Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 12 stycznia 2010 r., III CZP 120/09
Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący)
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie postępowania upadłościowego "A.C.L." sp. z o.o. w
W. po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 12 stycznia
2010 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy dla
Warszawy Pragi-Północ w Warszawie postanowieniem z dnia 06 listopada 2009 r.:
„1. Czy postępowanie z zażalenia na postanowienie sędziego-komisarza, w
którym uczestniczą upadły będący spółką z ograniczoną odpowiedzialnością oraz
członek jej zarządu, stanowi spór pomiędzy tymi osobami w rozumieniu art. 210 § 1
k.s.h.?
2. Czy osobie nie objętej listą wierzytelności ani nie objętej ostatecznym
planem podziału funduszów masy upadłości, służy czynna legitymacja procesowa
do wniesienia zarzutów do tego planu podziału funduszów masy upadłości?
3. Czy upadłemu służy legitymacja procesowa do wniesienia zarzutów do
ostatecznego planu podziału funduszów masy upadłości, wobec nie uwzględnienia
w tym planie roszczeń osoby nie objętej listą wierzytelności ani tym planem
podziału funduszów masy?"
podjął uchwałę:
1. Do udziału w postępowaniu, toczącym się na skutek zażaleń
wniesionych przez upadłego będącego spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością i przez członka zarządu tej spółki, który twierdzi, że
przysługuje mu wierzytelność do masy upadłości, na postanowienie sędziego-
komisarza – wydane w wyniku rozpoznania zarzutów przeciwko ostatecznemu
planowi podziału funduszów masy upadłości, dotyczących pominięcia w nim
wierzytelności członka zarządu – ma zastosowanie art. 210 § 1 k.s.h.
2. Upadły oraz osoba, która twierdzi, że przysługuje jej wierzytelność do
masy upadłości, mogą wnieść zarzuty przeciwko ostatecznemu planowi
podziału funduszów masy upadłości.
Uzasadnienie
W toku postępowania upadłościowego prowadzonego w stosunku do "A.C.L.",
sp. z o.o. w W. sędzia-komisarz oddalił zarzuty przeciwko ostatecznemu planowi
podziału funduszów masy upadłości, wniesione przez upadłego i Wiesława W.,
członka zarządu upadłego, który twierdzi, że przysługuje mu wierzytelność do masy
upadłości. Zażalenie na postanowienie sędziego-komisarza, domagając się
uwzględnienia w planie podziału wierzytelności Wiesława W., wniósł upadły,
reprezentowany przez zarząd spółki, oraz Wiesław W. Przy rozpoznawaniu tych
zażaleń powstały przytoczone na wstępie zagadnienia prawne przedstawione
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Możliwość wystąpienia kolizji pomiędzy interesem indywidualnym członka
zarządu spółki kapitałowej a interesem spółki, w której pełni on tę funkcję, została
dostrzeżona przez ustawodawcę i uwzględniona w przepisach kodeksu
handlowego, a następnie w przepisach kodeksu spółek handlowych; w razie
zaistnienia tej możliwości, kolizja ta rozstrzygnięta została na korzyść spółki (por.
wyroki Sadu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2004 r., II CK 129/03, nie publ., z dnia
18 sierpnia 2005 r., V CK 104/05, nie publ. oraz z dnia 21 czerwca 2007 r., IV CSK
88/07, nie publ.). Przejawem prymatu ochrony interesu spółki nad indywidualnym
interesem członka jej zarządu są przepisy kodeksu spółek handlowych nakazujące
członkowi zarządu wyłączenie się od rozstrzygania sprawy w przypadku
sprzeczności interesu spółki z jego interesem lub z interesem osób mu bliskich (art.
209 i 377) oraz ograniczające prawo reprezentacji spółki przez zarząd w przypadku
zawierania umów z członkiem zarządu lub w sporze z nim (art. 210 i 379), w
szczególności w sporach dotyczących uchylenia lub stwierdzenia nieważności
uchwały zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) (art. 253 § 2 i art. 426
§ 2; por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 r., III CZP 63/09,
OSNC 2010, nr 4, poz. 55).
