Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 155/10
POSTANOWIENIE
Dnia 27 lipca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z wniosku R. M.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa i in., o wpisy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 27 lipca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w […]
z dnia 18 września 2009 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa
zastępowanego przez Prokuratorię Generalną kwotę 120
(sto dwadzieścia) zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
R. M. złożył wniosek o wpisanie w księdze wieczystej KW /.../ prowadzonej
przez Sąd Rejonowy prawa własności nieruchomości na swoją rzecz w miejsce
Skarbu Państwa, wykreślenie prawa użytkowania wieczystego gruntów i własności
budynku wpisanego na rzecz „T.” S.A., wykreślenie wzmianki o wszczęciu
egzekucji z nieruchomości oraz wykreślenie hipotek ujawnionych w dziale IV księgi
wieczystej. Wnioskodawca wskazał jako podstawę wpisu:
2
- wypis z rejestru gruntów prowadzonego przez Starostę W. z dnia 11 grudnia
2008 r. dla działki nr 949/5 z arkusza mapy 12 wraz z wyrysem mapy
ewidencyjnej,
- decyzję Ministra Infrastruktury z dnia 14 listopada 2008 r., B02e-784-R-473/08
o stwierdzeniu nieważności decyzji Wojewody W. z dnia 29 listopada 1991 r.
GGIX-7243/369/91 dotyczącej uwłaszczenia „T.” S.A. nieruchomością o
powierzchni 13,0672 ha położoną przy ul. D. 2/3, zapisaną w księdze wieczystej
KW /.../ – w zakresie działek nie stanowiących własności Skarbu Państwa, tj.
działek nr 931/21, 931/22, 931/23, 931/24, 931/25, 931/26, 931/27, 931/28,
931/29. 931/30, 931/31, 931/32, 931/33, 931/34, 931/36, 931/37, 931/38,
931/39, 931/40, 931/41, 931/42, 931/43, 936/1, 936/2, 936/3, 937/4, 949/6,
949/7, 948/8, 949/10, 949/11, 949/12, 949/14, 949/3, 949/5;
- decyzję (prawomocną) Wojewody W. z dnia 29 sierpnia 2006 r., RR.IX-1.7718-
75/2002, w której orzeczono, że dawna działka katastralna nr 502 położona w
W. nie podpadała pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6
września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej;
- decyzję (prawomocną) Wojewody W. z dnia 12 lutego 2007 r., sygn. RR.IX-
1.7718-75/2002, w której orzeczono, że dawne działki katastralne nr 1081/500
oraz 1142/499 położone w W. nie podpadały pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e
dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej;
- decyzję (prawomocną) Wojewody W. z dnia 13 czerwca 2006 r., sygn. RR.IX-
1.7718-75/2002, w której orzeczono, że dawne działki katastralne nr 1071/500,
1072/500, 1073/500, 1074/500, 1075/500, 1076/500, 1077/500, 1078/500,
1079/500, 1080/500, 1141/500, 1143/500, 1144/500, 1145/500, 1129/482,
1130/482, 1131/482, 1132/482. 1133/482, 1136/482, 1140/482, 1126/479,
1127/479, 1134/479, 1137/479, 1138/481 i 560 położone w W. nie podpadały
pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o
przeprowadzeniu reformy rolnej;
- wykaz porównawczy – zestawienie oznaczeń aktualnych działek ewidencyjnych
z dawnymi działkami katastralnymi sporządzony przez Geodetę Powiatowego
Starostwa Powiatowego w W. dnia 6 grudnia 2008 r.; w wykazie wskazano w
3
szczególności, że działka ewidencyjna o nr 949/5 odpowiada części dawnej
działki katastralnej nr 1145/500cz, 1144/500cz., 1142/499cz, oraz 502cz.;
- zaświadczenie Starosty W. z dnia 4 grudnia 2007 r., że dawne parcele
katastralne o numerach 1071/500, 1072/500, 1073/500, 1074/500, 1075/500,
1076/500, 1077/500, 1078/500, 1079/500, 1080/500, 1081/500, 1141/500,
1142/500, 1143/500, 1144/500, 1145/500, 1129/482, 1130/482, 1131/482,
1132/482, 1133/482, 1136/482, 1140/482, 1126/479, 1127/479, 1134/479,
1137/479, 1138/481 i 502 (art. 373 W.) były opisane w dniu 1 września 1939 r.
w tomie 133 Dobra Rycerskie księgi W. prowadzonej przez Sąd Grodzki w W. i
zgodnie z zapisami katastralnymi jako właścicielka wpisana była w tym dniu H. z
P. M. oraz że w 1946 r. wszystkie te grunty objęte były księgą wieczystą o
oznaczeniu W. tom II karta 52;
- kopię odpisu postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 3 grudnia 1991 r.,
stwierdzającego nabycie spadku po G. M. przez K. M. T. w całości;
- kopię odpisu postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 29 czerwca 1992 r.,
stwierdzającego nabycie spadku po S. M. przez G. M., R. . M., I. H. M. po 1/3
części;
- kopię odpisu postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 16 czerwca 1992 r.,
stwierdzeniu nabycie spadku po H.M. przez S. M. w całości;
- kopię wypisu aktu notarialnego umowy o częściowy dział spadku po S. M. z dnia
18 czerwca 2001 r.;
- kopię wypisu aktu notarialnego umowy darowizny i umowy o dział spadku po S.
