Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 267/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSA Krzysztof Staryk
w sprawie z odwołania H. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 1 kwietnia 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego na rzecz
pełnomocnika z urzędu adwokata B. M. kwotę 120 (sto
dwadzieścia) zł, powiększoną o należną stawkę podatku od
towarów i usług 23%, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z 11 sierpnia 2009 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił odwołanie ubezpieczonej H. S. wniesione od zaskarżonej
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 19 marca 2009 r., odmawiającej
ubezpieczonej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Sąd wykorzystując dowody z opinii biegłych sądowych lekarzy specjalistów:
neurologa i psychiatry ustalił, że ubezpieczona jest sprawna ruchowo, a
rozpoznany przez neurologa zespół bólowy kręgosłupa nie powoduje ograniczenia
jego ruchomości, osłabienia siły mięśniowej i nie jest połączony z objawami
zaburzeń neurologicznych. W ocenie biegłego psychiatry u skarżącej nie występują
zaburzenia psychiczne lub upośledzenie umysłowe, zaś stwierdzona osobowość
neurotyczna nie ogranicza zdolności do pracy ubezpieczonej zgodnej z poziomem
jej kwalifikacji zawodowych pracownika fizycznego. Sąd uznał opinie biegłych za
miarodajne dla oceny stanu zdrowia ubezpieczonej, gdyż zostały sporządzone
przez lekarzy specjalistów właściwych dla rodzaju udokumentowanych schorzeń
występujących u skarżącej, zostały poprzedzone badaniami osobistymi i oceną
całej dostępnej dokumentacji z leczenia. W związku z tym Sąd nie uwzględnił
zastrzeżeń skarżącej zgłoszonych wobec opinii, w których ubezpieczona
podkreślała odczuwane dolegliwości w postaci drętwienia kończyn, uczucia ucisku
w sercu, „napromieniowania oczu" i wskazywała na duże dawki zażywanych leków
uznając, że prezentowane poczucie niezdolności do pracy jest subiektywne i nie
ma odzwierciedlenia w przeprowadzonych badaniach. Sąd odwołując się do treści
przepisów art. 57 ust. 1 i art. 12 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U.
Z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) stwierdził, że poczynione ustalenia dotyczące
stanu zdrowia ubezpieczonej nie dają podstaw dla stwierdzenia co najmniej
częściowej niezdolności do pracy, a ponadto nawet stwierdzenie takiej niezdolności
nie skutkowałoby w przypadku skarżącej prawem do renty, albowiem ubezpieczona
nie spełnia pozostałych warunków do przyznania świadczenia w postaci posiadania
wymaganego co najmniej 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego w
dziesięcioleciu poprzedzającym zgłoszenie wniosku o rentę.
3
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła apelacją ubezpieczona H. S.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia 1
kwietnia 2010 r. oddalił apelację. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji dotyczące stanu zdrowia ubezpieczonej i oparty
na tych ustaleniach wniosek prawny o braku niezdolności do pracy w rozumieniu
art. 12 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która
co najmniej częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia
sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji. Odnosząc treść powołanych przepisów do
ubezpieczonej, u której nie stwierdzono istotnego naruszenia sprawności
organizmu na tle rozpoznanych schorzeń w postaci zespołu bólowego kręgosłupa
w wywiadzie i osobowości neurotycznej, brak jest podstaw dla przyjęcia, że
skarżąca w znacznym stopniu utraciła zdolność do wykonywania pracy fizycznej
zgodnej z poziomem jej kwalifikacji zawodowych. Opiniom biegłych, które Sąd
przyjął za podstawę rozstrzygnięcia, apelująca nie przeciwstawiła argumentów
pozwalających na podważenie jednoznacznych wniosków oprócz subiektywnych
odczuć zdrowotnych i poczucia niezadowolenia z rezultatów postępowania
dowodowego - co nie jest wystarczające dla dokonania odmiennych ustaleń,
zgodnych z oczekiwaniami apelującej. Ponadto Sąd Apelacyjny zgodził się z opinią
Sądu pierwszej instancji, że nie zostały spełnione pozostałe przesłanki rentowe z
art. 57 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w postaci posiadania wymaganego okresu składkowego
i nieskładkowego w wymiarze co najmniej 5 lat, przypadającego w ciągu ostatniego
dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę (art.58 ust. 1 pkt 5 i ust.2 art.58
ustawy). Z przedstawionych wyliczeń organu rentowego wynika, że ubezpieczona
ma jedynie 9 miesięcy i 15 dni okresów składkowych oraz 6 miesięcy i 20 dni
okresów nieskładkowych w 10-leciu przed złożeniem wniosku przesuniętym o okres
pobierania renty od 23 grudnia 1995r. do 31 marca 2000r.