Celem tych przepisów jest ochrona interesu spółki (pośrednio także
wspólników i wierzycieli spółki) w razie możliwości konfliktu interesu spółki z
interesem członka zarządu. Ochrona ta realizuje się przez wyeliminowanie
możliwości działania członka zarządu w podwójnej roli – reprezentanta interesów
spółki i reprezentanta interesów własnych. Zapobiega ona przed nadużyciami, jakie
mogą nastąpić w związku z kierowaniem się przez członka zarządu własnym
interesem, mogącym pozostawać w sprzeczności z interesem spółki. Jak podkreśla
się w piśmiennictwie prawniczym i orzecznictwie, nie jest konieczne, żeby
sprzeczność interesów rzeczywiście występowała, chodzi tu bowiem o potencjalną
kolizję interesów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., IV CKN
1903/00, OSNC 2002, nr 11, poz. 137 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22
października 2009 r., III CZP 63/09). Wyłączenie członka zarządu od
reprezentowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ze względu na jego
„spór” ze spółką (art. 210 k.s.h.) może więc wchodzić w grę nie tylko dlatego, że
istnieje między nimi rzeczywisty spór, ale także dlatego, że w związku z określonym
zdarzeniem zachodzi potrzeba podjęcia przez spółkę decyzji lub wyrażenia
stanowiska mającego znaczenie prawne w sytuacji, w której interesy spółki i
członka zarządu są sprzeczne.
W interesie członka zarządu upadłej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
który twierdzi, że przysługuje mu wierzytelność do masy upadłości, jest
umieszczenie wierzytelności w ostatecznym planie podziału funduszów masy
upadłości, interes ten może pozostawać w sprzeczności z interesem upadłej spółki,
w jej interesie bowiem leży umieszczenie w planie podziału wierzytelności, które
rzeczywiście przysługują do masy upadłości i stosownie do obowiązujących zasad
podlegają – po zaliczeniu do odpowiednich kategorii – uwzględnieniu w planie
podziału, i nieumieszczanie w planie podziału żadnych innych wierzytelności.
W postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia członka zarządu na
postanowienie sędziego-komisarza, w którym skarżący kwestionuje pominięcie go
w ostatecznym planie podziału funduszów masy upadłości, członek zarządu jest
uczestnikiem. Uczestnikiem tego postępowania jest też – z mocy prawa – upadła
spółka (por. art. 349 i 350 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i
naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. – dalej: "Pr.u.n."). Kolizja interesów
między spółką a członkiem jej zarządu mogąca zachodzić w tym postępowaniu
uzasadnia zastosowanie do reprezentacji spółki art. 210 k.s.h. Okoliczność, że
postępowanie zażaleniowe toczy się także na skutek zażalenia upadłej spółki i w
zażaleniu tym wyrażone zostało takie samo stanowisko, jak w zażaleniu członka
zarządu, nic w tym względzie nie zmienia. Fakt, że o rozstrzygnięciu zażaleń
zadecyduje sąd, nie pozbawia uczestników postępowania zażaleniowego
uprawnienia do zajęcia stanowiska co do kwestii, której dotyczy zażalenie.
Stanowisko to powinno być wzięte pod uwagę przez sąd i może wpłynąć na jego
rozstrzygnięcie. Zapewnienie, by stanowisko upadłej spółki wyrażało jej interes
wymaga, żeby w sytuacji konfliktu interesów spółki i członka jej zarządu, spółka nie
była reprezentowana przez zarząd. (...)
