Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III ZS 18/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
Protokolant Anna Gryżniewska
w sprawie ze skargi Ministra Sprawiedliwości
na uchwały Nr 5 i 6 Walnego Zgromadzenia Notariuszy Izby Notarialnej z dnia 12
marca 2010 roku.,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 17 sierpnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone uchwały i zasądza od Izby Notarialnej na
rzecz Ministra Sprawiedliwości kwotę 270 zł (dwieście
siedemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania.
Uzasadnienie
2
W dniu 12 marca 2010 r. Walne Zgromadzenie Notariuszy Izby Notarialnej
/.../ podjęło uchwalę Nr 5, w której w pkt 1 postanowiono, że Rada Izby Notarialnej
upoważniona jest do wyznaczania patronów tylko spośród notariuszy, którzy
wyrazili zgodę na objęcie patronatem aplikantów notarialnych, natomiast w pkt 2
postanowiono nie wyrazić zgody Radzie Izby Notarialnej na zatrudnianie aplikantów
notarialnych.
Ponadto tego samego dnia Walne Zgromadzenie Notariuszy Izby Notarialnej
/.../ podjęło uchwalę Nr 6, w której zostały wprowadzone ograniczenia w
sprawowaniu patronatu przez notariuszy. Przyjęto, że notariusz sprawujący
patronat winien wykazywać się wysokimi kwalifikacjami oraz umiejętnościami
dydaktycznymi, osoba taka nie może być też karana w trybie postępowania
dyscyplinarnego prowadzonego na podstawie ustawy - Prawo o notariacie.
Ograniczono też możliwość zatrudniania aplikantów do dwóch osób (w przypadku
notariuszy prowadzących indywidualnie kancelarię) oraz do trzech osób (w
przypadku notariuszy prowadzących kancelarię w formie spółki cywilnej). Notariusz
sprawujący patronat został również zobowiązany do przedstawienia radzie izby
notarialnej harmonogramu aplikacji przed rozpoczęciem przez aplikanta aplikacji.
W dniu 22 czerwca 2010 r. Minister Sprawiedliwości wniósł skargę do Sądu
Najwyższego zaskarżając w całości, jako sprzeczne z prawem uchwały Nr 5 i 6
Walnego Zgromadzenia Notariuszy Izby Notarialnej /.../ z dnia 12 marca 2010 roku.
W ocenie Ministra Sprawiedliwości powołane uchwały Walnego Zgromadzenia
Notariuszy Izby Notarialnej naruszają: - art. 30 § 1, art. 35 pkt 3 i 7, art. 71 § 5 i 73
ustawy - Prawo o notariacie w związku z § 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości 2 dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej
(Dz.U. Nr 258, poz. 2169 ze zm.), poprzez przekroczenie kompetencji walnego
zgromadzenia notariuszy, polegające na przyjęciu regulacji wkraczających w
ustawowy zakres uprawnień i obowiązków rady izby notarialnej; - art. 35 pkt 3 i 7,
71 § 5, 72 § 1 i art. 75 ustawy - Prawo o notariacie w związku z § 1 ust. 1 i 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie
organizacji aplikacji notarialnej, poprzez uchwalenie norm pozostających w
sprzeczności z ustawowym uprawnieniem rady izby notarialnej do zatrudniania
3
aplikantów, jak też ustawowym obowiązkiem wyznaczenia patronów dla
pozostałych aplikantów niezatrudnionych przez notariusza lub radę izby notarialnej,
a tym samym uniemożliwienie odbywania przez część aplikantów aplikacji, która
winna rozpoczynać się 1 stycznia każdego roku; - art. 17 ust. 1 Konstytucji RP,
zgodnie z którym samorządy są zobowiązane do sprawowania pieczy nad
należytym wykonywaniem zawodów zaufania publicznego w granicach interesu
publicznego i dla jego ochrony, z uwagi na przyjęcie przez Walne Zgromadzenie
Notariuszy Izby Notarialnej /.../ uchwał polegających w istocie na uchyleniu się od
wykonania w interesie publicznym obowiązków nałożonych na samorząd przez
ustawę - Prawo o notariacie (art. 73 ustawy) oraz sprzecznej z przepisami
ustawowymi i przepisami aktów wykonawczych. Wskazując na powyższe Minister
Sprawiedliwości wniósł o uchylenie, jako sprzecznych z prawem, wyżej
wskazanych uchwał Walnego Zgromadzenia Notariuszy Izby Notarialnej w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa - Prawo o notariacie w sposób jednoznaczny określa kompetencje
organów izby notarialnej, jakimi są walne zgromadzenie notariuszy izby i rada izby
notarialnej. Kompetencje walnego zgromadzenia notariuszy izby notarialnej
enumeratywnie zostały określone w art. 30 § 1 ustawy, zgodnie z którym do
zakresu działania walnego zgromadzenia notariuszy izby notarialnej należy: - wybór
prezesa i wiceprezesa oraz pozostałych członków rady izby notarialnej, - wybór
członka Krajowej Rady Notarialnej, - wybór notariuszy do sądów dyscyplinarnych
oraz rzecznika dyscyplinarnego, - zatwierdzanie sprawozdania rocznego i
zamknięcia okresu rachunkowego, przedstawionego przez radę izby notarialnej, -
uchwalenie budżetu, - ustalenie składek na określone cele, - załatwianie innych
spraw w zakresie działania notariatu.
