Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 503/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa E. B., M. K., K. S. i J. W.
przeciwko S. Z., Z. M., I. T., R. G., B. M., W. D., W. P., W. K., A. K., M. R., E. M., Z. K.,
J. P., B. M., H. S. i Spółdzielni Mieszkaniowej „K.(...)” w S.
o ustalenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 22 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej powódek E. B. i J. W.
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 7 maja 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
I. oddala skargę kasacyjną;
II. zasądza od E. B. i J. W. na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej „K.(...)” w S.
kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego;
III. przyznaje radcy prawnemu B. Ż. ze Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego
kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł, podwyższoną o należny podatek od towarów
2
i usług, z tytułu zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
powódkom w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 7 maja 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódek E. B.,
K. S. i J. W. od wyroku Sądu Okręgowego w E. z dnia 18 kwietnia 2009 r., który oddalił
powództwo o ustalenie nieważności bliżej określonej uchwały rady nadzorczej pozwanej
(między innymi) Spółdzielni Mieszkaniowej „K.(...)” w S.
Skargę kasacyjną od tego wyroku powódki E. B. i J. W. oparły na podstawie
przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., zarzucając nieważność postępowania z
przyczyny określonej w art. 379 pkt 2 k.p.c., spowodowanej wydaniem zaskarżonego
wyroku w sytuacji, w której ich pełnomocnik nie był należycie umocowany, a także
naruszenie art. 378 w zw. z art. 379 pkt 4 i art. 50 § 3 k.p.c. przez nieuchylenie wyroku
Sądu pierwszej instancji pomimo nieważności postępowania przed tym Sądem,
wynikającej z wydania wyroku „po i pomimo złożenia wniosku o wyłączenie sądu i
sędziów”.
Na tej podstawie skarżące wniosły o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
Okręgowego w E. i przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana Spółdzielnia Mieszkaniowa „K.(...)”
wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Powódki E. B. i J. W. udzieliły w dniu 5 września 2005 r. pełnomocnictwa
procesowego powódce K. S., będącej wówczas radcą prawnym. O rozprawie
wyznaczonej w celu rozpoznania apelacji na dzień 7 maja 2009 r., na której zapadł
zaskarżony obecnie wyrok, została powiadomiona zarówno K. S., będąca jednocześnie
powódką i pełnomocnikiem E. B. i J. W., jak również osobiście powódki E. B. oraz J. W.
K. S. na podstawie orzeczenia dyscyplinarnego o pozbawieniu prawa do
wykonywania zawodu radcy prawnego została skreślona z listy radców prawnych z
dniem 27 kwietnia 2009 r. Sąd Apelacyjny został o tym zawiadomiony po wydaniu
zaskarżonego wyroku.
Skarżące opierają zarzut nieważności postępowania w zakresie rozprawy przed Sądem
Apelacyjnym w dniu 7 maja 2009 r., poprzedzającej wydanie wyroku, na tym, że w tym
3
dniu K. S., skreślona już z listy radców prawnych, nie była „należycie umocowana” w
rozumieniu art. 379 pkt 2 k.p.c.
Występowanie w charakterze pełnomocnika procesowego osoby, która nie może
być pełnomocnikiem, oznacza brak należytego umocowania powodujący nieważność
postępowania na podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c. (por. uchwałę składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r., III CZP 154/07, OSNC 2008, nr 12, poz. 133).
Pełnomocnikiem procesowym strony nie może być (były) radca prawny, który został
skreślony z listy radców prawnych, a zatem jego występowanie w takim charakterze
może prowadzić do nieważności postępowania (por. m.in. wyrok z dnia 7 kwietnia 2004
r., IV CK 636/03 niepublikowany, a także co do braku zdolności postulacyjnej takiej
osoby – postanowienie z dnia 28 listopada 2008 r., V CZ 57/08, niepublikowane).
Jednakże, w postępowaniu przed sądem powszechnym pełnomocnikiem strony
może być nie tylko adwokat albo radca prawny, lecz także inne osoby, między innymi
wymienione w art. 87 § 1 k.p.c.. Do kręgu osób, mogących być pełnomocnikiem
procesowym zalicza się pod rządem tego przepisu (zarówno w obecnym brzmieniu, jak i
w brzmieniu obowiązującym w chwili udzielenia pełnomocnictwa) również
współuczestnik sporu.
Jeżeli strona udzieliła pełnomocnictwa procesowego współuczestnikowi sporu,
będącemu radcą prawnym, utrata przezeń statusu radcy prawnego nie powoduje utraty
podstawy umocowania, wynikającej z faktu współuczestnictwa mocodawcy i
pełnomocnika w procesie.
E. B., J. W. i K. S., powódki w niniejszej sprawie, były współuczestniczkami sporu
w rozumieniu art. 87 § 1 k.p.c. Podstawy udzielenia K. S. pełnomocnictwa do
zastępowania pozostałych powódek, były zatem dwojakie, a zarazem autonomiczne: po
pierwsze, współuczestnictwo w sporze i po drugie to, że K. S. była radcą prawnym.
Utrata „należytego” umocowania z powodu skreślenia K. S. z listy radców prawnych nie
oznaczała w okolicznościach sprawy utraty zdolności do bycia pełnomocnikiem
powódek, gdyż zdolność ta wynikała także z tytułu współuczestnictwa w sporze. Ta
przesłanka należytego umocowanie pełnomocnika procesowego nie odpadła wskutek
tego, że K. S. przestała być radcą prawnym. Nie było przeszkód do zastępowania
powódek przez K. S. w postępowaniu apelacyjnym, nie wyłączając rozprawy
apelacyjnej, o której była powiadomiona. Taka możliwość odpadła dopiero na etapie
postępowania kasacyjnego, co trafnie dostrzegł Sąd Apelacyjny, gdyż w postępowaniu
przed Sądem Najwyższym obowiązuje przymus adwokacko/radcowski, a umocowanie
4
z tytułu samego współuczestnictwa w sporze nie jest już dopuszczone (art. 871
§ 1
k.p.c.).
