Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 321/09
POSTANOWIENIE
Dnia 20 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku S. W.
przy uczestnictwie H. P., Z. M., J. W., F. W., C. Ś., A. W., W. F., A. C., J. F., D. K., K. T.
oraz S. F., K. I., M. G., S. T., K. S., J. D. i E. W. jako następców prawnych po J. F. i M.
F.
o wpis prawa własności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 października 2010
r.,
skargi kasacyjnej uczestnika W. F.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 7 maja 2009 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 5 grudnia 2006 r. Sąd Rejonowy w W. po rozpoznaniu
skargi uczestników postępowania W. F. i A. C. na postanowienie referendarza o wpisie
na rzecz wnioskodawcy S. W. i pozostałych współwłaścicieli uczestników postępowania
H. P., Z. M., J. W., F. W., C. Ś. i A. W. prawa własności nieruchomości składającej się z
działek nr 106, 112, 122 i 260, położonej w K., dla której Sąd Rejonowy w W. prowadzi
księgę wieczystą KW nr KR (...), utrzymał w mocy zaskarżony wpis.
2
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 23 maja 2007 r. oddalił apelację W.
F. i A. C. od powyższego postanowienia. Sąd Okręgowy ustalił, że prawomocnym
postanowieniem z dnia 22 grudnia 2004 r. Sąd Rejonowy w W., w sprawie prowadzonej
pod sygnaturą I Ns (…) [I Ns (…), stwierdził, że A. W. i A. W. nabyli z dniem 4 listopada
1971 r., na prawach współwłasności ustawowej małżeńskiej, nieodpłatnie w drodze
uwłaszczenia własność przedmiotowej nieruchomości rolnej. Spadek po A. W. w
zakresie gospodarstwa rolnego nabyli żona A. W. w ¼ części oraz dzieci H. P., Z. M., C.
Ś., J. W., F. W. i S. W. po 3
/24 części. Spadek po A. W. w tym zakresie nabyli H. P., Z.
M., C. Ś., J. W., F. W. i S. W. po 1
/6 części. Udział przypadający J. W. nabyli A. W. i J.
W. po ½ części. Nabycie przytoczonych udziałów we współwłasności nieruchomości
wynika z postanowień o stwierdzeniu nabyciu spadku. Na tej podstawie Sąd Okręgowy
stwierdził, że w księdze wieczystej podlegają ujawnieniu, jako współwłaściciele tej
nieruchomości H. P., Z. M., C. Ś. i F. W. po 1
/6 części oraz A. W. i J. W. po 1
/12 części, a
zaskarżony wpis odpowiada przedstawionemu stanowi prawnemu.
Na skutek skargi kasacyjnej W. F., Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 16
maja 2008 r. uchylił postanowienie Sądu Okręgowego i sprawę przekazał temu Sądowi
do ponownego rozpoznania. Przychylając się do podniesionego w skardze zarzutu
naruszenia art. 6261
§ 2 k.p.c. Sąd Najwyższy stwierdził, że uczestnikami postępowania
– oprócz wnioskodawcy, osób, których prawa zostały obciążone bądź na rzecz których
wpis ma nastąpić – są także osoby, których prawa zostały wykreślone. Tymczasem z
postanowienia Sądu Rejonowego w W. z dnia 5 grudnia 2005 r. wynika, że żadna z
osób, których prawa zostały wykreślone nie była uczestnikiem postępowania. Również
w postanowieniu Sądu Okręgowego z dnia 23 maja 2007 r. (w jego pierwotniej wersji)
nie wszystkie te osoby zostały wskazane jako uczestnicy postępowania. Nadto wskazał,
że śmierć wnioskodawcy lub innego uczestnika postępowania po złożeniu wniosku –
w myśl art. 6261
§ 3 k.p.c. – nie stanowi przeszkody do dokonania wpisu i zwalania sąd
od obowiązku poszukiwania spadkobierców. Hipoteza tego przepisu nie dotyczy
natomiast sytuacji, w której – jak zarzucał skarżący – opisane w niej zdarzenia nastąpiły
przed złożeniem wniosku o dokonania wpisu. Sąd Najwyższy stwierdził nadto, iż Sąd
Okręgowy przyjmując, że taka sytuacja zaistniała w sprawie, postanowieniem z dnia
5 listopada 2007 r. wezwał do udziału w sprawie J. F., D. K. i K. T., jako następców
prawnych J. F. Nie wiadomo jednak, na jakiej podstawie Sąd ten ustalił, że J. F. zmarł
przed złożeniem wniosku o dokonanie wpisu oraz że jego spadkobiercami są
wymienione wyżej osoby. Zawarte w skardze kasacyjnej twierdzenie skarżącego, że J.
3
F. zmarł w maju 2006 r. nie stanowią dowodu na tę okoliczność, a ustalony przez Sąd
Okręgowy krąg spadkobierców J. F. jest wątpliwy. Zauważył, że zmarła również J. F., a
jej śmierć nastąpiła jeszcze przed wydaniem przez Sąd Rejonowy w W. postanowienia
w sprawie I Ns (…).
Sąd Najwyższy nie podzielił natomiast zarzutu naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c.
gdyż - jak stwierdził - Sąd Okręgowy trafnie uznał, że stanowiące podstawę
wpisu prawomocne postanowienia sądu nie podlegają kontroli sądu
wieczystoksięgowego, co wynika z art. 365 k.p.c. Zaakceptował pogląd tego Sądu, że
dla oceny zasadności zaskarżonego wpisu nie ma znaczenia okoliczność, iż A. i A. W.
nie żyli w chwili wydania postanowienia z dnia 22 grudnia 2004 r., sygn. akt I Ns (…) [I
Ns (…)], ma ono bowiem charakter deklaratoryjny i stwierdza stan prawny z dnia 4
listopada 1971 r.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w K. zaskarżonym obecnie
postanowieniem z dnia 7 maja 2009 r.:
1/ wezwał do udziału w sprawie następców prawnych po J. F. i M. F.: S. F., K. I., M.
G., S. T., K. S., J. D., E. W. oraz
2/ oddalił apelacje uczestników W. F. i A. C.
Skargę kasacyjną od powyższego postanowienia wniósł W. F.. W skardze,
opartej na podstawie naruszenia przepisów postępowania skarżący zarzucił:
1/ naruszenie art. 363 § 1 i art. 365 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., w konsekwencji
którego Sąd oparł zaskarżone orzeczenie na nieprawomocnym postanowieniu;
2/ naruszenie art. 510 § 1 i 2 k.p.c. przez niedopuszczenie do udziału w sprawie
wezwanych uczestników, skutkujące nieważnością postępowania na podstawie
art. 379 pkt 5 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a nadto wezwanie do udziału w sprawie
osoby nieżyjącej.
W jej wnioskach domagał się skarżący uchylenia postanowień obu Sądów
i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi Rejonowemu lub uchylenia
zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi
Okręgowemu.
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
Niewzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznawanej
w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje nieważności postępowania
(uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09, OSNC
2010, nr 7-8, poz. 98). Osoba taka nie jest uczestnikiem postępowania, a wobec
4
nieuzyskania przez nią statusu strony nie ma do niej zastosowania art. 379 pkt 5 k.p.c.
Jeżeli prawomocne postanowienie co do istoty sprawy wydane w postępowaniu
toczącym się bez jej udziału narusza jej prawa może ona żądać wznowienia
postępowania na podstawie art. 524 § 2 k.p.c. Przepis ten nie ma jednak zastosowania
w postępowaniu wieczystoksięgowym (art. 6263
k.p.c.). Zainteresowany który nie był
uczestnikiem tego postępowania może natomiast, jeżeli są ku temu przesłanki
merytoryczne, wystąpić z powództwem o uzgodnienie stanu prawnego wynikającego z
wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Według twierdzeń skarżącego uczestnikami niniejszego postępowania nie byli,
chociaż powinni być, następcy prawni S. F., który zmarł dnia 23 marca 2008 r. Sytuacja
ta nie odpowiada hipotezie normy zawartej w art. 6261
§ 3 k.p.c. Śmierć S. F. nastąpiła
wprawdzie już po złożeniu wniosku, lecz wcześniej nie został on wezwany do udziału w
sprawie i nie uzyskał statusu uczestnika postępowania. Zarówno więc do ochrony jego
praw jak i praw jego następców prawnych nie będzie więc mieć zastosowania art. 379
pkt 5 k.p.c.
Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
21 maja 2002 r., III CKN 948/00 (OSNC 2003, nr 5, poz. 68) wstąpienie
zainteresowanego do udziału w sprawie dopiero w postępowaniu apelacyjnym
powodujące – w okolicznościach danej sprawy – pozbawienie go prawa do
merytorycznego rozpoznania sprawy co najmniej w dwóch instancjach sądowych
i prawa do zaskarżenia (przy uwzględnieniu elementu gravamen) orzeczenia, może
prowadzić do naruszenia jego praw określonych w art. 78 i 176 Konstytucji,
co skutkować powinno uchyleniem przez sąd drugiej instancji postanowienia sądu
pierwszej instancji i przekazaniem sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania,
celem zapewnienia temu uczestnikowi wpływu na przebieg postępowania.
Zarzut pozbawienia uczestnika postępowania możności działania na skutek
naruszenia przepisów prawa, obejmujący zarówno przypadki całkowitego jak
i częściowego pozbawienia możności obrony jego praw, może jednak zgłosić jedynie
uczestnik, którego prawa zostały w ten sposób naruszone. Na naruszenie jego prawa do
obrony, jako przyczynę nieważności postępowania nie może natomiast powoływać się
inny uczestnik postępowania (tak również SN w wyrokach z dnia 17 marca 1999 r., II
CKN 209/98, nie publ. i z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 661/03, IC 2004, nr 11, s. 46)
nie legitymujący się w tym zakresie interesem prawnym, stanowiącym w postępowaniu
nieprocesowym przesłankę zasadności zaskarżenia orzeczenia (orzeczenie SN z dnia
5
16 grudnia 1971 r., III CZP 79/71, OSNC, 1972, nr 6, poz. 101). Niedochowanie przez
sąd ustanowionych przez ustawę wymagań chroniących prawo do obrony swoich praw
przez uczestnika postępowania, który nie zaskarżył orzeczenia uznając, że dostatecznie
realizują one jego interes prawny, nie może być wykorzystywane jako podstawa jego
zaskarżenia przez innego uczestnika, dla którego orzeczenie to okazało się
niekorzystne.
Jako niedopuszczalny w świetle art. 39813
§ 2 k.p.c. przedstawia się, odwołujący
się do nowych faktów i dowodów, zarzut oparcia zaskarżonego orzeczenia na
nieprawomocnym postanowieniu.
Z tych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.