Natomiast kompetencje rady izby notarialnej określa art. 35 ustawy,
stanowiąc, że do zakresu działania rady izby notarialnej należy: - opiniowanie
wniosków w przedmiocie powoływania i odwoływania notariuszy i asesorów
notarialnych, - nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez notariuszy, asesorów
i aplikantów notarialnych oraz nad przestrzeganiem przez nich powagi i godności
notariusza, - nadzór nad wykonywaniem obowiązkowego ubezpieczania o którym
mowa w art. 19a, - organizowanie szkolenia aplikantów notarialnych, - zarząd i
4
rozporządzanie majątkiem izby, - zwoływanie walnych zgromadzeń notariuszy izby i
wykonywanie uchwał tych zgromadzeń, - prowadzenie wykazów notariuszy,
asesorów i aplikantów notarialnych izby, - wykonywanie innych czynności
przewidzianych prawem.
Sąd Najwyższy podziela ocenę Ministra Sprawiedliwości, iż zaskarżone
uchwały są sprzeczne z przepisami regulującymi zasady odbywania aplikacji
notarialnej, tj. ustawą - Prawo o notariacie, rozporządzeniem Ministra
Sprawiedliwości w sprawie organizacji aplikacji notarialnej oraz Konstytucją RP. Z
powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że walne zgromadzenie notariuszy
nie posiada kompetencji w zakresie organizowania aplikacji notarialnej.
Kompetencje tego organu zasadniczo sprowadzają się do spraw związanych z
wyborem osób pełniących określone funkcje w strukturze samorządu notarialnego
oraz spraw związanych ze sferą finansową działania izby notarialnej. Z kolei art. 35
ustawy wprost stanowi, że to do zakresu działania rady izby notarialnej należy
organizowanie szkolenia aplikantów notarialnych. Ponadto ustawowym
obowiązkiem rady izby notarialnej jest wyznaczenie patronów dla aplikantów
niezatrudnionych przez notariusza lub radę izby notarialnej. Organ ten posiada też
uprawnienia do zatrudniania aplikantów (art. 71 § 5 i art. 75 ustawy - Prawo o
notariacie w związku z § 1 ust 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w
sprawie organizacji aplikacji notarialnej). Biorąc powyższe pod uwagę uznać
należy, że uchwały Nr 5 i 6 Walnego Zgromadzenia Notariuszy Izby Notarialnej
/.../, regulując sprawy związane z organizacją aplikacji, zostały podjęte bez
umocowania ustawowego.
Art. 71 § 5 ustawy - Prawo o notariacie stanowi, że: „Aplikant notarialny
może być również zatrudniony przez notariusza prowadzącego kancelarię lub przez
radę izby notarialnej. Sposób sformułowania powołanego przepisu, poprzez użycie
słowa „również" wskazuje jednoznacznie, że zawarcie umowy o zatrudnienie jest
tylko jedną z możliwości odbywania aplikacji, określonych przez przepisy prawa.
