Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 maja 2010 r., III CZP 18/10
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sędzia SA Jan Futro
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela "Banku B." S.A. w K. jako
następcy "G.M. Bank" S.A. w G. przy uczestnictwie dłużników Andrzeja K. i
Mariusza K. o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 7 maja 2010 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Sieradzu
postanowieniem z dnia 14 grudnia 2009 r.:
"1. Czy na podstawie art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo
bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) bank uprawniony jest
do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom osoby,
która dokonała czynności bankowej bezpośrednio z bankiem i złożyła oświadczenie
o poddaniu się egzekucji, a bank przed śmiercią tej osoby nie wystawił przeciwko
niej bankowego tytułu egzekucyjnego?;
2. Jeżeli tak, czy bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, o którym mowa w pkt 1
może być nadana sądowa klauzula wykonalności?"
podjął uchwałę:
Bank jest uprawniony do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego
przeciwko spadkobiercom dłużnika będącego osobą wymienioną w art. 97
ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z
2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.). Takiemu bankowemu tytułowi egzekucyjnemu
może zostać nadana sądowa klauzula wykonalności.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli oddalił wniosek wierzyciela "G.M. Bank" S.A.
w G., którego następcą jest "Bank B." S.A. w K., o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko Andrzejowi K. i
Mariuszowi K., spadkobiercom nieżyjącego dłużnika Banku z tytułu umowy pożyczki
– Bożenny K., która złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji, a
Bank przed jej śmiercią nie wystawił przeciwko niej bankowego tytułu
egzekucyjnego. Przy rozpoznawaniu zażalenia wierzyciela powstało przytoczone na
wstępie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które Sąd Okręgowy w
Sieradzu przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Okręgowy podniósł, że Sąd pierwszej instancji, powołując się na
stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w uchwale z dnia 16 stycznia 2009 r., III CZP
132/08 (OSNC 2009, nr 12, poz. 157), nie dostrzegł, iż w uchwale tej zwrócono
uwagę na kontrowersje, jakie wywołała wcześniejsza uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 7 stycznia 2004 r., III CZP 98/03 (OSNC 2005, nr 2, poz. 27). Stwierdził, że w
uzasadnieniu uchwały z dnia 16 stycznia 2009 r., III CZP 132/08, wskazano
poważne argumenty przemawiające za możliwością wystawiania bankowego tytułu
egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom dłużnika banku. Podstawą prawną tego
poglądu mógłby być art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo
bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm. – dalej: "Pr.bank."), a
przymiot spadkobiercy sąd weryfikowałby w postępowaniu o nadanie klauzuli
wykonalności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy o bankowym tytule egzekucyjnym zawarte w art. 96-98 Pr.bank.,
przewidujące istotne odstępstwa od ogólnych zasad dochodzenia roszczeń
cywilnych określonych w kodeksie postępowania cywilnego, powszechnie
postrzegane są jako przywilej banku; wyjątkowy charakter tych przepisów nakazuje
ich ścisłą wykładnię. Jak wynika z art. 97 ust. 1 Pr.bank., bankowy tytuł egzekucyjny
może być wystawiony wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem
dokonała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia
wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne
oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika
bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia. Przepis ten, jak i
inne przepisy dotyczące bankowego tytułu egzekucyjnego, mają – jak się określa w
orzecznictwie – charakter gwarancyjny i zapobiegają nadużywaniu przez banki
możliwości wystawiania przez nie tytułu egzekucyjnego bez prowadzenia
rozpoznawczego postępowania sądowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 sierpnia 1999 r., III CA 4/99, OSNC 2000, nr 3, poz. 53 i uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 7 stycznia 2004 r., III CZP 98/03).
Nie budzi wątpliwości, że jeżeli bank wystawi tytuł egzekucyjny przeciwko
dłużnikowi będącemu osobą wymienioną w art. 97 ust. 1 Pr.bank. za jego życia, sąd
może nadać klauzulę wykonalności temu tytułowi przeciwko spadkobiercom
dłużnika. Wynika to wprost z art. 98 § 2 Pr.bank. i jest zgodne z art. 788 k.p.c. Za
niebudzące wątpliwości należy też uznać, że bank nie jest uprawniony do
wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi po jego
śmierci. Pogląd taki, wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 stycznia
2009 r., III CZP 132/08, należy podzielić, w żadnym bowiem wypadku
niedopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności po śmierci dłużnika
wymienionego w tytule egzekucyjnym.
Uprawnienie banku do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego
przeciwko spadkobiercom dłużnika będącego osobą wymienioną w art. 97 ust. 1
Pr.bank. było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uchwałach z dnia 7
stycznia 2004 r., III CZP 98/03 i z dnia 16 stycznia 2009 r., III CZP 132/08.
Stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w tych uchwałach spotkało się ze
zróżnicowanym przyjęciem w piśmiennictwie prawniczym, a wyrazem wątpliwości,
jakie pozostały w orzecznictwie sądowym co do tej kwestii, jest przedstawienie
Sądowi Najwyższemu obecnie rozstrzyganego zagadnienia.
Należy podzielić stanowisko, że podstawy wystawienia bankowego tytułu
egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom dłużnika banku nie może stanowić art. 98
ust. 2 Pr.bank. Przepis ten nie jest wprawdzie jasno sformułowany, jednak
odczytanie go w kontekście poprzedzających go przepisów art. 96 i 97 Pr.bank.
wskazuje, że dotyczy nadania sądowej klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu przeciwko innym osobom niż dłużnik banku, gdy na osoby te, m.in.
w wyniku spadkobrania, przeszedł obowiązek spełnienia świadczenia.
Bezpośrednia możliwość wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko
spadkobiercom dłużnika banku zależy od przyjęcia, czy wstąpili oni w obowiązek
dłużnika spełnienia świadczenia wynikającego z jego zobowiązania wobec banku.
Zaspokojenie długu jako obowiązek majątkowy zmarłego wchodzi w skład
spadku po nim i z chwilą jego śmierci przechodzi na jego spadkobierców (art. 922 §
1 k.c.), rzecz jednak w tym, że obowiązek dłużnika do świadczenia na rzecz banku
daje podstawę do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego tylko w razie
złożenia przez dłużnika pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji (art. 97
§ 2 Pr.bank.). Brak takiego oświadczenia oczywiście wyklucza wystawienie
bankowego tytułu egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi i czyni bezprzedmiotowymi
rozważania co do możliwości wystawienia takiego tytułu przeciwko spadkobiercom
dłużnika. W razie złożenia przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się egzekucji
powstaje natomiast kwestia, czy jest ono skuteczne w stosunku do spadkobierców
dłużnika, tylko bowiem odpowiedź twierdząca na to pytanie pozwala przyjąć, że
przeciwko spadkobiercom dłużnika można wystawić bankowy tytuł egzekucyjny na
podstawie art. 96 § 2 Pr.bank., przewidującego wystawianie takich tytułów.
W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2004 r., III CZP
98/03, wyrażony został – bez bliższego uzasadnienia – pogląd, że pisemne
oświadczenie o poddaniu się egzekucji i wynikające stąd konsekwencje dla dłużnika
składającego takie oświadczenie nie przechodzą w drodze dziedziczenia na
podmiot, który nie podpisał takiego oświadczenia. Sąd Najwyższy w składzie
rozstrzygającym przedstawione zagadnienie prawne nie podziela tego poglądu i
przyłącza się do stanowiska zajętego w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 16 stycznia 2009 r., III CZP 131/08, w którym trafnie wskazano, że
ograniczenia podmiotowego skutków oświadczenia dłużnika o poddaniu się
egzekucji nie uzasadnia sam charakter prawny tego oświadczenia jako zdarzenia
prawnego, ujmowanego niekiedy w kategoriach jednostronnej czynności prawnej
dłużnika (por. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2005 r.,
III CZP 80/04, OSNC 2005, nr 12, poz. 203); istotna jest jurydyczna funkcja
oświadczenia dłużnika, składanego w związku z powstawaniem między stronami
stosunku obligacyjnego w celu spowodowania możliwości uproszczonego
dochodzenia przez bank roszczeń wynikających z takiego stosunku. Sąd Najwyższy
zwrócił ponadto uwagę, że w orzecznictwie trafnie przyjęto, iż oświadczenie
dłużnika banku o poddaniu się egzekucji należy zaliczyć do czynności, które –
podobnie jak umowa o jurysdykcję, umowa o właściwość sądu lub zapis na sąd
polubowny – dokonywane są przez strony określonego stosunku
materialnoprawnego przed wszczęciem między nimi postępowania w sprawie i mają
w sposób zasadniczy wpływać na to postępowanie (por. np. uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 16 marca 2006 r., III CZP 4/06, "Biuletyn SN" 2006, nr 3, s. 7 i
z dnia 20 kwietnia 2006 r., III CZP 17/06, "Biuletyn SN" 2006, nr 4, s. 6). Wszystkie
takie czynności, niezależnie od ich charakteru prawnego, wywierają skutki prawne
także wobec następców prawnych. Następca prawny dłużnika banku, zarówno
szczególny, jak i ogólny wstępuje w prawa i obowiązki majątkowe dłużnika, ale
także w całą sytuację prawną poprzednika prawnego, stworzoną m.in. przez
złożenie przez niego oświadczenia o poddaniu się egzekucji. Nie ma zatem
przeszkód, żeby przeciwko spadkobiercom dłużnika będącego osobą wymienioną w
art. 97 ust. 1 Pr.bank., na podstawie art. 96 § 2, mógł zostać wystawiony bankowy
tytuł egzekucyjny.
Należy dodać, że przewidziana w art. 98 § 2 Pr.bank. możliwość nadania
przez sąd klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu,
wystawionemu przeciwko dłużnikowi banku przeciwko spadkobiercom dłużnika, nie
tylko nie świadczy o niedopuszczalności wystawienia bankowego tytułu
egzekucyjnego po śmierci dłużnika przeciwko jego spadkobiercom, ale przemawia
za jego dopuszczalnością. Niekonsekwentne byłoby wyposażenie banku w
uprawnienie do prowadzenia egzekucji w stosunku do spadkobierców dłużnika na
podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, gdy został on wystawiony przeciwko
dłużnikowi i zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności nadaną przeciwko jego
spadkobiercom i odmowa uprawnienia do prowadzenia egzekucji na podstawie
takiego samego tytułu, gdy za życia dłużnika bank nie wystawił przeciwko niemu
bankowego tytułu egzekucyjnego. Możliwość skorzystania przez bank z
przyznanego mu uprawnienia zależałaby wtedy jedynie od tego, czy bank „zdążył”
przed śmiercią dłużnika wystawić przeciwko niemu bankowy tytuł egzekucyjny.
Bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przeciwko
spadkobiercom dłużnika będącego osobą wymienioną w art. 97 ust. 1 Pr.bank., jako
tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu zgodnie z prawem, może zostać nadana
przez sąd klauzula wykonalności. Zakres kognicji sądu w tym postępowaniu
zakreśla art. 7862
k.p.c. (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3
listopada 2009 r., II CSK 207/09, OSNC 2010, nr 4, poz. 62). W tym postępowaniu
podlega też badaniu, czy osoby wymienione w bankowym tytule egzekucyjnym jako
spadkobiercy dłużnika banku są rzeczywiście jego spadkobiercami.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.