednich warunkach oraz zasądzenie od strony
pozwanej na rzecz powoda wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w kwo-
cie 24.860,88 zł pod warunkiem podjęcia pracy, ewentualnie - przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że Sąd drugiej instancji, nie
wskazując przyczyn takiego stanu rzeczy, pominął dowód z akt spraw sądowych, w
których powód występował w charakterze świadka, zeznając na korzyść pracowni-
ków strony pozwanej będących działaczami związkowymi. Co prawda, w pozwanej
Spółce występowały konflikty związane z aktywnością związkową poszczególnych
pracowników, jednakże aktywność związkowa skarżącego nie była wygodna dla pra-
codawcy, któremu powód wytykał nieprawidłowości i bronił porządku prawnego oraz
pokrzywdzonych pracowników. Nadto Sąd Okręgowy sprzecznie ze stanem faktycz-
nym sprawy uznał, że strona pozwana dowiedziała się o zajściu z dnia 11 marca
2005 r. z pisemnej skargi poszkodowanych członków branżowych związków zawo-
dowych złożonej 14 marca 2005 r. Z zeznań świadka Janiny Ż. wynika bowiem, że
skarga ta wpłynęła już po sporządzeniu pisma wypowiadającego powodowi umowę o
pracę, wypowiedzenie umowy zostało oparte głównie na skardze Włodzimierza G.,
któremu świadek - jako kierownik działu kadr - dała wiarę, a zarzuty stanowiące pod-
stawę wypowiedzenia nie były powodowi przedstawione, jak również nie żądano od
niego jakichkolwiek wyjaśnień w tym zakresie. Przez pominięcie przez Sąd drugiej
instancji wskazanych uchybień proceduralnych przy wypowiedzeniu powodowi
umowy o pracę oraz przyjęcie domniemania, że incydent z dnia 11 marca 2005 r.
miał związek z pracą i z zakładem pracy skarżącego, doszło do naruszenia art. 233
k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów oraz pominięcie
zarzutów i argumentów podniesionych przez powoda zarówno w apelacji jak i piśmie
procesowym z dnia 31 maja 2006 r.
Skarżący wskazał, że w dniu wypowiedzenia mu umowy o pracę pracodawca
nie tylko nie posiadał zgody organizacji związkowej na dokonanie tej czynności, ale
nadto przyczyna wypowiedzenia nie istniała, gdyż została oparta na niesprawdzonej
przez pracodawcę skardze. Stanowi to o naruszeniu art. 32 ust. 1 ustawy o związ-
kach zawodowych. Skarżący podniósł, że incydent z dnia 11 marca 2005 r. miał
6
miejsce poza zakładem pracy i poza godzinami pracy (w czasie weekendu), a wyrok
karny potwierdzający udział powoda w tym zajściu nie wskazuje na jego związek z
pracą wykonywaną przez powoda w pozwanej Spółce. Strona pozwana zinterpreto-
wała to zdarzenie na swoje potrzeby w sytuacji, gdy z literalnego brzmienia art. 100 §
2 pkt 6 k.p. wynika, że dotyczy on obowiązków pracownika w zakładzie pracy, a nie
poza tym zakładem. Zdaniem skarżącego, „odmowa korzystania przez niego z art. 8
k.p. w związku z art. 32 ustawy o związkach zawodowych” jest niesłuszna, gdyż
świadczył on w okresie wypowiedzenia pracę przy użyciu noża na wydziale produk-
cyjnym i nie dopuścił się jakichkolwiek incydentów. W tej sytuacji zasady współżycia
społecznego nie mogą stanowić w jego przypadku samodzielnej podstawy wypowie-
dzenia umowy o pracę (musiałyby pozostawać w związku z wykonywaną pracą i w
związku z naruszeniem obowiązków pracowniczych) ani podstawy do odmowy
ochrony. W sprawie należało uwzględnić, że u strony pozwanej od dłuższego czasu
nasilają się konflikty między związkami zawodowymi i pracodawcą, co wynika z licz-
nych spraw sądowych. Sąd pierwszej instancji przyznał istnienie tych konfliktów, jed-
nakże - nie wyjaśniając, kto je wywołuje i prowokuje - obciążył za nie powoda umoż-
