Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 marca 1998 r.
I PKN 571/97
Żądanie przywrócenia do pracy pracownika, z którym pracodawca roz-
wiązał bez wypowiedzenia umowę o pracę z powodu ciężkiego naruszenia
podstawowych obowiązków pracowniczych z naruszeniem art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234
ze zm.) jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa,
jeżeli zachowanie pracownika było wyjątkowo naganne.
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Adam
Józefowicz, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 marca 1998 r. sprawy z powódz-
twa Wojciech J. przeciwko Wojewódzkiemu Zakładowi Weterynarii w G. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 2 września
1997 r. [...]
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
1. z m i e n i ł wyrok Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w Gdańsku z
dnia 3 marca 1997 r. [...] w części oddalającej powództwo (pkt I) i przywrócił
powoda do pracy na poprzednich warunkach,
2. u c h y l i ł wymieniony wyżej wyrok Sądu Rejonowego w Gdańsku
w części zasądzającej kwotę 2.019,15 zł (pkt II) i w części dotyczącej rygoru
natychmiastowej wykonalności (pkt IV) i w tym zakresie przekazał sprawę
temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania apelacyjnego oraz kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 3 marca 1997 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdańsku
- 2 -
zasądził na rzecz powoda Wojciecha J. od pozwanego Wojewódzkiego Zakładu
Weterynarii w G. kwotę 2 019,15 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
rozwiązanie umowy o pracę i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Sąd Rejo-
nowy ustalił, że powód pracował na stanowisku Wojewódzkiego Inspektora d/s
zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, pełniąc także funkcje w związkach zawodo-
wych. Umowę o pracę rozwiązano z powodem bez wypowiedzenia z jego winy bez
zwrócenia się o zgodę do organu związkowego. Sąd ustalił, że powód w czasie
pracy i w czasie podróży służbowych kilkakrotnie sprzedawał prywatnie leki, które
nie były przeznaczone do natychmiastowego ratowania życia zwierząt. Powód pro-
wadził prywatny gabinet weterynaryjny. W dniu 16 listopada 1993 r., w okresie
przebywania na zwolnieniu lekarskim, powód udzielił w swoim gabinecie porady
dotyczącej szczepień oraz sprzedał dwóm osobom leki. Powód został pozbawiony
przez ZUS prawa do zasiłku chorobowego za okres od 16 do 19 listopada 1993 r.,
ale wyrokiem sądowym decyzja ta została uchylona. Sąd Rejonowy uznał, że powód
nadużył zwolnienia lekarskiego prowadząc prywatne usługi weterynaryjne oraz roz-
prowadzał preparaty w czasie podróży służbowych. Zdaniem Sądu stanowiło to ra-
żące naruszenie obowiązków pracowniczych, co "stanowi argument za tezą, iż
przywrócenie powoda do pracy wiązałoby się z naruszeniem społeczno-gospodar-
czego znaczenia przysługującego mu prawa". Prowadziłoby to bowiem do zaapro-
bowania działań powoda, który na odpowiedzialnym stanowisku powinien niena-
gannie wypełniać swoje obowiązki.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyro-
kiem z dnia 2 września 1997 r. [...] oddalił apelację powoda. Sąd drugiej instancji
podzielił pogląd, że zachowanie powoda polegające na sprzedawaniu preparatów
stanowiło ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, mimo że
powód w postępowaniu dyscyplinarnym został prawomocnie uniewinniony. Sąd dru-
giej instancji uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia aby czynności jakie wykonywał
powód w dniu 16 listopada 1993 r. mogły przedłużyć okres niezdolności do pracy.
Ocenił jednak, że stanowiły one nadużycie w zakresie korzystania ze świadczeń z
ubezpieczenia społecznego.
Kasację od tego wyroku wniósł powód. Zarzucił naruszenie prawa material-
nego, tj. art. 128 KP przez błędne zrównanie podróży służbowej z czasem pracy
- 3 -
oraz błędną interpretację art. 18 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zarzucił także naruszenie prawa
procesowego, tj. art. 477
1
§ 2 KPC przez błędną ocenę w wyborze i niezastosowanie
przywrócenia do pracy ze względu na naruszenie społeczno- gospodarczego przez-
naczenia tego prawa. Wreszcie powód zarzucił naruszenie art. 233 KPC przez nie-
uwzględnienie prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 lu-
tego 1995 r. [...], przesądzającego o prawidłowym wykorzystaniu zwolnienia lekars-
kiego przez powoda oraz orzeczenia Krajowego Sądu Lekarsko-Weterynaryjnego w
W. z dnia 21 kwietnia 1995 r., uniewinniającego powoda od stawianych mu zarzu-
tów. Powód wywiódł, że w czasie wypowiedzenia był członkiem Komisji Rewizyjnej
Sekcji Krajowej NSZZ "Solidarność" Pracowników Weterynarii. Mimo pełnienia tej
funkcji zamiar zwolnienia w trybie art. 52 KP nie został skonsultowany. Zdaniem po-
woda zarzut prowadzenia prywatnej działalności gospodarczej w ramach wyjazdów
służbowych jest nieuzasadniony, a utożsamianie podróży służbowej z naruszaniem
czasu pracy jest nieporozumieniem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodo-
wych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) pracodawca nie może bez zgody zarządu zak-
ładowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pra-
cownikiem będącym członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji
związkowej w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu.
