Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 8 marca 2010 r.
II PK 240/09
W sprawie z powództwa pracownika przeciwko pracodawcy o ustalenie
podlegania szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy (art. 189 k.p.c.)
droga sądowa jest dopuszczalna (art. 1, art. 2 § 1, art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew
Korzeniowski, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 marca
2010 r. sprawy z powództwa Ryszarda B. przeciwko Operatorowi Gazociągów Prze-
mysłowych G.-S. SA w W. o ustalenie podlegania szczególnej ochronie, na skutek
skargi kasacyjnej powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia
25 marca 2009 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego
dla Warszawy-Żoliborza - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z
dnia 11 grudnia 2008 r. [...] i przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do rozpo-
znania oraz orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego i kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 11 grudnia 2008 r. [...] Sąd Rejonowy dla Warszawy-
Żoliborza-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie uznał się niewłaści-
wym do rozpoznania sprawy z powództwa Ryszarda B. przeciwko Operatorowi Ga-
zociągów Przesyłowych G.-S. SA w W. o ustalenie podlegania szczególnej ochronie
przed wypowiedzeniem umowy o pracę i na podstawie art. 464 § 1 k.p.c. przekazał
sprawę Głównej Komisji Rewizyjnej Związku Zawodowego Pracowników Gazownic-
twa, Przesyłu Gazu i Górników Naftowców. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd
Rejonowy wywiódł, że ze względu na szczególną pozycję związków zawodowych
wykluczona jest możliwość rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy przez sąd pracy,
bowiem powód w istocie „domaga się ingerencji w treść podjętej przez związek za-
2
wodowy uchwały”. Mając na uwadze, że powód kwestionuje postanowienia uchwały
[...] z dnia 25 lutego 2008 r. Związku Zawodowego Pracowników Gazownictwa, Prze-
syłu Gazu i Górników Naftowców, na podstawie której ustalono listę osób objętych
związkową ochroną stosunku pracy, Sąd Rejonowy uznał, iż zgodnie z § 31 ust. 4
statutu Związku, organem właściwym do rozpoznania sporu jest Główna Komisja Re-
wizyjna Związku Zawodowego Pracowników Gazownictwa, Przesyłu Gazu i Górni-
ków Naftowców.
Postanowieniem z dnia 25 marca 2009 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił zażalenie powoda na postanowienie
Sądu Rejonowego z dnia 11 grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawie
droga sądowa jest niedopuszczalna, bowiem z treści pozwu wynika, iż powód nie
kwestionuje działań (zaniechań) pracodawcy, które mogłyby wpływać na istnienie lub
nieistnienie prawa, a jedynie podważa legalność decyzji organów związku zawodo-
wego. Powołując się na orzeczenia Sądu Najwyższego w sprawach o sygnaturach
akt I PKN 20/96, I PKN 457/99 oraz I PKN 303/00, Sąd drugiej instancji wywiódł, że
związek zawodowy w swojej działalności statutowej jest niezależny od pracodawców,
administracji państwowej, samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji, zaś
ocena zgodności działalności związku z jego statutem nie należy do zakresu kognicji
sądu pracy. Gdyby uznać za słuszne twierdzenie przeciwne, to orzeczenie, jakie za-
padłoby w sprawie „nosiłoby cechy reformatoryjnego orzeczenia organu wyższego
rzędu związku co do uchwały zarządu krajowego związku zawodowego, co z oczywi-
stych przyczyn nie może mieć miejsca”.
Na postanowienie Sądu Okręgowego powód wniósł skargę kasacyjną, w której
zarzucił obrazę: 1) art. 199 § 1 pkt 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. wskutek przyję-
cia, że w sprawie pomiędzy pracownikiem a pracodawcą o ustalenie szczególnej
ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy droga sądowa jest niedopuszczalna; 2)
art. 461 § 1 i § 11
w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez jego niezastosowanie „wbrew
wyraźnej właściwości Sądu do rozpoznania sporów pomiędzy pracodawcą a pracow-
nikiem w sprawie o ustalenie podlegania szczególnej ochronie”; 3) art. 464 k.p.c.
oraz art. 45 Konstytucji RP w związku z art. 391 § 1 k.p.c., wskutek przyjęcia, że
Główna Komisja Rewizyjna Związku Zawodowego Pracowników Gazownictwa, Prze-
syłu Gazu i Górników Naftowców posiada uprawnienie do rozstrzygania sporów po-
między pracownikiem, a pracodawcą - w szczególności - w zakresie ustalania podle-
3
gania szczególnej ochronie, „co ogranicza prawo powoda do sprawiedliwego i jaw-
nego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”.