Rozwinięcie określonych w tym przepisie form odbywania aplikacji zawarte jest w §
1 ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Istnienie po
stronie rady izby notarialnej obowiązku wyznaczenia notariusza, u którego aplikant
odbywać będzie aplikację w razie niezawarcia umowy o pracę z notariuszem,
5
potwierdza również treść ust. 2 tego paragrafu, z której wynika, że rada izby
notarialnej wyznacza notariusza zarówno dla aplikanta zatrudnionego przez nią, jak
i w innych niewymienionych w przepisach przypadkach. Zwrócić też należy uwagę,
że treść powyższych przepisów wskazuje na istnienie nierozerwalnego związku
pomiędzy dokonaniem wpisu na listę aplikantów, a uzyskaniem statusu aplikanta i
odbywaniem aplikacji. Rozporządzenie w sprawie organizacji aplikacji notarialnej
przewiduje w istocie trzy możliwości odbywania aplikacji, tj.: - u notariusza, z którym
aplikant zawarł umowę o pracę, - u notariusza wyznaczonego przez radę izby
notarialnej w przypadku zatrudnienia przez radę, - u notariusza wyznaczonego
przez radę, która dokonała wpisu na listę aplikantów bez względu na to, czy
aplikant jest zatrudniony przez radę, czy też notariusza. W przypadku aplikacji
pozaetatowej, po stronie rady izby notarialnej powstaje obowiązek wyznaczenia
aplikantom patronów. Wyznaczenie zaś dla aplikanta patrona koresponduje z
obowiązkiem po stronie notariusza - objęcia patronatu.
Sąd Najwyższy w podobnych sprawach w wyrokach z dnia 17 marca 2010 r.
(sygn. akt III ZS 7/09 i III ZS 2/10) uchylił uchwały Rady Izby Notarialnej /.../ oraz
Rady Izby Notarialnej /.../ , zgodnie z którymi wpis na listę aplikantów stanowił
jedynie „rejestrację przyszłego kandydata na aplikację notarialną" i nie wynikało z
niego uprawnienie do rozpoczęcia szkolenia, zaś rozpoczęcie aplikacji zostało
uzależnione od znalezienia sobie przez aplikantów wśród notariuszy patrona. W
uzasadnieniu powyższych orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, że wyznaczenie
patrona dla aplikanta jest obowiązkiem rady izby notarialnej, a obciążenie tym
obowiązkiem aplikanta narusza przepisy ustawowe. Podobne stanowisko Sąd
Najwyższy zajął w wyrokach z dnia 13 maja 2010 r., uchylając wskutek skarg
wniesionych przez Ministra Sprawiedliwości uchwały Rad Izb Notarialnych w
Warszawie, Krakowie i Szczecinie, które stanowiły m.in., że wpis na listę aplikantów
nie jest równoznaczny z rozpoczęciem odbywania aplikacji i ma jedynie charakter
rejestracji (w sprawach III ZS 4/10, III SZ 5/10 i III ZS 7/10), oraz uchwały Rady Izby
Notarialnej w Poznaniu, którymi odmówiono aplikantom wyznaczenia patronów (w
sprawach III ZS 8/10, III 2S 9/10, III ZS 10/10, III ZS 11/10 i III ZS 12/10). Sąd
Najwyższy w sprawach tych stwierdził, że obowiązkiem ustawowym rady izby
notarialnej jest zorganizowanie i prowadzenie aplikacji, co wiąże się obowiązkiem
6
wyznaczenia przez radę patronów, a dla członków samorządu, czyli notariuszy,
oznacza obowiązek objęcia patronatu nad wskazanym aplikantem.
Akty niższej rangi, do jakich należą uchwały samorządów, muszą być
wydane na podstawie upoważnienia ustawowego i nie mogą być sprzeczne z
regulacjami zawartymi w ustawie - por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14
października 1999 r., III SZ 2/99, OSNP 2000/20/772. W związku z tym stwierdzić
należy, że do działań organów samorządu notarialnego podejmowanych w formie
uchwał ma zastosowanie przepis art. 7 Konstytucji RP, zgodnie z którym organy
władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Samorząd notarialny
nie jest wprawdzie organem władzy publicznej sensu stricto lecz, jako samorząd
zawodowy reprezentujący osoby zaufania publicznego i sprawujący pieczę nad
należytym wykonywaniem zawodu notariusza w granicach interesu publicznego i
dla jego ochrony, nie może - jak miało to miejsce w niniejszej sprawie -
podejmować uchwał polegających w istocie na uchyleniu się od wykonania w
interesie publicznym obowiązków nałożonych na samorząd przez ustawę - Prawo o
notariacie. Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że Walne Zgromadzenie
Notariuszy Izby Notarialnej /.../ poprzez takie działanie dopuściło się również
naruszenia art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, w konsekwencji powyższego Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji.