Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 405/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Elżbiety G.
przeciwko A. LTD Spółce z o.o. w L.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 17 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 7 kwietnia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu pozostawiając Temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
2
Powódka Elżbieta G. wniosła o zobowiązanie pozwanego A.LTD spółki z
o.o. z siedzibą w L. do złożenia oświadczenia woli, że jako właściciel
nieruchomości gruntowej ustanawia i przenosi na rzecz powódki odrębną własność
oznaczonego w pozwie lokalu mieszkalnego składającego się z dwóch pokoi,
kuchni i łazienki o łącznej powierzchni użytkowej 47,16 m. kw. położonego na
trzecim piętrze budynku wraz z pomieszczeniami przynależnymi tj. strychem
o powierzchni użytkowej 39,15 m. kw. oraz piwnicą o pow. 2,72 m. kw. a także
wraz z odpowiednim udziałem we współwłasności zabudowanej działki
o powierzchni 2581 m.kw. położonej w L. przy ul. S. [...] oraz udziałem w
częściach wspólnych budynku i urządzeń nie służących do wyłącznego użytku
poszczególnych właścicieli lokali za cenę 176.201,63 zł a powódka lokal ten wraz z
prawami z nim zwianymi za taką cenę nabywa.
Pozwana spółka wnosiła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo.
Według ustaleń tego Sądu, strony w umowie notarialnej z dnia 7 maja 2004 r.
zobowiązały się zawrzeć do dnia 31 grudnia 2004 r. umowę, mocą której spółka
sprzeda powódce opisany w pozwie lokal mieszkalny o pow. użytkowej 46,6, m.
kw. za cenę 2.200 zł za metr kwadratowy wraz z przynależnymi do niego strychem
o powierzchni 39,15 m. kw. oraz komórką o powierzchni 2,72 m. kw. za cenę
1.700 zł za metr wraz ze związanymi z własnością tego lokalu udziałami we
współwłasności gruntu i części wspólnych budynku i urządzeń za łączną cenę
174.075 złotych a powódka lokal ten zobowiązała się kupić, przystępując
na pisemne wezwanie do aktu notarialnego. W umowie tej strony wskazały, że
powierzchnia lokalu, jak i powierzchnie pomieszczeń przynależnych do lokalu,
zostały podane w sposób orientacyjny, wyłącznie w oparciu o projekt budowlany
i że właściwe powierzchnie zostaną podane w oparciu o inwentaryzację
wykonawczą. Strony umówiły się też, że ze względu na proces budowlano -
technologiczny powierzchnia lokalu mieszkalnego może ulec zmianie, co
spowoduje zmianę ceny określonej w umowie a także mogą ulec zmianie udziały
we współwłasności nieruchomości wspólnej. W § 6 ust. 1 umowy strony uzgodniły,
iż w przypadku, gdy kupująca odmówi zawarcia przyrzeczonej umowy kupna
sprzedaży, pomimo dwukrotnego pisemnego wezwania przez pozwaną
3
i wyznaczenia terminów do jej zawarcia, pozwanej przysługiwać będzie prawo
odstąpienia od niniejszej umowy, zaś kupująca zobowiązana będzie do zapłacenia
pozwanej kary umownej w wysokości 2% wartości przedmiotu umowy.
Pozwana spółka wielokrotnie na piśmie bezskutecznie wzywała powódkę do
zawarcia umowy ustanowienia odrębnej własności przedmiotowego lokalu.
W piśmie z dnia 24 lipca 2006 r. pozwana wyznaczyła termin zawarcia umowy na
dzień 10 sierpnia 2006 r. W tym dniu, przed notariuszem, w obecności
przedstawicieli pozwanej, powódka oświadczyła, że nie akceptuje wyników pomiaru
powierzchni lokalu mieszkalnego i osoby działające na jej zlecenie przeprowadzają
stosowne obliczenia. Pismem z dnia 2 stycznia 2007 r. pozwana poinformowała
powódkę o zamiarze rozwiązania umowy przedwstępnej sprzedaży, co w rezultacie
uczyniła 8 stycznia 2007 r. składając oświadczenie w formie notarialnej.