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych powód wywiódł w szczególności, że po-
zwem wniesionym w dniu 6 października 2008 r. domagał się ustalenia, iż jest objęty
szczególną ochroną przed wypowiedzeniem umowy o pracę na podstawie art. 32
ustawy o związkach zawodowych. Przyczyną wytoczenia powództwa była „niepew-
ność prawna i faktyczna” wobec oświadczenia pozwanego pracodawcy z dnia 26
września 2008 r., w którym stwierdził on, że powód nie ma prawa do dodatku wyrów-
nawczego w wysokości 3.990 zł, który dotychczas otrzymywał z tytułu szczególnej
ochrony przed wypowiedzeniem. W tym stanie rzeczy błędny jest pogląd Sądów obu
instancji, jakoby powód nie kwestionował działań (zaniechań) pracodawcy, lecz tylko
negował uchwałę zarządu związku zawodowego. Ponieważ do rozstrzygania sporów
z zakresu prawa pracy powołane są sądy powszechne, to nie ma jakichkolwiek pod-
staw do przekazania sprawy innemu organowi, a w szczególności Głównej Komisji
Rewizyjnej Związku Zawodowego, tym bardziej że Komisja ta nie ma uprawnień do
rozstrzygania sporów pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Powód wniósł o uchy-
lenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, gdyż powód trafnie zarzucił w niej naru-
szenie przepisów prawa procesowego, polegające na uznaniu przez Sądy obu in-
stancji niedopuszczalności drogi sądowej w przedmiotowej sprawie.
Wstępnie należy przypomnieć, że pierwotna niedopuszczalność drogi sądowej
powoduje odrzucenie pozwu (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.). Jednak w sprawach z zakresu
prawa pracy - zgodnie z art. 464 § 1 k.p.c. - odrzucenie pozwu nie może nastąpić z
powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy jest właściwy
inny organ. Odrzucenie pozwu w sprawach z zakresu prawa pracy jest więc możliwe
tylko wtedy, gdy żaden organ nie jest właściwy do jej rozpoznania (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1975 r., I PZ 11/75, OSPiKA 1975 nr 11, poz.
243). Rozstrzygnięcie o przekazaniu sprawy innemu organowi na podstawie art. 464
§ 1 k.p.c. jest więc skutkiem stwierdzenia niedopuszczalności drogi sądowej (por. np.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1970 r., III PRN 1/70, OSNCP 1970 nr 11,
4
poz. 210; postanowienia z dnia 25 października 1974 r., III PRN 45/74, OSNCP 1975
nr 4, poz. 70; z dnia 15 marca 2000 r., II UKN 4/00, OSNAPiUS 2001 nr 21, poz. 655
i z dnia 28 września 2001 r., I PZ 58/01, OSNP 2003 nr 19, poz. 466, a także
uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 9 czerwca 2005 r., II PZP 4/05, OSNP 2005
nr 23, poz. 367).
