Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZ 18/10
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z odwołania M. K.
od decyzji Wojskowego Biura Emerytalnego w S.
o rozliczenie emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 lutego 2011 r.,
zażalenia odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 czerwca 2010 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17
czerwca 2010 r. oddalił apelację ubezpieczonego R. M. K. od wyroku Sądu
Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 16 lutego 2010
r. i zasądził od apelującego na rzecz Wojskowego Biura Emerytalnego w S. kwotę
360 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z drugą instancję.
W uzasadnieniu orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu wskazano, iż
rozstrzygnięcie w tym zakresie opiera się na wyrażonej w art. 98 § 1 w związku z
art. 108 § 1 k.p.c. zasadzie odpowiedzialności strony przegrywającej spór za wynik
sprawy. Zasadzając od ubezpieczonego na rzecz organu Wojskowego Biura
Emerytalnego zwrot kosztów zastępstwa procesowego Sąd drugiej instancji uznał,
2
że zachodzą okoliczności przemawiające za ustaleniem owych kosztów w
wysokości przekraczającej minimalną stawkę wynagrodzenia radcy prawnego.
Postępowanie apelacyjne obejmowało bowiem dwie decyzje organu emerytalnego,
a charakter sprawy i nakład pracy pełnomocnika, ukierunkowany na wyjaśnienie i
rozstrzygnięcie sporu, uzasadniają takie rozstrzygnięcie z mocy § 2 ust. 1 i 2 w
związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
W zażaleniu na zawarte w wyroku rozstrzygnięcie o kosztach zastępstwa
procesowego w postępowaniu apelacyjnym ubezpieczony domagał się uchylenia
orzeczenia w tym zakresie. Zdaniem żalącego się Sąd Apelacyjny niesłusznie
przyznała organowi emerytalnemu zwrot kosztów zastępstwa procesowego za
pierwszą instancję i zawyżył owe koszty za drugą instancje i to w sytuacji, gdy w
obydwu fazach postępowania uczestniczył ten sam radca prawny. Skoro Sąd
Okręgowy odstąpił od obciążenia ubezpieczonego kosztami postępowania za
pierwszą instancję, a organ emerytalny nie zaskarżył tego rozstrzygnięcia, Sąd
Apelacyjny nie powinien obciążać od odwołującego się tą częścią kosztów
zastępstwa procesowego strony przeciwnej. Co zaś się tyczy kosztów zastępstwa
procesowego za drugą instancję, to w świetle przepisów § 12 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349) wynagrodzenie radcy prawnego w postępowaniu apelacyjnym przed Sądem
Apelacyjnym wynosi 75% stawki minimalnej, jeśli ten sam radca prawny występuje
przed sądami obydwu instancji. Skoro stawka minimalna wynagrodzenia w
sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczeń społecznych wynosi 60 złotych,
to wynagrodzenie pełnomocnika za drugą instancję powinno odpowiadać kwocie 45
złotych, a przy przyjęciu, że w sprawie rozpoznane były dwie apelacje od jednego
wyroku – 90 złotych. Pełnomocnik organu emerytalnego nie występował zaś o
podwyższenie stawki minimalnej w trybie § 2 powołanego rozporządzenia.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Analizę prawidłowości zaskarżonego postanowienia rozpocząć wypada od
przytoczenia treści art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca
sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi procesowemu na jego żądanie
koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty
procesu), a do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez
adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone
w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty
nakazanego przez sąd stawiennictwa strony.
Cytowany przepis statuuje dwie podstawowe zasady dotyczące ponoszenia
przez strony kosztów procesu: zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy oraz
zasadę kosztów celowych.
Pierwsza z nich oznacza obowiązek ponoszenia kosztów procesu przez tę
stronę, która przegrała sprawę i to bez względu na to, czy ponosi ona winę za
sposób prowadzenia postępowania sądowego. Decydujący w tym względzie jest
wynik całego procesu (czyli rozstrzygnięcie o sprawie jako całości), a nie
poszczególnych jego etapów. Wskazuje na to użyte przez ustawodawcę określenie
”strona przegrywająca sprawę”. Dla oceny czy i w jakim stopniu strona przegrała
sprawę należy porównać żądanie zgłoszone w pozwie z żądaniem ostatecznie
uwzględnionym. Orzeczenie o kosztach procesu jest wszakże konsekwencją
określonego wyniku rozstrzygnięcia sprawy, a więc elementem, pochodnym w
relacji do tego wyniku, a nie odwrotnie (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12
sierpnia 1965 r., I CZ 80/65, OSNC 1966 nr 3, poz. 47; z dnia 9 października 1967
r., I CZ 81/67, LEX nr 6221; z dnia 14 lutego 1968 r., I PZ 75/67, LEX nr 6283; z
dnia 8 lipca 1971 r., I CZ 103/71, LEX nr 6956; z dnia 13 października 1972 r., I CZ
118/72, LEX nr 7114; z dnia 16 lutego 1981 r., IV PZ 11/81, LEX nr 8307; z dnia 10
października 2007 r., II PZ 36/07, OSNP 2008 nr 21 – 22, poz. 319).