liwiając pracodawcy zastosowanie wobec niego represji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. W pierwszej kolej-
ności niezasadne są powołane w ramach kasacyjnej podstawy naruszenia przepisów
postępowania zarzuty naruszenia art. 233 § 1 i 2 w związku z art. 328 § 1 w związku
z art. 382 i w związku z art. 380 k.p.c. Zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. podstawą
skargi kasacyjnej może być naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, natomiast w myśl § 3 wskazanego arty-
kułu podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów. Wyłączenie to oznacza pozbawienie stron możliwości kwestio-
nowania prawidłowości dokonanych przez sąd ustaleń poprzez odnoszący się do
sfery oceny i wnioskowania zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. Konieczne jest zatem
postawienie zarzutu naruszenia takich przepisów postępowania, które doprowadziło
do wadliwości postępowania dowodowego, co w konsekwencji - przez dokonanie
błędnych ustaleń stanu faktycznego - mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Chodzi więc o wywiedzenie, na czym - zdaniem skarżącego - polega obraza przez
7
sąd drugiej instancji konkretnych przepisów przytoczonych w ramach tej podstawy i
wykazanie, że miały one wpływ na rozstrzygnięcie sprawy w tym sensie, że następ-
stwa wadliwości postępowania kształtowały lub współkształtowały treść kwestiono-
wanego orzeczenia. Takiej konstrukcji podstawy skargi kasacyjnej skarżący nie za-
stosował i już tylko z tego względu zarzuty naruszenia przytoczonych przez niego
przepisów procesowych muszą być uznane za chybione. Zarzuty te są niezasadne
również z innych względów. Przepis art. 328 § 2 k.p.c. wymienia konstrukcyjne ele-
menty uzasadnienia wyroku i odnosi się do postępowania przed sądem pierwszej
instancji, a w postępowaniu odwoławczym stosowany jest jedynie odpowiednio. Za-
rzut jego naruszenia przez sąd drugiej instancji wymaga więc dla swej skuteczności
przytoczenia odnoszącego się do postępowania apelacyjnego art. 391 § 1 k.p.c.
Nadto za utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego należy uznać stanowisko, że
uzasadnienie wyroku wyjaśnia przyczyny, dla jakich orzeczenie zostało wydane, jest
sporządzane już po wydaniu wyroku, a zatem wynik sprawy z reguły nie zależy od
tego, jak napisane zostało uzasadnienie i czy zawiera ono wszystkie wymagane ele-
menty. W konsekwencji zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których
treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia całkowicie doko-
nanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku
zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu fak-
tycznego (por. między innymi wyroki z dnia 27 czerwca 2001 r., II UKN 446/00,
OSNP 2003 nr 7, poz. 182; z dnia 5 września 2001 r., I PKN 615/00, OSNP 2003 nr
15, poz. 352 oraz z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, niepublikowany i orzecze-
nia tam powołane). Zarzutu takich wadliwości uzasadnienia wyroku Sądu drugiej in-
stancji skarżący nie formułuje ani też nie wskazuje, których koniecznych elementów
nie zawiera uzasadnienie zaskarżonego wyroku. Natomiast obowiązek należytego
rozpoznania i odniesienia się przez sąd drugiej instancji do zarzutów apelacji mieści
się w dyspozycji art. 378 § 1 k.p.c., naruszenia którego skarżący nie zarzuca. Skar-
żący nie wskazuje również, jakich niepodlegających zaskarżeniu w drodze zażalenia
postanowień Sądu pierwszej instancji nie rozpoznał Sąd odwoławczy pomimo zgło-
szonego w apelacji żądania (art. 380 k.p.c.). Przytoczony w skardze kasacyjnej art.