W rozpoznawanej sprawie powód żąda ustalenia przez sąd, że przysługuje mu
szczególna ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy. Jak wynika z przytoczo-
nych przez niego okoliczności, zasadniczym motywem wniesienia pozwu była od-
mowa przyznania przez pracodawcę dodatku wyrównawczego. Pracodawca odmówił
wypłaty tego dodatku, powołując się na uchwałę organu związku zawodowego, w
której powód nie został wymieniony jako objęty szczególną ochroną. Przedmiotowe
powództwo zmierza więc do ustalenia przez sąd treści stosunku pracy (objęcia pra-
cownika szczególną ochroną trwałości stosunku pracy), z czym związane jest między
innymi prawo do wskazanego składnika wynagrodzenia. Droga sądowa dla takiego
żądania jest dopuszczalna w sposób oczywisty. Zgodnie z art. 189 k.p.c., powód
może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub
prawa, gdy ma w tym interes prawny, przy czym istnienie interesu prawnego jest
przesłanką o charakterze materialnym (jej brak prowadzi do oddalenia powództwa, a
nie do odrzucenia pozwu). Na podstawie art. 189 k.p.c. można też żądać ustalenia
treści łączącego strony stosunku prawnego. W sprawach dotyczących ustalenia tre-
ści stosunku pracy wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, przyjmując między
innymi dopuszczalność domagania się ustalenia sposobu rozwiązania (ustania) sto-
sunku pracy (por. uchwałę z dnia 8 grudnia 1978 r., I PZP 31/78, OSPiKA 1979 nr 7-
8, poz. 129, z glosą K. Piaseckiego oraz wyrok z 8 czerwca 1999 r., I PKN 98/99,
OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 616), wniesienia powództwa o ustalenie długości okresu
wypowiedzenia (por. uchwałę z 10 listopada 1977 r., I PZP 50/77, Służba Pracowni-
cza 1979 nr 10, s. 32) lub żądania sprostowania zaświadczenia o zatrudnieniu i wy-
nagrodzeniu (por. uchwałę z 17 lutego 2005 r., II PZP 1/05, OSNP 2005 nr 10, poz.
138).
Powództwo zostało wytoczone przeciwko pracodawcy, a nie przeciwko związ-
kowi zawodowemu, który nie jest stroną tego postępowania (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2001 r., III ZP 17/00, OSNAPiUS
2001 nr 23, poz. 684; PiP 2002 nr 7, s. 104, z glosą J. Steliny; OSP 2002 nr 10, poz.
131, z glosą T. Kuczyńskiego oraz wyroki z dnia 20 lipca 2000 r., I PKN 732/99,
5
OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 42; OSP 2002 nr 7-8, poz. 95, z glosą G. Goździewicza i
z dnia 6 grudnia 2001 r., I PKN 355/00, OSNP 2003 nr 22, poz. 542). Powództwo
zmierza do ustalenia podlegania powoda szczególnej ochronie, a więc rozstrzygnię-
cie sądu będzie miało charakter deklaratoryjny, wyłącznie stwierdzający istniejący
stan prawny (treść stosunku pracy). Nie ma więc mowy o „ingerencji w treść podjętej
przez związek zawodowy uchwały”. Ocena prawna tej uchwały i jej skutków będzie
elementem rozstrzygnięcia w przedmiocie zasadności powództwa. Tego problemu (a
nie oceny dopuszczalności drogi sądowej) dotyczą powołane przez Sąd Okręgowy
orzeczenia Sądu Najwyższego (wyroki z dnia 20 listopada1996 r., I PKN 20/96,
OSNAPiUS 1997 nr 12, poz. 220; OSP 1997 nr 11, poz. 214, z glosą W. Masewicza;
z dnia 14 grudnia 1999 r., I PKN 457/99, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 339 oraz z
dnia 15 marca 2001 r., I PKN 303/00, OSNAPiUS 2002 nr 24, poz. 589). Z tych
względów uznanie w sprawie przez Sądy obu instancji niedopuszczalności drogi są-
dowej jest oczywiście bezzasadne, co widoczne jest zwłaszcza w przekazaniu do
rozpoznania organowi związku zawodowego sporu pomiędzy pracownikiem a praco-
dawcą. Tego rodzaju spór jest niewątpliwie sprawą ze stosunku pracy (art. 1 i art. 476
§ 1 pkt 1 k.p.c.), do rozpoznania której właściwe są sądy powszechne (art. 2 § 1
k.p.c.) i żaden przepis szczególny nie przekazuje jej rozpoznania do właściwości in-
nych organów (art. 2 § 3 k.p.c.), zwłaszcza organów związków zawodowych.
Z powołanych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art.
108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowie-
nie Sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do rozpoznania
wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania zażaleniowego i kasacyjnego.
========================================
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13