Co do zasady zwrotu kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw
(jeśli żąda ich strona powodowa) i celowej obrony (gdy przysługują one stronie
pozwanej) należy rozumieć pod tym pojęciem obowiązek zrefundowania zarówno
już poniesionych przez stronę wydatków, jak i tych wydatków, do poniesienia
4
których zobowiązała się ona lub które będzie musiał ponieść działający za nią
Skarb Państwa (por. A. Mazurek, Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego z
dnia 8 sierpnia 2001 r., I Cz 1151/01, Radca Prawny 2002 nr 5 -6, s. 105). W
doktrynie podkreśla się, że funkcja unormowań art. 98§2 i 3 k.p.c. polega zaś na
tym, iż przepisy te wskazują określone kategorie kosztów, które objęte są
ustawowym domniemaniem niezbędności. W ten sposób rozwijają one i
konkretyzują zasadę ogólną wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. Przepisy art. 98 § 2 i 3
k.p.c. nie wymieniają natomiast enumeratywnie kosztów, które należy zaliczyć do
kosztów niezbędnych. Nie jest więc wykluczone, że sąd, rozstrzygając o kosztach
procesu, zasądzi na rzecz strony wygrywającej nie tylko zwrot kosztów
wskazanych, odpowiednio, w art. 98 § 2 i 3 k.p.c., lecz także zwrot innych
poniesionych przez stronę kosztów, jeśli – w ocenie sądu – będą one stanowiły
koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony (por. K.
Weitz, Dwie kwestie związane z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w
postępowaniu cywilnym, Palestra 2005 nr 3 – 4, s. 237). Do kosztów korzystających
z ustawowego domniemania niezbędności do celowego dochodzenia praw i
celowej obrony strony reprezentowanej przez adwokata należą zaś w świetle art.
98 § 3 k.p.c. wynagrodzenie i wydatki jednego adwokata. One też są zasądzane
według rzeczywistej wielkości ich poniesienia i podlegają weryfikacji pod kątem
celowości czynności pełnomocnika procesowego wykonywanych z należytą
starannością (por. M. Podleś, Kontrola rozstrzygnięć o kosztach procesu, Radca
Prawny 2007 nr 5, s. 71).
Zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) zasądzając opłatę za
czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę
niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy
pełnomocnika w przyczynienie się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Podstawę
zasądzenia tejże opłaty stanowią stawki minimalne określone w rozdziałach 3 – 4, a
sama opłata nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani
przekraczać wartości przedmiotu sprawy. Tak określone stawki opłat zgodnie z
5
intencją ustawodawcy stanowią koszty niezbędne do celowego dochodzenia prawa
i celowej obrony (por. A. Karnicka – Kawczyńska, Glosa do uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 23 listopada 2000 r., III CZP 40/00, Prawo Spółek 2002 nr 5, s.
56 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 1978 r., II CZ 122/77,
OSP 1979 nr 4, poz. 73 ).
Punktem wyjścia w ustalaniu wysokości wynagrodzenia profesjonalnego
pełnomocnika strony jest przedłożony przezeń spis kosztów oraz umowa z
klientem. W myśl prezentowanego w judykaturze poglądu, sąd może kontrolować
wysokość żądanego przez stronę wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego w
zakresie przekraczającym stawki minimalne określone w przepisach
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, przy czym kontrola ta przeprowadzana
jest z punktu widzenia rodzaju i stopnia zawiłości sprawy oraz nakładu pracy
pełnomocnika (postanowienie Sądu najwyższego z dnia 23 listopada 2000 r., III
CZP 38/00, LEX nr 51813). Jeśli jednak pełnomocnik nie przedłożył spisu kosztów ,
żądając zasądzenia ich według norm przepisanych, sąd kierując się kryteriami
określonymi w § 2 ust. 1 cytowanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości i
poruszając się w granicach wyznaczonych w ust. 2 tego artykułu (a więc nie
zawsze poprzestając na stawce minimalnej) powinien zadecydować o kwocie
kosztów zastępstwa procesowego zwracanych stronie wygrywającej sprawę przez
jej przeciwnika jako rekompensaty wydatków poniesionych z tytułu reprezentacji
przez adwokata lub radę prawnego. Nie ma zatem racji żalący się zarzucając
Sądowi Apelacyjnemu bezpodstawne – wobec braku wyraźnego wniosku
pełnomocnika - podwyższenie stawki minimalnej opłaty za czynności radcy
prawnego w granicach nieprzekraczających jej sześciokrotności. Takie ustalenie
wysokości przysługujących stronie kosztów zastępstwa procesowego odpowiada
bowiem „normom przepisanym”.
Chybioną jest również sugestia ubezpieczonego, iż zasądzona tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego kwota 360 złotych obejmuje także koszty
udziału pełnomocnika strony przeciwnej w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Z
sentencji zawartego w wyroku Sądu Apelacyjnego postanowienia o kosztach
procesu oraz jego uzasadnienia jednoznacznie wynika, iż rozstrzygnięcie dotyczy
wyłącznie kosztów zastępstwa radcowskiego w drugiej instancji.
6
Pozostaje rozważyć, czy kwota ta odpowiada wynikającej z obowiązujących
przepisów opłacie za czynności radcy prawnego.
W tej materii warto przypomnieć, że w myśl § 12 ust. 1 pkt 2 powołanego
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości stawka minimalna za prowadzenie sprawy
w postępowaniu apelacyjnym przed sądem apelacyjnym wynosi 75% stawki
minimalnej określonej dla danego rodzaju spraw (wynoszącej w przypadku spraw o
świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego -
zgodnie z § 11 ust. 2 - 60 złotych), a jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził
sprawy ten sam radca prawny – 100% stawki minimalnej, w obu wypadkach nie
mniej niż 120 złotych. Kwota 120 złotych jest zatem najniższą stawką minimalną
opłat za czynności radcy prawnego w postępowaniu apelacyjnym przez sądem
apelacyjnym w tej kategorii spraw i ona też stanowi punkt odniesienia dla
ewentualnego podwyższenia przedmiotowej opłaty z mocy § 2 ust. 2 zdanie drugie
rozporządzenia. Zasądzona zaskarżonym postanowieniem kwota 360 złotych
mieści się zatem w granicach zakreślonych omawianymi unormowaniami
prawnymi.
Sąd drugiej instancji dokonał też oceny rodzaju sprawy, nakładu pracy
pełnomocnika organu rentowego i jego wkładu w wyjaśnienie spornych
okoliczności, jako przesłanek rozstrzygnięcia o wysokości należnej z tego tytułu
opłaty, a swoje stanowisko w tym zakresie przedstawił w uzasadnieniu
przedmiotowego postanowienia.
Prawdą jest, że fakt wniesienia odwołania od kilku decyzji organu rentowego
dotyczących rocznego rozliczenia emerytury ubezpieczonego nie upoważnia do
sumowania opłat za czynności radcy prawnego z tytułu reprezentacji strony w
procesie odrębnie dla każdej z tych decyzji. Można w tej materii przytoczyć pogląd
wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 40/09
(OSNC 2010 nr 2, poz. 26), iż w razie objęcia jednym pozwem żądania uchylenia
kilku uchwał pozwanej wspólnoty mieszkaniowej, podstawę zasądzenia kosztów
zastępstwa procesowego strony reprezentowanej przez radcę prawnego stanowi
stawka minimalna, o której mowa w § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
7
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.), niezależnie od liczby zaskarżonych uchwał.
Wprawdzie stanowisko to przedstawione zostało w odniesieniu do
jednoczesnego zaskarżenia kilku uchwał wspólnoty mieszkaniowej, jednakże
pozostaje ono aktualne także w sytuacji objęcia jednym odwołaniem dwóch lub
więcej decyzji organu rentowego. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił
bowiem, że problem z wysokością zasądzanej stawki minimalnej nie powstaje w
razie kumulacji wyłącznie roszczeń majątkowych, gdyż wtedy dochodzi - na
podstawie art. 21 k.p.c. - do zsumowania wartości wszystkich roszczeń i obliczenia
wartości przedmiotu sporu, która stanowi samoistną przesłankę wyliczenia stawki
minimalnej (§ 6 rozporządzenia). Inaczej jest w przypadku skumulowania kilku
roszczeń w odniesieniu do których rozporządzenie posługuje się odmiennymi
kryteriami, tj. wartości przedmiotu sprawy i rodzaju sprawy, lub gdy kumulacja
dotyczy dwóch roszczeń, do których ma zastosowanie wyłącznie kryterium rodzaju
sprawy. W pierwszym przypadku rozporządzenie z reguły zawiera przepisy
szczególne określające, czy stawka minimalna ustalana w zależności od rodzaju
sprawy obejmuje również wynagrodzenie od dochodzonych łącznie roszczeń
majątkowych (np. § 6a ust. 2 i 3), czy ich nie obejmuje (np. § 10 ust. 2). Nie ma
jednak podobnej regulacji w odniesieniu do kumulacji kilku roszczeń, od których
wyliczana jest stawka minimalna ze względu na kryterium rodzaju sprawy. W
świetle § 4 ust. 1 rozporządzenia należy przyjąć, że gdy dochodzi do kumulacji
różnych rodzajów spraw, to należne od każdej z nich stawki minimalne podlegają
zsumowaniu. Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczy
jednak kumulacji roszczeń jednorodzajowych.
Powołując się w tej materii na poglądy judykatury i doktryny wyrażane na
gruncie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd Najwyższy
zauważył, że artykuł 27 pkt 9 u.k.s.c. przewiduje pobranie opłaty stałej w wysokości
200 zł od pozwu w sprawie o uchylenie uchwały wspólnoty mieszkaniowej. Jak
wskazuje się w piśmiennictwie, każda zaskarżona uchwała kreuje samodzielność
roszczenia i nie ma znaczenia prawnego, że każda z zaskarżonych uchwał
prowadzi do tego samego skutku. Rozstrzygające znaczenie ma okoliczność, iż
8
każdą z tych uchwał podjęto z innych przyczyn, co prowadzi do wniosku, że tyle
jest opłat, ile jest zaskarżonych uchwał.
Zdaniem Sądu Najwyższego istnieją jednak istotne względy sprzeciwiające
się przenoszeniu wykładni przyjętej na gruncie ustawy o kosztach sądowych na
przepisy rozporządzenia. W § 10 ust. 1 w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia,
odmiennie niż w art. 29 u.k.s.c., jest mowa o sprawie, a nie o pozwie, od którego
pobierana jest opłata. Ta różnica terminologiczna wyraża odmienną istotę i funkcję
opłat przewidzianych w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i
stawek minimalnych określonych w rozporządzeniu. W przypadku ustawy chodzi o
opłaty od pozwu jako pisma procesowego, co jest związane z fiskalną funkcją
kosztów, natomiast w rozporządzeniu o stawki odnoszące się do rodzaju sprawy
prowadzonej przez pełnomocnika, a więc o odtworzenie potencjalnego nakładu
pracy pełnomocnika i ograniczenie wysokości zasądzanych kosztów. W
przypadkach typowych nakład pracy pełnomocnika w sprawie kumulującej
roszczenia jest z zasady mniejszy niż w oddzielnych sprawach o uchylenie
poszczególnych uchwał, gdzie w grę wchodzi konieczność przygotowania większej
liczby pism procesowych i udział w większej liczbie posiedzeń sądowych.
Kumulacja roszczeń - w szczególności roszczeń jednorodzajowych - nie
powinna jednak pozostać bez wpływu na zasądzone przez sąd koszty zastępstwa
procesowego. Kierując się zasadami odpowiedzialności za wynik sprawy i zwrotu
kosztów celowych, w każdym przypadku sąd powinien rozważyć, w ramach
przesłanek przewidzianych w § 2 ust. 2 rozporządzenia, możliwość zasądzenia
wielokrotności stawki minimalnej do jej sześciokrotnej wysokości. Pozwoli to na
właściwe, a nie tylko oparte na mechanicznym przeliczeniu - w zależności od liczby
zaskarżonych uchwał - zindywidualizowanie oceny należnego pełnomocnikowi
wynagrodzenia w zależności od charakteru sprawy wyrażającego się obiektywnym
stopniem jej skomplikowania w zakresie stanu faktycznego oraz występujących
problemów jurydycznych. Ocena ta powinna uwzględniać m.in. przedmiot
zaskarżonych uchwał i istniejący między nimi związek faktyczny oraz zakres
związanego z każdym z żądań postępowania dowodowego, prowadzonego w
większości wspólnie czy też odrębnie dla każdego z nich.
9
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszego sporu należy
stwierdzić, że objęcie przez ubezpieczonego jednym odwołaniem kilku
jednorodzajowych decyzji organu rentowego dotyczących świadczenia z
ubezpieczenia społecznego, z którymi to sprawami przepis § 11 ust. 2
rozporządzenia wiąże stałą stawkę minimalną opłaty za czynności radcy prawnego,
nie uzasadnia prostej kumulacji tych stawek, ale przemawia za uwzględnieniem
specyfiki tak określonego przedmiotu sporu przy ustalaniu wysokości tejże opłaty w
świetle zasad § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia. Takiej też oceny dokonał Sąd
Apelacyjny.
Wobec prawidłowości zaskarżonego postanowienia należało orzec o
oddaleniu zażalenia stosowanie do art. 398¹4
k.p.c. w związku z art. 394¹ § 3 k.p.c.