Przepis ten stosuje się odpowiednio do pracownika pełniącego z wyboru funkcję w
organach organizacji związkowych działających poza zakładem pracy, z tym, że
zgodę, o której mowa w tym przepisie, wyraża właściwy statutowo organ tej organi-
zacji związkowej, w której pracownik pełni lub pełnił swoją funkcję (art. 32 ust. 4 tej
ustawy). W związku z tym rozwiązanie umowy o pracę z działaczem związkowym
bez uzyskania zgody właściwego organu, a zwłaszcza bez wystąpienia przez pra-
codawcę o taka zgodę, jest naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę,
które powinno prowadzić do uwzględnienia wybranego przez pracownika roszczenia
o przywrócenie do pracy. Niemożliwe było i jest po nowelizacji Kodeksu pracy, za-
- 4 -
sądzenie w takiej sytuacji z urzędu przez sąd pracy odszkodowania w miejsce żą-
danego przywrócenia do pracy na podstawie art. 45 § 2 KP. Takie rozstrzygnięcie (a
nawet całkowite oddalenie powództwa) dopuszcza jednak Sąd Najwyższy w swoim
orzecznictwie w sytuacji, gdy żądanie przywrócenia do pracy byłoby sprzeczne ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (po nowelizacji Kodeksu pracy
polegającej na skreśleniu art. 62 KP, także w razie sprzeczności z zasadami współ-
życia społecznego). Nastąpić to może przez zastosowanie art. 8 KP, a przy zasą-
dzeniu odszkodowania w miejsce żądanego przywrócenia do pracy także art. 477
1
§
2 KPC. Pogląd ten jest akceptowany w doktrynie (wyrok z dnia 21 marca 1997 r., I
PKN 54/97, OSNAPiUS 1998 nr 1,, poz. 5; wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN
23/97, OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 419; wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN
17/97, OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 416; uchwała z dnia 11 września 1996 r., I PZP
19/96, OSNAPiUS 1998 nr 6, poz. 175; wyrok z dnia 12 marca 1996 r., I PRN 5/96,
OSNAPiUS 1996 nr 19, poz. 288; wyrok z dnia 18 stycznia 1996 r., I PRN 103/95,
OSNAPiUS 1996 nr 15, poz. 210; uchwała z dnia 30 marca 1994 r., I PZP 40/93
(OSNCP 1994 z. 12, poz. 230, OSP 1995 z. 4, poz. 81 z aprobującą glosą U. Jacko-
wiak). Powód zarzucił w kasacji naruszenie przez Sądy art. 477
1
§ 2 KPC, ale poś-
rednio (por. wyrok z dnia 17 stycznia 1997 r., I PKN 62/96, OSNAPiUS 1997 nr 17,
poz. 313) zarzucił także naruszenie art. 8 KP przez błędną ocenę, że żądanie po-
woda przywrócenia go do pracy było sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przez-
naczeniem prawa. Zarzut ten jest słuszny. Możliwość zastosowania wskazanej kons-
trukcji i zasądzenia odszkodowania, w miejsce żądanego przywrócenie do pracy,
wymaga zaistnienia szczególnych, nadzwyczajnych okoliczności uzasadniających
taką ocenę. Zachowanie się pracownika w przypadku rozwiązania z nim umowy o
pracę w trybie art. 52 KP, nie tylko musi stanowić ciężkie naruszenie podstawowych
obowiązków pracowniczych, ale także cechować się szczególnymi cechami w płasz-
czyźnie podmiotowej lub przedmiotowej, pozwalającymi na ocenę, że przywrócenie
do pracy pozostawałoby w sprzeczności z celem realizacji takiego roszczenia. W
powołanym orzecznictwie za takie uznano przykładowo wprowadzenie się pracowni-
ka w stan nietrzeźwości (zwłaszcza, gdy jest to fakt znany załodze), spowodowanie
niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody pracodawcy, itp. Sądy obu instan-
cji nie powołały się na żadne takie szczególne okoliczności. Uznały, że już samo
- 5 -
ciężkie naruszenie przez powoda podstawowych obowiązków pracowniczych pro-
wadzi do uznania sprzeczności jego żądania przywrócenia do pracy ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa. Tym samym Sądy uczyniły z wyjątku regułę,
wypaczając istotę powszechnie przyjętej wykładni. W tej sytuacji Sąd Najwyższy nie
musi oceniać w ogóle czy powód dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracowniczych (jest to bardzo wątpliwe w świetle uniewinnienia go w
postępowaniu dyscyplinarnym i przywrócenia mu prawa do zasiłku chorobowego),
gdyż dla rozstrzygnięcia sprawy wystarczające jest, że powodowi ani w sferze pod-
miotowej ani przedmiotowej nie można przypisać żadnego działania o szczególnym,
wyjątkowo nagannym charakterze. W tej sytuacji nie ma także potrzeby analizowa-
nia pozostałych zarzutów kasacji. Uwzględnienie skutecznie podniesionego zarzutu
naruszenia art. 8 KP w związku z art. 477
1
§ 2 KPC prowadzi do reformatoryjnego
orzeczenia w części dotyczącej żądania przywrócenia do pracy (art. 393
15
KPC). W
zakresie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy potrzebne są dodatkowe
ustalenia faktyczne, powodujące konieczność przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi pierwszej instancji (art. 393
13
§ 1 KPC), który orzeknie również
o kosztach postępowania (stosowany odpowiednio art. 108 § 2 KPC).
========================================