M. z dnia 29 lutego 1996 r.;
- poświadczony skrócony odpis księgi wieczystej Dobra Rycerskie Tom 133 W., w
którym stwierdzono, że w dniu 6 maja 1939 r. obszar nieruchomości wynosił
2650,1638 ha, a jako właściciel wpisana była od dnia 25 października 1921 r.
hrabina H. z hr. P. M., dnia 18 lutego 1943 r. księgę zamknięto i przepisano do
księgi wieczystej W. Tom II k. 52, w której w dniu 14 listopada 1946 r. na
podstawie dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej wpisano jako
właściciela Skarb Państwa Polskiego (Wojewódzki Urząd Ziemski w P.);
4
następnie – dnia 23 lutego 1972 r. księga została zamknięta a jej obszar –
1799,3237 ha przepisano do księgi wieczystej Kw nr […];
- 3 zaświadczenia Urzędu Skarbowego w W.
W dniu 23 lutego 2009 r. Sąd Rejonowy w księdze wieczystej Kw /.../
dokonał: wykreślenia prawa własności Skarbu Państwa, wpisu prawa własności R.
M., wykreślenia przysługującego „T.” S.A. prawa użytkowania wieczystego i
własności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość, a także wykreślenia
wzmianki o wszczęciu egzekucji oraz wykreślenia hipotek wpisanych w księdze
wieczystej.
Na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika Skarb Państwa – Starostę
W. od wpisów Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 18
września 2009 r. uchylił zaskarżone wpisy i oddalił wszystkie wnioski.
Sąd Okręgowy ustalił, że wskazane w załączonym do wniosku o wpis
zaświadczeniu Starosty W. działki stanowiły część nieruchomości zapisanej w
dawnej księdze gruntowej Dobra Rycerskie Tom 133 W., w której jako właściciel
ujawniona była H. M. – do dnia 18 lutego 1943 r., kiedy to wyżej wymienioną
księgę gruntową zamknięto i przepisano do księgi W. t. II k. 52. Na wniosek
Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w P. z dnia 20 sierpnia 1946 r. na podstawie
zaświadczenia stwierdzającego, że nieruchomość podpada pod działanie art. 2 ust.
1 lit b. c. d. e dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej jako właściciela
nieruchomości wpisano Skarb Państwa – Wojewódzki Urząd Ziemski w P. Księga
ta została w dniu 23 lutego 1972 r. zamknięta, a jej obszar przeniesiono do księgi
Kw nr /.../. Księga wieczysta KW nr /.../ prowadzona przez Sąd Rejonowy, została
utworzona w dniu 19 sierpnia 2002 r. po odłączeniu działki nr 949/5, o powierzchni
0.79.62 ha, z księgi wieczystej KW nr /.../ prowadzonej przez ten Sąd. Do tak
powstałej księgi wieczystej KW nr /.../ wpisano jako właściciela Skarb Państwa
(bez wskazania podstawy nabycia), a jako użytkownika wieczystego „T. S.A. z
siedzibą w W. na podstawie decyzji Wojewody z dnia 29 listopada 1991 r.
W ocenie Sądu Okręgowego wniosek o wpisy nie mógł być uwzględniony.
Z samej treści księgi wieczystej KW nr /.../ nie wynika, że poprzednim właścicielem
nieruchomości (przed Skarbem Państwa), dla której księga ta jest prowadzona,
5
była poprzedniczka prawna wnioskodawcy H. M. Konieczna była zatem analiza
dokumentów urzędowych załączonych do wniosku. Wynika z nich, że objęta
wnioskiem działka gruntu o numerze 949/5 (arkusz mapy 12, obręb W.) zapisana w
księdze wieczystej KW nr /.../ odpowiada wprawdzie dawnym działkom
katastralnym 502, 1141/500, 1143/500, 1141/500, 1144/500, 1145/500, 1142/499,
ale nie można tylko na podstawie tych dokumentów uznać, że w wyniku
przekształceń geodezyjnych cała powierzchnia obecnej działki 949/5 odpowiada
tym wymienionym działkom katastralnym. Powinno więc być przeprowadzone
postępowanie celem ustalenia, czy nieruchomość objęta księgą wieczystą jest
nieruchomością, która była przedmiotem postępowań administracyjnych, z których
wnioskodawca wywodzi dla siebie skutki prawne.