Z omówionych względów bezpodstawny jest zarzut nieważności postępowania
przed Sądem Apelacyjnym z przyczyny określonej w art. 379 pkt 2 k.p.c. W
okolicznościach sprawy Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do stwierdzenia
ewentualnej innej przesłanki nieważności postępowania.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 378 w zw. z art.
379 pkt 4 i art. 50 § 3 k.p.c. przez nieuchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji z dnia
18 kwietnia 2008 r., wydanego pomimo złożenia wniosku o wyłączenie wszystkich
sędziów tego Sądu, który został zwrócony dopiero po wydaniu wyroku.
Tak powołana podstawa skargi jest nieskuteczna już z tej przyczyny, że skarżące
nie zarzuciły naruszenia art. 386 § 2 k.p.c., pomimo, że ten właśnie przepis stanowi
podstawę uchylenia wyroku w instancji apelacyjnej w wypadku stwierdzenia nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji. Chybione jest podniesienie zarzutu
naruszenia art. 378 k.p.c. (i to bez powołania jednostki redakcyjnej), gdyż zarzut
nieważności, podniesiony w apelacji, był przedmiotem rozważań i oceny Sądu
Apelacyjnego; nie miało więc miejsca ani nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji,
ani niewzięcie pod uwagę nieważności z urzędu. Należy też zauważyć, że uchybienie
polegające na nieuwzględnieniu nieważności postępowania przez sąd drugiej instancji
może stanowić uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy mogło ono
mieć istotny wpływ na wynik sprawy przed tym sądem. Wpływ taki skarżący obowiązany
jest wykazać w ramach uzasadnienia podstawy skargi przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt
2 k.p.c., a w skardze powódek brak jakiejkolwiek argumentacji prawnej w tym zakresie.
Aby nie pozostawiać tej kwestii otwartą, należy wyraźnie stwierdzić, że nie
zachodziła nieważność postępowania przed Sądem Okręgowym z przyczyny określonej
w art. 379 pkt 4 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, nieważność postępowania zachodzi: 1.
jeżeli skład sądu był niezgodny z przepisami prawa, lecz takich okoliczności skarżące
nie podnoszą i w sprawie nie zachodziły 2. jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział
sędzia wyłączony z mocy ustawy, a więc z przyczyn enumeratywnie wymienionych w
art. 48 k.p.c.
Pismo powódek przesłane drogą faksową 18 kwietnia 2008 r., a więc w dniu
rozprawy przed Sądem Okręgowym w E., zawierające wniosek o wyłączenie wszystkich
sędziów tego Sądu, nie powoływało żadnej z okoliczności wymienionych w art. 48 k.p.c.,
5
a z jego uzasadnienia można wnosić, że miało się opierać się na art. 49 k.p.c. Wniosek
ten został zwrócony z powodu nieusunięcia braków formalnych w dniu 26 lutego 2009 r.
Wobec tego, że nie zachodziły przyczyny wyłączenia sędziego przewidziane w
art. 48 k.p.c., nie może być mowy o uchybieniu powodującym nieważność postępowania
na podstawie art. 379 pkt 4 k.p.c. Sędzia, co do którego został złożony wniosek o
wyłączenie na podstawie art. 49 k.p.c., nie jest sędzią wyłączonym z mocy ustawy w
rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. Rozpoznanie sprawy przez sędziego, którego dotyczył
wniosek złożony na podstawie art. 49 k.p.c., nie powoduje zatem nieważności
postępowania. Stan taki może uzasadniać zarzut uchybienia procesowego mającego
wpływ na wynik sprawy, co nie dotyczy jednak sytuacji, w której taki wniosek o
wyłączenie sędziego został oddalony, czy też zwrócony z powodu nieusunięcia braków
formalnych. W takich sytuacjach nie można także mówić o naruszeniu art. 50 § 3 k.p.c..
Przedstawione stanowisko jest w judykaturze Sądu Najwyższego utrwalone i jednolite
(por. wyroki z dnia 1 lutego 2001 r., I CKN 995/00, z dnia 26 lutego 2002 r., I CKN
267/01, z dnia 23 marca 2006 r., IV CSK 115/05 i z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK
242/09, niepublikowane).
Niezależnie zatem od wadliwego skonstruowania podstawy skargi kasacyjnej w
rozważanym zakresie, należy stwierdzić, że Sąd Apelacyjny prawidłowo ocenił jako
bezpodstawny podniesiony w apelacji zarzut nieważności postępowania przed Sądem
Okręgowym. Skarga kasacyjna i w tym zakresie jest zatem nieuzasadniona.
Wobec tego, że w skardze nie powołano innych przepisów w ramach podstawy
kasacyjnej przewidzianej w art. 3933
§ 1 pkt 2 k.p.c., ani nie powołano podstawy
naruszenia prawa materialnego, bezzasadność rozważonych zarzutów przesądzała o
bezzasadności skargi kasacyjnej.
Z tych względów Sąd Najwyższy skargę kasacyjną oddalił, na podstawie art.
39814
k.p.c., o kosztach postępowania orzekając stosownie do art. 98 § 1 i 108 § 1 k.p.c.