Brak przepisu, który wyraźnie stanowiłby, kto jest legitymowany do wniesienia
zarzutów przeciwko planowi podziału funduszów masy upadłości, w szczególności
planowi ostatecznemu. Przepisem, z którego wynika, kto może wnieść zarzuty, jest
art. 349 Pr.u.n.; skoro przepis ten stanowi, że sędzia-komisarz zawiadamia m.in.
upadłego i ogłasza przez obwieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, iż
plan podziału można przeglądać w sekretariacie sądu i w terminie dwóch tygodni od
dnia obwieszczenia wnosić zarzuty przeciwko planowi podziału, to można wywieść,
że upadłemu przysługuje legitymacja do wniesienia zarzutów. W interesie upadłego
– jak wskazano – leży umieszczenie w planie podziału wierzytelności, które
rzeczywiście przysługują do masy upadłości i stosownie do obowiązujących zasad
podlegają uwzględnieniu w planie, i nieumieszczanie w planie podziału żadnych
innych wierzytelności. Trudno przyjąć, że ustawa pozbawia upadłego możliwości
realizacji tego interesu przez nieprzyznanie mu uprawnienia do wniesienia zarzutów
w sytuacji, w której plan podziału narusza jego interes.
Także art. 349 Pr.u.n. uzasadnia przyznanie osobie, która twierdzi, że
przysługuje jej wierzytelność do masy upadłości, uprawnienie do wniesienia
zarzutów przeciwko planowi podziału funduszów masy upadłości. Po to ogłasza się
przez obwieszczenie i ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o
możliwości przeglądania planu podziału i prawie do wniesienia we wskazanym
terminie zarzutów przeciwko planowi, żeby osoby zainteresowane mogły z tego
prawa skorzystać. Do osób takich należą ci, którzy twierdzą, że przysługuje im
wierzytelność do masy upadłości, gdy wierzytelność ta w całości lub choćby w
części nie została wymieniona w planie podziału. Niewątpliwie są to osoby, których
wierzytelności zostały zgłoszone i umieszczone na liście wierzytelności, nie ma
jednak podstaw do wiązania uprawnienia do wniesienia sprzeciwu przeciwko
planowi podziału z uprzednim zgłoszeniem wierzytelności i umieszczeniem ich na
liście wierzytelności, trzeba bowiem mieć na względzie, że nie wszystkie
wierzytelności podlegające zaspokojeniu z masy upadłości wymagają zgłoszenia.
Poza tym, pomimo że wierzytelności w zasadzie powinny być zgłoszone w terminie
oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości (art. 236 ust. 1 Pr.u.n.),
możliwe jest późniejsze ich zgłoszenie (art. 252 ust. 1 Pr.u.n.) i dopiero
wierzytelność zgłoszoną po zatwierdzeniu ostatecznego planu podziału funduszów
masy upadłości pozostawia się bez rozpoznania (art. 252 ust. 2 Pr.u.n.). Ze
względu na to, że w razie wniesienia zarzutów przeciwko planowi podziału jego
zatwierdzenie przez sędziego-komisarza następuje po uprawomocnieniu się
postanowienia sędziego-komisarza w sprawie zarzutów, a w razie jego zaskarżenia
– po wydaniu postanowienia sądu (art. 351 ust. 2 Pr.u.n.), wierzytelność może być
skutecznie zgłoszona po wniesieniu zarzutów przeciwko planowi podziału,
rozpoznaniu ich przez sędziego-komisarza i po wniesieniu zażalenia na
postanowienie przez niego wydane.
Okoliczność, że art. 349 Pr.u.n. nakazuje zawiadomienie członków rady
wierzycieli o możliwości przeglądania planu podziału funduszów masy upadłości i
wniesienia zarzutów przeciwko temu planowi, nie stanowi o pozbawieniu osoby,
która twierdzi, że przysługuje jej wierzytelność do masy upadłości, legitymacji do
wniesienia zarzutów przeciwko planowi podziału. Rada wierzycieli jest organem
reprezentującym tylko tych wierzycieli upadłego (art. 189 Pr.u.n.), których
wierzytelności zostały uznane albo uprawdopodobnione, gdyż tylko spośród nich
powoływani są jej członkowie (art. 202 ust. 2 Pr.u.n.). Jest zarazem organem
reprezentującym wierzycieli tylko w zakresie czynności określonych w ustawie (art.
205 i 206 Pr.u.n.).
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak wyżej.