Nadto, z przedłożonych przez wnioskodawcę decyzji administracyjnych
wynika jedynie, że działki nimi objęte, nie podpadały pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e
dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U.
z 1945 r. Nr 3, poz. 13 z późn. zm.), a tym samym wpis prawa własności na rzecz
Skarbu Państwa (w miejsce H. M.) nie mógł nastąpić na tej podstawie.
Nacjonalizacja gruntów należących do H. M. została dokonana nie tylko w oparciu
o przepis art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, ale również na podstawie art. 2 ust. 1 lit. b-d
wymienionego dekretu. Przedstawione przez wnioskodawcę decyzje
administracyjne nie dowodzą zatem, że wpis Skarbu Państwa został dokonany bez
podstawy prawnej i że zasadne jest przywrócenie wpisu na rzecz poprzedniego
właściciela (jego następcy prawnego). Nie zmienia tego stanowiska fakt, że z
uzasadnienia tych decyzji wynika, że nieruchomości będące ich przedmiotem nie
stanowiły nieruchomości ziemskich. Aby ocenić, czy poprzedniczka prawna
wnioskodawcy H. M. została bezprawnie pozbawiona własności nieruchomości,
która jest objęta wnioskiem, zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w oparciu o
art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że brak było przesłanek do
stwierdzenia, że wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa jest
bezpodstawny i powinien być wykreślony, a w jego miejsce ujawnione prawo
własności wnioskodawcy. Dlatego jednocześnie nie zachodziły podstawy do
6
wkreślenia prawa użytkowania wieczystego oraz wpisów zawartych w dziale III i IV
księgi wieczystej.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniósł
wnioskodawca, który zaskarżył je w całości. Skarga została oparta na obu
podstawach kasacyjnych. W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa
materialnego wnioskodawca zarzucił naruszenie: art. 2 ust. 1 zd. 1 dekretu PKWN
z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (t.j. Dz. U. z 1945 r.
Nr 3, poz. 13 z późn. zm.) oraz art. 60 w zw. z art. 65 § 1 k.c. W ramach podstawy
kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na
wynik sprawy wnioskodawca zarzucił naruszenie: art. 31 ust. 2 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 z późn. zm.), art. 3 ust. 1, art. 4 (a contrario) i art. 31 ust. 2 u.k.w.h.
w zw. z art. 234 i art. 13 § 2 k.p.c., art. 6268
§ 2 w zw. z art. 244 § 1 i art. 234 oraz
art. 13 § 2 k.p.c., art. 6268
§ 2 w zw. z art. 229 i art. 232 oraz art. 13 § 2 k.p.c.,
a także art. 6 k.c., art. 6268
§ 2 i art. 328 § 2 k.p.c., art. 6268
§ 2 i art. 6269
k.p.c.
oraz art. 378 § 1 w zw. z art. 361 k.p.c. Wnioskodawca wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania ewentualnie o zmianę zaskarżonego postanowienia
Sądu Okręgowego i oddalenie apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadnicze zagadnienie w sprawie, w której wniesiono skargę kasacyjną,
dotyczy granicy pomiędzy postępowaniem o wpis w księdze wieczystej
a postępowaniem uregulowanym w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.), zwanej dalej
u.k.w.h., o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Wszczęcie postępowania na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. będzie uzasadnione
wówczas, gdy sprawa dotycząca praw ujawnionych w księdze wieczystej będzie
przekraczała zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego, określonej przepisem
art. 6268
§ 2 k.p.c., zgodnie z którym rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada
jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treść księgi
wieczystej. Według uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia
7
2009 r. III CZP 80/09 (OSNC z 2010 r. Nr 6, poz. 84), której nadano moc zasady
prawnej, sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej związany jest
stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu.
Z uzasadnienia tej uchwały wynika, że art. 6268
k.p.c. wskazuje na rolę sądu
wieczystoksięgowego całkowicie odmienną niż rola sądu orzekającego w procesie.
Przepis ten zawiera pełną regulację przebiegu postępowania
wieczystoksięgowego; nie tylko postępowania dowodowego, ale i podstaw
orzekania, które w procesie zostały uregulowane w art. 316 § 1 k.p.c.
Uwzględniając te zasady sąd wieczystoksięgowy, jak również sąd drugiej instancji
rozpoznający apelację od wpisu, w zakresie postępowania dowodowego powinny
ograniczyć się wyłącznie do analizy treści dokumentów załączonych do wniosku
oraz treści księgi wieczystej i na tej podstawie, uwzględniając treść norm prawa
materialnego, ocenić czy załączone do wniosku dokumenty stanowią dostateczną
podstawę dokonania wnioskowanego wpisu w księdze wieczystej.
Według art. 31 ust. 2 u.k.w.h. wpis potrzebny do usunięcia niezgodności
między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić,
gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi
dokumentami, w tym również odpowiednią decyzją administracyjną. Zdaniem
wnioskodawcy zachodziła podstawa do wykreślenia w księdze wieczystej KW /.../,
prowadzonej przez Sąd Rejonowy, wpisu prawa własności Skarbu Państwa w
stosunku do nieruchomości, na podstawie decyzji Ministra Infrastruktury z dnia 14
listopada 2008 r. BO2e-784-R-473/08 oraz trzech decyzji administracyjnych
Wojewody W.; z dnia 13 czerwca 2006 r., 29 sierpnia 2006 r. i 12 lutego 2007 r. o
tych samych sygnaturach – RR. IX-1.7718-75/2002.
Powołana wyżej decyzja Ministra Infrastruktury stwierdzała nieważność
decyzji Wojewody W. z dnia 29 listopada 1991 r. GG IX-7243/369/91 o nabyciu z
dniem 5 grudnia 1990 r. przez „T.” S.A. prawa użytkowania wieczystego gruntu
Skarbu Państwa położonego w W. przy ul. D. 2/3, objętego księgą wieczystą KW
nr /.../ w zakresie wymienionych w tej decyzji działek, w tym działki nr 949/5, o
łącznej powierzchni 13,0672 ha. Treść decyzji dotyczy więc tylko prawa
użytkowania wieczystego „T.” S.A., a nie prawa własności Skarbu Państwa
nabytego na podstawie przepisów dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy
8
rolnej. W osnowie tej decyzji stwierdzono nieważność decyzji Wojewody W. „w
zakresie działek nie stanowiących własności Skarbu Państwa”. Powyższe
sformułowanie oznacza, że przesłanką uznania za nieważną decyzji Wojewody W.
było przyjęcie przez organ administracji (Ministra Infrastruktury), że oddane „T.”
S.A. w użytkowanie wieczyste działki, nie stanowiły własności Skarbu Państwa.
Takim ustaleniem organu administracji, stanowiącym jedynie przesłankę wydanej
decyzji administracyjnej, nie jest związany sąd powszechny. Rozstrzyganie sporów
co do prawa własności, w tym z udziałem Skarbu Państwa, nie należy do
kompetencji organów administracyjnych, lecz do drogi sądowej jako sporów
dotyczących stosunków cywilnych (art. 2 § 1 k.p.c.). Za nieuzasadniony przy tym
należy uznać zarzut naruszenia art. 60 w zw. z art. 65 § 1 k.c. na skutek
nieuwzględnienia – jak podniesiono w skardze kasacyjnej – że decyzja Ministra
Infrastruktury stanowi włacze oświadczenie naczelnego organu administracyjnego
przyznające, że Skarb Państwa nigdy nie nabył własności gruntów stanowiących
przedmiot wpisu. Przede wszystkim tego rodzaju oświadczenie mogłoby zostać
potraktowane jedynie jako oświadczenie wiedzy organu administracyjnego co do
istniejącego obecnie i w przeszłości stanu prawnego nieruchomości. Nie byłoby to
oświadczenie woli w rozumieniu art. 60 k.c., gdyż nie zmierzało ono do zmiany,
ustania lub ukształtowania stosunku prawnego, w tym przypadku stosunków
własnościowych nieruchomości. Co jednak istotniejsze, wbrew stanowisku
zawartemu w skardze kasacyjnej, takie oświadczenie nie zostało złożone w decyzji
Ministra Infrastruktury. Rozstrzygnięcie zawarte w decyzji Ministra Infrastruktury
wyraźnie bowiem nawiązuje do trzech decyzji Wojewody W. z dnia: 13 czerwca
2006 r., 29 sierpnia 2006 r. i 12 lutego 2007 r. o sygnaturach – RR. IX-1.7718-
75/2002, stwierdzających, że wymienione w nich działki gruntu nie podpadały pod
działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. Nie wyklucza to możliwości
nabycia nieruchomości przez Skarb Państwa na innych podstawach prawnych –
art. 2 ust. 1 li. b-d dekretu, które wymieniano w dokumencie, który stanowił
podstawę wpisu Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości w księdze
wieczystej prowadzonej dla nieruchomości objętej wnioskiem.
Nie jest także zasadny podniesiony w związku z oceną przez Sąd Okręgowy
decyzji Ministra Infrastruktury zarzut naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 229
9
k.p.c. i art. 232 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c., a także art. 6 k.c. na skutek pominięcia
przez Sąd, że naczelny organ administracji przyznał w osnowie decyzji, że będące
przedmiotem wpisu grunty nie stanowią i nie stanowiły własności Skarbu Państwa.