382 k.p.c. stanowi, że sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego
w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Przepis ten
dotyczy zatem dowodów przeprowadzonych przez sąd w postępowaniu pierwszoin-
8
stancyjnym lub apelacyjnym, nie dotyczy natomiast dowodów, których sąd nie prze-
prowadził z różnych względów. W sytuacji, gdy kasacyjny zarzut dotyczy naruszenia
ogólnej normy procesowej art. 382 k.p.c., to może być usprawiedliwiony tylko wtedy,
kiedy skarżący wykaże, że sąd drugiej instancji bezpodstawnie pominął materiał ze-
brany w postępowaniu przed pierwszą instancją albo że - uzupełniwszy postępowa-
nie dowodowe we własnym zakresie - nie wziął pod uwagę jego wyników. Oznacza
to, że zarzut naruszenia omawianego przepisu wymaga dla swej skuteczności wska-
zania na konkretny materiał dowodowy zebrany przed sądami pierwszej lub drugiej
instancji, który został pominięty przy orzekaniu przez sąd odwoławczy i że uchybienie
to miało istotny wpływ na wynik sprawy. Wskazany przez skarżącego brak wyczer-
pujących ustaleń spowodowany ograniczeniem przeprowadzonego postępowania
dowodowego nie mieści się w płaszczyźnie art. 382 k.p.c. Nienależyte wyjaśnienie
istotnych w sprawie okoliczności faktycznych mogłoby stanowić naruszenie art. 217
k.p.c. lub art. 227 k.p.c. (w związku z art. 391 k.p.c.), art. 381 k.p.c. lub innych, w za-
leżności od koncepcji skarżącego, jednakże skarga kasacyjna nie zarzuca narusze-
nia właściwych w tym zakresie przepisów. Nie wiadomo również, jaki istotny wpływ
na poczynione ustalenia i wynik sprawy mogłoby mieć odniesienie się przez Sąd
drugiej instancji do przytoczonych przez skarżącego fragmentów zeznań świadka
Janiny Ż. w sytuacji, gdy - jak uznały Sądu obu instancji - wskazane i opisane przez
stronę pozwaną w dokonanym skarżącemu wypowiedzeniu umowy o pracę zdarze-
nie i jego przebieg oraz udział i rola w nim powoda znalazły potwierdzenie w wiążą-
cym z mocy art. 11 k.p.c. prawomocnym wyroku wydanym w postępowaniu karnym,
a naruszenia tego przepisu w skardze kasacyjnej się nie podnosi. Natomiast zarzut
naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 4771
k.p.c. w ogóle nie został uzasadniony
i z tego względu uchyla się spod kontroli kasacyjnej.
Skoro ustalony w sprawie stan faktyczny nie został przez skarżącego zakwe-
stionowany w drodze skutecznie podniesionych zarzutów naruszenia przepisów po-
stępowania, przeto jest wiążący dla Sądu Najwyższego stosownie do art. 39813
§ 2
k.p.c.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 32 ust.
1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), którego skarżący upatruje w przyjęciu przez Sąd
drugiej instancji z jednej strony, że powództwo „co do zasady” jest usprawiedliwione,
a z drugiej - że powództwo o przywrócenie do pracy jest niezasadne, pomimo że
9
strona pozwana rozwiązała z nim umowę o pracę bez uzyskania zgody zarządu za-
kładowej organizacji związkowej. Stosownie do art. 45 § 1 k.p., w razie ustalenia, że
wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione
lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żąda-
nia pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już
rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o
odszkodowaniu. Przepis ten określa zatem roszczenia, których wybór należy do pra-
cownika (uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub odszkodowanie) oraz dwie
przesłanki uzasadniające uwzględnienie żądania - gdy wypowiedzenie jest nieuza-
sadnione lub gdy narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. Właśnie przyjęcie
przez Sąd drugiej instancji, że wypowiedzenie skarżącemu umowy o pracę nastąpiło
z naruszeniem art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych (stosowanego do po-
woda w związku z art. 34 ust. 4 tej ustawy) - zakazującego pracodawcy bez zgody
zarządu zakładowej organizacji związkowej dokonanie takiego wypowiedzenia pra-
cownikowi podlegającemu szczególnej ochronie - stanowiło przesłankę zasądzenia
na jego rzecz przewidzianego w art. 45 § 1 k.p. odszkodowania z tytułu wypowiedze-
nia umowy o pracę z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów. Niezasadny
okazał się również zarzut naruszenia art. 45 § 2 i 3 k.p. W pierwszym rzędzie skar-
żący nie wskazuje, na czym - w jego ocenie - naruszenie to miało polegać. Co
prawda, należy zauważyć, że pierwszy z wymienionych przepisów został zastosowa-
ny przez Sąd Okręgowy za Sądem pierwszej instancji, pomimo że w przypadku po-
woda - jako pracownika objętego szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy - wyłączał jego stosowanie art. 45 § 3 k.p. Nie stanowi
to jednak o wadliwości zaskarżonego wyroku, gdyż - wobec niemożności zasądzenia
na rzecz skarżącego odszkodowania zamiast żądanego przywrócenia do pracy na
podstawie art. 45 § 2 k.p. - uwzględnieniu wybranego przez powoda roszczenia mo-
gła sprzeciwić się wskazana przez Sądy obu instancji norma art. 8 k.p, która pozwala
na ocenę dokonanego przez pracownika wyboru roszczenia pod kątem jego zgodno-
ści ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Zastosowanie tej normy w
związku z art. 4771
k.p.c., stanowi podstawę uwzględnienia przez sąd z urzędu przy-
sługującego pracownikowi roszczenia alternatywnego.
Naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 45 § 1 k.p. skarżący upatruje w dal-
szej kolejności w przyjęciu, że „powództwo o przywrócenie do pracy jest niezasadne”
w sytuacji, gdy w dacie dokonania wypowiedzenia jego przyczyna nie istniała z uwagi
10
na nieprzeprowadzenie przez pracodawcę postępowania wyjaśniającego celem po-
twierdzenia skargi złożonej przez poszkodowanego pracownika, a nadto w uznaniu,
że „naruszenie zasad współżycia społecznego może stanowić samoistną przyczynę
rozwiązania umowy o pracę z działaczem związkowym”. W istocie skarżącemu cho-
dzi więc o dokonaną przez Sąd drugiej instancji ocenę, że dokonane wypowiedzenie
umowy o pracę było uzasadnione (nie było nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1
k.p.). Z brzmienia art. 45 § 1 k.p. wynika, że skuteczność wypowiedzenia umowy o
pracę zależy nie tylko od spełnienia wymogów formalnych (np. złożenia oświadcze-
nia o wypowiedzeniu na piśmie, wskazania przyczyny wypowiedzenia, konsultacji
zamiaru wypowiedzenia z zakładową organizacją związkową, uzyskania zgody tej
organizacji na wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi podlegającemu szcze-
gólnej ochronie), które stanowią o zgodności wypowiedzenia z przepisami o wypo-
wiadaniu umów, ale również od tego, czy wypowiedzenie jest zasadne, a więc czy
wskazana przyczyna wypowiedzenia jest prawdziwa, rzeczywista i uzasadniona w
rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Podanie w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę
przyczyny pozornej (nieprawdziwej, nierzeczywistej, nieistniejącej) jest równoznacz-
ne z brakiem wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie, co oznacza, że
wypowiedzenie jest nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Taki sam skutek
wywołuje ocena, że przyczyna wypowiedzenia co prawda istniała, ale była - ze
względu na jej wagę lub charakter - niewystarczająca dla skutecznego dokonania
wypowiedzenia. W konsekwencji wypowiedzenie umowy o pracę jest nieuzasadnione
zarówno wtedy, gdy wskazana w nim przyczyna faktycznie zaistniała, lecz nie mogła
stanowić podstawy rozwiązania łączącego strony stosunku pracy, jak i wówczas, gdy
przyczyna ta okazała się pozorna (fikcyjna, nierzeczywista, nieprawdziwa, nieistnie-
jąca) i z tego właśnie względu nieuzasadniająca wypowiedzenia, a więc powodująca
uznanie tego wypowiedzenia za nieuzasadnione. W obu przypadkach brak takiej
przyczyny (uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę) powoduje powstanie po
stronie pracownika roszczeń określonych w art. 45 § 1 k.p.
Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika po pierwsze, że przyczyna wska-
zana i opisana w piśmie wypowiadającym powodowi umowę o pracę (zdarzenie z
dnia 11 marca 2005 r. zakwalifikowane przez pracodawcę jako rażące naruszenie
przez powoda zasad współżycia społecznego) była rzeczywista i istniała w dacie do-
konania wypowiedzenia, co potwierdziły ustalenia wydanego w postępowaniu kar-
nym prawomocnego wyroku skazującego oraz po drugie, że pracodawca nie kiero-
11
wał się chęcią „eliminacji powoda” jako działacza związkowego i „nie faworyzował
żadnej ze stron konfliktu”. Ustaleń tych skarżący skutecznie nie zakwestionował. Ist-
nienie przyczyny wypowiedzenia (jej prawdziwość lub pozorność) należy do sfery
ustaleń faktycznych i jako takie nie może być kwestionowane zarzutem naruszenia
prawa materialnego.
Błędny jest pogląd skarżącego, że naruszenie zasad współżycia społecznego
nie może stanowić samoistnej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę pracowni-
kowi szczególnie chronionemu ze względu na pełnione funkcje związkowe. Żaden
przepis prawa zakazu takiego nie formułuje, a wskazanie konkretnego zdarzenia
względnie okoliczności, które w ocenie pracodawcy stanowią o naruszeniu przez
pracownika obowiązku przestrzegania zasad współżycia społecznego i uzasadniają
wypowiedzenie, oznacza wypełnienie wymogu opisu przyczyny wypowiedzenia i wła-
ściwe jej podanie w rozumieniu art. 30 § 4 k.p. Wskazana powodowi w piśmie wypo-
wiadającym umowę o pracę przyczyna wypełniała wymóg jasnego i wystarczająco
konkretnego jej sformułowania, a w skardze kasacyjnej nie zarzuca się ani narusze-
nia art. 45 § 1 k.p. w tym aspekcie, ani też obrazy art. 30 § 4 k.p.
Skarżący nie kwestionuje oceny, że jego zachowanie niezgodne z normami
obowiązującego prawa było jednocześnie sprzeczne z zasadami współżycia spo-
łecznego. Nie podważył również skutecznie dokonanego przez Sądy obu instancji
ustalenia, że podłożem zdarzenia z dnia 11 marca 2005 r. był konflikt pomiędzy kon-
kurującymi ze sobą dwoma związkami zawodowymi działającymi w pozwanej
Spółce. Niemożność uznania za przyczynę wypowiedzenia naruszenia zasad współ-
życia społecznego powód odnosi do art. 100 § 2 pkt 6 k.p., zgodnie z którym pra-
cownik jest obowiązany przestrzegać tych zasad w zakładzie pracy. Zdaniem skar-
żącego, skoro zdarzenie z dnia 11 marca 2005 r. miało miejsce poza zakładem pracy
i poza czasem pracy, nie mogło stanowić naruszenia obowiązku wynikającego z art.
100 § 2 pkt 6 k.p. Ze stanowiskiem tym nie sposób się zgodzić. Obowiązek pracow-
nika przestrzegania zasad współżycia społecznego jest prawnym obowiązkiem sto-
sowania norm o charakterze pozaprawnym, zwłaszcza norm moralnych, obyczajo-
wych, etycznych i zwyczajów. Odesłanie w art. 100 § 2 pkt 6 k.p. do przestrzegania
tych norm w zakładzie pracy oznacza nie tylko tyle, że pracownik ma obowiązek ich
stosowania w jednostce organizacyjnej będącej miejscem pracy, ale także to, że pra-
cownik ma obowiązek stosowania się do reguł zachowania akceptowanych przez
społeczność zakładową, co służy zapewnieniu kształtowania dobrej atmosfery w
12
miejscu pracy, wpływającej na prawidłową i niezakłóconą współpracę między pra-
cownikami (por. także wyrok z dnia 15 lipca 1998 r., II UKN 12/98, OSNAPiUS 1999
nr 13, poz. 435, w którym Sąd Najwyższy, kierując się takim właśnie rozumieniem
obowiązku wynikającego z art. 100 § 2 pkt 6 k.p., uznał, że udziałem w pogrzebie
współpracownika załoga daje wyraz zasadom współżycia społecznego ukształtowa-
nym w danym zakładzie pracy). Obowiązek przestrzegania zasad współżycia spo-
łecznego w zakładzie pracy obejmuje więc również powstrzymywanie się poza miej-
scem pracy od takich zachowań, które wywołują lub potęgują wzajemnie negatywny
stosunek współpracowników i konflikty w środowisku pracy. Dotyczy to w szczegól-
ności sytuacji, gdy przyczynę sprzecznego z zasadami współżycia społecznego za-
chowania jednego pracownika względem drugiego stanowi przeniesiony poza teren
zakładu pracy konflikt związany z procesem pracy lub - jak w przypadku objętym roz-
poznawaną skargą kasacyjną - z „różnicy zdań” pomiędzy dwoma działającymi u
tego samego pracodawcy organizacjami związkowymi. Oznacza to, że art. 100 § 2
pkt 6 k.p. powinien być rozumiany w ten sposób, iż określony w nim obowiązek prze-
strzegania zasad współżycia społecznego ciąży na pracowniku nie tylko w czasie
wykonywania pracy i w miejscu pracy, ale także i w innym czasie i miejscu, gdy za-
chowania pracownika pozostają w sferze stosunku pracy lub gdy ściśle są z tą sferą
związane (jak to ma miejsce w przypadku prowadzonej u pracodawcy działalności
związkowej) i odnoszą się do współpracowników. W takim bowiem przypadku za-
chowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego przekłada się wprost na
stosunki międzyludzkie w miejscu pracy, warunkowane przynależnością poszczegól-
nych członków załogi do różnych związków zawodowych pozostających ze sobą w
konflikcie. W rezultacie trafnie Sąd drugiej instancji uznał w stanie faktycznym
sprawy, że zachowanie powoda wobec współpracowników, ocenione następnie jako
popełnienie przestępstwa, aczkolwiek miało miejsce poza czasem i miejscem pracy,
stanowiło naruszenie zasad współżycia społecznego w społeczności zakładowej,
uzasadniające wypowiedzenie umowy o pracę.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 8 k.p. przytoczonego przez
skarżącego w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, poprzez
uznanie, że roszczenie powoda o przywrócenie do pracy jest sprzeczne ze spo-
łeczno-gospodarczym celem ochrony działaczy związkowych i jako takie nie korzysta
z ochrony. W pierwszym rzędzie zarzut naruszenia art. 8 k.p. winien zostać połą-
czony z zarzutem naruszenia art. 4771
k.p.c., gdyż na podstawie tego ostatniego
13
przepisu Sąd drugiej instancji - kierując się klauzulą zawartą w art. 8 k.p. - mógł nie
uwzględnić roszczenia powoda o przywrócenie do pracy i z urzędu uwzględnić prze-
widziane w art. 45 § 1 k.p. alternatywne roszczenie o odszkodowanie za niezgodne z
prawem wypowiedzenie umowy o pracę (dokonane z naruszeniem art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych). Co prawda, przepis art. 4771
k.p.c. został przez
skarżącego przytoczony w ramach kasacyjnej podstawy naruszenia przepisów po-
stępowania, ale bez jakiegokolwiek uzasadnienia i odniesienia do art. 8 k.p.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że jeżeli pracodawca wy-
powiedział umowę o pracę pracownikowi szczególnie chronionemu z naruszeniem
przepisów o wypowiadaniu umów, to o tym, czy roszczenie pracownika o przywróce-
nie do pracy można uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa decyduje rodzaj czynu pracownika
przy uwzględnieniu wyjątkowości odmowy udzielenia ochrony, mogącej być jedynie
następstwem szczególnych okoliczności (por. między innymi wyroki z dnia 16 stycz-
nia 1998 r., I PKN 475/97, OSNAPiUS 1998 nr 23, poz. 683, z dnia 26 czerwca 1998
r., I PKN 215/98, OSNAPiUS 1999 nr 14, poz. 461 i z dnia 6 kwietnia 2006 r., III PK
12/06, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 90). Przyjęcie istnienia takich wyjątkowych okoliczno-
ści może być przede wszystkim uzasadnione szczególnie rażącym naruszeniem
obowiązków pracowniczych niepozostającym w związku z pełnieniem przez pracow-
nika funkcji związkowych (spożywanie alkoholu na terenie zakładu pracy, przystąpie-
nie do pracy w stanie nietrzeźwości, przywłaszczenie mienia na szkodę pracodawcy,
ujawnienie istotnych tajemnic handlowych pracodawcy, pobicie współpracownika). Z
reguły nie przyjmuje się za naruszenie obowiązków pracowniczych uzasadniające
odmowę ochrony na podstawie art. 8 k.p. naruszenia związanego z istniejącym mię-
dzy pracownikiem a pracodawcą konfliktem odnoszącym się bezpośrednio do dzia-
łalności związkowej pracownika. Taka sytuacja w stanie faktycznym sprawy nie za-
chodzi, gdyż - co prawda - podłożem naruszenia przez skarżącego obowiązku prze-
strzegania zasad współżycia społecznego była jego działalność związkowa, jednakże
zachowanie powoda dotyczyło nie pracodawcy, ale współpracowników będących
członkami „konkurencyjnego” związku zawodowego.