Na wniosek spółki Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2009 r.
wykreślił z księgi wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości
roszczenia powódki o zawarcie objętej umowy objętej dochodzonym roszczeniem.
Dnia 26 czerwca 2009 r. pozwana spółka umową notarialna ustanowiła odrębną
własność przedmiotowego lokalu i sprzedała prawo do tego lokalu Mariuszowi
i Dorocie małżonkom M.
Sąd Okręgowy na tej podstawie faktycznej uznał roszczenie powódki
z nieuzasadnione tylko ze względu na zbycie prawa do lokalu objętego pozwem.
Skoro pozwana spółka nie jest już właścicielem spornego lokalu nie może
skutecznie dokonać jego zbycia na rzecz powódki. Z tego względu Sąd pierwszej
instancji uznał za nieistotne dla rozstrzygnięcia podnoszone przez powódkę zarzuty
dotyczące utrzymania legitymacji biernej pozwanej i bezskuteczności odstąpienia
od umowy przedwstępnej.
Wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację, jaką
powódka wniosła od wyroku Sądu Okręgowego. Podzielił zawarty w niej zarzut
związany ze skutkami zbycia spornego lokalu w toku procesu. Zgodnie z treścią
art. 192 pkt 3 k.p.c. zbycie rzeczy lub prawa objętych sporem nie ma wpływu na
dalszy bieg sprawy. Stwierdzenie to nie przesądziło jednak o zasadności apelacji.
Sąd Apelacyjny podjął się oceny skutków prawnych oświadczenia z dnia 8 stycznia
2007 r. o odstąpieniu od przedwstępnej. Wskazał, że przesłanką odstąpienia od
4
umowy uregulowanego w art. 492 k.c. nie jest ograniczenie go terminem
końcowym. Termin, o którym mowa w tym przepisie odnosi się do wykonania
umowy, a nie do prawa odstąpienia od umowy. Jak przyjął Sąd Apelacyjny, w
dwóch pismach z dnia 7 czerwca 2006 r. oraz z dnia 24 lipca 2006 r. pozwana
spółka, oprócz wezwania do wykonania umowy przyrzeczonej, wyznaczyła również
dodatkowy termin do zawarcia umowy przyrzeczonej pod rygorem skutków
prawnych z § 6 ust. 1 umowy. Zatem pozwana spełniła wymóg przewidziany w art.
491 § 1 k.c., co uprawniało ją do odstąpienia od umowy. Poza tym, Sąd Apelacyjny
podzielając pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia
2005 r. (sygn. akt CK 401/04, nie publ.) przyjął, że treść art. 492 k.c. nie sprzeciwia
się zawarciu w umowie prawa odstąpienia od umowy w sytuacji, gdy spełni się
określone w umowie zdarzenie przyszłe i niepewne a tym zdarzeniem była
odmowa zawarcia umowy przyrzeczonej pomimo dwukrotnego pisemnego
wezwania. Ziszczenie się tego warunku dawało każdej ze stron prawo do
odstąpienia od umowy, a zdaniem Sądu powódka bezzasadnie uchylała od
zawarcia umowy przyrzeczonej. Przyczyną dla której ostatecznie powódka
odmówiła zawarcia mowy ostatecznej nie była kwestia sposobu wykończenia lokalu
ale różnica w interpretacji pomiarów powierzchni lokalu. Ta ostatnia okoliczność nie
uprawniała powódki do uchylenia się od zawarcia umowy albowiem pozwana
proponowała zawarcie umowy z przyjęciem powierzchni wskazanych w umowę
przedwstępnej. Dlatego Sąd drugiej instancji zaskarżony wyrok uznał za
prawidłowy pomimo nierozpoznania przez Sąd Okręgowy istoty sporu.