O przyznaniu w znaczeniu art. 229 k.p.c. można mówić tylko wówczas, gdy
określone oświadczenie co do faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy jest
składane przez stronę w postępowaniu sądowym. Nie dotyczy to sytuacji, gdy
w postępowaniu administracyjnym organ administracyjny wydaje w sposób władzy
decyzję administracyjną. Niezależnie od powyższego w postępowaniu
wieczystoksięgowym okoliczności uzasadniające dokonanie wpisu, zgodnie z art.
31 ust. 2 u.k.w.h., muszą wynikać z orzeczenia sądu lub innego odpowiedniego
dokumentu. Przepisy prawa materialnego określają rodzaj dokumentu, który jest
właściwy do żądania wpisu w celu usunięcia niezgodności między treścią księgi
wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Nie jest takim dokumentem,
mogącym stanowić podstawę wykreślenia wpisu prawa własności nieruchomości
na rzecz Skarbu Państwa, oświadczenie organu administracyjnego, chociażby
naczelnego, zawarte w osnowie bądź uzasadnieniu decyzji administracyjnej
zawierającej stwierdzenie, że nieruchomość nie stanowi i nie stanowiła własności
Skarbu Państwa.
Zarówno w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyrok
z dnia 17 listopada 2000 r., IV SA 1189/00, LEX nr 75556 oraz uchwałę siedmiu
sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 czerwca 2006 r., I OPS
2/06, ONSA/WSA 2006, nr 5, poz. 123), jak również Sądu Najwyższego
(por. uchwałę z dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNC z 1992 r., nr 5,
poz. 72 oraz wyrok z dnia 14 września 2006 r., III CSK 119/06, Lex Polonica
nr 417159) przyjęto, że właściwy organ administracji może wydać na podstawie
§ 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca
1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r.
o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51 ze zm.) decyzję, czy dana
nieruchomość lub jej część wchodzi w skład nieruchomości ziemskiej, o której
mowa w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu. W takim też wypadku, według orzecznictwa
Sądu Najwyższego, wyłączona była droga sądowa a rozstrzygnięcie, czy dana
nieruchomość nie podpada pod działanie wymienionego przepisu następuje
10
w drodze administracyjnej. Dokonywanie tych ustaleń zostało bowiem przekazane
do trybu postępowania administracyjnego (art. 2 § 3 k.p.c.), którego wynik miał
charakter prejudycjalny dla orzeczenia sądowego w sprawie dotyczącej własności
nieruchomości znacjonalizowanych na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu
o przeprowadzeniu reformy rolnej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
13 lutego 2003 r., III CKN 1492/00, Rejent 2004 r., nr 8, s. 183, z dnia 16 listopada
2004 r., III CK 322/04, niepubl., z dnia 3 grudnia 2004 r., IV CK 336/04, LEX
nr 186911, z dnia 7 czerwca 2006 r., III CSK 64/06, Lex Polonica nr 2059600
i z dnia 14 września 2006 r., III CSK 119/06, Lex Polonica nr 417159, z dnia
30 stycznia 2007 r. IV CSK 350/06, LEX nr 356044, z dnia 8 lutego 2008 r., I CSK
371/07, LEX nr 457845 oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 27 kwietnia
2001 r., III CKN 354/00, OSNC z 2001 r., nr 12, poz. 183, z dnia 3 sierpnia 2004 r.,
II CK 448/03, niepubl., jak również powołaną wcześniej uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/91).
Sąd Okręgowy nie kwestionował wyrażonego w judykaturze stanowiska,
zakładającego drogę administracyjną do ustalenia, czy dana nieruchomość
podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej
i na tej podstawie dokonał oceny znaczenia załączonych do wniosku trzech decyzji
Wojewody Wielkopolskiego przyjmując, że w decyzjach tych rozstrzygnięto jedynie,
że wymienione w nich działki gruntu nie podpadały pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e
dekretu. Decyzje te nie rozstrzygały natomiast tego, czy nieruchomości te nie
podpadały pod działanie art. 2 ust. 1 lit. b-d dekretu, a w konsekwencji czy
nieruchomości te nie przeszły, zgodnie z art. 2 ust. 1 tego dekretu, na własność
Skarbu Państwa. Należy podkreślić, że zgodnie z § 5 ust. 1 rozporządzenia
Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania
dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r.
o przeprowadzeniu reformy rolnej do kompetencji organów administracji (dawniej
wojewódzkich urzędów ziemskich) należało orzekanie jedynie w sprawach, czy
dana nieruchomość podpada pod działanie przepisów art. 2 ust. 1 lit. e dekretu.
W tym tylko zakresie, według ukształtowanego stanowiska judykatury,
wprowadzono administracyjny tryb rozstrzygania sporów dotyczących podpadania
określonej nieruchomości pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu
11
o przeprowadzeniu reformy rolnej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
ugruntowane było stanowisko, że do drogi postępowania administracyjnego nie
należało orzekanie, czy dana nieruchomość podpada pod działanie art. 2 ust. 1
lit. a-d dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej (por. postanowienie Kolegium
Kompetencyjnego przy Sądzie Najwyższym z dnia 6 listopada 1997 r., III KKO
7/97, OSNAPUS z 1998 r., nr 18, poz. 554, wyrok Sądu Najwyższego z dnia
3 grudnia 2004 r., LEX nr 186911 oraz wskazane w uzasadnieniu tego wyroku
orzecznictwo). Dlatego za prawidłowe należy uznać stanowisko Sądu Okręgowego,
że na podstawie samych rozstrzygnięć zawartych w decyzjach Wojewody W. nie
można było ustalić, że nie był prawidłowy wpis prawa własności Skarbu Państwa w
miejsce H. M. w stosunku do nieruchomości stanowiących jej własność w sytuacji,
gdy podstawą tego wpisu w księdze wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości
był dokument wykazujący, że nieruchomość ziemska należąca do H. M. podpada
pod działanie nie tylko art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, ale także art. 2 ust. 1 lit. b-d tego
dekretu. W takim przypadku rozstrzygnięcie, że nieruchomość nie podpadała pod
jedną z wymienionych wyżej podstaw nie należało do drogi postępowania
administracyjnego, lecz do drogi sądowej. Związanie Sądu Okręgowego decyzjami
administracyjnymi Wojewody W. dotyczyło więc wyłącznie faktu, że nieruchomość
nie podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN o przeprowadzeniu
reformy rolnej nie dotyczyło natomiast przesłanki, która legła u podstaw tych
decyzji, a mianowicie, że nieruchomość nie była nieruchomością ziemską w
rozumieniu przepisów tego dekretu.
Decyzją administracyjną jest związany sąd powszechny dopóty dopóki nie
zostanie ona uchylona bądź zmieniona we właściwym postępowaniu
administracyjnym (por. uchwałę wraz z uzasadnieniem siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC z 2008 r., nr 3,
poz. 30). Oznacza to konieczność uwzględnienia przez sądy powszechne stanu
rzeczy wynikającego z prawomocnej decyzji. Mając na uwadze to zastrzeżenie
należy w sprawie dodatkowo podnieść konsekwencje prawne wynikające ze
stanowiska zawartego w uzasadnieniu postanowienia Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 1 marca 2010 r. P. 107/08, którym umorzono postępowanie w sprawie
stwierdzenia niezgodności z Konstytucją § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra
12
Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu
Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r.
o przeprowadzeniu reformy rolnej z uwagi na utratę mocy obowiązującej tego aktu
normatywnego. Przesłanką tego rozstrzygnięcia było przyjęcie przez Trybunał
Konstytucyjny, że kwestionowany przepis, mimo że nigdy nie został formalnie
uchylony, utracił moc obowiązującą. Obowiązywanie tego przepisu było bowiem
ściśle związane z przeprowadzeniem reformy rolnej, co ostatecznie nastąpiło
w roku 1958. Z dniem 5 kwietnia 1958 r. na podstawie art. 9 ustawy o sprzedaży
państwowych nieruchomości rolnych oraz uporządkowaniu niektórych spraw
związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego (Dz. U. Nr
17, poz. 71 ze zm.) doszło z mocy prawa do przejścia własności nieruchomości
rolnych i leśnych, objętych we władanie państwa do dnia wejścia w życie tej ustawy
niezależnie o ich obszaru. Poza hipotezą tego przepisu pozostały wadliwie przejęte
nieruchomości na podstawie przepisów dekretu o reformie rolnej nieruchomości,
nie będące nieruchomościami rolnymi. W tych przypadkach nowa ustawa nie
doprowadziła do przejęcia tych nieruchomości przez Skarb Państwa. Ustawa ta
regulowała także nowy administracyjny tryb orzekania o przejęciu nieruchomości
na własność państwa. Moc obowiązująca § 5 rozporządzenia wyczerpała się
z chwilą zakończenia prowadzonych do lat 50 XX wieku działań związanych
z przeprowadzeniem reformy rolnej. Wobec powyższego, zdaniem Trybunału, do
orzekania o prawach rzeczowych osób pozbawionych nieruchomości w ramach
reformy rolnej właściwe są sądy powszechne. W ocenie Trybunału § 5 ust. 1
rozporządzenia nie ma mocy obowiązującej i nie stanowi szczegółowej regulacji,
o jakiej mowa w art. 2 § 3 k.p.c., na podstawie której do właściwości organów
administracji należy orzekanie, czy dana nieruchomość podpada pod działanie
dekretu o reformie rolnej. Przedstawiona wyżej ocena prawna Trybunału
Konstytucyjnego podważa dotychczasowe stanowisko judykatury dotyczące
wyłączenia z drogi sądowej na rzecz postępowania administracyjnego
rozstrzygania sporów dotyczących podpadania określonej nieruchomości pod
działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Wszelkie
spory, w tym dotyczące zasadności przejęcia nieruchomości na tej podstawie
prawnej, powinny być rozpoznawane przez sądy powszechne. Jest to dodatkowy
13
argument przemawiający przeciwko możliwości uznania jakichkolwiek ustaleń
organów administracyjnych dokonanych na potrzeby wydania określonej decyzji
administracyjnej jako przesłanki wnioskowania sądu wieczystoksięgowego
o istnieniu określonego prawa rzeczowego ujawnionego w księdze wieczystej.
Powyższe rozważania uzasadniają wniosek, że Sąd Okręgowy nie naruszył
art. 6268
§ 2 k.p.c., gdyż ocena wniosku o wpis została ograniczona przez Sąd
Okręgowy do zbadania treści i formy wniosku, treści księgi wieczystej oraz
dokumentów załączonych do wniosku. Bezzasadnie przy tym zarzucił
wnioskodawca, że Sąd drugiej instancji z naruszeniem art. 6268
§ 2 k.p.c. dokonał
kontroli prawidłowości istniejące wpisu w księdze wieczystej prawa własności na
rzecz Skarbu Państwa. Sąd Okręgowy nie badał bowiem prawidłowości tego wpisu
w księdze wieczystej, której dotyczył wniosek oraz w księdze wieczystej – w której
wcześniej była zapisana ta nieruchomość jako stanowiąca własność H. M. – na
podstawie dokumentów nacjonalizujących nieruchomość w oparciu o przepisy
dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, lecz ocenił czy zachodzi podstawa do
wykreślenia ujawnionego prawa własności na rzecz Skarbu Państwa na podstawie
dokumentów załączonych przez wnioskodawcę do jego wniosku, które to
dokumenty (decyzje administracyjne) zostały sporządzone już po dokonaniu wpisu
prawa własności na rzecz Skarbu Państwa.
Powołany wyżej przepis art. 6268
§ 2 k.p.c., przewidujący ograniczony
zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego, uzasadnia odparcie podniesionego
w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 2 ust. 1 zd. 1 dekretu PKWN z dnia
6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej na skutek zaniechania przez
Sąd Okręgowy oceny, czy nieruchomość objęta wnioskiem była nieruchomością
ziemską, a w konsekwencji czy podpadała także pod art. 2 ust. 1 lit. b-d tego
dekretu. Okoliczności te, jako wykraczające poza zakres kognicji sądu
wieczystoksięgowego, powinny być wykazywane w postępowaniu sądowym
wszczętym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h., gdyż postępowanie
wieczystoksięgowe nie służy rozstrzyganiu jakichkolwiek sporów o prawo, ani
w charakterze przesłanki rozstrzygnięcia, ani samego rozstrzygnięcia. Jak wyjaśnił
to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 506/2000 (Lex
Polonica nr 380623) w procesie opartym na art. 10 u.k.w.h., mającym charakter
14
sporu o prawo własności między określonymi osobami, przedmiotem postępowania
dowodowego jest ustalenie, czy istotnie zachodzi niezgodność treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, uzasadniającym jej usunięcie przez
dokonanie prawidłowych wpisów.
Bezzasadne są zarzuty naruszenia art. 31 ust. 2 u.k.w.h. oraz art. 3 ust. 1,
art. 4 i art. 31 ust. 2 u.k.w.h. w zw. z art. 234 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 i art. 234 oraz art. 13 § 2 k.p.c. na skutek przyjęcia
przez Sąd Okręgowy, że załączone do wniosku dokumenty w postaci ostatecznych
decyzji administracyjnych nie dają podstawy do wykreślenia prawa własności
Skarbu Państwa i wpisania prawa własności na rzecz wnioskodawcy. Skoro
bowiem dokumenty nie wykazały, że istnieją podstawy do wykreślenia wpisu prawa
własności na rzecz Skarbu Państwa, tym samym nie zostało wzruszone
domniemanie wynikające z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. i brak było podstaw do wpisania
prawa własności na rzecz wnioskodawcy w miejsce H. M., która była właścicielem
nieruchomości przed wpisaniem prawa własności Skarbu Państwa.