Pełnomocnik wnioskodawczyni złożył skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Apelacyjnego z 1 kwietnia 2010 r., zaskarżając go w całości. Wyrokowi zarzucił
naruszenie prawa materialnego, to jest art. 58 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
4
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez przyjęcie,
że w przypadku ubezpieczonej nie zostały spełnione przesłanki rentowe z art. 57
ust. 1 w/w ustawy w postaci posiadania wymaganego okresu składkowego i
nieskładkowego. W następnej kolejności podniósł zarzut naruszenia przepisów
postępowania, to jest art. 5 k.p.c., przez zaniechanie pouczenia ubezpieczonej,
mającej wykształcenie podstawowe, schorowanej i nieporadnej życiowo, o
możliwości skorzystania w skomplikowanej sprawie z pomocy prawnej z urzędu.
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych podniesiono, że z akt sprawy nie
wynika, aby Sąd drugiej instancji rozważył i zbadał potencjalną możliwość
zastosowania wobec ubezpieczonej w pełnym zakresie art. 58 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, w świetle którego okres, o którym mowa w ust. 1 pkt
5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem
wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jako pierwszy podlega rozpoznaniu zarzut procesowy naruszenia przez Sąd
art. 5 k.p.c., przez zaniechanie pouczenia ubezpieczonej o możliwości skorzystania
w skomplikowanej sprawie z pomocy prawnej z urzędu. Należy uznać go za
nieuzasadniony. Nie ma podstaw do uznania, że niepouczenie ubezpieczonej
przez sąd o prawie do wystąpienia o pełnomocnika z urzędu wpłynęło na wynik
sprawy. Pouczenie to, ze względu na prawo do bezstronnego sądu i odpowiadający
mu obowiązek przestrzegania przez sąd zasady równego traktowania stron, może
być stosowane wyłącznie, gdy istnieje ku temu uzasadniona potrzeba, zwłaszcza,
gdy brak takiego współdziałania ze stroną może mieć wpływ na treść
rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1997 r., I CKN
336/97, Prokuratura i Prawo - dodatek 1998 nr 7-8, poz. 43). Zakres tego
obowiązku wyznacza "potrzeba procesowa" (por. wyrok z dnia 13 maja 1997 r., II
UKN 100/97, OSNP 1998 nr 4, poz. 133), przy czym nie budzi wątpliwości, że
osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych ma pełną zdolność do
występowania w postępowaniu sądowym. Przykładowo Sąd Najwyższy takiej
potrzeby nie widział w sytuacjach, w których strona z lekkimi zaburzeniami
5
psychicznymi składała w toku postępowania wypowiedzi i pisma niewzbudzające
wątpliwości co do ich sensu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca
1998 r., II UKN 102/98, OSNP 1999 nr 12, poz. 408 i z dnia 16 grudnia 1997 r., II
UKN 404/97, OSNP 1998 nr 21, poz. 641). Uznał natomiast taką potrzebę, gdy
strona cierpiała z powodu rozwiniętej psychozy z zespołem [...], co powodowało jej
całkowitą niezdolność do pracy oraz nie tylko utrudniało, lecz wręcz uniemożliwiało
świadome i celowe działania w procesie (wyrok SN z dnia 7 lipca 2007 r., II UK
271/04, OSNP 2006, nr 5–6, poz. 95). W rozpoznawanej sprawie ubezpieczona od
lat wykazywała dużą aktywność w dążeniu do uzyskania renty, co wskazuje na jej
zdolność do świadomego działania we własnym interesie. Poza tym, ze względu na
obiektywny brak niezdolności do pracy, to, czy otrzymała pomoc fachowego
pełnomocnika, czy nie, nie mogłoby mieć znaczenia dla wyniku procesu.
Odnosząc się do zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego,
należy zauważyć, że w skardze w ogóle nie zakwestionowano ustalenia Sądu, że
skarżąca jest zdolna do pracy. Prawidłowość tego ustalenia przesądza o
niespełnieniu warunków przyznania renty (art. 57 ust. 1 pkt 1 erfus) bez względu na
to, czy pozostałe warunki wskazane w pkt 2 i 3 art. 57, to jest posiadanie
wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego oraz data powstania
niezdolności do pracy są spełnione, czy nie. Z tego względu rozpatrywanie
pozostałych zarzutów jest bezprzedmiotowe.
Zasadny okazał się wniosek pełnomocnika o zasądzenie kosztów
adwokackich nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu, gdyż koszty te
nie zostały zapłacone. Dotyczy to również kosztów opłaty podstawowej od skargi
kasacyjnej w kwocie 30 zł., uiszczonej przez pełnomocnika z urzędu.
Z przytoczonych względów, stosownie do art. 39814
k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.