Powódka wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego.
Zarzuciła w niej naruszenie art. 316 § 1 w związku z art. 227 k.p.c. przez
niewyjaśnienie wskazanych w skardze kasacyjnej okoliczności faktycznych a ta
najistotniejsza odnosiła się do tego, że to powódka domagała się dnia 29 lipca
2008 r. zawarcia umowy przyrzeczonej, na co pozwana nie wyraziła zgody
powołując się na przedawnienie. Brak podania przyczyn pominięcia dowodów na te
okoliczności stanowiło, według skarżącej, naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. zwłaszcza,
że Sąd drugiej instancji powinien zgodnie z art. 382 k.p.c. oprzeć swoje
rozstrzygnięcie albo na stanie faktycznym ustalonym w pierwszej instancji albo na
podstawie własnych i samoistnych ustaleń. Poza tym, oddalając apelację pomimo
5
trafności jej zarzutów i wniosków, Sąd Apelacyjny miał naruszyć art. 385 k.p.c.
W ramach podstawy wymienionej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. powódka zarzuciła
naruszenie art. 65 § 2, 491 § 1, 492 k.c. oraz art. 64 k.c. i art. 9 ustawy z dnia
24 czerwca 1994 r. o własności lokali. Powołując się na te podstawy powódka
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia
27 listopada 2007 r. (sygn. akt IV CSK 247/07, nie publ.) art. 316 § 1 k.p.c.
reguluje zasadę wyrokowania stanowiąc, iż dla oceny stanu rzeczy, który jest
podstawą wyroku, decydująca jest chwila zamknięcia rozprawy. O naruszeniu
przytoczonego przepisu można więc mówić wówczas, gdy sąd, wydając wyrok, nie
uwzględnił stanu rzeczy z chwili orzekania, a rozstrzygnięcie wydał np. w oparciu
o stan rzeczy z chwili wniesienia powództwa. Przepis ten nie reguluje natomiast
zasad dokonywania ustaleń faktycznych i przeprowadzania postępowania
dowodowego, a w konsekwencji nie może stanowić podstawy zarzutu pominięcia
przy ustalaniu stanu faktycznego, a także przy ocenie materiału dowodowego
zebranego w sprawie, okoliczności faktycznych wynikających z treści
przeprowadzonych dowodów. Z kolei art. 227 k.p.c. określa jedynie fakty jakie są
przedmiotem dowodu, stanowiąc, że są to fakty mające istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy. Jest on zatem stosowany przed podjęciem rozstrzygnięć
dowodowych, uprawniając sąd do selekcji zgłoszonych dowodów jako skutku
przeprowadzonej oceny istotności okoliczności faktycznych, których wykazaniu
dowody te mają służyć (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2009 r.,
III CSK 272/08, LEX nr 520030). W konsekwencji twierdzenie, że przepis ten
został naruszony przez sąd rozpoznający sprawę ma rację bytu tylko w sytuacji,
gdy wykazane zostanie, że sąd przeprowadził dowód na okoliczności nie mające
istotnego znaczenia w sprawie i ta wadliwość postępowania dowodowego mogła
mieć wpływ na wynik sprawy, bądź gdy sąd odmówił przeprowadzenia dowodu na
fakty mające istotne znaczenie w sprawie, wadliwie oceniając, że nie mają one
takiego charakteru (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., II PK
47/08, nie publ.; z dnia 25 stycznia 2010 r., I UK 215/09, nie publ.).
6
Słusznie podnosi się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że przepis art. 385
k.p.c. nie może stanowić samodzielnej podstawy kasacyjnej, a jego naruszenie
może mieć miejsce, w dwóch przypadkach: albo wtedy, gdyby sąd drugiej instancji
stwierdził, że apelacja jest zasadna, a mimo to jej nie uwzględnił, albo stwierdzając
bezzasadność apelacji, jej nie oddalił. Z tego względu zarzucenie orzeczeniu
naruszenia przez Sąd drugiej instancji tylko art. 385 k.p.c. jest niewystarczające,
ponieważ musi temu przepisowi towarzyszyć naruszenie innych (innego) przepisów
prawa postępowania cywilnego, które uzasadnią wadliwość oddalenia apelacji,
a dopiero przez to błędne będzie zastosowanie art. 385 k.p.c. (zob. wyrok z dnia
29 kwietnia 2010 r., IV CSK 524/09, nie publ.; postanowienie z dnia 8 maja 2002 r.,
III CKN 917/00, nie publ.; wyrok z dnia 16 grudnia 2008 r., I PK 96/08, nie publ.)
Tylko zwłoka powódki w zakresie tak określonego zobowiązania mogłaby
usprawiedliwiać skuteczne wykonanie przez pozwaną prawa do odstąpienia od
umowy. Brak odniesienia się przez Sąd odwoławczy w pisemnych motywach
zaskarżonego wyroku do dowodów i okoliczności podnoszonych przez powódkę,
związanych z jej wezwaniem z dnia 29 lipca 2008 r. do zawarcia umowy, sposobu
i zakresu wykończenia lokalu, nie pozwala na ocenę, czy doszło do naruszenia
przytoczonych w skardze kasacyjnej norm prawa materialnego w sposób w tej
skardze opisany.
Nie można jednak odmówić racji skarżącej w zakresie, w jakim kwestionuje
spełnienie wymagań zawartych w art. 328 § 2 k.p.c. w związku z przytoczonym
w skardze kasacyjnej art. 382 k.p.c. i dokonaniem przez Sąd drugiej instancji
własnych ustaleń faktycznych przy jednoczesnym nierozpoznaniu istoty sprawy
w pierwszej instancji. Zgodnie z art. 382 k.p.c., Sąd drugiej instancji orzeka na
podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz
w postępowaniu apelacyjnym. Oznacza to obowiązek sądu drugiej instancji oceny
całego materiału dowodowego w każdym przypadku, niezależnie od tego, czy sąd
ten przeprowadza nowe dowody, ponawia dowody wcześniej przeprowadzone, czy
też podziela ustalenia poczynione przez sąd pierwszej instancji. Ilustrację tego
obowiązku powinno być uzasadnienie orzeczenia, w którym należy wskazać nie
tylko na jakich dowodach Sąd drugiej instancji się oparł ale także należy wyjaśnić
przyczyny pominięcia lub nieuwzględnienia innych dowodów (wymienionych w pkt I
7
a) skargi kasacyjnej), które zmierzały do wykazania zasadniczej dla rozstrzygnięcia
kwestii a mianowicie, że powódka nie uchyla się od zawarcia umowy ostatecznej.
W związku z zarzutami skargi kasacyjnej można co najwyżej zauważyć, że
stan zwłoki dłużnika uprawnia do odstąpienia od umowy zarówno na podstawie art.
491 § 1 jak i art. 492 k.c. z tym, że w pierwszym przypadku niezbędne jest
wyznaczenie drugiej stronie dodatkowego terminu do wykonania z zagrożeniem
odstąpienia od umowy w przypadku jego bezskutecznego upływu. Natomiast
odstąpienie od umowy na podstawie art. 492 k.c. jest możliwe tylko, gdy strona
dopuszcza się zwłoki wtedy, gdy termin wykonania zobowiązania został ściśle
oznaczony. W tej kwestii Sąd Najwyższy zajął ostatnio stanowisko w wyroku z dnia
24 czerwca 2010 r. (sygn. akt IV CSK 67/10, nie publ.), które akceptuje skład
rozpoznający skargę kasacyjną powódki, przyjmując, że zawartego w art. 492 k.c.
pojęcia „termin ściśle oznaczony" nie można rozszerzać na warunek.
Dalsze rozważania dotyczące spełnienia przesłanek do odstąpienia od umowy
przez stronę pozwaną są przedwczesne i nieuprawnione.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.