W związku z taką oceną bez znaczenia dla wyniku sprawy pozostaje zarzut
skargi kasacyjnej dotyczący naruszenia przepisów postępowania – art. 6268
§ 2
k.p.c. w zw. z art. 328 k.p.c. – przez niedokładne uzasadnienie przez Sąd
Okręgowy oceny, że załączone do wniosku dokumenty nie wykazują, czy
nieruchomość objęta księgą wieczystą jest tą samą nieruchomością, która była
przedmiotem postępowań administracyjnych. Przeprowadzone wyżej rozważania
prowadzą bowiem do wniosku, że nawet gdyby zachodziła tożsamość pomiędzy
nieruchomością objętą księgą wieczystą Kw /.../ , prowadzoną przez Sąd
Rejonowy, a nieruchomościami objętymi decyzjami administracyjnymi załączonymi
do wniosku, wpis w postaci wykreślenia prawa własności Skarbu Państwa i
wpisania w to miejsce wnioskodawcy jako następcy prawnego H. M. nie mógłby
nastąpić.
W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia brak jest wyjaśnienia
podstawy prawnej zmiany rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji o wykreśleniu
prawa użytkowania wieczystego wpisanego na rzecz „T.” S.A. oraz obciążeń tego
prawa zawartych w dziale III i IV księgi wieczystej. Z uzasadnienia zaskarżonego
15
skargą kasacyjna wynika, że przesłanką tego rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji
było oddalenie wniosku o wykreślenie prawa własności Skarbu Państwa oraz
wpisanie jako właściciela nieruchomości wnioskodawcy. Odnosząc się do
powyższego w związku z podniesionym w skardze kasacyjnej zarzutem naruszenia
art. 6268
§ 2 k.p.c. i art. 6269
k.p.c. należy mieć na uwadze, że Sąd Rejonowy
uwzględnił wniosek dotyczący wykreślenia prawa użytkowania wieczystego i prawa
własności budynku wpisanych na rzecz „T.” S.A. oraz o wykreślenie wpisów
zawartych w dziale III I IV księgi wieczystej o obciążeniach tych praw, przyjmując,
że wnioskodawca wykazał dokumentami załączonymi do wniosku, iż stan prawny
nieruchomości – w zakresie ujawnionego prawa własności na rzecz Skarbu
Państwa – jest niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, gdyż prawo własności
przysługuje wnioskodawcy. Przyjęcie, że wnioskodawcy przysługuje prawo
własności nieruchomości oznaczało, że zgodnie z art. 6262
§ 5 k.p.c.,
wnioskodawca posiadał legitymację do złożenia wniosku o wpisy w księdze
wieczystej polegające na wykreśleniu ujawnionego prawa użytkowania
wieczystego i prawa własności budynku oraz obciążeń tych praw ujawnionych w
dziale III i IV księgi wieczystej. Tym samym Sąd Rejonowy był władny dokonać
merytorycznej oceny wniosku o wykreślenie tych praw na podstawie ostatecznej
decyzji Ministra Infrastruktury z dnia 14 listopada 2008 r. sygn. BO2e-784-R-473/08
- o stwierdzeniu nieważności decyzji Wojewody W. z dnia 29 listopada 1991 r.
sygn. GG.IX-7243/369/91 dotyczącej „uwłaszczenia” „T.” S.A. Zgodnie bowiem z
art. 6262
§ 5 k.p.c. wniosek o dokonanie wpisu może złożyć właściciel
nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoby, na rzecz której wpis ma nastąpić,
albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze
wieczystej. Przepis ten zawiera wyczerpujący katalog osób legitymowanych do
złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej. Złożenie wniosku o wpis przez
osobę nielegitymowaną uzasadnia oddalenie wniosku o wpis (por. postanowienie
wraz z uzasadnieniem Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2006 r., V CSK
133/06, Legalis). Brak legitymacji procesowej jest bowiem przesłanką materialną
skutkującą oddaleniem wniosku złożonego w postępowaniu nieprocesowym (por.
art. 514 § 2 k.p.c.). Brak przesłanki materialnej do złożenia wniosku w
postępowaniu nieprocesowym, w tym do złożenia wniosku o wpis w postępowaniu
16
wieczystoksięgowym, sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stadium sprawy,
także w postępowaniu apelacyjnym. Uznanie przez Sąd Okręgowy, że
wnioskodawca załączonymi do wniosku dokumentami, nie wykazał, że jest
właścicielem nieruchomości, której dotyczył wniosek oznaczało, że nie był on
również legitymowany do wystąpienia z wnioskiem o dokonanie innych wpisów
w tej księdze wieczystej, tj. o wykreślenie ujawnionego w niej prawa użytkowania
wieczystego i prawa własności budynku oraz obciążeń tych praw w dziale III i IV
księgi wieczystej, co uzasadniało oddalenie wniosku w całości bez potrzeby
badania materialnych skutków prawnych wynikających z decyzji Ministra
Infrastruktury z dnia 14 listopada 2008 r. Tym samym za nieuzasadniony należało
uznać także zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art.
361 k.p.c.
Uwzględniając powyższe skarga kasacyjna jako nie oparta na uzasadnionej
podstawie podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2
k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.
17
md