Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 158/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa T. M.
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej Szpitalowi
Klinicznemu […]
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 13 stycznia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2009 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo T. M.
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi Opieki Zdrowotnej Szpitalowi
Klinicznemu o zapłatę kwoty 46.179,14 zł tytułem dodatkowego wynagrodzenia
rocznego za lata 2005-2008. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące
ustalenia faktyczne.
W dniu 1 czerwca 1997 r. powódka zawarła ze Szpitalem Klinicznym umowę
o pracę na czas nieokreślony. W umowie tej wymienione zostały następujące
składniki wynagrodzenia: wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny, dodatek
za wysługę lat oraz premia uznaniowa. W dniu 11 grudnia 1998 r. Szpital Kliniczny
nr 2 został przekształcony w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej i od
tego dnia przestał być jednostką sfery budżetowej, a jego pracownicy -
pracownikami jednostek sfery budżetowej w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia
12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników
jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1018 ze zm., powoływanej dalej
jako ustawa o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym). Ani obowiązujący u strony
pozwanej regulamin wynagradzania, ani porozumienie ze związkami zawodowymi z
dnia 29 kwietnia 1999 r. nie przewiduje dodatkowego wynagrodzenia rocznego, a
jedynie roczną nagrodę uznaniową, która może mieć postać pieniężną bądź
rzeczową i jest przyznawana po zasięgnięciu opinii zakładowych organizacji
związkowych.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powódka nie
posiada prawa do spornego świadczenia, skoro nie może go wywodzić ani z
przepisu ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, ani z postanowień
obowiązującego u strony pozwanej regulaminu wynagradzania, ani wreszcie z
postanowień umowy o pracę.
Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację powódki
od powyższego wyroku.
Sąd drugiej instancji podzielił apelacyjny zarzut, że dla skutecznego
pozbawienia powódki prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego konieczne
było wypowiedzenie jej przez pracodawcę warunków płacy w tym zakresie, czego
3
strona pozwana nie uczyniła. Zatem - wbrew stanowisku Sądu Rejonowego - co do
zasady przysługiwało powódce uprawnienie do tego wynagrodzenia, jednakże
uwzględnienie jej żądania w tym zakresie pozostawałoby w sprzeczności z
zasadami współżycia społecznego, o których stanowi art. 8 k.p. Pełniąc bowiem
przez ponad 8 lat funkcję zastępcy dyrektora do spraw finansowych powódka nie
występowała z takim roszczeniem do pracodawcy, a nadto, będąc odpowiedzialną
za kształtowanie zasad wynagradzania pozostałych pracowników strony pozwanej,
stała na stanowisku, że po zmianach reorganizacyjnych, jakie miały miejsce w 1998
r., wszyscy pracownicy strony pozwanej utracili prawo do dodatkowego
wynagrodzenia rocznego. Występując z żądaniem zasądzenia tego wynagrodzenia
powódka pośrednio potwierdza więc fakt dokonania przez siebie uprzednio błędnej
interpretacji obowiązujących przepisów, co doprowadziło do pozbawienia tego
świadczenia pozostałych pracowników, którzy z takim żądaniem nie występowali na
drogę sądową, kierując się interpretacją przepisów dokonaną przez kierownictwo
pracodawcy, w tym przede wszystkim powódkę. W ocenie Sądu drugiej instancji,
uwzględnienie roszczenia powódki „mogłoby nadto spowodować dalece
niepożądaną sytuację, w której z podobnymi roszczeniami wystąpiliby na drogę
sądową pozostali pracownicy pozwanego Szpitala”, podczas „gdy faktem
powszechnie znanym jest zaś dramatyczna sytuacja finansowa placówek służby
zdrowia, a konieczność wypłaty zaległych wynagrodzeń wszystkim pracownikom
pozwanego spowodowałaby realne pogłębienie wielomilionowego zadłużenia, z
pewnością nie pozostając również bez wpływu na podstawową działalność
Szpitala, jaką jest udzielanie świadczeń zdrowotnych i promocja zdrowia”.