Sąd drugiej instancji uznał, a skarżący oceny tej nie kwestionuje, że zachowa-
nie powoda, noszące znamiona przestępstw popełnionych na szkodę współpracow-
ników, cechowało się znacznym stopniem winy, było w najwyższym stopniu naganne
i nie znajdowało usprawiedliwienia, a w rezultacie stanowiło rażące naruszenie zasad
14
współżycia społecznego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa do ochrony określonej w art. 32
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, a w konsekwencji prawa do przywrócenia
do pracy z uwagi na naruszenie tej ochrony jest swoboda wykonywania zadań
związkowych przy braku zagrożenia zwolnieniem z pracy, a więc przy zachowaniu
gwarancji zatrudnienia (por. np. wyrok z dnia 22 grudnia 1998 r., I PKN 509/98,
OSNAPiUS 2000 nr 4, poz. 133). Nie jest natomiast przeznaczeniem tego prawa re-
stytucja stosunku pracy w sytuacji, w której pracownik dopuścił się szczególnie rażą-
cego naruszenia obowiązków pracowniczych lub obowiązujących przepisów prawa
albo szczególnie nagannego zachowania, jeżeli rodzi to uzasadnione przekonanie,
że przywrócenie pracownika do pracy powodowałoby obniżenie morale pracowników
lub budziło zgorszenie, albo niewłaściwą ocenę takiego stanu rzeczy i wynikające z
niej wnioski co do postępowania w przyszłości (por. między innymi uchwałę z dnia 30
marca 1994 r., I PZP 40/93, OSNCP nr 12, poz. 230, wyrok z dnia 16 stycznia 1998
r., I PKN 475/97, wyrok z dnia 26 marca 1998 r., I PKN 571/97, OSNAPiUS 1999 nr
5, poz. 168, postanowienie z dnia 10 lipca 2001 r., I PKN 96/01, OSNP 2003 nr 13,
poz. 314, wyrok z dnia 12 stycznia 2005 r., I PK 145/04, OSNP 2005 nr 16, poz. 243,
wyrok z dnia 6 kwietnia 2006 r., III PK 12/06, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 90). Takie po-
stępowanie stanowi wykorzystanie unormowań stanowiących gwarancję wolności
związkowych dla celu sprzecznego z istotą tej gwarancji i jako takie - stosownie do
art. 8 k.p. - nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Co
prawda, Sąd Okręgowy wskazał na niemożność i niecelowość przywrócenia powoda
do pracy, jednakże - podzielając dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę prawną - w
istocie uczynił to w kontekście sprzeczności jego żądania z tak rozumianym spo-
łeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa do ochrony związkowej i do powrotu
do pracy, przy uwzględnieniu szczególnej naganności zachowania powoda, noszą-
cego cechy umyślnego przestępstwa skierowanego przeciwko zdrowiu (pobicie) i
wolności (groźba pobicia i zabójstwa) współpracowników. Ocena prawna dokonana
w tej płaszczyźnie nie jest wprawdzie tożsama z oceną dotyczącą „niemożliwości lub
niecelowości” przywrócenia pracownika do pracy (art. 45 § 2 k.p.), ale jest do niej
bardzo zbliżona (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2004 r., I PK
209/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 387), a w rezultacie zaskarżony wyrok należy uznać
za odpowiadający prawu.
15
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. Orzeczenie o kosztach oparto o art. 108 § 1 w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================