Dokonując oceny sprzeczności żądania powódki z zasadami współżycia
społecznego, Sąd Okręgowy powołał się na pogląd wyrażony w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r., I BP 15/06 (OSNP 2008 nr 7-8, poz. 92),
zgodnie z którym ocena ta następuje w granicach swobodnego uznania
sędziowskiego po uwzględnieniu całokształtu okoliczności faktycznych konkretnej
sprawy.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powódka zarzuciła: 1)
naruszenie prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 1, 2, i 5 ustawy z dnia 12
grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, poprzez błędną ich
4
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, prowadzące do nieuwzględnienia
roszczenia powódki o wypłatę dodatkowego wynagrodzenia rocznego za lata 2005
- 2008, podczas gdy powódce prawo to przysługuje, gdyż po przejęciu zakładu
pracy i pracowników strona pozwana nie wypowiedziała powódce warunków płacy
ani nie zawarła z nią porozumienia zmieniającego te warunki; b) art. 8 k.p., poprzez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w rezultacie błędne uznanie, że
uwzględnienie roszczenia powódki o wypłatę dodatkowego wynagrodzenia
rocznego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy to
odmowa wypłaty należnego powódce świadczenia narusza zasady współżycia
społecznego, gdyż pozbawia pracownika należnego mu wynagrodzenia za pracę,
jak również narusza prawo, tj. art. 1, 2, i 5 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o
dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, a w konsekwencji będący pracodawcą
szpital, który sam łamie prawo i zasady współżycia społecznego, nie może
korzystać z ochrony wynikającej z tych zasad; 2) naruszenie prawa procesowego,
które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 328 § 2 i art. 382 k.p.c.
polegające na nieprzestrzeganiu kompetencji sądu odwoławczego i niespełnieniu
jego procesowej funkcji poprzez bezpodstawne przyjęcie, że powódka jako
zastępca dyrektora do spraw finansowych samodzielnie decydowała o wypłacie
pracownikom dodatkowego wynagrodzenia rocznego, oraz że pozwany szpital
posiadał wielomilionowe zadłużenie, podczas gdy z treści uzasadnienia
zaskarżonego wyroku nie wynika, na jakich dowodach oparł się Sąd drugiej
instancji czyniąc takie ustalenia, co doprowadziło do wydania wyroku błędnego i
nieodpowiadającego prawu.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzut obrazy art. 1, 2 i 5 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym jest
niezasadny, gdyż wskazane przepisy znajdują zastosowanie wyłącznie do
pracowników jednostek sfery budżetowej. Sąd drugiej instancji przepisów tych nie
stosował i nie mógł stosować z tego względu, że w sprawie, w której wniesiona
została rozpoznawana skarga kasacyjna, niesporna była okoliczność, iż skarżąca w
5
latach 2005-2008 nie była pracownikiem takiej jednostki. Sąd Okręgowy uznał
jedynie, że uprawnienie do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, przysługujące
uprzednio powódce na podstawie przepisów ustawy, stanowiło element treści
łączącego strony stosunku pracy. Po przekształceniu pracodawcy w niebędący
jednostką budżetową samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej ten element
treści stosunku pracy nadal wiązał pracodawcę do czasu dokonania przez niego
wypowiedzenia zmieniającego warunki płacy (por. wyrok Sądu Njwyższego z dnia
23 lutego 2005 r., III PK 65/04, OSNAPiUS 2005 nr 20, poz. 320).
Pomimo bezzasadności zarzutu naruszenia powołanych przez skarżącą
przepisów ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym skarga kasacyjna jest
usprawiedliwiona, gdyż zasadny jest zarzut obrazy art. 328 § 2 i art. 382 k.p.c.
Pierwszy z nich nakłada na sąd między innymi obowiązek wskazania podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenia faktów, które sąd uznał za
udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym
dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, drugi natomiast - wzięcia pod
uwagę materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w
postępowaniu apelacyjnym. Jeżeli zatem sąd odwoławczy dokonuje innej oceny
prawnej roszczenia musi wskazać przyjęte za podstawę takiej oceny ustalenia
faktyczne oraz przepisy prawa materialnego uzasadniające rozstrzygnięcie.
Odpowiednie stosowanie art. 328 § 2 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym (art. 391
§ 1 k.p.c.) oznacza, że jeżeli ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji były
wystarczające także do zastosowania innych, przyjętych przez sąd drugiej instancji
przepisów prawa materialnego, sąd ten może tylko powołać się na te ustalenia.
Jeżeli jednak sąd pierwszej instancji nie poczynił ustaleń faktycznych, które
uzasadniałyby także zastosowanie przepisów prawa materialnego przyjętych przez
sąd odwoławczy za podstawę odmiennej oceny prawnej, sąd ten obowiązany jest,
przy zastosowaniu odpowiednich przepisów dotyczących postępowania przez
sądem pierwszej instancji, poczynić własne ustalenia faktyczne, uzasadniające
zastosowanie przyjętej przezeń podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Inaczej mówiąc,
jeżeli sąd drugiej instancji przyjmuje inną podstawę prawną rozstrzygnięcia,
obowiązany jest wskazać w uzasadnieniu swojego wyroku ustalenia faktyczne,
które podstawę taką uzasadniają, umożliwiając w ten sposób kasacyjną kontrolę
6
orzeczenia. Przepis art. 328 § 2 k.p.c. wymaga w takiej sytuacji zawarcia w
uzasadnieniu sądu odwoławczego tych wszystkich wymienionych w nim
elementów, które wyjaśniają w dostateczny sposób podstawę faktyczną
rozstrzygnięcia wraz ze wskazaniem dowodów, na których zostały oparte nowe lub
inne ustalenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2008 r., LEX nr
515708 i z dnia 28 października 2008 r., I UK 84/08, OSNP 2010 nr 9-10, poz. 120 i
orzeczenia w nich przytoczone).
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia tych wymagań. Oddalając
apelację skarżącej Sąd Okręgowy oparł rozstrzygnięcie na innej podstawie
faktycznej i prawnej niż Sąd pierwszej instancji. Wyrokował bowiem w oparciu o
nowe ustalenia faktyczne co do istnienia okoliczności mających wskazywać na
sprzeczność żądania powódki z zasadami współżycia społecznego (pozbawienie
pracowników strony pozwanej dodatkowego wynagrodzenia rocznego wskutek
działań skarżącej oraz wielomilionowe zadłużenie pozwanego Szpitala wpływające
na zagrożenie interesów świadczeniobiorców). W uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku nie można dopatrzeć się jednak wskazania jakichkolwiek dowodów, na
których ustalenia te zostały oparte, a bez prawidłowego wyjaśnienia podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia niemożliwe jest dokonanie oceny, czy w konkretnym
przypadku istotnie zaistniały okoliczności umożliwiające zakwalifikowanie żądania
jako nadużycie prawa z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia
społecznego (art. 8 kp.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że stosowanie art. 8 k.p.
zawsze prowadzi do osłabienia zasady pewności prawa, toteż posłużenie się
konstrukcją nadużycia prawa jest z założenia dopuszczalne tylko wyjątkowo i musi
mieć szczególne, wyraźne uzasadnienie merytoryczne i formalne, a zwłaszcza
usprawiedliwienie we w miarę skonkretyzowanych regułach, głównie o konotacji
etycznej, moralnej i obyczajowej. Przepis ten, z uwagi na wyjątkowość możliwości
jego zastosowania, upoważnia sąd do oceny, w jakim zakresie działanie lub
zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z
ochrony prawnej, ale - czego zdaje się nie uwzględniać Sąd drugiej instancji -
wyłącznie w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności konkretnej sprawy
i przy uwzględnieniu relacji zasad współżycia społecznego do zawartych w
7
Kodeksie pracy instytucji ochrony wynagrodzenia za pracę (por. między innymi
wyroki z dnia 19 sierpnia 1999 r., I PKN 206/99, OSNAPiUS 2000 nr 23, poz. 853; z
dnia 6 stycznia 2009 r., I PK 18/08, OSNP 2010 nr 13-14, poz. 156; z dnia 22 lipca
2009 r., I PK 48/09, LEX nr 529757).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 zdanie pierwsze i odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c.